Tuikalayi ne disanka ne badilongolole
KUIKALA badilongolole kudi kutupepejila ngenzelu muimpe wa malu. Nkuatshilu mulenga wa mudimu anyi kuikala bazanzamuke kudi kutuambuluisha bua kutumika bimpe ne dîba dietu ne bintu bietu bia ku mubidi. (Galatia 6:16; Filipoi 3:16; 1 Timote 3:2) Kadi mu nsombelu, kabiena amu bikengela didilongolola ne dizanzamuka nansha. Ku buenzeji bua spiritu, muimbi wa misambu wakafunda ne: “Tshisamba tshia disanka ntshidi ne Yehowa bu Nzambi watshi!” (Musambu wa 144:15) Kuikala ne disanka ne badilongolole mu bionso bitudi tuenza, mmuanda mukole bua kukumbaja.
Badilongolole ne bena disanka
Yehowa Nzambi udi tshilejilu tshipite bunene tshia dilongolola dimpe. Bifukibua biende bionso, kubangila ku katete anyi ku kamuma kapite bukese too ne ku bifukibua bia mpolondo, ku katupa kapite bukese too ne ku bisumbusumbu bia mitoto anyi galaxies, bidi bileja bulongame ne dishindika. Mikenji yende idi itangila bifukibua bionso idi ituambuluisha bua kulongolola mianda ya mu nsombelu wetu ne dishindika dijima. Tudi bamanye se: dîba nedipatuke dinda dionso, ne kunyima kua muvu wa mvula, mushipu neulonde.—Genese 8:22; Yeshayi 40:26.
Kadi, Yehowa kêna amu Nzambi wa bulongame nansha. Udi kabidi “Nzambi wa disanka.” (1 Timote 1:11; 1 Kolinto 14:33) Disanka diende didi dimuenekela ku bifukibua biende. Tumbishi tukese tupole-malu, dibuela dia dîba dilenga, biakudia bisheme, mijiki idi ivuluija mianda, mudimu udi unemesha, ne bintu bikuabu kabukabu bidi bileja se: uvua musue bua tuetu kuikala ne disanka mu nsombelu wetu. Mikenji yende ki mmikandu idi itondesha, kadi idi itukuba bua diakalenga dietu.
Yezu Kristo udi udipunga bilondeshile mudi Tatuende. Udi “muena disanka ne Mfumu umu’epele,” kabidi udi wenza bionso anu bu Tatuende menemene. (1 Timote 6:15; Yone 5:19) Pavuaye wenzejangana mudimu wa difuka pamue ne Tatuende, kavu’anu “muena mudimu wa dilambu” uvua muzanzamuke. Uvua ne disanka mu bionso bivuaye wenza. “Uvua usanka kumpala kua [Yehowa] dîba dionso, uvua usanka bua buloba bufuke, ne bintu bivuaye unanga bivua ne bana ba bantu.”—Nsumuinu 8:30, 31.
Tudi basue kuleja buimpe, disanka ne dinanga bia muomumue ne bivua nabi Yezu kudi bantu, mu bionso bitudi tuenza. Kadi, patudi tudikolesha bua kuikala bazanzamuke, bitu pamu’apa bitufikila bua kupua muoyo se: ‘bua kuenda ne bulongame ku spiritu [wa Nzambi],’ tudi ne bua kukuama mamuma a spiritu wa Nzambi. (Galatia 5:22-25) Nunku, netuenze bimpe bituadiebeja ne: Mmunyi mutudi mua kudilongolola ne kuikala ne disanka mu mudimu wetu ne mu dilombola ya bakuabo?
Kudileji wewe nkayebe tshikisu
Tukonkononayi mubelu muimpe mufila mu Nsumuinu 11:17. Tshia kumpala, mufundi muenzeja kudi spiritu udi wamba ne: “muntu wa bulenga-bunangi udi wenzela anyima wende malu mempe.” Pashishe, udi wamba lungenyi elu lubengangane: “Kadi muena tshikisu udi ukebela mubidi wende dikenga.” Bible wa New International Version udi ukudimuna mvese eu nunku: “Muntu muimpe udi wenzela mubidi wende bimpe, kadi muntu wa tshikisu udi udikengesha yeye muine.”
Mmunyi mutudi mua kudileja tuetu nkayetu tshikisu, katuyi bamanye? Tshilejilu, pa kutamba kushindamena pa bimue bipatshila, tudi mua kupanga kudilongolola menemene. Ebi nebifikishe ku bipeta kayi? Mushikuluji kampanda udi wamba ne: “Tshipua-muoyo, mukanda mulamina muaba mubi, ngumvuilu mubi wa dîyi-dituma, dipanga kusunguluja dibikila kampanda ku nshinga—mmalu makese, tuishi tudi tudia mu tshimuma tshia dizanzamuka, tudi tunyanga bipatshila bilenga.”—Mukanda wa Apprenez à être efficace (angl.).
