Tshitupa tshia kumpala—Nkenke ya butoke—Minene ne mikese
“Njila wa bantu bakane udi bu butoke budi buenda bukenka, budi buenda butoka ku kakese ku kakese too ne patamba dituku kujalama.”—NSUMUINU 4:18, NW.
1. Bua tshinyi bulelela budi busokolodibua ku kakese ku kakese?
NTSHIJADIKI tshia meji a Nzambi tshia se: mu diumvuangana ne Nsumuinu 4:18, disokolola malelela a mu nyuma didi dienda dienzeka ku kakese ku kakese ku diambuluisha dia nkenke ya butoke. Mu tshiena-bualu tshishale, tuvua bamone muvua mvese eu mukumbane mu bikondo bia bapostolo. Bu bulelela buonso bua mu Mifundu busokolodibue musangu umuepele, buvua mua kuikala bufofomija ne bupampakaja—bienz’anu bu muntu upatuka mu lubinga lua miidima mikole ne ubuela mu nkankala wa munya. Kupita apu, bulelela budi buenda busokolodibua ku kakese ku kakese budi butungunuka ne kukolesha ditabuja dia bena nkristo. Budi buend’anu bubalakaja ditekemena diabo ne buend’anu butokesha njila yendelabo.
“Mupika wa lulamatu ne wa budimu”
2. Yezu wakaleja se: uvua ne bua kutumika ne banganyi bua kutuala butoke bua mu nyuma kudi bamulondi bende, ne tshiamu tshia mudimu etshi ntshienza ne banganyi?
2 Mu bikondo bia bapostolo, Yezu Kristo wakasungula bua kutumika ne bintu bidi bitambe lungenyi lua bantu bua kupetesha bamulondi bende nkenke ya butoke ya kumpala. Tudi ne bilejilu bibidi pa muanda eu: Pantekoste wa 33 B.B. ne dikudimuna mutshima dia Corneille mu 36 B.B. Pashishe, Kristo wakasungula bua kutumika ne bantu, anu bu muvuaye mudianjila kumanyisha se: “Mmupika kayi wa lulamatu ne wa budimu udi mfumuende muteke pa bena mudimu bende, bua kubapa biakudia biabo pa tshikondo tshiakane? Wa diakalenga mmupika wikala mfumu mu difika diende, kumusangana wenza nanku! Bulelela, ndi nnuambila ne: Neamuteke ku mutu kua bintu biende bionso.” (Matayi 24:45-47, NW) Mupika eu kavua mua kuikala muntu umuepele to bualu uvua ne bua kupetesha biakudia kubangila ku ntuadijilu wa tshisumbu tshia bena nkristo dia Pantekoste too ne pavuile Mfumu, Yezu Kristo kuenza dibadika. Mianda idi ileja se: kasumbu ka mupika wa lulamatu ne wa budimu aka nkenza ne bena nkristo bela manyi buonso bu tshisumbu pa buloba mu tshikondo kayi tshionso.
3. Mbanganyi bavua ba kumpala mu kasumbu ka mupika?
3 Mbanganyi bavua ba kumpala ku dibuejibua mu bena mu kasumbu ka mupika wa lulamatu ne wa budimu? Umue wa kudibo uvua mupostolo Petelo wakateleja dîyi-dituma dia Yezu: “Diisha kasumbu kanyi ka mikoko.” (Yone 21:17, NW) Bakuabo ba ku bena mu kasumbu ka mupika wa lulamatu ba kumpala m’Matayi, wakafunda Evanjeliyo udi ubikidibua dîna diende, ne Paulo, Yakobo, ne Yuda bakafunda mikanda ku diambuluisha dia spiritu. Mupostolo Yone, wakafunda mukanda wa Buakabuluibua, Evanjeliyo wende, ne mikanda yende mituma, uvua pende muena mu kasumbu ka mupika wa lulamatu ne wa budimu. Bantu aba bakafunda mikanda ya mu Bible mu diumvuangana ne mudimu uvua Yezu mubuomekele.
