“Bamanyishi ba Bukalenge” badi batambakana pa mâyi mavule a Guyana
GUYANA.a Muaku eu wa bena Inde ba ku Amerike (Amerindien) udi umvuija “buloba bua mâyi.” Udi ufunkuna bushuwa mu mushindu mukumbanyine buloba bua ditunga edi, dimu’epele didibo bakula anglais ku wonso a Amerike wa ku Sud. Misulu mivule minene pamue ne mikese idi ivua kudielamu pa kupindakana mu ditunga edi, buonso buayi idi ifumina ku mikuna pa kuela bibende, ivua kufika mu diitu dinene dia rejon ya luya ya mbuu wa Atlantike. Misulu eyi idi mâtu mua kuendela, idi ifila diambuluisha divule mu nsombelu wa bena ku misoko ne madimi bia bungi bidi bimuangalake ku muelelu wayi.
Bantemu ba Yehowa ba ku Guyana mbafike ku dijingulula se: pakamanyisha Yezu ne: ‘lumu luimpe elu lua Bukalenge nelumanyishibue pa buloba bujima budi, bu tshimanyishilu bua matunga wonso,’ bidi bikengela kabidi kumanyisha lumu luimpe kudi bantu badi basombele mu teritware eyi idi ku muelelu wa misulu. (Matayi 24:14) Ke bua tshinyi, munkatshi mua bidimu bivule, misumba ya Bantemu, bavule ba kudibo bikale bampanda-njila, bakatumika ne mâtu manene ne makese, bua kutambakana pa mâyi a [misulu ya] Guyana ne kutuadila bantu lumu luimpe.
Too ne ku mpindieu, bua kupepeja ngenzelu wa mudimu, Société Watch Tower wa ku Guyana mmuteke pa mâyi mâtu atanu menza ne mitshi adi abikidibua ku dimue ku dimue se: Mumanyishi wa Bukalenge 1 too ne ku Mumanyishi wa Bukalenge 5. Mine aa adi ne bule bua metre 7, kaena ne musaka, adi ne diùlu bu dileta dia V ne mabaya awu ng’a mitshi idi ibikidibua ne: balaous. Mmasonga ne makuba kudi bena dîku kampanda dia Bantemu. Abidi a kumpala, avua Bantemu babikila ne dinanga ne: Bamanyishi, bakaalekela kunyima kua buobo bamane kutumika nawu munkatshi mua makumi a bidimu. Asatu makuabu, nimero 3, 4 ne 5 atshidi endakana too ne lelu pa misulu ya Pomeroon, Mahaica ne Demerara.
Pa Demerara
Ku Angleterre ne mu bimue bitupa bia ku Mputu, dîna edi “demerara” didi pamu’apa divuluija nsukadi mukunzubile wa mienge idi ifuma nangananga ku madimi adi ku muelelu wa musulu eu wa bitotshi bivule. Ku dia bakaji dia musulu, njila udi ufumina ku muelelu wa mbuu udi uvua kushikila muaba udi madimi a mienge. Kupita muaba eu, Bantemu badi batumika anu ne mâtu a Bamanyishi ba Bukalenge bua kuya kumanyisha mukenji musheme wa Bukalenge bua Yehowa kudi bena ku muelelu wa musulu—ba-hindous, ba-mizilma ne bena nkristo ba ku dîna.
Badi balongolola ngendu idi mua kunenga dituku dijima peshi mbingu mivule bua kuya kulongesha pa Demerara; bituadije pa kabundubundu too ne ku dilolo padi panshi pafika, badi baya ku dilobo ne ku dilobo. Padi luendu lunenga matuku mavule, bampanda-njila kabena amu balambila ne badila mu mâtu, kadi badi kabidi baladilamu. Padi butuku buila, badi basuika Mumanyishi ku mutshi munene wa palétuvier, peshi ku tshisuikidi kampanda tshiakaja bua mâtu pikalatshi tshitupu. Badi bajiika maleka a bule bua metre abidi ne tshitupa kumpala ne kunyima. Pankatshi pa maleka aa badi basuika muonji mutandabaja bikole ne belapu ntenta udi wambuluisha bu musaka. Mabaya adi enza bulalu, mbulankete ne malakani bienza matela. Kunyima kua dituku dilunguluke, tulu katuena tunenga bua kubakuatatu.