Miaku eyi idi yumvuangana ne eyi miamba kudi mufundi muenzeja kudi spiritu: “Eu udi udileja muena lulengu mu mudimu wende—mmuanabo ne eu udi ubutula.” (Nsumuinu 18:9) Eyowa, bantu badi bapanga kudilongolola ne badi kabayi bazanzamuka, badi mua kukebesha dikenga ne kudibutula buobo nkayabu ne bakuabo muomumue. Pa nanku, batu batamba kubepuka. Bu tshipeta tshia lulengu luabu, badi badikebela dikenga buobo nkayabo.
Mbua wa muoyo peshi ntambue mufue?
Kadi, tudi kabidi mua kudileja tuetu bine luonji pa kudielela mikandu mipite bukole. Tudi tubala kabidi mu mukanda utuatedi kulu eku pa dizanzamuka ne: tudi mua kudifundila bu tshipatshila “mukandu bua kuenza bionso ne bupuangane butudi katuyi mua kukumbaja kashidi.” Bu tshipeta, “ndekelu wa bionso, nebitukebele tunyinganyinga mu mutshima ne bidingijilu.” Imue misangu, mukebi wa bupuangane [mu midimu] udi mua kuikala muntu mudilongolole ne muzanzamuke, kadi kakuikala ne disanka nansha kakese. Nansha ku shòò, neanowe anu tunyinganyinga mu mutshima.
Bituikala tujinga bua kufika ku bupuagane mu ngenzelu wa midimu, tuvuluke bimpe se: “mbua wa muoyo mmupite ntambue mufue.” (Muambi 9:4) Imue misangu katuakudishipa mu nguvuilu wa kabujima pa kukeba bupuangane mu mushindu utudi katuyi mua kubupeta menemene, kadi dipungi diafumaku didi mua kutunyanga bikole. Mu muanda eu, mushikuluji kampanda udi wakula bua “dipungi dia mubidi, dia dijinga dia kunangibua, dia mu nyuma, dia mu lungenyi ne dia malanda ne bantu.” (mukanda wa Les tensions dues au travail et l’épuisement, [angl.]) Padi muntu ukeba mua kukumbaja bipatshila bidi kabiyi mua kukumbajibua, kabiyi mpata, udi muena tshikisu buende yeye nkayende ne udi udipangisha disanka bushuwa.
Tudienzele malu mempe
Uvuluke se: “Muntu wa bulenga-bunangi udi wenzela anyima wende malu mempe.” (Nsumuinu 11:17) Tudi tudienzela malu mempe patudi tudifundila bipatshila bia meji, tuvuluke se: Yehowa, Nzambi wa disanka, mmumanye mikalu yetu. (Musambu wa 103:8-14) Tudi mua kuikala ne disanka bituamanya petu mikalu eyi ne “bituenza muetu muonso,” bilondeshile makokeshi etu, bua kukumbaja midimu yetu bimpe.—Ebelu 4:11; 2 Timote 2:15; 2 Petelo 1:10.
Bushuwa, kutu’anu njiwu ya kupona mu bumue bualu bubi: kudienzela malu mempe kupitshisha. Katupu muoyo diandamuna dia Yezu ku mubelu mumupesha kudi mupostolo Petelo—“Kudienzedi bualu bubi, Mukalenge”—pabi, eku bikengela bualu kampanda bua tshikandi. Bua bubi bua lungenyi lua Petelo, Yezu wakamba ne: “Pita kunyima kuanyi, Satana! Udi tshilenduishi buanyi meme, bualu udi wela lungenyi, ki mbilondeshile ngenyi ya Nzambi, kadi bilondeshile ya bantu.” (Matayi 16:22, 23) Kuenzela anyima wetu malu mempe, ki nkupanga kuditatshisha ne kukeba mushindu mupepele wa kuepela mianda nansha. Abi kabidi bidi mua kutupumbisha bua kuikala ne disanka. Nunku, bidi bikengela kuleja meji, pamutu pa kuikala bu mpofo musekeledi wa bionso.—Filipoi 4:5.
