Nkayanyi kadi tshiyi mulekela nansha kakese

ANU BU MUDIBI BILONDA KUDI ADA LEWIS

Ntu anu ne tshilele tshia kuikala mudienzedi wa malu. Ndi kabidi ne mpala mukole​—imue misangu bakuabo batu bamba ne: mmutu mukole—​mu malu wonso andi ngenza. Eyowa, ndi mumanye mudibi bipepele bua kuikala muena tshikama, ne ngikadilu eu mmunkebele ntatu mu kupita kua bidimu.

KADI, ndi ne dianyisha bu mudi Yehowa Nzambi kayi mumbenge bua bilema bia bu-muntu buanyi. Ku diambuluisha dia dilonga dia Dîyi diende, ndi mupete mushindu wa kushintulula bu-muntu buanyi ne nunku kumona mua kusadila bipatshila bia Bukalenge buende munkatshi mua bidimu bitue ku 60. Bituadijile ku buana, ndi munangi wa mpunda, ne diambuluisha dia Nzambi mu dikontolola tshishiku tshianyi tshia mushindu kampanda ditu pa tshibidilu dimvuluija mudi lukanu lua mukana mua mpunda mua kuambuluisha bua kukontolola mpunda.

Ngakaledibua pabuipi ne tshijiba tshilengele tshifikuluke ku Mont Gambier mu Australie wa ku Sud mu 1908. Baledi banyi bavua ne ferme wa dienzela mabele, beurre ne fromage, ne mvua muana wa bakaji wa kumpala mu bana muanda-mukulu. Tatu wakafua patutshivua batekete. Abi biakanguomekela bujitu bua kulombola ferme, bualu ba-tutu banyi babidi bavua baya kutumika kule ne nzubu bua kutuala lupetu bua dîku. Nsombelu mu ferme uvua ulomba mudimu mukole.

Dipetangana dia kumpala ne bulelela bua mu Bible

Dîku dietu divua dibuela mu Ekleziya Presbytérienne, ne tuvua bena ekleziya ba tshitembu, ne batumikidi. Ngakalua mulongeshi wa kalasa ka mu Dia lumingu ne mvua ngangata ne mushinga bujitu buanyi bua kulongesha bana tshimvua ngitabuja bu tshiakane bilondeshile malu a Nzambi ne nsombelu wa tshitembu.

Mu 1931 kaku mulume wakafua, ne munkatshi mua bintu biende muvua mikanda mishilashilangane mifunda kudi eu uvua tshikondo atshi mulombodi wa Société Watch Tower, J. F. Rutherford. Ngakatuadija kubala mukanda wa La Harpe de Dieu ne wa Création, ne pamvua ntamba kubala, mvua nkemeshibua bikole bitambe bua kumanya se: malu mavule amvua ngitabuja ne ndongesha bana kaavua ne tshishimikidi mu Bible nansha.

Bivua mukumu bua kumanya ne: anyima wa muntu utu ufua, ne se: bantu bavule kabakuya mu diulu padibo bafua, ne se: kakuena dikengeshibua dia kashidi mu inferno wa kapia bua babi. Ngakalubakajibua kabidi bua kusokolola ne: kusekelela nsabatu wa mu Dia lumingu wa ku lumingu ki nkulombibue bua bena nkristo nansha. Nunku mvua ne bua kuangata dipangadika dikole: kulamata malongesha a pa tshibidilu a Bukua-buena-nkristo peshi kutuadija kulongesha bulelela bua Bible. Katupa kîpi kunyima, ngakapangadija bua kukosa malanda anyi ne Ekleziya Presbytérienne.

Nkayanyi menemene mpindieu

Dîku dianyi, balunda banyi, ne bamanyangana nanyi ba kale bena ekleziya kabakumvua disanka pangakamanyisha dijinga dianyi dia kumbuka mu ekleziya ne kulekela kulongesha mu kalasa ka Dia lumingu. Ne pakasokololabo ne: mvua mudie malanda ne aba bavua babikidibua bu bantu ba Mulumbuluishi Rutherford, abi biakasakidila kasolonyi ku mudilu wa biakulakula. Tshivua muimansha menemene to, kadi bavule ba ku bena dîku dianyi ne balunda ba kale kabatshivua ne luya kundi, mu ngakuilu wa kanemu.

