Yehowa udi ushintulula mêba ne bikondo ku Roumanie

TSHIPEPELE tshia dishintuluka tshiakadituta ku Mputu wa kudi dîba dipatukila mu 1989. Mu ngondo mikese, mbulamatadi ivua mifuanangane ne ngumbu mikolesha idi kayiyi mua kuupuka yakabumbuka. Mashintuluka mu mianda ya politike akashintulula mianda ya mu nsombelu, ya bubanji, ne akatuadila Bantemu ba Yehowa diambuluisha ditambe bunene divua dikengedibua, akakebesha mashintuluka mu malu a Nzambi. Mu ditunga ne mu ditunga, bulongolodi bua Bantemu ba Yehowa buakedibua ku mikanda ya mbulamatadi, ne bakabapesha budikadidi bua kutuadija tshiakabidi midimu yabu ya malu a Nzambi.

Kadi, mianda yakashilangana ku Roumanie. Mbulamatadi uvua mufimpakaje bantu bikole bitambe, bimueneka se: tshipepele tshia dishintuluka tshivu’anu ne buenzeji bukese. Pakumvua bana betu ba ku Roumanie bakula bua mianda ivua yenzeka mu matunga makuabu a ku Mputu wa kudi dîba dipatukila, bakadiebeja ne: ‘Netupete petu budikadidi bua ntendelelu kumpala kua Harmaguédon anyi?’ Bavua bindile ne muoyo mujima dîba kampanda divuabo mua kubuela mu bisangilu bia bena nkristo pamue ne bana babu ba bakaji ne ba balume ba mu nyuma, mua kumanyisha patoke lumu luimpe ne kulonga mikanda yabu idi yumvuija Bible, kabayi basokoma ku musangu ne ku musangu. Bionso abi bivu’anu bu tshilota.

Pashishe, tshilota tshiakalua bualu bulelela! Biakenzeka nanku mu Décembre 1989. Muanda uvua buonso kabayi batekemene, mbulamatadi wa Ceauşescu wakabumbuka. Mu tshimpitshimpi, dipikudibua diakafika bua bana betu aba. Mu dia 9 Avril 1990, Bantemu ba Yehowa bakamanyika patoke pa kuedibua ku mikanda ya mbulamatadi bu bulongolodi bua malu a Nzambi ku Roumanie. Yehowa uvua mushintulule mêba ne bikondo bua Bantemu 17 000 bavua batumika mu ditunga edi.​—Fuanyikija ne Danyele 2:21.

Muyuki mule

Mu 1911, Carol Szabo ne Josif Kiss bakaalukila ku Roumanie bafumina ku Etats-Unis, kuvuabo bamanyine bulelela bua mu Bible ne balambuile muoyo wabu kudi Yehowa bua kuenza disua diende. Bavua basue kumanyisha lumu luimpe kudi bena ditunga nabu. Pakafikabu ku Roumanie, bakatuadija diakamue mudimu wa buambi. Pakabudika Mvita ya Kumpala ya pa buloba bujima, bakakuatshibua bua mudimu uvuabu benza. Kadi, ntete ya Bukalenge yakakunabu yakatuadija kupatula bipeta. Mu 1920, pakalongololabu tshiakabidi mudimu, mu Roumanie muvua bamanyishi ba Bukalenge batue ku 1 800.

Tshikondo atshi, lungenyi lua buntomboji luvua lukenka lupia mu Balkans, luvua luenda lumuangalaka ku kakese ku kakese mu Roumanie, ne ndululu mikole ivuaku. Nansha muvua tshikondo tshikole, bana betu ba mu nyuma bakatungunuka ne mudimu. Mu 1924, Société Watch Tower wakunzulula biro ku nimero 26 mu musesu wa Regina Maria mu Cluj-Napoca bua kulombola mudimu wa ditunga dia Roumanie, Hongrie, Bulgarie, Yougoslavie, ne Albanie.

