Dikumbaja bidi muntu ukengela bia nshindamenu ku butuangaji bua dianyisha
PADIBI biamba ne mutshima wuonso, biambilu bu mudi “Ka-lumbandi bua mudimu webe!” “Ndi ne disanka bua tshiudi muenze!” anyi “Wenji muebe muonso menemene; tudi tudisua be buebe” bidi bitamba kuambuluisha bua kuvudija didinemeka, nangananga padibi bifumina kudi muntu uutu unemeka. Bantu batu basanka ne benza mudimu bimpe padibu babaleja dianyisha. Ne diodio, badi benza mudimu biakane ne badi basanka bikole. Eyowa, dianyisha diakanyine didi ne mushinga bua lungenyi ne mutshima anu musombele biakudia bimpe bua mubidi.
Nkonga-miaku kampanda udi umvuija dianyisha bu “diangata muntu bu udi muakanyine kulejibua kanemu anyi ditabalela” ne “ntema anyi ditabalela bia pa buabi.” Ndisuikakaja bikole ku dinemeka, nyanji ya kanemu, idi padiyi ilejibua yumvuija ditshinka muntu anyi dimutua mushinga dienza ne meji wonso ne ndambu wa dianyisha udiye muakanyine.
Dianyishibua—Tshikengedibua tshia nshindamenu
Bidi bia meji ne nkubenga kansungansunga bua kuleja dianyisha padibi bikengela. Yezu wakashiya tshitembelu mu tshifuanyikijilu tshiende tshia bapika bavua mfumu mupeshe ne dieyemena dionso bintu biende. Bua kuleja dianyisha bua ndudikilu muakane wa bintu biende bia bungenda-mushinga, wakamba ne: “Ka-lumbandi bua mudimu webe, mupika muimpe ne wa lulamatu!” (Matayi 25:19-23, NW) Kadi, misangu ya bungi, bukalanga buakanyine ebu batu babulengulula. Kubenga kuleja dianyisha kudi kupumbisha musangelu ne ngenyi ya dibangija malu. Iona udi ubiumvuija mushindu’eu: “Padibu bakuleja dianyisha udi udiumvua bu muntu udibu bakengela, basua, ne beyemena . . . Didi dikupetesha ngenyi ya dibangija malu. Biwikala mulenguludibua, udi udiumvua muimansha ne kayi mutua nyama ku mikolo.” Patrick udi usakidila ne: “Pashishe mbikole bua kutungunuka ne kupatula bipeta bimpe ne bia dilambu.” Nunku, bidi bia mushinga mukole bua tuetu kulonga mua kuleja dianyisha ne dîba dia kudileja. Buonso buetu tudi ne dijinga dikole dia bukubi bua kumanya se: tudi banyishibue kudi bantu badi batunyungulula. Ntshintu tshia nshindamenu tshidi muntu ukengela.
Dîyi disamunyi, mudimu musakidilapu, anyi peshi dipa dia tshintu kampanda tshia ku mubidi bidi bikusaka bua kutungunuka ne kuenza muebe muonso. Bidi bilelela nansha biwikala muledi, mulume, mukaji, muana, muena mu tshisumbu, anyi mutangidi. “Padibu bandeja dianyisha,” ke mudi Margaret wamba, “Ntu ngumvua disanka, ndiumvua mukengedibua, ne ndi ne dijinga dia kutamba kuenza biakane.” Mu diumvuangana ne mmuenenu eu, Andrew udi wamba ne: “Ntu ntshionkomoka, binsaka bua kutumika bikole kupita kumpala.” Kadi, kuleja muntu kampanda dianyisha ne kanemu kudi kukengela meji matabale ne ntshintshikilu muimpe.
