Tudi tusadila ne dimanya dia njiwu ya tshikondo

KUDI HANS VAN VUURE

Mu dinda, mu 1962, mu kartié ka dibungu dia Rotterdam, ngakatutekena ne Paul Kushnir, mutangidi wa filiale wa Société Watch Tower mu ditunga dia Pays-Bas. Dîba dituvua ku mêsa mu restaurant kayi mukenkesha bimpe, wakantangila ne kungambila ne: “Hans, wajinguludiku se: biwanyisha mudimu eu, mukajebe ne wewe nenupete anu tiké wa kuya patupu anyi?”

“EYOWA, ndi mujadike se: Susie neanyishe pende.”

“Yukidilangane nende. Ne lukasa luonso, nummanyishe dipangadika dienu, abi nebikale biakane.”

Mu dinda dia dituku diakalonda, wakapeta diandamuna dietu: “Netuyeku.” Ke bua tshinyi, dia 26 Décembre 1962, tuakafika ku Schipol, tshipalu tshia ndeke tshia Amsterdam, munkatshi mua neje. Kunyima kua tuetu bamane kuela baledi ne balunda betu mu tshitupa, tuakangata ndeke batangila ku teritware wa bu-misionere kuvua Société kayi muanji kutuma misionere nansha umue: ku Nouvelle-Guinée Nederlandaise (lelu’eu Irian Jaya, mu ditunga dia Indonésie), ku bena Papous.

Tuvua ne dielakana patuakitaba mudimu eu anyi? Tòo. Tuvua balambule muetu muonso mioyo yetu bua kuenza disua dia Nzambi, ne tuvua ne dishindika dia se: neatukuatshishe. Patudi tutapa dîsu ku nsombelu utuvua nende mu bikondo bionso bishadile, tudi mua kumona se: dieyemena dietu kudi Yehowa kadivua dia patupu. Kadi, kumpala kua kunulondela bivua bienzeke mu Indonésie, lekelayi nganji kunuambila malu akenzeka mu bidimu bietu bia kumpala.

Dilongeshibua dianyi mu tshikondo tshia mvita

Pavua, mu 1940, Arthur Winkler, Ntemu wa dikima, mukumbule bua musangu wa kumpala dîku dietu, ntshivu’amu ne bidimu dikumi. Baledi banyi bakakema bikole pakajingulabu tshivua Bible wamba bua malongesha a dishima a bukua-buena-nkristo. Bu muvua ditunga dia Pays-Bas ku bukokeshi bua Allemagne wa bena nazi, ne bu muvua Bantemu ba Yehowa bakengeshibue, baledi banyi bavua ne bua kupangadija né bavua anyi kabayi mua kudisangisha ku bulongolodi bukandika. Bakapangadika bua kudisangishaku.

Pashishe, dikima divua nadi mamu ne mushindu uvuaye kayi utshina dijimija budikadidi buede anyi kujimija muoyo wende, biakandenga ku muoyo. Dituku kampanda, wakenza luendu lua kilometre 11 ku dikalu, pashishe, wakasokoma mu mîdima ne tshibombi tshiwuja tente ne trakte ivua yakula bua Bible. Pakakumbana dîba dia kutuadija kampanya ka pa buaku, wakanyemesha dikalu muende muonso eku wenda wela tshianza mu tshibombi, umuangalaja trakte mu njila. Ndekelu wa bionso, mukuabu muendeshi wa dikalu uvua umulonda mu nyima wakafika pavuaye, upuyakana, e kuamba ne dîyi dikole ne: “Inabanza, inabanza, udi muponeshe tshintu!” Katuvua tukumbane kukosa tuseku pavua mamu utulondela muyuki eu.

Mvua muana mutekete menemene, kadi mvua mumanye tshimvua nsua kuenza ne matuku a muoyo wanyi. Mu tshimue tshia ku bisangilu bietu, mu 1942, muludiki pakebejaye ne: “Nnganyi udi musue kutambushibua musangu walonda?” Ngakela tshianza muulu. Baledi banyi bakatangilangana, badiebeja né mvua mumanye tshivua dipangadika dia mushindu’eu diumvuija. Kadi, nansha mumvua ne bidimu 12 patupu, mvua mumanye tshivua diditshipa kudi Nzambi diumvuija.