Kadi mianda ya politike ivua yenda yikola ku kakese ku kakese, ne pa kumbusha ntatu ya kudi bamfumu, kuvua kabidi ntatu munkatshi mua bulongolodi. Tudi tubala mu Annuaire 1930 ne: “Bua dibenga kuikala ne lulamatu dia mutumibue kampanda wa Société, balunda bavua bamuangalake, ne dieyemena diabu diakateketa bikole. Société wakakeba mushindu kampanda wa kujula tshiakabidi mudimu mu ditunga edi, kadi bamfumu badi bakandika bionso, ne tudi mua kuindila too ne palua Mukalenge kunzulula njila mulenga.” Pashishe, mu 1930, Martin Magyarosi, muanetu muena Roumanie mutambule mu 1922, wakatekibua pa mudimu bu musadidi ku filiale mupiamupia, ne ku shòò, biro biakatekibua ku nimero 33 mu musesu wa Crişana ku Bucarest. Ndekelu wa bionso, Société wakedibua ku mikanda ya mbulamatadi bu bulongolodi mu Roumanie mu 1933.

Ntatu idi itungunuka

Bantemu ba ku Roumanie bakatungunuka ne kutantamena mateta makole. Tudi tubala mu Annuaire 1936 ne: “Kabiyi mpata, bana betu ba muaba nansha umue pa buloba kabena bapeta ntatu mu mudimu kupita bena ku Roumanie nansha.” Nansha muvuaku buluishi, luapolo lua tshidimu tshia mudimu tshia 1937 luvua luleje bisumbu 75 ne bamanyishi 856 ku Roumanie. Bantu 2 608 bavua babuele mu Tshivulukilu.

Mvita Mibidi ya pa buloba bujima yakalenga payo ditunga dia Roumanie. Mu Septembre 1940, jenerale Ion Antonescu wakangata bukalenge ku bukole ne kutuadija bukokeshi bufuanangane ne bua Hitler. Ngenzelu ya tshikisu ivua itamba kumueneka. Bana betu nkama ne nkama bakakuatshibua, kututshibua ne kukengeshibua. Muanetu wa balume Magyarosi wakakuatshibua mu 1942, kadi, kumbukila mu buloko muvuaye, uvu’amu mua kulombola mudimu bua ditunga dia Transylvanie.

Dikengeshibua diakatungunuka mu 1944 pakakuatshibua ditunga kudi masalayi a Hitler. Luapolo ludi lufuma ku Bucarest luakumvuija nsombelu uvuaku mu bukokeshi bua mbulamatadi wa bena nazi: “Mu ditunga edi, Bantemu ba Yehowa bakakengeshibua bikole. Tuvua bedibue mu buloko pamue ne ba-koministe, bamfumu ba malu a Nzambi bavua batua Hitler nyama ku mikolo bakababanda bu bantu babi kupita ne ba-koministe bine, bavule ba kutudi bakabafundila buloko bua bidimu 25, buloko bua kashidi peshi tshibawu tshia lufu.”

Ndekelu wa bionso, mvita yakajika, ne mu dia 1 Juin 1945, biro bia Société bia ku Bucarest biakatuadija tshiakabidi midimu yabi. Nansha muvuaku ntatu bua kupeta mukanda wa dianyisha, bana betu bakapatula broshire mipite pa 860 000 ne nimero ya Tshibumba tshia Nsentedi mu muakulu wa bena Roumanie ne bena Hongrie mipite pa 850 000. Yehowa wakabenesha mudimu wabu mukole. Mu 1946, bapiabapia 1 630 bakatambushibua. Muanda munene wa mu tshidimu atshi uvua Mpuilu wa ditunga dijima uvua muenzekele ku Bucarest mu dia 28 ne 29 Septembre. Bamfumu ba malu a Nzambi bakenza muabu muonso bua kupumbisha mpuilu eu, kadi kabakakumbana, ne bantu pabuipi ne 15 000 bavuaku mu muyuki wa patoke. Eu uvua musangu wa kumpala uvua bana betu ba ku Roumanie bapete mushindu wa kulongolola mpuilu wa mushindu’eu.