Idikija tshitembelu tshia Yehowa mu dileja dianyisha
Tshilejilu tshitambe bionso tshia kuanyisha mushinga wa bakuabo n’Yehowa Nzambi. Utu wanyisha aba badi bakanyine dianyisha. Wakasunguluja bantu ba mushindu’eu bu mudi Abele, Enoke, ne Nowa. (Genese 4:4; 6:8; Yuda 14) Yehowa wakanyisha Davidi bua lulamatu luende lukole. (2 Samuele 7:16) Samuele, wakanemekela Yehowa bu muprofete munkatshi mua bidimu bia bungi, wakanemekibua pende kudi Nzambi, wakandamuna ne lukasa luonso disambila dia Samuele bua diambuluisha bua kutshimuna ba-Filistiya. (1 Samuele 7:7-13) Kuakudiumvuaku munemekibue bua kulejibua dianyisha dia Nzambi dia mushindu’eu anyi?
Dielangana tuasakidila ne diangatangana ne mushinga mbisuikakaja bikole ku dianyisha. Bible udi utubela bua tuetu ‘kuleja disakidila’ ne kuleja dianyisha bua bionso bidibu batuenzela. (Kolosai 3:15; 1 Tesalonika 5:18) Nansha mudibi nangananga bitangila diela Nzambi tuasakidila, bidi kabidi bilelela bua malu a ku dituku dionso mu nsombelu. Mupostolo Paulo wakanyisha bualu ebu. Wakaleja dianyisha kudi Phoebe bu “musungidi wa bavule” ne kudi Priska ne Akila bua ‘muakatekabu mitu yabu mu njiwu’ bua bualu buende ne bua bakuabo. (Lomo 16:1-4, NW) Fuanyikija muvuabu mua kumvua pakabalejabu dianyisha dia patoke dia mushindu’eu. Paulo wakenza kabidi bimpe pa kuikala ne disanka dia kuleja dianyisha, kanemu, ne dikankamijangana. Tudi petu mua kuidikija Yehowa ne batendeledi bende banyishi pa kuleja dianyisha dikumbanyine kudi badi badiakanyine.—Bienzedi 20:35.
Dianyisha munkatshi mua dîku
“Dianyisha dikese didi diambuluisha bikole mu divuija nsombelu, nsombelu wa disanka,” ke mudi Mitchell wamba, mulume musela ne mukulu muena nkristo. “Didi dikusaka ku diumvua dinanga, pamu’apa bua kashidi, bua badi bakuleja dianyisha.” Tshilejilu, mulume muena nkristo udi ne bujitu bunene ne udi wangata mapangadika a mushinga mukole bua dikala-bimpe dia dîku. Udi ne bua kukumbaja bidi dîku dikengela mu nyuma, ku mubidi, ne bidi mpampu yadi ikengela. (1 Timote 5:8) Ndisakidila kayipu didiye nadi padibu bamuleja dianyisha diakanyine bua mudimu wende mumupa kudi Nzambi bu mfumu wa dîku ne padi mukajende umuleja “kanemu kuondoke”!—Efeso 5:33, NW.
Tshintu tshidi katshiyi ne bua kulenguludibua mmudimu wa inabanza, udi bantu ba bungi kabayi bamona. Mmuenenu ya buena lelu idi mua kupepeja mudimu wa mushindu’eu ne kuwumbusha buneme ne mushinga biawu. Kadi, udi usankisha Nzambi. (Tito 2:4, 5) Mmushindu kayipu udibi bikankamija padi mulume muena busunguluji usamuna mukajende, nangananga mu malu wuonso a mu nsombelu mudiye mupiluke, pa kumuleja dianyisha dia mushindu’eu muinshi mua buludiki buende! (Nsumuinu 31:28) Rowena udi wamba bua bayende ne: “Padiye wanyisha tshindi ngenza, bidi bilua bipepele bua meme kumukokela ne kumunemeka.”
