Shintulukayi mu tshieledi tshia lungenyi ne nukenkeshibue mu mutshima
“Nenku, monayi tshindi ngamba ne njadika mu Mukalenge: bua kanutungunuki ne kuenda kabidi bu mudibo benda kudi bena matunga.”—EFESO 4:17.
1. Bieledi bietu bia lungenyi ne mitshima yetu bidi bituenzela tshinyi?
TSHIELEDI tshia lungenyi ne mutshima mbintu bibidi bia ku makole adi akemesha adi nawo bantu. Nansha mudi mu luendu lua tshieledi tshia lungenyi ne lua mutshima muikale malu mavule matambe, bubidi buabi kabiena mua kufuanangana ne bia muntu mukuabo. Bumuntu buetu, ngakuilu wetu, nsombelu wetu, mpampakenu yetu ne mushinga wetu mbisuikakaja ku mushindu udi tshieledi tshietu tshia lungenyi ne mutshima wetu bitumika.
2, 3. (a) Mmu ngumvuilu kayi mudi Bible utumika ne miaku “mutshima” ne “tshieledi tshia lungenyi”? (b) Bua tshinyi tudi ne bua kuditatshisha pa bidi bitangila mutshima ne tshieledi tshia lungenyi?
2 Mu Bible, “mutshima” udi nangananga ne diumvuija dia bipatshila, mpampakenu yetu, mutudi tudiumvua munda muetu; ne “tshieledi tshia lungenyi” tshidi tshiumvuija lungenyi ne makole a kuela meji. Kadi, kabiena bibengangana to. Tshilejilu, Mozese wakabela bena Izalele ne: “Nudi ne bua kuvuluka mu mutshima wenu [note kuinshi kua dibeji, “kuvuluka mu tshieledi tshienu tshia lungenyi”] se: Yehowa udi Nzambi mulelela.” (Dutelonome 4:39) Yezu wakambila ba-skribe bavua bamutungila ne: “Bua tshinyi nudi nuela ngenyi mibi mu mitshima yenu?”—Matayi 9:4; Mako 2:6, 7.
3 Ebi bidi bileja ne: tshieledi tshia lungenyi ne mutshima bidi bikuata mudimu mu diumvuangana dikole. Bidi bienza mudimu mu diumvuangana tshimue ne tshikuabo, pamu’apa tshimue tshikolesha mudimu wa tshikuabo bu biena tshisumbu tshimue bidisangishe, kadi, bitu misangu mivule biluangana, tshimue tshikeba kukokesha tshikuabo. (Matayi 22:37; fuanyikija ne Lomo 7:23.) Nanku, bua kupeta dianyishibua kudi Yehowa, katuen’anu ne bua kumanya nsombelu udi mu tshieledi tshietu tshia lungenyi ne mu mutshima wetu, kadi tudi kabidi ne bua kubilongesha mua kuenzabi mudimu pamue, bua kuyabi bitangile mu njila umue. Tudi ne bua kushintuluka mu tshieledi tshia lungenyi ne kukenkeshibua mu mutshima.—Musambu wa 119:34; Nsumuinu 3:1.
‘Ngendedi wa bena matunga’
4. Mmunyi mudi Satana ukokesha bieledi bia lungenyi ne mitshima bia bantu, ne nkupatuke tshipeta kayi?
4 Satana udi mudingianganyi ne mubombianganyi wa kalanda musenga. Mmumanye se: bua kukokesha bantu, udi ne bua kuipatshila bieledi biabo bia lungenyi ne mitshima yabo. Kumbukila ku ntuadijilu wa bukua-bantu, utu ne mishindu mishilangane ya kukumbaja tshipatshila tshiende tshia kukokesha bantu. Bu tshipeta, “bena mu bulongolodi ebu buonso badi ku bukokeshi bua mubi.” (1 Yone 5:19) Bushuwa, Satana mmufike ku dikokesha mitshima ne bieledi bia lungenyi bia bantu ba mu bulongolodi ebu ne Bible udi ubamba se: “ntshikondo tshia bantu babi ne bakonyangale.” (Filipoi 2:15) Mupostolo Paulo wakumvuija bimpe bitambe mudi mutshima ne tshieledi tshia lungenyi bia bena tshikondo etshi tshia bubi ne tshikonyangale, ne mêyi ende adi mua kuambuluisha yonso wa kutudi bu didimuija lelu’eu. Tshilejilu, usanke bua kubala Efeso 4:17-19, ne ufuanyikije mvese eu ne miaku ya Paulo idi mu Lomo 1:21-24.