Société wakatuma ku Roumanie muanetu wa balume Alfred Rütimann, ufumina ku filiale wa Suisse. Mu Août 1947, wakakula kumpala kua bana betu 4 500, mu miaba 16 mishilangane ne wakabakankamija bua bikavua pa kubafikila. Musangu eu, ntatu ya kudi ba-koministe ivua ne bua kufikila tshiakabidi bana betu. Mu Février 1948, bamfumu bakakandika dipatula mikanda ne mudimu wa buambi. Kunyima, mu 1949, bakanyenga biro bivua ku nimero 38 mu musesu wa Alion. Bana betu bavule, pamue muanetu ne Magyarosi, bakakuatshibua. Musangu eu, bakababanda muvuabo bena politike wa ba-impérialiste, bakabela mu buloko anyi kubatuma mu tumponyi tua dienzeja bantu midimu mikole. Munkatshi mua bidimu 40 biakalonda, mudimu wakakandikibua ne bana betu bakakengeshibua bikole. Ntatu mikebesha kudi muluishi munda mua bulongolodi ivu’amu isakidila dikenga pa dikuabu. Ndekelu wa bionso, mu 1989, mbulamatadi wa Ceauşescu wakatonkodibua ne bana betu bakapeta budikadidi! Nntshinyi tshivuabu ne bua kuenza mpindieu ne budikadidi buabu?

Kupatuka tshiakabidi mu buambi patoke

Bana betu kabakajimija dîba nansha dimue. Bakatuadija diakamue kulongesha ku nzubu ne ku nzubu. Kadi, kabivua bipepele bua aba bavua batungunuke ne dikima ne mudimu munkatshi mua bidimu bivule mu musokoko, pa kufila bumanyishi bua mu mpukapuka. Mpindieu, bivua bibatonde bualu bavua ne bua kulongesha patoke. Bua bavule ba kudibu, bavua ne bua kuenza nunku bua musangu wa kumpala, ne yonso wa kudibu uvua mumanyishe ku nzubu ne ku nzubu bua musangu wa ndekelu kukadi bidimu 40. Mbipeta kayi bivuabu ne bua kulua kupatula? Lekela tuanji kubimona.

Muaba muimpe wakutuadijila mmu Bucarest, tshimamuende wa bukalenge tshidi ne bantu 2 500 000. Kukadi bidimu bibidi, mu tshimenga etshi muvua bisumbu binayi patupu. Lelu’eu, bikadimu dikumi, ne bantu bapite pa 2 100 bavua babuele mu difesto dia Tshivulukilu mu 1992. Bu mudi malonga a Bible adi alombodibua enda avula, bimue bisumbu bidi mua kuenjibua.

Craiova ntshimenga tshidi ne bantu batue ku 300 000, tshidi ku Sud-Ouest wa ditunga. Too ne mu 1990, mu tshimenga etshi tshijima muvu’anu Bantemu 80. Pashishe, dijinga dia kulua mpanda-njila diakatampakana kudi bantu ne mudimu wakadiunda. Mu tshidimu tshia 1992 nkayatshi, bantu 74 bakatambushibua ne malonga a Bible 150 akalombodibua. Mpindieu, bu mudi bamanyishi bapite pa 200, bana betu badi bakeba muabu muonso bua kupeta muaba mukumbanyine bua kuasa Nzubu wa Bukalenge.

Ku Tirgu-Mures, Ntemu kampanda mukaji ne bana betu ba balume babidi bakaya kumonangana ne mudiambike kansanga wa Ekleziya ortodokse bua kumulomba bua kumbusha mêna abu mu mukanda udi ne mêna a bena Ekleziya buonso. Pakamanyaye tshipatshila tshia dikumbula diabu, mudiambike wakababueja ne bakayukidilangana bimpe bitambe. Pashishe, mudiambike wakamba ne: “Ndi nnumvuila lubabu, kadi ki ndubabu lubi nansha. Tuvua ne bua kuikala tuenza mudimu unudi nukuata. Bidi bibi bitambe bua padi Ekleziya ortodokse muikale bu ‘muntu kampanda wa mpolondo udi mulale tulu’”! Wakangata broshire wa Doit-on croire à la Trinité? ne nimero umue wa Tshibumba tshia Nsentedi. Muanetu wa bakaji udi usanka bualu kêna kabidi umue wa mu bena “muntu kampanda wa mpolondo udi mulala tulu.”​—Buakabuluibua 18:4.