Bakakonka bampanda-njila ne: “Nutu nowa mâyi a bitotshi anyi?”
Umue wa kudibo e kuandamuna ne: “Nansha, katuena mua kuepuka! Musangu wonso utudi tupita kasulu, tudi tuwuja mâyi adi kaayi mavuanduluke mu bilaminu bietu bia mâyi, ke wowo atuambuluisha bua kuipika, kunua ne kuowa.”
Dinanukila diabo didi difutshibua ne mianda milenga idibo bamona. Musangu mukuabu, muntu kampanda wakalua pa dilobo, e kuimana mupande mikolo, bianza mu tshimono, ne kututangila talalaa. “Mumanyishi wa Bukalenge 5”! Ke muakabalaye dîna ne dîyi dikole ku mutu kua mâtu. “Nudi ne bua kuikala Bantemu ba Yehowa. Anu nuenu nkayenu ke badi batumika ne muaku ‘bukalenge’ mushindu’eu. Nudi ne Nzubu wenu wa Bukalenge ne mpindieu Mumanyishi wa Bukalenge wenu.”
Ku Galaad too ne ku Pomeroon
Ku muelelu wa musulu wa Pomeroon, mudimu udi wenjibua mu mushindu wa pa buawu anu mudi Frederick McAlman uvuluka. Uvua mulonde malongesha ku Galaad, Kalasa ka dilonga Bible ka Société Watchtower mu 1970, ne kufika kunyima kua tshidimu tshijima ku Charity, musoko uvua usanganyibua mutantshi wa kilometre 34 ne dilobo, mu buloba bûme, dishiya ku dia bakaji dia musulu wa Pomeroon, kuvua kasumbu ka bamanyishi ba Bukalenge batanu.
Muanetu wa balume McAlman udi ulonda ne: “Munkatshi mua bidimu bile bitanu, tuvua ne ‘disanka’ dia kubanda ne kupueka Pomeroon pa kuita Mumanyishi 2, too ne patuakapeta mu mpukapuka motere wa bukole bua chevaux isambombo. Patuvua tuita tuenda tupueka ne musulu, tuvua tulongesha ku luseke lua dia balume, too ne patufikile ku Hackney, tshimenga tshidi mutantshi wa kilometre 11 ne muaba udi Pomeroon musangile ne mbuu. Muinemu, tuvua tulala tulu tuimpe bua kuikisha kua muanetu wa bakaji DeCambra, mukaji muleleshi uvua utumika mu rejon eu mu tshikondo atshi. Ne dinda dionso, tuvua tutungunuka ne kupueka too ne patuafika pa nsangilu wa musulu eu ne mbuu bangabanga ne kusabuka dishiya ku dia bakaji. Pashishe, tuvua tuenda tulongesha pa kubanda ne musulu, kilometre 34 bua kufika ku Charity.”
Motere wa chevaux isambombo wakabambuluisha munkatshi mua bidimu dikumi. Pashishe, mu 1986, mukuabu mupiamupia wa bukole bua chevaux 15 wa mushindu mukuabu wakawupingana. Yeye mumane kusadila ne lulamatu munkatshi mua bidimu bipite pa 21 pa musulu wa Pomeroon, muanetu wa balume McAlman udi mua kutangila Nzubu wa Bukalenge wa mu Charity, muibakilaku, ne mmuenenu wa kuikala muenze bualu kampanda bua disanka. Mpindieu, badi batumika ne Nzubu eu wa Bukalenge kudi tshisumbu tshia bamanyishi 43, badi ku muelelu wa musulu, ku manda ne ku mutu. Muayene wa bantu bapite pa 60 badi babuela mu bisangilu, ne mu 1992, kuvua musumba wa bantu 190 bavua babuele mu Tshivulukilu tshia lufu lua Yezu Kristo!
