Bimfuanyi bia mu Buloba Bulaya
Luaku ukumbule mbuu wa Ngalileya!
MIABA ya bungi kayitu ilua ne lukasa luonso mu ngenyi ya babadi ba Bible kupita mbuu wa Ngalileya nansha. Kadi udiku mua kubuikila mêsu ebe ne kudifuanyikijila mbuu eu wa mâyi matalale, kumanya miaba minene, bu mudi muaba udi musulu wa Yordane ubuela ne upatuka peshi muaba udi tshimenga tshia Kapernauma ne tshia Tibériade anyi?
Angata dîba bua kutangila ne lubatshi foto udi kulu eku uvuabu bakuatshile muulu, pa kudiambuluisha ne dizola edi didi ne nimero. Mmiaba bungi munyi idi mifunda nimero iwudi mua kujingulula? Biwamanya miaba mivule, Bible neikale ne muoyo buebe wewe ne neakulengelele. Pa nanku, luaku bua luendu lukese lua kushidimuna.
Foto eu uvuabu bakuatshile muulu mmutangile ku Nord-Est. Tutuadije ne nimero 1. Atshi ntshitupa kayi tshia mbuu? Eyowa, nndekelu wa ku Sud, muaba udi musulu wa Yordane upatukila, bua kukuosoluela mu tshimenga tshia Samariya ne tshia Galaad bua kudiela mu mbuu Mûmakane. Kuinshi ku dia bakaji, udi ne foto wa mbuu mudiundisha, udibu kabidi baleje mu Calendrier des Témoins de Jéhovah 1993.
Mbuu wa Ngalileya udi mu buondoke bua tshipongo tshia Rift, pamu’apa metre 200 kuulu pa kufuanyikija ne muaba udi mbuu wa Méditerranée. Bu muudi ukonkonona foto uvuabu bakuatshile muulu, tangila mikuna mitumbuke idi ijuka kumbukila ku muelelu wende udi ku Est (pabuipi ne nimero 7). Tukuna ne mikuna idi ijuka pabuipi menemene ne muaba eu, anyi ku muelelu wa ku Ouest, bidi bizangika se: mbuu eu udi mu tshiondokondoko, mbuu eu udi ne bule bua kilometre 21; ne butshiama buende bubandile budi bua kilometre 12. Kuvua muaba mukumbane ku mielelu bua kuasa misoko ne kabidi bimenga, bu mudi tshimenga tshia Tibériade (nimero 2). Uvuluke se: musumba kampanda wa bantu bakasabuka mbuu kumbukila ku Tibériade mu mazuwa makese bua kufika muaba uvua Yezu muenze tshishima pa kudiisha bantu 5 000.—Yone 6:1, 10, 17, 23.
Bu muudi wenza luendu ku muelelu wa ku Nord, kumbukila ku Tibériade, udi upitshila mu rejon wa bufuke wa Jenezarete (nimero 3).a Muaba eu, ke uvua Yezu muenze Muyuki wa pa Mukuna, ne pamu’apa ku muelelu udi pabuipi, ke kuakabikilaye Petelo ne bakuabu basatu bua “kulua balobi ba bantu,” amu bu mudibi bilejibue apa. (Matayi 4:18-22) Paudi utungunuka ne luendu, udi ufika ku Kapernauma (nimero 4), uvua muaba munene uvua Yezu mutambe kutumika, bakawubikila mene ne: “tshimenga tshiende yeye muine.” (Matayi 4:13-17; 9:1, 9-11; Luka 4:16, 23, 31, 38-41) Tungunuka ne luendu mutangile ku Est, pabuipi ne mbuu, sabukila (nimero 5) muaba udi musulu wa Yordane wa ku mutu udiela mu mbuu (tangila kuinshi eku). Nenku, wafiki mpindieu mu rejon wa Betsaida (nimero 6).
Tudi mua kutumika nansha ne miaba eyi mikese bua kuleja mushindu udi dimanya diebe dia mbuu wa Ngalileya mua kukuambuluisha bua kulonda, ne kufuanyikija miyuki ya mu Bible. Kunyima kua Yezu mumane kudiisha bantu 5 000 mu rejon wa Betsaida, musumba wa bantu bakateta bua kumuteka mukalenge, wakatuma bapostolo mu mazuwa bua kuya ku Kapernauma. Mu luendu luabu, tshipepele tshikole tshiakajuka mu tshimpitshimpi kumbukila ku mikuna, kudituta pa mâyi, e kujula mavuala akatshinyisha bapostolo. Kadi, Yezu wakaya kudibu wendela pa mbuu, utuuyisha tshipepele, ne ubambuluisha bua bafike pa buloba bûme kakuyi njiwu pabuipi ne Jenezarete. (Matayi 14:13-34) Aba bakafumina ku Tibériade bakasabuka pabu bua kuya ku Kapernauma.—Yone 6:15, 23, 24.
Tungunuka ne luendu pabuipi ne luseke lua mbuu lua ku Est, udi upitshila pamu’apa muaba uvuabu babikila bu “ditunga dia bena Gadarene [anyi Jerazene].” Vuluka se: muaba eu, ke uvua Yezu muipate ba-demon bavua munda mua bantu kampanda babidi. Spiritu ayi ya tshinyangu yakabuela mu tshisumbu tshia ngulube tshinenanenayi, e kudielayi pashishe mu mbuu kumbukila pa mpulumuku. Umue wa ku bantu aba babidi wakafila bumanyishi mu bimenga bivua biakula tshiena-Greke bivua ku mutumba ne tshimenga tshia Dekapole. Yezu wakalua muaba ewu ne kuumbuka mu mazuwa pa kusabukila pa mbuu wa Ngalileya.—Matayi 8:28–9:1; Mako 5:1-21.
Bu muwajikiji luendu luebe, udi mpindieu mu tshitupa tshidi kuinshi kua mbuu, udi upitshila pabuipi ne muaba udi musulu munene (udibo babikila ne: Yarmuk), eu udi wela mâyi mavule mu musulu wa Yordane wa kuinshi.
Bible kêna musunguluje imue miaba yakenzekela mianda pabuipi ne mbuu wa Ngalileya, bu mudi dimueneka dia Yezu kunyima kua dibiika diende ku lufu pavua Petelo ne bapostolo bakuabo baloba (tangila ku mutu). Udiku wela meji se: bivua pabuipi ne Kapernauma anyi? Mu mushindu kayi wonso, dimanya diebe dia mbuu eu wa mushinga mukole didi dikuambuluisha bua kudifuanyikijila mianda ayi.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila tshiena-bualu “Jenezarete—‘Ukemesha ne mulengele’” mu La Tour de Garde wa dia 1 Janvier 1992.
[Bimfuanyi mu dibeji 24]
1
2
3
4
5
6
7
N
S
E
W
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 24]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 24]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu mabeji 24, 25]
Garo Nalbandian
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 25]
Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.