5. Bua tshinyi Paulo wakafundila bena Efeso mibelu eyi mikole?
5 Tudi mua kumanya bua tshinyi Paulo wakafundila bena nkristo ba ku Efeso miaku mikole nunku patudi tuvuluka se: tshimenga atshi tshivua tshiende lumu lubi bua dinyanguka dia bienzedi bia bantu ne ditendelela dia mpingu ya bampangano. Nansha muvua bena Greke ne babo bedi ba lungenyi bende lumu ne bafilozofe (bena nkindi), mbimueneke se: nkoleshilu wa bena Greke wakapetesha bantu bavule bukole bua kuenza bibi, ne dishidimuka diabo diakabambuluisha anu bua kupiluka mu bibidilu biabo bibi. Paulo uvua uditatshisha bikole bua bena nkristo nende bavua basombele muaba wa mushindu’eu. Uvua mumanye se: bavule ba kudibo bavua bantu ba matunga ne bavua benda “bilondeshile bulongolodi bua malu bua bena buloba ebu.” Kadi, mpindieu bakamana kuanyisha bulelela. Bieledi biabo bia lungenyi biakashintuluka ne mitshima yabo yakakenkeshibua. Kupita pine apa, Paulo uvua ujinga bua bobo “kuenda bakumbanyine dibikila.”—Efeso 2:2; 4:1.
6. Bua tshinyi tudi ne bua kutabalela miaku ya Paulo?
6 Nsombelu udi wa muomumue lelu’eu. Tudi petu mu bulongolodi bua bikadilu bikonyangale, mmuenenu minyanguke, ne ngenzelu mibi ya ntendelelu ya dishima. Bavule ba kutudi bavua mu diumvuangana ne bulongolodi bua malu ebu. Bamue badi ne bua kuenza mudimu pamue ne bena bulongolodi ebu dituku dionso. Bakuabo badi mu mêku mudi nyuma mubi wa bena bulongolodi ebu muikale ne bukokeshi bukole. Nenku, bidi bia mushinga mukole bua tuetu kumanya diumvuija dia miaku ya Paulo ne kubabidila mibelu yende.
Ngenyi ya tshianana ne ya mîdima
7. Tshivua Paulo usua kuamba ntshinyi pakakulaye bua “tshianana tshia ngenyi yabo”?
7 Bua kutua dikankamija diende nyama ku mikolo bua bena nkristo “kabatungunuki ne kuenda bu mudibo benda kudi bantu ba matunga,” Paulo udi udianjila kuakula bua “tshianana tshia ngenyi yabo.” (Efeso 4:17) Abi bidi bisua kumvuija tshinyi? Muaku mukudimuna ne: “tshianana” bilondeshile nkudimuinu kampanda wa Bible (The Anchor Bible), “udi umvuija tshintu tshia munda mutupu, katshiyi nshindamenu, katshiyi mushinga nansha mukese, katshiyi tshipatshila, tshia bupote ne tshipangile bualu.” Nenku, Paulo uvua uleja patoke se: lumu ne butumbi bia bena Greke ne bena Rome bivua mua kumueneka bu bintu bia mushinga, kadi, kubipatshila kuvua bualu budi kabuyi ne tshipatshila, buatuke ne bua bupote. Aba badi bakeba ne mutshima wabo wuonso lumu ne butumbi kabakupeta tshintu nansha tshimue anu kupangila ne kanyinganyinga. Bidi bia muomumue bua bena bulongolodi ebu lelu’eu.