Pamvua ntamba kulonga ne mbala mvese mitela mu mikanda imvua mbala, mvua ntuadija kumona menemene muvuabi bikengela kumanyisha patoke. Meme kumvua se: Bantemu ba Yehowa bavua baya ku nzubu ne ku nzubu bu tshitupa tshia mudimu wabo wa patoke. Kadi tshikondo atshi kakuvua Bantemu mu distrike dietu. Nunku, muntu nansha umue kavua munkankamije peshi mundeje mua kumanyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi. (Matayo 24:14) Ngakadiumvua nkayanyi menemene.

Pabi, mvua pa tshibidilu mvuluka dîyi dituma dia mu Bible bua kuyisha bakuabo, ne ngakapangadija se: mvua ne bua kutuadija bua kuyisha mu mushindu kampanda. Kunyima kua masambila mavule, ngakapangadija bua kutuadija kukumbula nzubu ya bena mutumba nanyi anu bua kubalondela tshimvua mulonge mu malonga anyi ne bua kuteta bua kubaleja malu aa mu Bible yabo nkayabo. Nzubu wanyi wa nzanzanza uvua wa mutangidi wa kalasa ka mu Dia lumingu. Diandamuna diende dia ndengama ne ngakuilu wende mubi pa bidi bitangila diumbuka dianyi mu ekleziya, kakuyi mpata kabivua ntuadijilu udi ukolesha ku muoyo to. Kadi ngakumvua musangelu ne bukole bua munda bukena bua pa tshibidilu pangakashiya nzubu wende bua kutungunuka ne kukumbula nzubu mikuabo.

Kakuvua buluishi bua buludiludi to, kadi mvua nkemeshibua kudi ndengama wa mu tshi-bungi wa bena ekleziya nanyi ba kale pangakabakumbula. Bualu buakankemesha bikole ne buakantekesha mu mikolo, ngakapetangana ne buluishi bukena mujobo kudi tutu, kumvuluijabi mêyi a Yezu: “Nebanutungile tshitungu kudi baledi benu mene ne bana benu ne ba tshiota tshienu ne balunda benu; nebashi[p]e bakuabo benu. Bantu bonso nebikale n’enu lukuna bua dina dianyi.”​—Luka 21:16, 17.

Ngakalua mubandi mupiluke wa mpunda ku buana buanyi, nunku ngakapangadija se: mushindu wa lukasa bua kufika ku nzubu ya bantu mmpunda. Ebi biakangambuluisha bua kuya ku miaba ya kulekule mu teritware ya mu misoko ya pabuipi. Kadi, dimue edi mu mapingaja mpunda wanyi wakalenduka ne kudishinda mu njila wa busenu, ne ngakasama bualu kabalubalu kakela mutanta. Munkatshi mua tshikondo kampanda, bavua batshina se: tshivua mua kupanduka. Kunyima kua didishinda adi, njila né ivua mibole ne mâyi peshi ya busenu, mvua ngenza luendu ne mpunda ne sulky pamutu pa kubanda pa mpunda.a

Malanda ne bulongolodi

Katupa kîpi kunyima kua njiwu yanyi, tshisumbu tshia bamanyishi ba ku dîba ne ku dîba, badi mpindieu babikidibua bu bampanda-njila, bakakumbula distrike dia Mont Gambier. Nunku, bua musangu wa kumpala, ngakapeta mushindu wa kuakula mpala ne mpala ne bena kuitabuja nanyi. Kumpala kua tuetu kushiyangana, bakankankamija bua kufundila biro bia Société Watch Tower bua kuebeja mumvua mua kudifila mu buambi bua patoke mu mushindu mulongolola.

Kunyima kua difundila Société, ngakapeta mikanda, broshire, ne karte kafunda ka buambi ka kutumika naku bua kudimanyisha ku biibi. Ngakadiumvua pabuipi kakese ne bana betu ba bakaji ne ba balume ba mu nyuma bua mikanda ivua ifumina ku biro bia filiale. Kadi pakumbuka tshisumbu tshia ba-mpanda-njila bua kuya ku tshimenga tshidi tshilonda, ngakatamba kudiumvua nkayanyi kupita kumpala.