Mu dikeba dia “mulume wa Watchtower”
Dia dimue ndituku dia tshisalu ku Charity. Nunku, ntshikondo tshimpe bua kumanyisha lumu luimpe, ne Bantemu badiku ne bibejibeji bia Tshibumba tshia Nsentedi ne Réveillez-vous! Dimue dituku, ku ntuadijilu wa bidimu bia 1970, Monica Fitzallen uvua mufumine ku Warimuri pa musulu wa Moruka, uvua muvue mu tshisalu ne muanyishe bibejibeji bibidi bivua muanetu McAlman mumupeshe. Kadi, pakapinganaye kuende, wakabiteka muinshi mua bilamba mu kashete kende.
Monica udi uvuluka se: “Biakashalamu bidimu bibidi bijima tshiyi mua kubibala. Pashishe, meme kusama ne kulama bulalu munkatshi mua matuku. Bu munkavua nsanguluka, bua kupitshisha dîba, mvua ntuadija kubala tshionso tshimvua mua kutua bianza. Ndekelu wa bionso, meme kuvuluka bua bibejibeji bibidi bivua mu kashete ka bilamba ne kutuadija kubikonkonona.” Diakamue, wakajingulula se: mbulelela.
Pakumvua Monica bimpe, wakalomba bayende, Eugene, bua kukeba mudimu ku muelelu wa Pomeroon bua kupetaye mushindu wa kumonangana ne mulume uvua mumupeshe bibejibeji. Eugene wakitaba, kadi wakapeta anu mudimu wa lumingu lumue, mu budimi kampanda, ku muelelu wa Pomeroon. Uvua ne bua kutuadija mu dimue ne kujikija mu disambombo mu midi.
Too ne ku disambombo adi, Monica kavua muanji kumonangana ne mulume uvua mumupeshe bibejibeji nansha. Midi ikavua pa kukumbana pakalombaye bayende bikala divuanguluka dia mâyi mua kubapetesha mushindu wa kuita buatu ne kufika ku Charity bua kupetangana ne “mulume wa Watchtower.” Utshitula anu dîyi, badi bumvua mintshintshi mu njila ne kumonabo mpala utua mimuemue wa muanetu kampanda wa bakaji uvua ufila nimero ya ndekelu ya bibejibeji. Monica kumukonka ne: “Udi umue wa bantu ba Watchtower anyi?” Pashishe, e kuelaye nkonko mivule, kusakabi muanetu wa bakaji ku dialukila ku buatu bua kukeba diambuluisha. Nnganyi wakalua bua kufila diambuluisha? Ki mmuntu mukuabu, kadi mmuanetu McAlman!
Bakangata mapangadika bua kutuadija dilonga dia Bible pa kufundilangana mikanda. Kunyima kua matuku makese, Monica wakatuma mukanda wa dipatuka mu Ekleziya Anglican. Bu diandamuna, wakapeta mukenji wa kudi muakuidi ne: “Kuteleji Bantemu ba Yehowa to. Ngumvuilu wabu wa Bible ng’wa pa mutu pa mutu. Nemvue kuyukila nebe pa tshilumbu atshi.” Too ne lelu’eu, muakuidi katu muanji kulua to. Pine apo, Monica wakatambushibua mu 1975. Kunyima kua tshidimu tshijima, bayende, udibo babikila mu bu-wetu kudi bana betu ne: manseba Eugene, kunyima kua dikonkonona Mifundu ne ntema, wakatambushibua pende. (Bienzedi 17:10, 11) Nansha mudibo basombele muaba udi kuenda mu buatu munkatshi mua mêba 12 bua kufika kudi tshisumbu tshidi pabuipi nabu, ku Charity, batshidi’anu bamanyishi ba Bukalenge ba mitalu.
Ngendu ya bu-misionere munda mua ditunga
Bidimu biashadi ebi, Société Watch Tower mmulongolole ku musangu ne ku musangu dituma dia ba-misionere munda mua ditunga. Ku diambuluisha dia mâtu a motere, bena budisuile mbalabule disanka dia kutuala lumu luimpe kudi bantu badi bashale mu tumponya tua bena Inde ba ku Amerike (amérindiens), mu biapu ne mu bidiminu bia ku mpenga, ku muelelu wa misulu idi mâtu mua kuenda pa mâyi ku misoko. Bampanda-njila aba ba dilambu, badi ne disanka dia kuikala bantu ba kumpala bua kumanyisha ‘dîna dia Yehowa’ mu rejon eyi ya ku mpenga, mudimu wabapetesha mene muoyo wa kashidi. (Lomo 10:13-15) Bana betu badi ne bua kutantamena ntatu mivule, pamu’apa badi babanda ne musulu bitupa bidi buatu bukumbane mua kuenda munkatshi mua matuku asatu majima bua kufika ku imue ya ku miaba eyi. Kadi, pa kumona difutu, mbiakane kuanyisha lutatu elu.