8. Bua tshinyi bipatshila bia bena bulongolodi ebu mbia tshianana?
8 Bena mu bulongolodi ebu badi ne bedi babo ba meji ne banene babo kudibo batangila bua kupeta mandamuna ku nkonko miondoke bu mudi muakatuadija muoyo ne tshipatshila tshiawu ne kudi bukua-bantu baya batangile. Kadi, mbujinguludi kayi ne mbulombodi kayi budibo mua kufila? Malongesha a dibenga kuikalaku dia Nzambi ne bukokeshi bukepele bua Nzambi, didimenena dia bintu ne mulongolongo wa malongesha ne ngenyi bidi kabiyi biumvuangana ne kabiyi ne butoke anu bu bilele ne bitabataba bia ku kale. Bimue bipatshila bia bena bulongolodi ebu bidi bimueneka kabidi bu bidi mua kukumbana ne kupetesha bantu ndambu wa disankishibua. Bantu badi bakula bua dilubuluka mu mianda ya science, busongi anyi buzodi, mijiki, manaya, politike, ne bikuabo. Badi basankidila bikondo bîpi bia butumbi buabo. Kadi, mikanda ya kulondolola kua mianda ya ku tshidimu tshionso ne mikanda ya mianda minene mienza kudi bantu lelu’eu mmiuwule tente ne mêna a bilobo bidibo bamane kupua muoyo. Bionso ebi bidi anu bu tshintu tshia munda mutupu, katshiyi nshindamenu, katshiyi mushinga nansha mukese, katshiyi tshipatshila, tshia bupote ne tshipangile bualu.
9. Bavule badi bakudimuka ku bipatshila kayi bia patupu?
9 Nansha mudibo bamanye tshianana tshia madikolela aa, bavule badi bakudimuka ku dikeba dia bintu bia ku mubidi—bunguija mfranga ne bapeta bintu bidiyo mua kusumba—ne badi bavuija bipatshila ebi tshintu tshia kumpala mu nsombelu wabo. Mbajadike se: disanka didi difumina ku bubanji, ku bintu bidi nabi muntu, ne mu dikeba dia masanka. Kabena anu batekaku tshieledi tshiabo tshia lungenyi patupu, kadi badi kabidi badiakaje bua kujimija bintu bu mudi—makanda a mubidi, dîku, nansha kuondo kabo ka muoyo. Kudi kupatuka tshipeta kayi? Pamutu pa kuikalabo ne masanka mavule, “bakadisunsula mubidi wonso ne bisama bivule.” (1 Timote 6:10) Nenku, kabiena bitukemesha pa kumona se: Paulo wakabela bakuende bena nkristo bua kabendi bu mudi bena matunga benda pa kumona tshianana tshia ngelelu wabo wa lungenyi.
10. Mmu ngumvuilu kayi mudi bena mu bulongolodi ebu bikale “mu mîdima ya mu lungenyi”?
10 Bua kuleja se: bulongolodi ebu bua malu kabuena ne tshintu nansha tshimue tshitudi mua kuzukila peshi kuidikija, Paulo wakamba ne: “badi mu mîdima ya mu lungenyi.” (Efeso 4:18) Bushuwa, bena mu bulongolodi ebu badi ne bantu ba lungenyi ne bende lumu mu mianda ya mamanya pabuipi ne wonso. Kadi, bua tshinyi Paulo wakamba ne: badi mu mîdima ya mu lungenyi? Miaku yende kayena itangila kupiluka kuabo kua lungenyi peshi makole abo a kuela meji. Muaku “tshieledi tshia lungenyi” udi kabidi mua kumvuija nsangilu wa mmuenenu ya muntu, tshisombedi tshia bujinguludi buende, ke muntu wa munda. Badi mu mîdima bualu kabena ne butoke budi bubalombola peshi lungenyi lua bulombodi mu madikolela abo. Ebi bidi mua kumueneka mu dibuejakaja diabo dia malu mimpe ne mabi. Bantu badi mua kuela meji se: mmuenenu wa mu lungenyi udi nende bantu lelu wa kupanga busunguluji, ne kuanyisha ne: malu wonso mmimpe, nkuikala mu bukenke, eku pabi ke mmuenenu mubuitshidile, bilondeshile Paulo. Mu nyuma, badi benda babubuta mu mîdima mikole.—Yobo 12:25; 17:12; Yeshayi 5:20; 59:6-10; 60:2; fuanyikija ne Efeso 1:17, 18.
11. Ntshinyi tshidi tshiledi tshia mîdima ya mu lungenyi ya bena mu bulongolodi ebu?
11 Bua tshinyi bantu badi mua kuikala ne meji ne bapiluke, mu malu bungi nenku eku batshikale mu mîdima ya mu nyuma? Mu 2 Kolinto 4:4, Paulo udi utupesha diandamuna mu mêyi aa: “Nzambi wa bulongolodi ebu bua malu mmufofomije tshieledi tshia lungenyi tshia badi kabayi bena kuitabuja, bua kabakenkeshibu kudi butoke bua lumu luimpe lua butumbi ludi lutangila Kristo, udi tshimfuanyi tshia Nzambi.” Ndibenesha kayipu pa kumona aba badi bakidila lumu luimpe lua butumbi bashintuluke mu tshieledi tshia lungenyi ne mu mutshima!
