Tshimana-kufunda tshidi mua kupunga ne dinanga dia Nzambi anyi?
“TUDI tumvuija tshimana-kufunda bu dilongolola dia kashidi dia Nzambi, diakatumikaye nadi bua kujadika tshivuaye musue bua kuenzela muntu yonso. Bualu ki mmubafuke buonso mu nsombelu wa muomumue, kadi mmudianjila kulongoluela bamue muoyo wa kashidi ne bakuabo dipishibua dia kashidi.”
Ke muakumvuija mubingishi wa Diakajilula muena Mishonyi Jean Calvin ngumvuilu wende wa tshimana-kufunda mu mukanda wa Institutes of the Christian Religion. Ngumvuilu eu mmushindamene pa lungenyi lua se: Nzambi mmumanyi wa bionso ne kabidi se: bienzedi bia bifukibua biende kabiena mua kunyanga bipatshila biende anyi kumubambidika bua kuenza mashintuluka.
Kadi etshi ke tshidi Bible wamba menemene pa bidi bitangila Nzambi anyi? Bia mushinga mukole kabidi, diumvuija edi didi mu diumvuangana ne ngikadilu ya Nzambi, nangananga ngikadilu wende mutambe mikuabo—dinanga anyi?
Nzambi mmukumbane bua kuamba malu atshilualua
Nzambi mmukumbane bua kuamba malu atshilualua. Udi udileja nenku: “ndi ndianjila kulesha bantu nshikidilu wa bualu ku tshibangidilu tshiabu, ne mu bidimu bia kale mubaleshe malu akadi kâyi manji kuenjibua. Ndi ngamba ne, Bualu bunakadihangidishila bua kuenza nebuenjibue, nengenze malu anakusua kuenza.” (Yeshaya 46:10) Mu mianda yonso ya bantu, Nzambi wakafundisha milayi yende bua kuleja se: udi mua kutumika ne didianjila kumanya bienzeka diende ne kuamba malu kumpala kua kuenzekawu.
Nenku, mu matuku a Belshazare, mukalenge wa Babilone, pakapeta muprofete Danyele tshilota tshia nyama ibidi ya dîtu, ivua ipinganangana umue ne mukuabu, Yehowa wakamupa diumvuija diayi: “Bua tshimpanga tshiwakamona tshiakadi ne nsengu ibidi, nsengu ai idi bakelenge ba Bena Madai ne Bena Pelasa. Mpumbu wa mbushi udi mukelenge wa Bena Gelika.” (Danyele 8:20, 21) Bushuwa, Nzambi wakatumika ne didianjila kumanya bienzeka diende bua kusokolola dipinganangana dia makokeshi a pa buloba. Ampire wa Babilone uvua ne bukokeshi tshikondo atshi uvua ne tshia kupinganyibua kudi Médo-perse ne pashishe kudi Grèce.
Milayi idi kabidi mua kutangila muntu umue. Tshilejilu, muprofete Mika wakamba ne: Masiya uvua ne tshia kuledibua mu Beteleme. (Mika 5:2) Kabidi, mu muanda eu Nzambi wakatumika ne didianjila kumanya bienzeka diende. Kadi, muanda eu uvua muamba ne kipatshila ka pa buaku—disungulujibua dia Masiya. Tshilejilu etshi katshiena tshibingisha dialabaja dilongesha dia tshimana-kufunda didi ditangila muntu kayi yonso pa nkayende nansha.
Bibengangane, Mifundu idi isokolola se: kutu nsombelu mikuabo itu Nzambi kayi usungula bua kumanya bienzeka ku nshikidilu. Katupa kîpi kumpala kua dibutuka dia Sodomo ne Gomore, wakamba ne: “Nyaya katataka bua kubamona ne badi benza bu mudi muadi wabo wakufika kundi; ne bikalabo kabayi benze nunku, nemmanye bianyi.” (Genese 18:21) Mvese eu udi utuleja patoke se: Nzambi kavua mudianjile kumanya bualabale bua dinyanguka divua mu misoko eyi kumpala kua kuenza makebulula to.
Bulelela, Nzambi udi mua kudianjila kumona mianda kampanda, kadi mu nsombelu mivule, uvua mubenge kutumika ne didianjila kumanya bienzeka diende. Bualu Nzambi udi Wa-Bukole-Buonso, udi ne budikadidi bua kutumika ne nzanzu yende bu mudiye ujinga, ki mbilondeshile dijinga dia bantu bapange bupuangane to.
Nzambi údí mua kuakaja malu
Anu bu muakela Calvin meji, bamue badi bamba ne: Nzambi wakamana kujadika dikuluka [mu mpekato] dia muntu kumpala kua difukibua diende ne ukadi mumane kujadika ‘basungula’ kumpala kua dikuluka adi. Kadi bikalabi bilelela, kabiena mua kuikala bia lubombo bua Nzambi kuleja Adama ne Eva disanka dia kuikala ne muoyo wa kashidi, eku mumanye bimpe se: kabavua bakumbane bua kudipeta anyi? Kuambikila apu, Mifundu muaba nansha umue kayena ivila se: bantu ba kumpala babidi bakapeshibua disungula: anyi kulonda malombola a Nzambi ne kuikala ne muoyo wa kashidi peshi kuìmansha ne kufua.—Genese, nshapita 2.