4. Mbanganyi badi “bena mudimu”?
4 Bu mudi bela manyi buonso bikale bena mu kasumbu ka mupika nansha buobo bikale muaba kayi wonso pa buloba, mbanganyi badi “bena mudimu”? Mbela manyi bamue bamue aba kadi bangatshibua mushindu mushilangane—bu bantu pa nkayabo. Eyowa, bu bantu pa nkayabo, badi mua kuikala bena kasumbu ka “mupika” anyi badi mua kuikala “bena mudimu,” biapeteshabo biakudia bia mu nyuma anyi biabidiabo. Tshilejilu: Anu bu mudibio mu 2 Petelo 3:15, 16, mupostolo Petelo udi utela mikanda yakatuma Paulo. Pavuaye uyibala, Petelo uvua anu bu umue wa ku bena mudimu badi badiishibua ne biakudia bia mu nyuma bipetesha kudi Paulo bu muleji-mpala wa kasumbu ka mupika.
5. (a) Ntshinyi tshiakenzekela mupika munkatshi mua siekele mivule kunyima kua bapostolo? (b) Mmianda kayi yakenzeka ku ndekelu kua siekele wa 19?
5 Pa muanda eu, mukanda wa Le Royaume millénaire de Dieu s’est approché (Bukalenge bua Nzambi bua Bidimu Tshinunu buasemenyi pabuipi) udi umanyisha se: “Bua dikalaku ne mushindu uvua kasumbu ka ‘mupika wa lulamatu ne wa budimu’ kasadile mu kupita kua siekele kunyima kua lufu lua bapostolo ba Mfumu Yezu Kristo, katuena ne miyuki misunguluke ya kale mifunda pa muanda eu. Mbimueneke patoke se: tshipungu tshimue tshia kasumbu ka ‘mupika’ tshivua tshidiisha tshipungu tshivua tshitshilonda. (2 Timote 2:2) Kadi mu tshitupa tshia ndekelu tshia siekele wa dikumi ne tshitema, kuvua bantu batshinyi ba Nzambi bavua banange biakudia bia mu nyuma bia Bible Munsantu ne bavua bajinga kudidiisha nabi . . . Tulasa tua dilonga Bible . . . tuakenjibua ne kulubuluka mu dijingulula malelela a nshindamenu a Mifundu Minsantu. Bena muoyo mulenga munkatshi mua balongi ba Bible aba bavua ne luzuku lua kuabanyangana biakudia bia mu nyuma ne bakuabo. Bavua ne ngikadilu wa lulamatu wa ‘mupika’ musungudibue bua kupa ‘bena mudimu’ ‘biakudia bia mu nyuma bidi bikengedibua pa tshikondo tshiakane.’ Bavua ne ‘budimu’ mu disunguluja se: ntshikondo tshimpe ne tshiakane ne mu disunguluja mishindu mitambe bulenga bua kufila biakudia. Bavua benza madikolela bua kubifila.”—Mabeji a 344-345.a
Nkenke ya butoke ya kumpala lelu’eu
6. Mmuanda kayi umuepele mutambe kusunguluka udi utangila disokolola bulelela ku kakese ku kakese?
6 Muanda umuepele mutambe kusunguluka udi utangila aba bavua Yehowa mutumike nabu bua kutuala butoke ebu bua ku kakese ku kakese bua mu nyuma budi buenda buvula udi wa se: kabatu badituta pa tshiadi nansha. Mmuenenu wa C. T. Russell, mulombodi wa kumpala wa Société Watch Tower, uvua wa se: Mukalenge wakasanka bua kutumika ne mamanya kuenza abo makese. Pa bidi bitangila bivua baluishi bende basakidila bua kumusendeka, Muanetu Russell wakamanyisha patoke se: kavua musangu nansha umue musangane “Mulondi wa Russell” ne kabidi se: kakuvua tshintu nansha tshimue bu “Malongesha a Russell.” Uvua wambika Nzambi butumbi buonso.