Mitshima ya dipanga ne mipape
12. Mmu ngumvuilu kayi mudi bena mu bulongolodi ebu “kabayi pabuipi ne muoyo wa kudi Nzambi”?
12 Bua kutuambuluisha bua kujingulula biakane bua tshinyi tudi ne bua kushintuluka mu tshieledi tshia lungenyi ne kukenkeshibua mu mutshima, Paulo udi utuleja se: njila wa bena bulongolodi ebu “kêna pabuipi ne muoyo wa kudi Nzambi to.” (Efeso 4:18) Kabiena bisua kumvuija ne: bantu kabatshiena ne ditabuja dia Nzambi peshi bua se: mbalue bapidi ba Nzambi menemene. Kamona-kamba kampanda wakamba ne: “Pamutu pa kuamba ne: kabena bena kuitabuja, tupatulayi miaku mipiamipia eyi: bena ditabuja dikese. Bena ditabuja dikese mbasue bua babambe mudibo bitabuja Nzambi, eku bamuela pa kasuku, bakula bualu buende anu mu dia lumingu mu dinda ne kabayi banyisha bua kuikalaye ne bukokeshi mu malu abo a tshididi nansha kakese peshi mu malu abo nkayabo adibo benza mu dimue too ne mu disambombo. Badi ne ditabuja dia nankunanku dia Nzambi kadi kabena bela meji se: udi ne bia bungi bia kuamba pa bidi bitangila bantu ba mu tshikondo tshietu etshi.” Amu bu mudi Paulo ubiamba mu mukanda wende mutumina bena Roma: “Nansha muvuabo bamanye Nzambi, kabakamutumbisha bu Nzambi ne kabakamuela tuasakidila.” (Lomo 1:21) Ku dituku dionso, tudi tumona bantu badi’amu baditue ne kasuki mu midimu yabo kabayi bela meji kudi Nzambi, nansha kakese. Bushuwa, kabena bamupesha butumbi anyi bamuela tuasakidila.
13. “Muoyo wa kudi Nzambi” udi umvuija tshinyi?
13 Miaku “muoyo wa kudi Nzambi” idi ne mushinga mukole. Idi ileja kabidi mushindu udi mîdima ya mu lungenyi ne ya mu nyuma itatakaja bantu pa kubapangisha mua kusungula malu adi ne mushinga. Muaku wa tshiena-Greke mukudimuna ne: “muoyo” muaba eu ki mmuaku biʹos (kudi miaku “biologie,” “biographie” ifumina), udi umvuija mushindu wa nsombelu. Kadi, udi ufumina ku muaku zo·eʹ (kudi miaku bu mudi “zoo,” ne “zoologie” ifumina). Bilondeshile nkonga-miaku kampanda (Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words), udi umvuija “muoyo bu dîyi-diludiki, muoyo mu ngumvuilu wawu menemene pa kulekela tshikuabo tshintu, muoyo amu mushindu udi nawo Nzambi. . . . Bantu mbapambuke ku muoyo eu amu bua Dikuluka.” Nenku, Paulo udi utuambila bua se: mîdima ya mu lungenyi ne ya mu nyuma kayen’anu ilombola bantu ba mu bulongolodi ebu ku dinyanguka dia mubidi, kadi kabidi mmibatapulula ku ditekemena dia muoyo wa kashidi udi Nzambi ufila. (Galatia 6:8) Mbua tshinyi nenku? Paulo udi utumvuija mabingila aa.