Kadi mpekato wa Adama ne Eva wakakanda dilongolola dia Nzambi anyi? Tòo, bualu diakamue kunyima kua dienza diabo dia mpekato, Nzambi wakamba ne: uvua ne bua kujuula “dimiinu” bua kubutula Satana ne bena diende ne kuakajilula malu pa buloba. Anu bu mudi tuishi tukese katuyi mua kupangisha tshidime bua kupatula bia dinowa bia bungi, nenku dibenga kutumikila dia Adama ne Eva kadiakupangisha Nzambi bua kuvuija buloba mparadizu nansha.—Genese, nshapita 3, NW.
Nzambi wakasokolola kunyima ne: kuvua ne bua kuikala mbulamatadi wa Bukalenge mu bianza bia ndelanganyi wa Mukalenge Davidi ne kabidi se: bakuabo bavua ne tshia kusangishibua mu Bukalenge ebu. Bakuabo aba badi babikidibua “bansanto ba Nzambi Mutambe Bunene.”—Danyele 7:18; 2 Samuele 7:12; 1 Kulondolola 17:11.a
Kuamba bienzeka ki nkumana kubifundilangana to
Dibenga dia Nzambi dia kusungula bua kumanya njila uvua bukua-bantu ne bua kuangata kadiakamupangisha bua kufila milayi pa bipeta bidi bienzedi bimpe anyi bibi bia muntu mua kupatula. Mulongolodi wa mashinyi udi udimuija kanyemesha ne: mashinyi ende mmabi kêna mua kupeshibua bujitu biafika njiwu peshi kubandibua se: ukavua mubifunde. Bia muomumue, Nzambi kêna mua kubandibua ne: mmumane kufunda bipeta bibi bia bienzedi bia bantu pa nkayabo.
Bivua bia muomumue ne bua ndelanganyi ya bantu babidi ba kumpala. Kumpala kua Kayina kayi muanji kushibeya muanabo, Yehowa wakamutekela disungula kumpala. Uvua mua kukokesha mpekato, peshi mpekato uvua ne bua kumukokesha? Tshintu nansha tshimue mu muyuki katshiena tshileja se: Yehowa ukavua mufunde ne: Kayina uvua ne bua kuenza disungula dibi ne kushibeya muanabo.—Genese 4:3-7.
Kunyima, Mikenji ya Mozese yakadimuija bena Izalele tshivua mua kubafikila bu buobo mua kumbuka kudi Yehowa, tshilejilu, pa kuangata bakaji ba mu matunga a bampangano. Tshivua tshimana kuamba tshiakenzeka. Ebi bidi mua kumueneka mu tshilejilu tshia Mukalenge Solomo, uvua mu bidimu biende bia ndekelu mukokibua kudi bakaji bende benyi bua kukukuila mpingu. (1 Bakelenge 11:7, 8) Eyowa, Nzambi wakadimuija tshisamba tshiende, kadi kakabafundila bivua ne bua kuikala bienzedi bia muntu pa nkayende to.
Bena nkristo basobola, peshi basungula, mbakankamijibue bua kunanukila bikalabo kabayi basue kupadibua difutu dilaya dia kukokesha ne Kristo mu muulu. (2 Petelo 1:10; Buakabuluibua 2:5, 10, 16; 3:11) Anu bu muakebeja bamue bena teoloji ba bikondo bishale ne: Bua tshinyi mavuluija a mushindu’eu akafidibua bu dibikila dia basungula dikale ndekelu wa bionso?
Tshimana-kufunda ne dinanga dia Nzambi
Muntu uvua mupeshibue budisunguidi, bu muvuaye mufukibue “ku tshimfuanyi tshia Nzambi.” (Genese 1:27, NW) Budisunguidi buvua bukengedibua bu bantu ne bua kunemekela ne kusadila Nzambi ku dinanga, kabiyi bu biamu bia robots bidi dinyungakana dionso dimana kujadika. Dinanga dileja kudi bifukibua bia meji, bidi ne budisunguidi didi difikisha Nzambi ku dimansha mabandu akena malelela. Udi wamba ne: “Muan’anyi, wikale ne meji, usankishe mutshima wanyi, bua mmanye mua kuitaba kudi muntu udi umpenda.”—Nsumuinu 27:11.
Bu basadidi ba Nzambi bamana kufundila tshiabafikila—peshi benzela programe, mu ngakuilu wa mu tshimfuanyi—bulelela bua dinanga diabo kudi Mufuki wabo kabuvua mua kuedibua mpata anyi? Kabidi, kabiena mua kubengangana ne dipanga-kansungansunga dia Nzambi bua kumana kuenza disungula dia aba badi batekela butumbi ne disanka kakuyi ditangila ngikadilu ya muntu ne muntu anyi? Kuambikila apu, bikala bamue mbengelekibue nunku’eu, eku bakuabo bafundila dinyoka dia tshiendelele, kabivua pamu’apa mua kufila nyanji milelela ya dianyisha kudi “basobola,” peshi “basungula.”—Genese 1:27; Yobo 1:8; Bienzedi 10:34, 35.