7. Ntshijadiki kayi tshiakafila muanetu Russell ne benzejanganyi nende ba mudimu tshivua tshileja se: bavua bushuwa basangisha ne mupika wa lulamatu ne wa budimu?
7 Pa kumona bipeta biakapatuka, kabiena mua kuedibua mpata se: spiritu munsantu wa Yehowa uvua mu nyima mua madikolela a Muanetu Russell ne a aba bavua badisangishe kudiye. Bakafila tshijadiki tshia muvuabo badisangishe ne mupika wa lulamatu ne wa budimu. Nansha muvua bamfumu bavule ba ekleziya ba tshikondo atshi batonda patoke muvuabo bitabuja se: Bible uvua Dîyi dia Nzambi dienzeja kudi spiritu ne kabidi se: Yezu uvua Muana wa Nzambi, bavua bitaba malongesha a dishima, a bena Babilone, bu mudi dilongesha dia Busatu Bunsantu, dia anyima ukena ufua ne dia dikengeshibua dia kashidi. Bilondeshile dilaya dia Yezu, bushuwa nku diambuluisha dia spiritu munsantu kuvua madikolela menza ne budipuekeshi aa a Muanetu Russell ne aba bavua badisange kudiye mafikishe ku ditamba kukenkesha bulelela mu mushindu uvuabi kabiyi bangabanga. (Yone 16:13) Balongi ba Bible abu bela manyi bakafila tshijadiki tshia se: bavua bushuwa bena mu kasumbu ka mupika wa lulamatu ne wa budimu, udi ne mudimu wa kufila biakudia bia mu nyuma bua bena mudimu ba Mfumu. Madikolela abo avua ne diambuluisha dinene mu disangisha bela manyi.
8. Mmianda kayi ya nshindamenu idi itangila Yehowa, Bible, Yezu Kristo ne spiritu munsantu yakajingulula bimpe bitambe Balongi ba Bible?
8 Bidi bikoka ntema bua kumona muvua Yehowa muambuluishe Balongi ba Bible aba ba kumpala ne nkenke ya butoke ku butuangaji bua spiritu munsantu. Diambedi, bakajadika ne dishindika dionso se: Mufuki utuku ne utu ne dîna disunguluke dia Yehowa. (Musambu wa 83:18; Lomo 1:20) Bakamona se: Yehowa utu ne ngikadilu minene inayi—bukole, buakane, meji ne dinanga. (Genese 17:1; Dutelonome 32:4; Lomo 11:33; 1 Yone 4:8) Bena nkristo aba bela manyi bakajadika patoke se: Bible udi Dîyi dia Nzambi dienzeja kudi spiritu ne didi bulelela. (Yone 17:17; 2 Timote 3:16, 17) Kupita apu, bakashindika se: Muana wa Nzambi, Yezu Kristo, wakafukibua ne wakafila muoyo wende bu tshia-bupikudi bua bukua-bantu buonso. (Matayo 20:28; Kolosai 1:15) Spiritu munsantu, udi kayi nansha kakese mua kuikala muntu muisatu mu Busatu Bunsantu, wakangatshibua bu bukole bua Nzambi buenzeji.—Bienzedi 2:17.
9. (a) Mmalelela kayi akajingulula Balongi ba Bible pa bidi bitangila tshidi muntu ne matekemena maleja mu Bible? (b) Mmalelela kayi makuabo akajingulula basadidi ba Yehowa mu mushindu mutokesha?