Kuenza mudimu wa buambi ku nzubu ne ku nzubu eku bena nazi batubembela kuvua kulomba budimu. Bua kuepuka kukokola ku nzubu ya bantu bavua mua kutufunda, matuku avua batu ba mbulamatadi wa bena nazi nyama ku mikolo balamika mabeji mafunda mêna ku madidishi abu, mvua nyunguluka pabuipi ne dikalu ne ntentula adrese yabu. Dimue edi, muntu kampanda wakanjikila e kungambila ne: “Wenji bimpe, muananyi wa balume. Funda​—mêna abu buonso!” Mvua ne mitalu, kadi tshivua mudimuke menemene to! Pakajika mvita mu 1945, tuakatekemena ne disanka budikadidi bunene mu buambi.

Ntuadijilu wa mudimu

Mu dia 1 Novembre 1948, kunyima kua dijikija dia kalasa kanyi, ngakatuadija bua musangu wa kumpala mudimu wa ku dîba ne ku dîba bu mpanda-njila. Pakapita ngondo umue, muanetu Winkler wakakumbula dîku mumvua musombe. Wakalua bua kujingulula tshimvua musue, bualu, tshitupa tshîpi kunyima, bakambikila bua kutumika ku filiale wa Société ku Amsterdam.

Kunyima, bakandomba bua kukumbula bisumbu bia Bantemu ba Yehowa bu mutangidi muena-ngendu. Pashishe, ku ndekelu kua 1952, bakambikila bua kubuela mu kalasa ka 21 ka dilongesha bantu Bible ka Société Watchtower ka ku Galaad mu New York bua kulongeshibua bu-misionere. Nenku, ku ndekelu kua 1952, tuvua bantu 8 bakumbukila ku Pays-Bas, bakabuela mu mazuwa avua abikidibue ne: Nieuw Amsterdam ne kuya ku Amerike.

Pabuipi ne dijikija dia kalasa, Maxwell Friend, umue wa ku balongeshi betu wakamba ne: “Nenuvulamine bintu bivule binudi balonge apa, kadi, tudi batekemena se: ditabuja, ditekemena ne dinanga, bintu ebi bisatu nebishale kunudi.” Kabidi ebi bidi bilamibue mu tshieledi tshianyi tshia lungenyi ne mu mutshima wanyi mbivulukilu bia mushinga mukole bia bulongolodi bua Yehowa budi bukuata mudimu ne dimanya dia njiwu ya tshikondo.

Pashishe, ngakateketa mu maboko. Tshia bibidi tshia bena kasumbu ketu ka bena Hollande ne meme panyi​—tuakasungudibua bua kupingana ku Pays-Bas. Kabivua bintondesha to, nansha mumvua mutekeshibue mu maboko. Ne mvu’anu mutekemene se: tshia kuindila bu Mozese, bidimu 40 kumpala kua kuya kusadila mu ditunga dienyi.​—Bienzedi 7:23-30.

Muambuluishi wa mpatshi

Fritz Hartstang, mulunda wanyi uvua bu tatuanyi, pakamanyaye mapangadika anyi pa dibaka, wakangambila ne dieyemena dionso ne: “Ndi ne bua kuela meji menemene bua kuenza disungula diakane.” Tatuende wa Susie, Casey Stoové uvua mulombodi wa bantomboji bavua baluisha bena nazi mu Mvita Mibidi ya pa buloba bujima. Kadi, pakapetanganaye ne Bantemu [ba Yehowa] mu 1946, diakamue wakanyisha malelela a mu Bible. Katupa kîpi, yeye ne basatu ba ku bana bende basambombo​—Susie, Marian ne Kenneth—​bakatambushibua. Mu dia 1 Mai 1947, bana aba buonso bakatuadija mudimu wa ku dîba ne ku dîba bu bampanda-njila. Mu 1948, Casey wakela bintu biende bionso bia dienda nabi mushinga mvuandu, ne yeye pende wakatuadija kusadila bu mpanda-njila. Kunyima, wakamba ne: “Bidimu abi ke bivua bia disanka dipite bua muoyo wanyi!”