Tuenzele bakuabo malu mempe
Baskribe ne Bafarizeyi ba mu tshikondo tshia Yezu bavua pamu’apa bela meji muvuabo bazanzamuke ne badilongolole. Mu nkonga miaku wa Dictionnaire de la Bible tudi mua kubala pa bidi bitangila ntendelelu ne: “Ku dîyi dionso dia mu Bible bavua basakidile mikandu mikese mikodiakane. Mishindu ya dituyisha nayi mianda kayivua mimanyike; muena Yuda yonso uvua muenzejibue bua kutumikila Mikenji ne muoyo umue mu tutupa tuayi tuonso nkong. . . . Bakatamba kukolesha ne kuvudija tutupa tua mikenji ya bundumbulula, bu tshipeta, ntendelelu wakalua mudimu wa dîba dionso ne nsombelu kuenza bu bujitu bukena kuanyisha. Pa bidi bitangila ditumikila mikenji ya nsombelu mulenga, bantu bavua balue bu mashinyi adibo bendesha. Dîyi dia kuondo kabo ka muoyo divua difimpakaja bikole. Bukole bua Dîyi dia Nzambi buvua bushidisha, busuyakaja ne mikandu mivule ikena kushipa.”
Kuena ne bua kukema bua muvua Yezu Kristo mubapiishe nansha. Wakamba ne: “Badi basuika majitu manene, ne baateka bantu pa makaya, kadi buobo bine, kabena basua kuanyungisha nansha ne munu.” (Matayi 23:4) Bakulu baleji ba dinanga badi badikanda bua kuomekela mikoko mikenji mikese kabukabu. Badi benzela mikoko ya Nzambi malu mempe, pa kulonda tshilejilu tshia Yezu Kristo, uvua muntu muimpe ne mukankamijanganyi.—Matayi 11:28-30; Filipoi 2:1-5.
Nansha biavulangana majitu abo adi masuikakaja ku bulongolodi, bakulu kabakupua muoyo bua se: badi batabalela bantu—bantu badi Nzambi munange nansha. (1 Petelo 5:2, 3, 7; 1 Yone 4:8-10) Kabena nansha kakese mua kudiina ne kasuki mu mianda ya ndongoluelu anyi ngenzelu ya malu mushindu wa kufika ku dipua muoyo mudimu wabo munene bu badiishi, balami ne bakubi ba tshisumbu tshia mikoko to.—Nsumuinu 3:3; 19:22; 21:21; Yeshayi 32:1, 2; Yelemiya 23:3, 4.
Tshilejilu, didifila dinekesha mu midimu ya diakaja programme ne ya bishiferi didi mua kubasaka ku dipanga kutabalela kabidi bantu bine. Tukonkononayi muanda wa muendeshi kampanda wa mashinyi a diambula bantu udi wela meji se: buende yeye tshidi ne mushinga munene tshidi’anu kulonda programme wende [wa dîba ne dituku] nansha bia munyi. Kuende kudienzeja kuonso kudi’anu mbua kufika ku ndekelu wa tshitupa tshiende tshia njila, pa dîba dimufundila menemene. Diakabi, buende yeye, bena-ngendu badi bamupumbisha. Badi ne lujoko, bapange kudilongolola, ne badi bafika matuku wonso muaba udi mashinyi imanyina ku shòò, pakadiye uya. Pamutu pa kuvuluka se: mudimu wende ng’wa kutabalela bidi bantu badiye wambula bakengela, udi umona balue tshipumbishi tshidi tshinyanga dizanzamuka diende ne utuadija kubepuka.
Kutabalela muntu yonso pa nkayende
Dikebulula dibi dia dizanzamuka ditu difikisha pa tshibidilu ku dilengulula bidi bantu bakengela. Aba badi bafuba menemene ne kabayi bazanzamuke badi bangatshibua pamu’apa bu bipumbishi. Mmuenenu eu utu ufikisha ku bipeta bitambe bubi. Tshilejilu, mu tshimenga tshia Sparte tshia ditunga dia Grece wa kale, bavua balekela bana batekete bavua bafuba ne basama bua kushipibua. Kabavua mua kulua basalayi ba bukole ne baluanganyi ba mvita ba dilambu bua kuluila ditunga dia bukole ne ditshimunyi dia mvita nansha. Filozofe Bertrand Russell udi ulonda ne: “Pavua muana uledibua, tatuende uvua uya nende kudi bakulu ba dîku diende bua kumutetabo. Pikalaye kayi ne kalema nansha kamue, badi bamupingajila tatuende bua kumukolesha; bikalaye ne kalema, badi bamukupa mu tshiina tshia mâyi tshiondoke.”—Mukanda wa Histoire de la philosophie occidentale.