9 Balongi ba Bible bakamona patoke se: muntu katu ne anyima ukena ufua apo udi anyima utu ufua. Bakajingulula se: “difutu didi mpekatu ufuta ndufu,” kadi ki ndikengeshibua dia kashidi, kakutu inferno wa kapia. (Lomo 5:12, NW; 6:23; Genese 2:7; Yehezekele 18:4) Kabidi, bakamona patoke se: dilongesha dia didimenena ki ndibengangane anu ne mifundu patupu, apo kaditu ne nshindamenu wadi. (Genese, nshapita wa 1 ne 2) Bakajingulula kabidi se: Bible udi usunguluja matekemena abidi—dia kuya mu diulu bua bela manyi 144 000 balondi ba dikasa dia Kristo ne [dia kushala mu] mparadizu pa buloba bua “musumba munene” ukena kubadika wa “mikoko mikuabo.” (Buakabuluibua 7:9, NW; 14:1; Yone 10:16, NW) Balongi ba Bible abo ba kumpala bakajingulula se: buloba budi bushala kashidi ne kabuakoshibua, bu mutu bitendelelu bivule bilongesha. (Muambi 1:4; Luka 23:43) Bakamanya kabidi se: dipingana dia Kristo kadiakumueneka ne mêsu ne se: neakumbaje dilumbuluisha pa matunga ne pashishe kubanjija mparadizu pa buloba.—Bienzedi 10:42; Lomo 8:19-21; 1 Petelo 3:18.
10. Mmalelela kayi akamanya Balongi ba Bible pa bidi bitangila batismo, disunguluja kasumbu ka bamfumu ba ekleziya ne ba-layike ne pa bidi bitangila Tshivulukilu tshia lufu lua Kristo?
10 Balongi ba Bible bakalonga se: batismo udibo bakule mu Mifundu ki ndiela tumata tua mâyi pa mitu ya bana ba tutoto apo se: mu diumvuangana ne dîyi-dituma dia Yezu didi mu Matayo 28:19, 20, ndinyishibua mu mâyi dia bena kuitabuja kunyima kua dilongeshibua. Bakafika ku dimona se: kakuena mufundu nansha umue udi ubingisha ditapuluka pankatshi pa bamfumu ba ekleziya ne ba-layike. (Matayo 23:8-10) Bishilangane, bena nkristo buonso badi ne bua kuikala bamanyishi ba lumu luimpe. (Bienzedi 1:8) Balongi ba Bible bakanyisha bua kuikalabo benza Tshivulukilu tshia lufu lua Kristo musangu umue ku tshidimu, mu dia 14 Nizan. Kabidi, bakajingulula se: Paska ndifesto dia bampangano. Kusakidila apu, bela manyi abo bavua ne dieyemena dijima dia se: Nzambi ke uvua ukuatshisha mudimu wabo, nanku kabavua ne bua kuditua mu disangisha mfranga. (Matayo 10:8) Kutuadijila menemene ku bikondo bia kumpala, bakajingulula se: bena nkristo badi ne bua kuikala ne nsombelu udi mu diumvuangana ne mêyi-maludiki a Bible, adi alomba kudima mamuma a spiritu munsantu wa Nzambi.—Galatia 5:22, 23.
Divula dia nkenke ya butoke
11. Mbutoke kayi buakamuangalajibua pa mudimu wa bena nkristo ne pa mufuanu wa Yezu wa mikoko ne mbuji?
11 Nangananga mu 1919 ke muakabeneshibua basadidi ba Yehowa ne nkenke ya butoke mivulavulayi. Ndibalakana kayipu dia bukenke bua butoke buakamuangalajibua mu 1922 mu mpuilu wa ku Cedar Point, pavua J. F. Rutherford muludiki muibidi wa Société Watch Tower muzangike ne bukole buonso se: bujitu bunene budi nabo basadidi ba Yehowa mbua “kumanyisha, kumanyisha, kumanyisha, Mukalenge ne bukalenge buende”! Tshidimu tshiakalonda tshin’etshi, dibalakana dia butoke diakamuangalajibua pa mufuanu wa mikoko ne mbuji. Biakajinguludibua se: mulayi eu uvua ne bua kukumbana mu dituku edi dia Mukalenge, kadi ki mmu matuku atshilualua mu Mileniuma (Bidimu Tshinunu) bu muvuabo bangabanga bela meji to. Munkatshi mua Mileniuma, bana babo ne Kristo kabavua ne bua kusama, peshi kuedibua mu buloko. Ku lukuabo luseke, ku ndekelu wa Mileniuma, ki n’Yezu, apo Yehowa Nzambi ke walumbuluisha.—Matayo 25:31-46.