Ngakadia bulunda ne Susie mu 1949, tshikondo tshiakabikidibuaye bua kutumika ku filiale wa Amsterdam. Tshidimu tshiakalonda, yeye ne muakunyende wa bakaji Marian bakabuela mu kalasa ka 16 ka Galaad, ne kubuela mu mazuwa pashishe batangile ku muaba wabu wa mudimu wa bu-misionere​—ku Indonésie. Mu Février 1957, kunyima kua bamane kukumbaja bidimu 5 mu mudimu wa bu-misionere, Susie wakapingana mu Pays-Bas bua tuetu kuselangana. Tshikondo atshi, mvua nsadila bu mutangidi muena-ngendu, mu dipita dia bidimu bia dibaka dietu, uvua misangu mivule uleja ngikadilu wa didibudisha amue masanka bua kulubuluja bipatshila bia mudimu wa Bukalenge.

Kunyima kua diselangana dietu, tuakatungunuka ne kukumbula bisumbu bidi mu miaba mishilangane mu Pays-Bas. Bidimu bia biakapitshisha Susie mu mudimu wa bu-misionere mu miaba ya ntatu, biakamulongolola bimpe bua ngendu yetu pa dikalu kumbukila mu tshisumbu tshimue ne kuya mu tshikuabu. Patuvua mu mudimu wa mutangidi-muena ngendu mu 1962, muanetu Kushnir wakankumbula ku Rotterdam ne kutulomba bua kuya ku Irian Jaya, mu Indonésie.

Mudimu wa bu-misionere mu Indonésie

Tuakafika mu tshimenga tshia Manokwari​—muaba mushilangane menemene ne mikuabu! Muvua mitoyi itu itshingisha butuku mu rejon ya luya lukole. Ne muaba eu uvua kabidi bena Papouasie bakafumina munda mua ditunga, bavua bavual’anu mapupila, bambule miele, ne banange kutulonda buludiludi munyima ne bateta kulenga mubidi wetu mutoke​—ne bionso abi kabivua bipepele bua kuibidilangana nabi to.

Mbingu mikese kunyima kua difika dietu, bamfumu ba bitendelelu bakabala mukanda mu nzubu yabu ya bitendelelu badimuija bantu bua Bantemu ba Yehowa, ne bakabanya kopi wa mukanda awu kudi yonso uvua mu tshitendelelu. Kadiomba ka muaba au kakaubala ku bisanji. Pashishe, bamfumu ba bitendelelu basatu bakatukumbula ne kutulomba bua kuya kutumika munkatshi mua aba bavuabo babikila ne: “bampangano.” Mpulushi kampanda muena Papouasie uvua ne muanzu munene wakatulomba pende bua tumbuke, ne umue wa ku bampulushi bavua batumika mu musokoko wakatumanyisha se: bavua balongolola dishipibua dietu.

Kadi, buonso kabavua batuluisha to. Muena politike kampanda mufidi wa ngenyi kudi bena Papouasie, muena ditunga dia Hollande ukavua pa kupingana ku Pays-Bas, wakatuleja kudi bamfumu bavule bena Papouasie. Wakabambila ne: “Bantemu ba Yehowa nebanutuadile mushindu muimpe wa ntendelelu wa bena nkristo kupita unudi bamanye.” “Nenku, nubakidile bimpe.”

Pashishe, muena mudimu kampanda wa mu mbulamatadi wakasemena kudi Susie mu musesu, e kumuambila ne dîyi dia panshipanshi ne: “Mbatumanyishe se: nukadi batuadije mudimu mupiamupia apa, ne nenku, katuakunulekela to. Kadi, eeh, . . . anu bu nuenu bikale ne nzubu wa Nzambi.” Tumvu! Ne lukasa luonso, tuakashimbula bimana bia nzubu wetu, tuakateka bibasa mu milongo, kuimanyika tshibasa tshia ngamba-malu, ne kuteka pambelu dibaya difunde ne: “Nzubu wa Bukalenge.” Pashishe, tuakabikila munene wa mbulamatadi awu bua kutukumbula. Wakashikula mutu, kufukisha mimuemue, ne kudituta munu ku mutu bu uvua usua kuamba ne: ‘Mbia meji, mbia meji.’