Yezu mene, uvua muambile balongi bende bua kuyisha bukua-bantu buonso lumu luimpe. Bikala Nzambi mumane kusungula bantu bapanduka, ebi kabivua mua kukepesha tshisumi tshidi bena nkristo baleja mu dimuangalaja evanjeliyo anyi? Kabivua mua kuenza mudimu wa bumanyishi tshidimudimu menemene anyi?
Dinanga dia Nzambi dikena kansungansunga ke bukole bunene budi mua kusaka bantu bua kumupingajila dinanga. Tshilejilu tshinenanenayi tshia dinanga diakaleja Nzambi tshivua dilambula Muanende bua diakalenga dia bukua-bantu bukena-bupuangane ne buena mpekato. Didianjila kumanya bienzeka dia Nzambi pa bidi bitangila Muanende ntshilejilu tshia pa buatshi, kadi bidi bitushindikila se: malaya a diakajilula malu adi pa makaya a Yezu neakumbane bushuwa. Nenku tuitabujayi mu Muana awu ne tusemenayi pabuipi ne Nzambi. Tulejayi dianyisha dietu pa kuitaba ku kabòbò ka Nzambi bua kuikala ne malanda masheme ne Mufuki wetu. Lelu’eu, Nzambi udi wela kabòbò kende aka kudi buonso badi basue kutumika ne budisunguidi buabo ne kumuleja dinanga.
[Mêyi adi kuinshi]
a Padi Yezu wakula bua Bukalenge buakalongolodibua “ku tshibangidilu tshia buloba” (Matayo 25:34), uvua ufunkuna lupolo lukese kunyima kua mpekato wa kumpala. Luka 11:50, 51 udi ukuatakaja “tshibangidilu tshia buloba” anyi tshibangidilu tshia bukua-bantu buapikudibua ku diambuluisha dia tshia-bupikudi, ku tshikondo tshia Abela.
[Kazubu mu dibeji 7]
BAMANA KUFUNDILA TSHIABAFIKILA BU KASUMBU
“Bakavua Nzambi mumane kumanya wakamana kubafundila kabidi bua kuakanangana ne tshifuanyikiji tshia Muanende, bua ne: ikale muanabute munkatshi mua bana babo bavule. Ne aba bakamanaye kufundila, wakababikila kabidi; aba bakabikilaye, wakababingisha kabidi; aba bakabingishaye, wakabatumbisha kabidi.” (Lomo 8:29, 30, nkudimuinu wa New International Version) Muaku “bamana kufundila” mutumika nawu kudi Paulo mu mvese eu udi umvuija tshinyi?
Ngelelu wa meji wa Paulo apa kêna mu diumvuangana ne tshimana-kufunda tshia muntu pa nkayende to. Ku mbangilu menemene kua siekele wetu’eu, nkonga-miaku wa Dictionnaire de théologie catholique wakumvuija mêyi a Paulo (Lomo nshapita ya 9-11) mushindu’eu: “ne wenda utangalaka, mmuenenu udi mutangalake munkatshi mua bashikuluji bena Katolike udi se: ngelelu wa meji mulelela pa tshimana-kufunda tshia muoyo wa kashidi kêna muleja to.” Pashishe tshibungu tshimue tshimue etshi tshidi tshitela M. Lagrange pa kuamba ne: “Bangabanga, tshilumbu tshikutulula kudi Paulo katshiena tshia tshimana-kufunda ne didianjila kufundilangana dipishibua kadi ntshia dibikila dia bampangano ku ngasa wa Buena-nkristo, ngasa eu mmubengangane buludiludi ne dipangila-ditabuja dia bena Yuda. . . . Bidi bitangila tusumbu, Bampangano, bena Yuda, ne ki mbuludiludi bantu pa nkayabo to.”—Disendamija miaku ndietu.
Mu matuku adi panshi aa, nkudimuinu wa La Bible de Jérusalem wakafila nkomenu wa muomumue bua nshapita eyi (9-11), wamba ne: “Nunku, tshiena-bualu tshia nshapita eyi katshiena pa tshilumbu tshia tshimana-kufunda tshia muntu pa nkayende bua butumbi, anyi bua ditabuja, kadi ntshia tshitupa tshivua bena Izalele ne bua kukumbaja mu dikumbana dia disungidibua dia bukua-bantu, tshilumbu tshimuepele tshijula kudi mêyi a mu D[ipungila] D[ikulukulu].”
Mvese ya ndekelu ya nshapita wa 8 ya mukanda wa Lomo idi yakula malu amue aa. Nenku, mvese eyi idi ituvuluija bimpe se: Nzambi ukavua mumane kumona dikalaku dia kasumbu, ka munkatshi mua bukua-bantu bavua ne tshia kubikidibua bua kukokesha ne Kristo, kabidi ne malu malomba avuabo ne bua kukumbaja—bienza kakuyi difunkunyibua kumpala dia bantu basunguluke bavua ne tshia kusungudibua, bualu bivua mua kuikala bibengangane ne dinanga ne buakane biende.