12. Mbukenke kayi bua butoke buvuaku pa Armagedon?
12 Mu 1926, dibalakana dikuabo dia bukenke bua butoke diakasokolola se: mvita ya Armagedon kayivua ne bua kuikala ditomboka dia nsangilu wa bantu, bu muvua Balongi ba Bible bela meji kale nansha. Bishilangane, neyikale mvita mualejila Yehowa bukole buende patoke bua bantu buonso batuishibue se: yeye udi Nzambi.—Buakabuluibua 16:14-16; 19:17-21.
Nowele—Difesto dia bampangano
13. (a) Mbutoke kayi buakamuangalajibua pa Nowele? (b) Bua tshinyi mafesto a diledibua kaatshivua enjibua? (Usuikakaje ne note kuinshi kua dibeji.)
13 Katupa kîpi kunyima, bukenke bua butoke buakafikisha Balongi ba Bible ku dilekela kuenza difesto dia Nowele. Kumpala kua tshikondo atshi, Balongi ba Bible pa buloba bujima bavua benza difesto dia Nowele, ne dienjibua diadi ku tshilombuelu tshia ku Brooklyn divua tshikondo tshia tshibilu tshinene. Kadi pashishe, biakajinguludibua se: dienza tshibilu etshi mu dia 25 Tshisua-munene divua bumpangano menemene ne diakasungudibua kudi Bukua-buena-nkristo butontolodi bua kutekesha dikudimuna mutshima dia bampangano. Kabidi, biakajinguludibua se: Yezu kavua mua kuikala muledibue mu muvu wa hiver, bu muvua tshikondo tshia diledibua diende balami ba mikoko badiisha mikoko yabo mu mpata—muanda uvuabo kabayi mua kuenza ku ndekelu wa Tshisua-munene butuku. (Luka 2:8) Bishilangane, Mifundu idi ileja se: Yezu wakaledibua bu mu dia 1 Kasuamansense. Balongi ba Bible bakajingulula kabidi se: bantu bavua bangatshibua bu bena meji bakakumbula Yezu bidimu bu bibidi kunyima kua diledibua diende bavua bampangano bena majimbu.b
Dîna dipiadipia
14. Bua tshinyi dîna Balongi ba Bible kadivua diakanyine Tshisamba tshia Yehowa?
14 Mu 1931, dibalakana dia bukenke bua bulelela diakasokoluela Balongi ba Bible abu dîna diakanyine dia mu Mifundu. Tshisamba tshia Yehowa tshiakajingulula se: katshivua mua kuanyisha mêna kayi wonso avua bantu bakuabo batshinyika, bu mudi balondi ba Russell, Auroristes du Millénnium (Babingishi ba dituadija dia Mileniuma), ne “bavidi ba inferno wa kapia.”c Kadi bakatuadija kabidi kuanyisha se: dîna divuabo bitaba buobo nkayabo dia—Balongi ba Bible ba Bukua-matunga—kadivua dibasunguluja menemene to. Bavua bapite ne kule kuikala patupu balongi ba Bible. Ku lukuabo luseke, kuvua bakuabo bavule bavua pabo balongi ba Bible, kadi bavua kabayi bafuanangane nansha kakese ne Balongi ba Bible.
15. Ndîna kayi diakangata Balongi ba Bible mu 1931, ne bua tshinyi ndiakanyine?
15 Mmunyi muakafika Balongi ba Bible ku dipeta dîna dipiadipia? Munkatshi mua bidimu bivule, Tshibumba tshia Nsentedi tshivua tshienda tshivuija dîna dia Yehowa tshintu tshia pa buatshi. Nenku, bivua bitambe kuakanyina bua Balongi ba Bible kuangata dîna didi dishindamena pa Yeshayi 43:10 (NW): “‘Nudi bantemu banyi,’ edi ndîyi dia Yehowa, ‘eyowa musadidi wanyi undi musungule, bua nummanye ne nungitabuje meme, ne bua nujingulule se: ndi amu wa muomumue. Kumpala kuanyi kakuakenjibua Nzambi nansha umue, ne kunyima kuanyi kakuena mukuabo nansha umue.’”