Mulongeshi wa ku Amerike Christian Bovee wakamba musangu kampanda ne: “Disamuna ditshintshinkila didi bua muana anu musombele nkenke ya dîba ikengedibua bua bilongo.” Eyowa, nansha muana mutekete menemene udi ukengela bua bamujadikile misangu yonso ne: mmuena dîku wa mushinga. Munkatshi mua bidimu dikumi bia dishidimuna, biûle tente ne mashintuluka mapiamapia a mpampakenu ne a mubidi, mudi budijinguludi bua mmuenekelu wa bumuntu buenda buvula, busangisha ku dijinga dikole dia budikadidi ne dianyisha. Munkatshi mua tshikondo etshi, muana wa bidimu dikumi ne bia mu njila udi mu mushindu wa pa buawu ukengela bua kudiumvua munangibue kudi baledi bende ne kuangatshibua ne busunguluji ne bulenga bua bu-muntu. Baledi bakulakaje ne ba-kaku bia muomumue badi bakengela dibajadikila dia se: batshidi anu ne mushinga ne banangibue, kabidi ne: ki ‘mbimansha mu tshikondo tshia bukulakaje to.’ (Musambu wa 71:9, NW; Lewitiki 19:32; Nsumuinu 23:22) Kukumbaja bimpe bidi bikengela bua dianyisha kudi kutuadila dîku disanka ne dilubuluka.
Dianyisha mu tshisumbu tshia bena nkristo
Bidi bia mushinga kawuyi kubala bua kudima ditabalela dilelela bua bakuabo mu tshisumbu tshia bena nkristo ne kuleja ne kalolo kuonso dianyisha bua bienzedi ne madikolela biabo. Bakulu bena nkristo badi ne bua kuikala ba-ntunga-mulongo pa kuanyisha midimu ne madikolela bia bakuabo mu tshisumbu. “Ngakajingulula mushinga udi nawu mêyi a dianyisha bua dikankamija, disankishibua, ne disanka anu kunyima kua meme mumane kupeta makumbula a bulami bungi kampanda,” ke muakamba Margaret. “Ngakajingulula tshidi muntu mubule padibu kabayi bamuleja dianyisha mu kabujima.” Nkabingila kayipu buimpe bua kuleja ditabalela dilelela, dinangi kudi muena tshisumbu yonso pa nkayende! Anyisha mudimu wabo muimpe. Ela ka-lumbadi ne kankamija ne muoyo mujima. Mu bisumbu bia bungi mudi baledi bajike badi batumika bikole bua kulongesha bana babo malu a mu nyuma a mushinga. Baledi ba mushindu’eu mbakanyine disamuna dia pa buadi. Zangika ngikadilu mimpe [yabo] pamutu pa ngikadilu mibi. Bakuabo badi ne bua kumona dinanga diebe dia buena-muntu diwudi nadi buabo. Bamone ne: udi ubatabalela. Mu mushindu’eu, batangidi banangi badi batumika bua kuibaka tshisumbu. (2 Kolinto 10:8) Bena tshisumbu bakuabo badi pabo bandamuna pa kuleja dianyisha diakanyine ne kanemu kudi bena lulamatu ba mushindu’eu badi batumika bikole bua bualu buabo.—1 Timote 5:17; Ebelu 13:17.
Kadi kudi lukuabo luseke, anyi mabika ne mala, ku muanda eu. Bushuwa, dijinga dia kuanyishibua ndikole ditambe. Mu matuku a Yezu diakavua tshipatshila munkatshi mua bamfumu ba malu a Nzambi. Yezu uvua ne bua kululamija mmuenenu mubi wa balongi bende pa bualu ebu. (Mâko 9:33-37; Luka 20:46) Bena nkristo badi bakengela butshintshikidi ne nkatshinkatshi. Bikaladi kadiyi dikanda, dijinga dia kuanyishibua didi mua kukebesha njiwu mu nyuma. (Yakobo 3:14-16) Tshilejilu, mmushindu kayipu udibi mua kukebesha njiwu, bikala mukulu kampanda mulue muena lutambishi ne mutuadije kulomba se: bakuabo bitabe didibandisha diende!—Lomo 12:3.
Mupostolo Paulo ne meji wonso wakabela bena nkristo nende bavua ku Roma ne: “Mu dinanga dia bana benu ba mu Kilisto nunangangane, muntu ne muntu; mu buneme muntu ne muntu ateke mukuabo ku mpala.” (Lomo 12:10) Mêyi aa adi diambedi atangila bakulu bena nkristo, badi ne bua kuanyisha dîba dionso ne: Kristo udi Mfumu wa tshisumbu. Dikokela tshianza tshiende tshia balume tshia bumfumu didi dilejibua pa kukeba buludiki bua Kristo ku diambuluisha dia spiritu munsantu, mêyi-maludiki a mu Bible, ne buludiki bufila kudi Kasumbu Kaludiki ka “mupika wa lulamatu ne wa budimu.”—Matayi 24:45-47, NW; tangila Buakabuluibua 1:16, 20; 2:1.