Mbiumvuike menemene bua se: bavule ba ku aba badi bitaba bulelela lelu’eu mbansonga. Mbua tshinyi? Mbimueneke patoke se: bavua batekemene bikole mashintuluka mu mbulamatadi, kadi bakabela mâyi ku makasa. Badi ne disanka dia kumanya se: anu Bukalenge bua Yehowa ke budi mua kujikija ntatu yetu bua kashidi.​—Musambu wa 146:3-5.

Mianda minene idi yenzeka mu miaba mikese

Ocoliş mmusoko mukese udi ku Nord kua Roumanie. Mu 1920, muntu kampanda uvua ubikidibua ne: Pintea Moise, wakafumina mu milongo ya kumpala ya basalayi ba bena Russie bavua ku mvita. Kuineku, bavua bamukuate bu muena buloko wa mvita. Ku kale, uvua muena Katolike, kadi bangabanga ne kupinganaye, wakalua muena ekleziya wa ba-batiste. Kunyima kua mbingu isatu, Balongi ba Bible, ke muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa mu tshikondo atshi, bakamukumbula. Kunyima kua dikumbula edi, wakamba ne: “Mpindieu, ngapetshi bulelela pa bidi bitangila Nzambi!” Mu 1924, kuvua kasumbu ka Bantemu 35 ku Ocoliş.

Lelu’eu, munkatshi mua bantu 473, badi base mu musoko eu, mudi bamanyishi 173. Mumanyishi yonso udi ne bujitu bua kukumbula nzubu ibidi idibu bamupesha bu teritware, ne badi balongesha kabidi mu misoko idi mibanyunguluke. Kadi, bana betu badi ne mmuenenu muimpe. Badi bafuma ku diibaka Nzubu wa Bukalenge mulenga mutambe udi ne miaba ya kusomba 400. Midimu yonso ivua mienjibue kudi bana betu bena musoko.

Valea Largǎ ke muvua bana betu ba balume Szabo ne Kiss basombele mu 1914. Mu 1991, mu bantu 3 700 bavua basemu, muvua bisumbu 8 ne bamanyishi ba Bukalenge 582. Mu 1992, bantu 1 082 bavua babuele mu Tshivulukilu​—mbuena kuamba ne: pabuipi ne muntu 1 pa 3 mu tshibandabanda etshi.

Bampanda-njila ba pa buabu badi bunzulula njila

Bampanda-njila ba pa buabu bavua bakuate mudimu munene mu dituala lumu luimpe kudi bena mu rejon ya kule. Diakamue, pakapetabu budikadidi bua kumanyisha, Ionel Alban wakatuadija kuenza mudimu mu bimenga bibidi, upitshisha matuku abidi ku lumingu mu Orşova ne matuku atanu mu Turnu-Severin.

Ntemu nansha umue kavua mu Orşova pakafika Ionel. Lumingu lua kumpala, wakatuadija kulonga Bible ne muana wa balume wa bidimu 14. Muana eu wakenza mashintuluka mavule mu ngondo ibidi. Biobi e kufikisha mulunda wende kampanda ne muena mutumba nende kansanga ku dituadija pabo kulonga. Roland, muena mutumba nende, uvua muena Katolike, wakalubuluka mu nyuma mushindu wa dikema. Kunyima kua ngondo umue ne tshitupa patupu, wakapatuka mu mudimu wa buambi pamue ne Ionel, ne mu ngondo itanu wakatambushibua. Diakamue, wakatuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Mamu’ende wakatuadija pende kulonga ne wakatambushibua mu Mpuilu wa distrike “Batuadi ba butoke.” Mu Orşova, mpindieu mudi bamanyishi 10, ne badi balombola malonga a Bible 30 ku nzubu.