Dibingisha ne “musumba munene”
16. Bua tshinyi milayi idi itangila diakajilula kayivua itangila bena Yuda ba ku mubidi bakalukila ku Palestine, kadi idi itangila banganyi?
16 Mu mukanda muibidi wa Vindication (Dibingisha), mupatula kudi Société Watch Tower mu 1932, bukenke bua butoke buakasokolola se: milayi pa bidi bitangila diakajilula yakafunda Yeshayi, Yelemiya, Yehezekele, ne bakuabo ba-profete kayena (bu muvuabi biedibua meji kale) bua bena Yuda ba ku mubidi, bakapingana ku Palestine mu dibula ditabuja ne bipatshila bia malu a tshididi. Bishilangane, milayi eyi pa bidi bitangila diakajilula, yakakumbana ndambu mukese pakumbukila bena Yuda ku Babilone mu bupika mu 537 K.B.B., yakapeta dikumbana dinene mu dipikudibua dia Izalele wa mu nyuma ne diakajilula diakatuadija mu 1919 ne mu dilubuluka dipeta mu mparadizu wa mu nyuma kudi basadidi ba Yehowa balelela lelu’eu.
17, 18. (a) Pashishe, ku diambuluisha dia bukenke bua butoke, ntshinyi tshivua tshilejibue bu dilongolola dinene dia Yehowa? (b) Mbukenke kayi bua butoke budi butangila Buakabuluibua 7:9-17 buakakenka mu 1935?
17 Pashishe, nkenke ya butoke yakasokolola se: dilongolola dinene dia Yehowa kadivua dipandishibua dia bantu, apo divua dibingisha bumfumu buende ku mutu kua bionso. Tshiena-bualu tshitambe bunene tshia Bible katshivua mulambu wa tshia-bupikudi, apo m’Bukalenge, bualu nebubingishe bumfumu bua Yehowa ku mutu kua bionso. Mbukenke bua butoke kayipu abu! Bena nkristo baditshipe bakalekela kuditatshisha bua diya diabo dia mu diulu.
18 Mu 1935, dibalakana dia bukenke bua butoke diakasokolola se: musumba munene mutela mu Buakabuluibua 7:9-17 kawuvua wenza tshitupa tshibidi tshia mu diulu to. Bavua bela meji se: aba badi batedibua mu mvese ayi bavua bamue ba ku bela manyi bavua kabayi tshishiki ne lulamatu ne nenku bimane kumpala kua nkuasa wa bumfumu pamutu pa kusomba mu nkuasa ya bumfumu bua kukokesha bu bakalenge ne bakuidi pamue ne Yezu Kristo. Kadi lungenyi lua kuikala ne ndambu wa lulamatu ki ndulelela to. Muntu kêna mua kuikala ne ndambu wa lulamatu anyi ne ndambu wa dibenga kuikala ne lulamatu to. Nenku biakajinguludibua se: mulayi eu udi utangila musumba munene wa bantu ukena kubadika udi ufumina mu matunga wonso udi mpindieu wenda usangishibua ne udi utekemena kuikala pa buloba. Bantu aba “mmikoko” mitela mu Matayi 25:31-46 (NW) ne “mmikoko mikuabo” ya mu Yone 10:16 (NW).
Nkuruse—Ki ntshimanyinu tshia bena nkristo
19, 20. Bua tshinyi nkuruse kêna ne bua kuikala tshimanyinu tshia Buena-nkristo bulelela?
19 Munkatshi mua bidimu bivule, Balongi ba Bible bakangata nkuruse bu tshimanyinu tshia Buena-nkristo. Bavua nansha mene ne tshimanyinu tshia nkuruse munkatshi mua tshifulu. Bilondeshile nkudimuinu wa King James Version, Yezu wakambila balongi bende bua kuangata “nkuruse” wabo, ne bavule bakafika ku ditabuja se: wakashipibua pa nkuruse. (Matayo 16:24; 27:32) Munkatshi mua makumi a bidimu, tshimanyinu etshi tshivua tshipatuka pa tshizubu tshia tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi.