Pamutu pa diakalenga, tshikama ne muoyo mubi ke bivua biele miji mu ditunga edi dia babule luse. (Fuanyikija ne Muambi 8:9.) Kabiyi mpata, bakokeshi bena Sparte bavua bela meji se: dijinga diabo dia kufika ku bipeta bimpe pa kutshimuna divua dibabingisha bua kuenza nunku, kadi bienzedi biabo bivua bipange luse ne buimpe bia mishindu yonso. Njila wabu kavua njila wa Nzambi to. (Musambu wa 41:1; Nsumuinu 14:21) Bishilangane, batangidi ba bisumbu bia bena nkristo badi bavuluka se: mikoko yonso ya Nzambi idi ne mushinga mukole ku mesu kuende, ne badi benzela yonso wa kudiyi malu mempe. Kabena amu bangata ne mushinga 99 idi ne makanda a mubidi ntuntuntu, kadi ne eyi idi mifuba peshi mikale isama mu lungenyi.—Matayi 18:12-14; Bienzedi 20:28; 1 Tesalonike 5:14, 15; 1 Petelo 5:7.
Nushale pabuipi ne tshisumbu tshia mikoko
Bakulu badi bashala pabuipi ne mikoko idibo batabalela. Pabi, makebulula a lelu pa mishindu idibo batumika nayi mu mianda ya mabanji adi amanyisha pamu’apa ne: bua kuzanzamuka mu nkuatshilu wa mudimu udi upatula bipeta bilenga, mulombodi peshi mfumu udi ne bua kulama mpunga pankatshi pende ne aba badiye ulombola. Mukebuludi kampanda udi umvuija bipeta bishilangane bivua mfumu kansanga wa biluilu bia mu kapepa [bidi biluangana ne ndeke] mupete pavuaye umue musangu pabuipi ne mukuabu kule ne basalayi bende nunku: “Pavuaye pabuipi menemene ne bindondi [biende], bine aba bavua badimona mu bukubi ne kabavua balubakana bipitepite bua dizanzamuka dia bisumbu bishilangane bia basalayi bivua ku bulombodi buabu. Kadi, bu mfumu munene, diakamue wakatuadija kushiya mpunga mule, ke bindondi biende kutuadija kudiebeja né kuvua dikondakana mu tshitupa kampanda . . . ne bakatuyisha ngenyi yabo pa kutamba kutuma ntema ku mudimu wabu. Bu tshipeta, kuakamueneka dizanzamuka mu ngenzelu wa mudimu kudi bisumbu bionso bia biluilu kupita ne kumpala.”—Mukanda wa Compréhension des organisations, (angl.).
Kadi, tshisumbu tshia bena nkristo ki mbulongolodi bua basalayi to. Bakulu badi balombola mudimu mukumbaja kudi bena mu tshisumbu badi bidikija tshilejilu tshia Yezu Kristo. Pabi, dîba dionso uvua pabuipi ne balongi bende. (Matayi 12:49, 50; Yone 13:34, 35) Musangu nansha umue kavua musonsole kulubakana [kua balongi] bua kubafikisha ku dizanzamuka nansha. Wakadia nabu malanda, pankatshi pa balongi bende ne yeye muine, malanda makole mashindamene pa dieyemenangana pankatshi pabo. Balongi bende bavua badisunguluja ku malanda a dinanga dikole divua dibasangisha pamue. (1 Tesalonike 2:7, 8) Pikala dilamatangana dikole dia mushindu’eu kuoko, tshisumbu tshia mikoko tshia disanka, tshisaka bushuwa kudi dinanga dia Nzambi, netshitumikile kabiyi kuenzejibua ku bukole ne netshienze muatshi muonso bua kumusadila.—Fuanyikija ne Ekesode 35:21.
Mvese mivule ya mu Mifundu idi izangika ngikadilu ya bena nkristo bu mudi disanka ne dinanga bua bana betu. (Matayi 5:3-12; 1 Kolinto 13:1-13) Bishilangane, anu mvese mikese ke idi yakula bua dikengedibua dia dizanzamuka. Bushuwa, bidi bikengela didilongolola dimpe. Tshisamba tshia Nzambi tshitu’anu tshilongolola. Kadi, tuanjibi kuela meji ku bungi bua misangu idi mufundi wa misambu, tshilejilu, wakula bua basadidi ba Nzambi bu bantu ba disanka. Musambu wa 119, mudibo bakule bikole bua mikenji, mavuluija ne mêyi-maludiki a Yehowa, udi utuadija nunku: “Disanka ndia aba badi kabayi ne kalema mu njila wabu, aba badi benda mu mikenji ya Yehowa! Disanka ndia aba badi batumikila mavuluija ende! Ne muoyo umue badi batungunuka ne kumukeba.” (Musambu wa 119:1, 2) Udiku pebe mua kudibingisha pa kuikala mudilongolole ne muena disanka anyi?
[Tshimfuanyi mu dibeji 28]
Dibulunge dia armillaire, divua dileja ku kale bijengu binene bia mu mawulu
[Tshimfuanyi mu dibeji 31]
Yehowa, anu bu Mulami muena dinanga, kêna amu Nzambi wa bulongame, kadi udi kabidi Nzambi wa disanka
[Mêyi a dianyisha]
Garo Nalbandian