14. Tela kabingila kamue kadi kaleja bua tshinyi bena mu bulongolodi ebu kabena pabuipi ne muoyo wa kudi Nzambi.
14 Tshia kumpala, udi wamba ne: “mbua dipanga didi munda muabo.” (Efeso 4:18) Tshiambilu “didi munda muabo” tshidi tshishindika se: pikalabo kabayi ne dimanya dia Nzambi, ki mbua ne: bavua bapange mushindu wa kudipeta, kadi, nku dibenga dia ku bukole dia kumanya Nzambi. Mikuabo nkudimuinu idi ivuija tshiambilu etshi nenku: “kubenga kuabo bua kumanya Nzambi” (The Anchor Bible); “amu bua dipanga dimanya didi difumina ku dipapa dia mitshima yabo” (Bible wa Jérusalem). Bu mudibo babenga, peshi bapetula ku bukole, dimanya dijalame dia Nzambi, kabena ne mushindu nansha umue bua kupeta muoyo wa mumue ne udi Yehowa upesha aba badi benza midimu ya ditabuja mu Muanende, wambile ne: “Etshi tshidi tshiumvuija muoyo wa kashidi: balonge mua kukumanya, wewe, Nzambi umu’epele mulelela, ne eu uwakatuma, Yezu Kristo.”—Yone 17:3; 1 Timote 6:19.
15. Ntshinyi tshidi tshienzeja bua se: bena mu bulongolodi ebu kabikadi pabuipi ne muoyo wa kudi Nzambi?
15 Bukuabo bualu budi bena mu bulongolodi ebu pabuipi ne buonso bikadile kule ne muoyo wa kudi Nzambi, bilondeshile Paulo, mbua “bupape bua mitshima yabo.” (Efeso 4:18) “Bupape” apa budi ne diumvuija dia nshindamenu dia kukolakana, kuenza bu tshintu tshibuikila kudi tshiseba tshiumakane. Buonso buetu tudi bamanye mushindu utu tshiseba tshiumakana. Tshiseba tshidi mua kuikala tshitekete diambedi, kadi pikalabo batshinana misangu ne misangu, tshidi tshikolakana ne tshiumakana, ne tshikayapala bu tshikudi anyi tshishidilu. Katshiena kabidi tshiumvua mudibo batshisuya. Bia muomumue, bantu kabena baledibua ne mutshima mupape ne muumakane mu mushindu wa kubenga diakamue bua kuteleja Nzambi. Kadi, bu mutudi mu bulongolodi ebu ne bu mutudi tututakena ne nyuma wabo, kabiena bikengela mutantshi mule bua mutshima kupapawu ne kukolakanawu pikalabo kabayi bawukuba. Ke bualu kayi, Paulo wakadimuija ne: “Nuadimuka . . . bua muntu nansha umue wa kunudi kavu kupapa bua didingibua ku bukole bua mpekatu.” (Ebelu 3:7-13; Musambu wa 95:8-10) Nanku, bidi bia mushinga mukole bua tuetu kushala anu bamane kushintuluka mu tshieledi tshia lungenyi ne batokeshibue mu mutshima!
“Kabatshiyi ne kuondo ka muoyo kabasaka ku bimpe”
16. Mîdima ya mu lungenyi ne kupanga kuikala pabuibi ne muoyo wa kudi Nzambi bidi ne tshipeta kayi?
16 Tshipeta tshia mîdima ya mushindu’eu ne dikala kule edi mbiumvuija pashishe mu mêyi makese aa a Paulo: “Bu mudibo kabatshiyi ne kuondo ka muoyo kabasaka ku bimpe, bakadifila mu ngikadilu mubi bua kuenza ne lukuka lukole malu a mishindu yonso a dipanga bukezuke.” (Efeso 4:19) Miaku “bu mudibo kabatshiyi ne kuondo ka muoyo kabasaka ku bimpe,” idi yumvuija ne: “bu mudibo kabatshiyi bumvua bibasama,” bitonda ku muoyo. Ke mushindu udi mutshima upapa. Padiwo kawutshiyi umvua kusama kua mu kuondo ka muoyo ne udiumvua ne: udi ne bua kulumbulula kumpala kua Nzambi, kabatshiena kabidi ne didikanda nansha dikese. Nenku, Paulo wakamba ne: “bakadifila mu” nsombelu mubi ne ku dipanga bukezuke. Ntshiidia tshidisunguila ne tshia ku bukole. “Ngikadilu mubi,” udibo bamba mu Bible, udi uleja ngikadilu wa dikamakama, wa dipanga bundu, wa dipetula mikenji ne bakokeshi. Bia muomumue, “malu a mishindu yonso a dipanga bukezuke” kaena anu ngenzelu mibi ne bitupa bia lulelu, apo kabidi ne bintu bia bundu bienza mu dîna dia tshitendelelu kampanda, bu mudi mikiya ya lulelu ivuabo benzela mu ntempelo wa Artémis ku Efeso, ivua babadi ba mukanda wa Paulo bamanye bimpe bitambe.—Bienzedi 19:27, 35.