Mu dia 26 Juin 1964, tshidimu tshimue ne tshitupa kunyima kua difika dietu, balongi betu ba Bible 12 ba kumpala bakatambushibua. Katupa kîpi, bakuabu 10 bakabatua mu nyima, ne muayene wa bantu 40 ke bavua babuele mu bisangilu. Bampanda-njila babidi bena Indonésie bakatumibua bua kutuambuluisha. Tshisumbu pakashindamatshi ku Manokwari, filiale wa Indonésie wakatupesha mukuabu mudimu mu Décembre 1964.

Kumpala kua kumuka, mfumu wa tshibambalu tshia malanda a Mbulamatadi ne matunga menyi wakatukoka pa nkayetu ne kutuambila ne: “Ndi nyingalala bua diumuka dienu. Lumingu luonso, bamfumu ba bitendelelu bavu’amu bansengelela bua nnuipate bualu bavua bambe ne: nuvua nupola bimuma biabu. Kadi, ngakabambila ne: ‘To, badi bela bufuke ku mitshi yenu.’” Wakasakidila ne: “Muaba wuonso unuaya, kanulekedi kuluangana. Nenutshimune!”

Mu ditonkola mfumu wa ditunga

Butuku kampanda, mu Séptembre 1965, katupa kakese patuvua tusadila mu tshimamuende wa bukalenge, Djakarta, bantomboji bena kominisme bakashipa bamfumu ba basalayi bavule, kuosha Djakarta, kutuadija mvita mu ditunga dijima, yakatonkola pamu’apa Sukarno, mfumu wa ditunga. Bantu batue ku 400 000 bakafua!

Dimue dituku, patuvua tufile bumanyishi, bingoma bivua bidila mu musesu uvua ku mutumba ne batungunuka ne kuosha nzubu. Dituku diakalonda, tuakumvua se: basalayi bakavua pa kubutula bena kominisme bavua pabuipi ne musesu awu. Bena mêku bavua batshina patuvua tusemena kudibu, kadi, diakamue pavuabu bumvue mukenji wetu wa Bible, bavua batukija muoyo ne batubueja mu nzubu. Bavua badiumvue mu dikubibua patuvua nabu. Tshikondo atshi tshiakalongesha yonso wa kutudi bua kueyemena kudi Yehowa ne kulama ngikadilu wa pankatshikatshi nansha bikalaku nsombelu mukole.

Kutshimuna tshiakabidi buluishi

Kunyima, mu 1966, tuakaya mu tshimenga tshia Ambone ku Sud wa bidiila bia bena Moluque. Aku, munkatshi mua bantu bena ngikadilu wa bulunda, badi bamanye kusomba ne bakuabu, tuakasangana bantu badi bamanye bidibo bakengela mu nyuma. Tshisumbu tshietu tshikese tshiakadiunda ne lukasa luonso, ne bantu pabuipi ne 100 ke bavua babuela mu tshisangilu. Nenku, bamfumu ba bitendelelu bia bukua-buena-nkristo bakakumbula mfumu wa mbulamatadi mutangidi wa malu a bitendelelu, bua kumusaka ku bukole bua atuipate mu Ambone. Kadi, pa mesa a mfumu awu, bakamona mikanda ya Société Watch Tower miteka patoke! Bu mua kapangabu kushintulula lungenyi lua mfumu awu, bakaya kudi banene ba malu a Nzambi mu Djakarta, bakeba dipatshibua dietu ki ng’anu mu Djakarta, kadi mu Indonésie mujima.

Bua musangu eu, biakamueneka bu bakatshimuna, bualu dia 1 février 1968, divua difundibue bu dituku dia dipatshibua dietu. Kadi, bana betu bena nkristo ba ku Djakarta, bakapetangana ne mfumu wa bena Izlame, uvua munene wa mbulamatadi bua tshibambalu tshia malu a ntendelelu, ne wakatuambuluisha bua kushintulula dipangadika adi. Kabidi, bakumbusha tshididi tshia kale, ne kuanyisha bua ba-misionere bakuabu kubuelabu mu ditunga.