Mu Juillet 1991, mu luendu lua kumpala lua bu-misionere, nsongalume kampanda muena ekleziya wa bena Pentekoste, musombele pabuipi ne tshiapu tshia Kwebanna, pa musulu wa Waini, wakapetangana ne bana betu. Mu Octobre, mu dikumbula dia musangu muibidi, wakatuadija kulonga nabu Bible. Bua musangu wa kumpala, wakadimuena mu Bible wende bua se: dîna dia Nzambi nYehowa, Yezu ki ng’Wa-Bukole-Buonso ne dilongesha dia Bunzambi-Busatu ki ndiashila mu Bible nansha. (Musambu wa 83:18; 1 Kolinto 11:3) Bua disanka diakumvuaye mu mutshima, kunyima kua bana betu bamane kuya, wakasangisha bamue bena Pentekoste ne kutuadija kubaleja mu Bible yabo bulelela budi butangila Yehowa ne Yezu Kristo. Bu muakakoma bavule ba kudibo nyima ku bulelela, wakangata dipangadika dia se: bivua dîba dia kulomba diumuka diende ne dipatuka diende mu “Babilone Munene.” (Buakabuluibua 18:2, 4) Pakalua bana betu kumutangila mu Février 1992, wakabalondela bivua bienzeke ne kusakidila ne: “Ndi musue kudisangisha kunudi. Ndi musue kulua Ntemu wa Yehowa. Ndi musue kulongesha bantu bulelela!”
Malu mamona a mushindu’eu adi ambuluisha bana betu bua kutungunuka ne mudimu eu mukole. Aba badi badifila mu ngendu eyi ya bu-misionere badi ne bua kudibudisha bilenga bia ku nzubu, kudibueja mu njiwu ya kupia masama bu mudi malaria, ne kutantamena njiwu ya mu tshisuku. Kadi, aba badi bashala ku nzubu badi pabo badibudisha bintu. Bitu bifikila bua mêku kudipangisha aba badibo banange munkatshi mua mbingu mivule. Bisumbu bidi ne bua kudipangisha bakulu babo ne bakuabu bansonga, pamu’apa kushala amu muanetu wa balume umu’epele bua kutabalela majinga a tshisumbu. Kadi, ndisanka kayipu ne ndikankamija kayipu, padibo bapingana, tshisumbu tshidi tshiteleja miyuki ya malu mamona adi ifila disanka! Nunku, kudibudisha kua bintu kakutshiena ne mushinga.
Bamanyishi ba Bukalenge badi batambakana pa mâyi mavule a Guyana ne batuala lumu luimpe badi bamona mianda ya pa buayi bushuwa. Pamue ne bena mudimu nabu ba pa buloba bujima, badi “bafilafila kudi Nzambi mulambu wa kumutumbisha nawo, mbuena kuamba ne: mamuma a mishiku idi yenza dimanyisha dia patoke bua dîna diende,” ne dikima dionso, kabidi ne ku budisuile.—Ebelu 13:15.
[Mêyi adi kuinshi]
a Guyane wa kale wa bena Britanike, dîna edi diakashintuludibua se: Guyana, papetele ditunga dipanda mu 1966.
[Tuarte mu dibeji 24]
(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)
HONDURAS
NICARAGUA
COSTA RICA
PANAMA
VENEZUELA
COLOMBIE
GUYANA
SURINAME
GUYANA FRANÇAISE
BREZILE
BOLIVIE
OCEAN ATLANTIC
[Bimfuanyi mu mabeji 26, 27]
Ku dia bakaji: difila bumanyishi dituku dia tshisalu
Kulu: Diyukidilangana dia lumu luimpe pa musulu wa Demerara
Kulu ku dia balume: Dialukila dia kasumbu ka ba-misionere ku kamponya kabo