Muntu wa kumpala wakitaba bulelela mu Turnu-Severin uvua eu uvua ukuata mudimu ku tshiakidilu tshia bantu mu nzubu kampanda wa tshilala-benyi muvua Ionel mutudile. Kunyima kua ngondo ibidi, wakalua mumanyishi udi kayi muanji kutambushibua, ne mu ngondo isatu, wakatambushibua. Mpindieu, udi umue wa ku bamanyishi 32 badi balombola malonga a Bible 84 ku nzubu.

Gabriela Geica, mukuabu mpanda-njila-mukaji wa pa buende, uvua usadila bu mpanda-njila wa pa tshibidilu pavua mudimu wetu mukandikibue. Dijinga diende divua dia kuenza mudimu muaba uvua dikengedibua dinene. Bakamupesha teritware munene. Imue misangu uvua wenza luendu lua kilomètres 100 too ne 160 bua kukumbula bantu bavua ne dijinga dia kumanya bia bungi. Motru, tshivua tshimue tshia ku bimenga muvuaye ukuatshila mudimu, muin’emu muvua’anu Bantemu 4. Udi umanyisha se: “Bua didiunda dia mudimu mu Motru, badiambike ne bakuabu bena tusumbusumbu tua malu a Nzambi bakatuadija kutuluisha. Bakasaka mfumu wa tshimenga ne bampulushi bua kusuya bena mêku mumvua musombele bua kungipata. Nenku, ku ngondo ne ku ngondo, mvua ne bua kukeba muaba wa kutudila.”

Mu Orşova, Gabriela wakatuadija kulonga ne mukaji kampanda uvua kayi witaba dikalaku dia Nzambi, wakamanyisha se: Bible anyi malu a Nzambi kabivua bimusankisha to. Kadi, kunyima kua ngondo inayi ya dilonga, mukaji eu wakatuadija kubingisha Bible. Dilolo kampanda, bayende wakabenga bua kubuelaye mu nzubu muende, wakamufunyina bua kushipa dibaka anyi kumushipa; kadi, wakalam’amu muoyo wende mutoke. Kumpala mene kua kutambushibua, uvua ulombola malonga a Bible dikumi.

Didiunda dimpe bua matuku atshilualua

Mu Août 1992, bungi bubandile bua bamanyishi buvua bua bantu 24 752 mu bisumbu 286. Bantu bapite pa 66 000 bavua babuele mu Tshivulukilu. Badisuile 17 badi batumika muabu muonso ku filiale mukese wa Bucarest bua kukumbaja bidi bana babu bakengela mu nyuma. Badi bindila mu katupa kîpi ne muoyo kulukulu diibaka dia nzubu ya filiale mitambe bunene.

Bantemu ba Yehowa ku Roumanie badi bakema bikole bua mashintuluka adi menzeke ne lukasa luonso mu bidimu bikese biashadi ebi. Badi baleja dianyisha kudi Yehowa Nzambi bualu badi mu tshisumbu tshia pa buloba bujima tshidi tshituala dîna diende ne tshilombola bantu ku dimanya dilelela dia bumuntu buende ne dilongolola diende dikêna kushintulula. Kunyima kua bidimu bivule bia mateta ne makengeshibua, mmushindu kayipu udibu bela Yehowa tuasakidila bua mudiye mushintulula mêba ne bikondo ku Roumanie!

[Karte mu dibeji 23]

(Bua kumona malu bimpe, tangila mu mukanda)

HONGRIE

ROUMANIE

Bucarest

Cluj-Napoca

Craiova

Tirgu-Mures

Orşova

Turnu-Severin

Motru

Turda

BULGARIE

[Bimfuanyi mu mabeji 24, 25]

1. Bantemu batue ku 700 mbadisangishe muinshi muamitshi mu 1947

2. Dibiikila bua kuteleja muyuki wa patoke mu 1946

3. Mpuilu ku Alba Iulia mu 1992

4. Bumanyishi ku Cluj-Napoca lelu’eu

5. Nzubu wa Bukalenge pabuipi ne Turda

6. Dîku dia Betele ku Bucarest