17. Bua tshinyi Paulo udi wamba ne: aba badi kabatshiyi ne mmuenenu mulenga wa malu mimpe badi benza mpekatu “ne lukuka lukole”?
17 Didifila mu ngikadilu mubi ne mu dipanga bukezuke dia mishindu yonso kuenza bu bivua kabiyi bitambe bubi, Paulo udi usakidila ne: bantu aba badi benza nenku “ne lukuka lukole.” Padi bantu batshidi ne mmuenenu mulenga wa malu mimpe benza mpekatu, badi mua kunyingalala ne kuditatshisha bua kubenga kuenzulula kabidi. Kadi, padi aba badi “kabatshiyi ne kuondo ka muoyo kabasaka ku bimpe” benza mpekatu “ne lukuka” (“ne batshidi anu bakeba bikuabo,” The Anchor Bible). Mumvuiji wa mianda ku tudiomba wakabiamba mu mushindu’eu: “Wewe mupatuke bua kudisankisha, neukengele bua kudisankisha bikole.” Badi baditua mu njila wa dipueka ne lubilu luonso too ne muadinabo mu buondoke bua dinyanguka—pabo kabayi bamona bibi nansha kakese. Ndiumvuija kayipu dilenge dia “disua dia matunga”!—1 Petelo 4:3, 4.
18. Bua kufila nkomenu, ndiumvuija kayi didi Paulo mufile dia nsombelu wa mu lungenyi ne wa mu nyuma wa bena mu bulongolodi ebu?
18 Mu mvese isatu patupu, mu Efeso 4:17-19, Paulo udi wela patoke ngikadilu mulelela wa mu nsombelu ne wa mu nyuma wa bena mu bulongolodi ebu. Udi uleja se: ngenyi ne mêyi-maludiki bidibo bafila kudi bedi ba meji ba mu bulongolodi ebu ne bakebikebi ba bubanji ne masanka mbia tshianana. Udi uleja patoke se: bua mîdima ya mu lungenyi ne ya mu nyuma, bena mu bulongolodi ebu badi mu tshisense, benda badiina. Ndekelu wa bionso, bu mudibo budisunguile dipanga ne bupape, bena mu bulongolodi ebu kabena ne ditekemena dia kualukila tshianyima, badi kule ne muoyo wa kudi Nzambi. Bushuwa, tudi ne mabingila bua kubenga kuenda bu mudi bena matunga benda!
19. Nnkonko kayi minene itutshidi ne bua kukonkonona?
19 Bu mudi mîdima ya mu tshieledi tshia lungenyi ne ya mu mutshima ipambula bena mu bulongolodi ebu kudi Yehowa Nzambi, mmunyi mutudi mua kupatula mîdima mu bieledi bietu bia lungenyi ne mu mitshima yetu? Eyowa, ntshinyi tshitudi ne bua kuenza bua kutungunuka ne kuenda bu bana ba butoke ne kushala banyishibue kudi Nzambi? Ke tshituakonkonona mu tshiena-bualu tshidi tshilonda.
Udi mua kumvuija anyi?
◻ Bua tshinyi Paulo wakafila mubelu mukole udi mu Efeso 4:17-19?
◻ Bua tshinyi njila ya bena mu bulongolodi ebu idi ya patupu ne ya mu mîdima?
◻ Miaku “kabayi pabuipi ne muoyo wa kudi Nzambi” idi ne diumvuija kayi?
◻ Mîdima ya mu tshieledi tshia lungenyi ne mutshima mupape bidi bifikisha ku ntshinyi?
[Bimfuanyi mu dibeji 9]
Efeso uvua muende lumu lubi bua dinyanguka dia nsombelu ne ditendelela dia mpingu
1. Muena Rome mushipianganyi mu manaya ku Efeso
2. Makolo a ntempelo wa Artémis
3. Tshinayilu ku Efeso
4. Artémis wa bena Efeso, nzambi-mukaji wa lulelu
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Mbujinguludi kayi budi bedi ba meji ba mu bulongolodi ebu mua kufila?
Néron
[Mêyi a dianyisha]
Musei Capitolini, Roma