Nenku, mu bidimu dikumi biakalonda, mu milongolongo ya mikuna milengele, mêtu, ne majiba bidi ku Nord kua Sumatra, tuakatumika pamue ne ba-misionere bakafumina ku Australie, ku Autriche, ku Allemagne, ku Philippines, ku Suède, ne ku Etats-Unis. Mudimu wa buambi wakalubuluka, nangananga mu rejon wa bena tshisa tshia Batak.

Kadi, ku ndekelu wa bionso, baluishi bakatshimuna bualu bakakandika mudimu wetu wa buambi mu Décembre 1976, ne tshidimu tshikalonda, ba-misionere bavule bakaya kutumika miaba mikuabu. Ndekelu wa bionso, mu 1979, tuakaya petu.

Ku Amerike wa ku Sud

Mpindieu, tukavua ne bidimu pabuipi ne 50, ne tuakadiebeja né tuvua mua kuibidilangana tshiakabidi ne nsombelu wa mu ditunga dikuabu. “Netuanyishe mudimu mupiamupia peshi netushale kaba kampanda?” Ke muakebeja Susie.

“Bimpe, Susie,” ngakamuandamuna ne: “muaba wuonso watutuma Yehowa, neatukube. Nnganyi udi mumanye mabenesha atshilualua adiye mutulamine?” Nenku, ke mutuakafika muaba wetu mupiamupia wa mudimu, mu Suriname, mu Amerike wa ku Sud. Kunyima kua ngondo ibidi, tuakatuadija kabidi mudimu wa mutangidi muena-ngendu ne pashishe tuakadiumvua kuetu menemene.

Patuakakonkonona bidimu bipite pa 40 bituakapitshisha mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, Susie ne meme tuakajingulula mushindu uvua dikuatshisha dia kudi baledi betu dituambuluisha bua kunanukila mu mudimu wa bu-misionere. Mu 1969, pangakamona baledi banyi kunyima kua bidimu 6, tatu wakankoka ku luseke ne kungambila ne: “Biafua mamuebe kumpala kuanyi, kabiena bikengela wewe kualukila ku nzubu to. Shala amu pa muaba webe wa mudimu. Nengakaje meme nkayanyi mianda. Kadi, bikalabi kabiyi nanku, udi ne bua kuebeja mamuebe tshiudi ne bua kuenza.” Mamu wakangambila bia muomumue.

Baledi ba Susie bavua ne mmuenenu wa muomumue eu uvua kayi wa budinangi. Mu tshikondo kampanda, Susie wakashala kule nabu bidimu 17 bulubulu, ne musangu nansha umue kabakamufundila miaku ivua itapa ku mutshima. Eyowa, bu baledi betu kabayi bapete diambuluisha nansha dimue, tuvua mua kualukila ku metu. Tshia kumanya ntshia se: baledi betu bavua ne mmuenenu wa muomumue pa mudimu wa bu-misionere too ne ku lufu luabu, ne bakasadila Yehowa ne dimanya dia njiwu ya tshikondo divuabo bakune mu mitshima yetu.​—Fuanyikija ne 1 Samuele 1:26-28.

Tuvua kabidi bakankamijibue kudi batufundidi betu bena lulamatu. Bamue ba kudibu kabakapitshisha ngondo mujima kabayi batufundila mikanda mu bidimu bietu bipite pa 30 bituakapitshisha mu mudimu wa bu-misionere. Kadi, ku mutu kua bionso, tudi balame mu lungenyi Tatu wetu munanga udi mu diulu, Yehowa, udi mumanye mua kukuatshisha bamusadidi bende pa buloba bujima. Nenku, bu mutudi mpindieu tusemena ku nkomenu wa malu atudi bindile ne muoyo kulu kulu, Susie ne meme tudi batekemene se: “netulame mu tshieledi tshietu tshia lungenyi dikalaku dia dituku dia Yehowa” pa kutungunuka ne kumusadila ne dimanya dia njiwu ya tshikondo.​—2 Petelo 3:12.

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Baselangane mu 1957

[Tshimfuanyi mu dibeji 29]

Mmuanda kayipu udi ulenga ku muoyo​—bansonga basambombo bampanda-njila!