Nunku, padi bakulu benza tshifufu, ne basambila bua kupeta buludiki bua Yehowa bua kudiisha tshisumbu tshia mikoko ya Nzambi, nebenze madikolela bua kuangata mapangadika mimpe a mu nyuma. Budipope, bupole, lutulu, ne budipuekeshi bia bena nkristo nebikande mukulu kayi yonso ku diteta bua kudibandisha yeye nkayende, kukokesha bana babo, ne kubambidika mmuenenu wende mu bifufu ebi. (Matayo 20:25-27; Kolosai 3:12) Misangu yonso padiku mushindu, mulombodi wa kasumbu ka bakulu udi ne bua kudianjila kuebeja kudi bakulu nende biakonkononyibua ne pashishe kubapesha tshivuluijilu tshia biena-bualu kumpala kua dîba bua kupetabu tshikondo tshia bungi bua kueleela meji mu masambila pa tshiena-bualu tshionso tshitela. Munkatshi mua tshifufu tshia bakulu, udi ne bua kuenza madikolela, bua kubenga kufumba mmuenenu wa bakulu, kadi, bishilangane, udi ne bua kubakankamija bua kudiumvua ne: badi ne “budikadidi bua diakula” pa malu adi akonkononyibua. (1 Timote 3:13, NW) Ku luabo luseke, bakulu nende badi ne bua kuteleja ne ntema yonso biambilu bia umue ne mukuabo ne kubabidila ne disanka dionso disulakaja dia bakulu badi ne bidimu bia bungi bia dimonamona malu mu mianda ya buena-nkristo.—Ekesode 18:21, 22.
Kadi, batangidi mbajingulule ne: Kristo udi mua kutumika ne mukulu kayi yonso bua kupetesha mêyi-maludiki a mu Bible adi akengela bua kumona mua kupita ne bualu kampanda anyi bua kuangata dipangadika kansanga dinene. Mmuenenu muimpe neikale munkatshi mua kasumbu ka bakulu padi dianyisha diakanyine dilejibua kudi mukulu yonso bua dikuatshisha diende mu ditabalela dilubuluka dia malu a mu nyuma a tshisumbu.—Bienzedi 15:6-15; Filipoi 2:19, 20.
Enza madikolela bua kuleja ne kulejibua dianyisha diakanyine
Dianyisha ditu diibaka. Ditu dikankamija ne dilela dinanga. “Nansha bituikala tudiumvua bu bantu ba tshianana,” ke mudi Mary wamba, “tudi tukengela dikankamijibua bua buneme buetu.” Ne muoyo wonso anyisha madikolela a ku dituku dionso a bakuabo. Kuenza nunku kudi kuvuija nsombelu wa mushinga mukole ne wa disanka buabu. Baledi, bana, batangidi, ne bena tshisumbu tshia bena nkristo, nudi mua kuanyishibua bilondeshile ngakuilu ne ngenzelu bienu. Bible udi usamuna benji ba mudimu ba kalanda musenga, badipope, ne badipuekeshi. (Nsumuinu 11:2; 29:23; Ebelu 6:1-12) Longa bua kuanyisha ne muoyo wonso mushinga wa bakuabo. Kupepeji nyanji ya bakuabo pawudi utumika nabu. Mupostolo Petelo wakafila didimuija didi dilonda edi: “Buonso buenu, nuikale ne meji amue, [ne nyanji ya diditeka pa muaba wa bakuabo, NW]; nanganganayi bu bana ba muntu, nuikale ne muoyo mulenga ne badipuekeshi kudi bakuabo.” (1 Petelo 3:8, Muanda Mulenga Lelu) Nunku, bidi bikengela kuanyisha bakuabo, bua kukumbaja bidi muntu ukengela bia nshindamenu.