20 Mukanda wa Riches (Mabanji), mupatula kudi Société mu 1936, wakaleja patoke se: Yezu wakashipibua ki mpa nkuruse, kadi ku dikunji dilulame, anyi mutshi. Bilondeshile mushikuluji kampanda wa miaku, muaku wa tshiena-Greke (stau·rosʹ) mukudimunyibue “nkuruse” mu nkudimuinu wa King James Version “udi uleja diambedi, dikunji dilulame anyi mutshi. [Udi] ne bua kutapulujibua ne nkuruse wa mikamba ibidi mitshiamakane wa bitendelelu. . . . Nkuruse wa ndekelu eu wakatuadija mu Kaldeya wa kale, ne bavua batumika nende bu tshimanyinu tshia nzambi Tammuz.” Pamutu pa kukukudibua, tshintu kuvua Yezu mupopela tshidi ne bua kuangatshibua bu tshintu tshia muendi.
21. Ntshinyi tshitualua kukonkonona mu tshiena-bualu tshidi tshilonda?
21 Kudi bilejilu bikuabo bia nkenke minene ya butoke ne bikuabo bidi mua kuangatshibua bu nkenke mikese. Bua dikonkonona pa nkenke eyi, bu wewe mua kusua, tangila tshiena-bualu tshidi tshilonda.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
b Pashishe, biakajinguludibua se: bu mudi difesto dia diledibua dia mushinga mutambe bunene kadiyi ne bua kusekeledibua, katuena ne bua kusekelela difesto kayi dionso dia diledibua. Ku lukuabo luseke, bena Izalele nansha bena nkristo ba kumpala kabavua benza mafesto a diledibua to. Bible udi wakula anu bua mafesto abidi a diledibua, dimue dia Faraone ne dikuabo dia Herode Antipas. Mu dionso dia ku mafesto awu bakashipa muntu. Bantemu ba Yehowa kabatu basekelela mafesto a diledibua bualu bampangano ke bakaatuadija ne atu atumbisha benawu.—Genese 40:20-22; Mâko 6:21-28.
c Etshi tshivua ntupakanyi mienza kudi bitendelelu bivule bia mu Bukua-buena-nkristo. Bena Luther divua dîna divua baluishi ba Martin Luther binyike bamulondi bende, bakadianyisha pashishe. Bia muomumue, ba-Batiste bakangata dîna divua dikena diakanyine dibinyika kudi bantu ba pa mbelu bualu bavua balongesha ditambula batismo pa kuinyishibua mu mâyi. Ba-Metodiste bia muomumue bakanyisha dîna dibinyika kudi muntu kampanda wa pa mbelu. Bua mushindu wakafika Société des Amis (Nsangilu wa balunda) ku dibikidibua ba-Quaker (Bazakadi), tshibungu tshia The World Book Encyclopedia tshidi tshiamba ne: “Muaku Quaker uvua ku ntuadijilu wangatshibua bu tshipendu kudi Fox [mutuadiji], wakambila mulumbuluishi kampanda muena Angleterre bua ‘kuzakala bua Dîyi dia Mukalenge.’ Mulumbuluishi awu wakabikila Fox ne: ‘quaker.’”
Udi muvuluka anyi?
◻ Nnganyi udi “mupika wa lulamatu ne wa budimu,” ne mbanganyi badi “bena mudimu”?
◻ Ng’imue nkenke kayi ya ku nkenke ya butoke ya kumpala mu bikondo bietu ebi?
◻ Bua tshinyi dîna dipiadipia, Bantemu ba Yehowa ndiakanyine?
◻ Mmalelela kayi manene akasokolodibua mu 1935?
[Tshimfuanyi mu dibeji 17]
C. T. Russell ne bena diende bakamuangalaja butoke bua mu nyuma, kadi butumbi buonso buakaya kudi Yehowa