Bu tshipeta tshia ngendu yanyi ya pa tshibidilu dituku dionso​—nangananga ne mpunda ne sulky—​Ngakamanyibua bikole mu distrike. Mu tshikondo tshimue tshimue atshi, mvua ne mushindu wa kutabalela midimu yanyi ya ferme. Tshikondo atshi dîku dianyi diakalekela kuntatshisha ne kabavua benza madikolela bua kumubuelakana. Munkatshi mua bidimu binayi ngakasadila mu mushindu’eu bu mumanyishi wa lumu luimpe muditole, ukena mutambule.

Mpuilu ne, ndekelu wa bionso, batismo

Mu Tshisanga 1938, muanetu Rutherford wakakumbula ditunga dia Australie. Buluishi bukole bua bamfumu ba malu a Nzambi buakafikisha ku dishipibua dia kontra bua nzubu wa bisangilu wa mbulamatadi wa Sydney Town Hall. Pabi, kunyima, dianyisha bua kutumika ne tshipalu tshia manaya diakapetshibua. Dishintuluka dia ku bukole edi dia malongolola diakamueneka dimpe, bualu binunu bivule bivua mua kukumbana mu tshipalu tshinenanenayi tshia manaya. Bantu batue ku 12 000 bakalua, bivua bimueneka se: dijinga dia kumanya bia bungi dia bakuabo diakajudibua kudi buluishi busonsakaja kudi bamfumu ba malu a Nzambi bua tshisangilu tshietu.

Bua dikumbula dia muanetu Rutherford, mpuilu wa matuku mavule wakenjibua mu tshimenga tshidi pabuipi ne Sydney. Bivua ku muaba awu kungakaleja ndekelu wa bionso tshimanyinu tshia diditshipa dianyi kudi Yehowa Nzambi ku batismo wa mu mâyi. Udiku mua kufuanyikija disanka dingakumvua ndekelu wa bionso bua kudisangisha pamue ne nkama ya bana betu ba balume ne ba bakaji bavua bafumina miaba yonso ya kontinan mualabale wa Australie anyi?

Dialukila ku Mont Gambier

Pa kualukila ku mbelu, ngakadiumvua nkayanyi menemene, kadi mvua ne dipangadija dikole kupita kumpala bua kuenza tshimvua mua kuenza mu mudimu wa Bukalenge. Katupa kîpi kunyima ngakamanyangana ne dîku dia Agnew​—Hugh, mukajende, ne bana babo banayi. Bavua basombele mu tshimenga tshia Millicent, ku kilometre 50 ne Mont Gambier, ne mvua ngenza kilometre 50 mu luendu lua diya ne mu lua dialukila ne mpunda ne sulky bua kulombola dilonga dia Bible dia pa tshibidilu nabo. Pakanyishabo bulelela, bunkaya buanyi buakapepejibua.

Mu katupa kakese, tuakenza kasumbu bua bumanyishi bulongolola. Pashishe, ne disanka dionso, mamu wakatuadija kusankidila bulelela ne kuya nanyi ku luendu lua diya ne dialukila lua kilometre 100 bua kulonga ne kasumbu kapiakapia aka kakenjibua. Bituadijile ku tshikondo atshi, mamu uvua pa tshibidilu unkankamija ne ungambuluisha, nansha muakakengelabi ndambu wa bidimu kumpala kua kutambulaye. Mpindieu tshivua kabidi ngumvua bunkaya to!

Kasumbu ketu kakese kakapatula ba-mpanda-njila banayi, bana ba bakaji basatu ba Agnew​—Crystal, Estelle, ne Betty—​ne meme. Kunyima, ku ntuadijilu wa bidimu bia 1950, bana ba bakaji aba buonso basatu bakabuela mu Kalasa ka Watchtower ka Bible ka Galaad. Bakatumibua bu ba-misionere ku Inde ne ku Sri Lanka, kuvuabo buonso basadile too ne ku matuku adi panshi aa, pavua Estelle ne bua kupingana ku Australie bua ntatu mikole ya makanda a mubidi.

Mu Tshiongo 1941, mudimu wa Bantemu ba Yehowa wakakandikibua mu Australie, ke bua tshinyi tuakenza malu ne lukasa. Tuakabueja bintu bionso bituvua tutumika nabi mu mudimu​—mikanda, fono ya diambula, miyuki mikuata pa tusete ne bintu bikuabo kabidi—​mu ntuku munene wa étain. Pashishe tuakateka ntuku mu tshitanda ne tuakatuala matempu a bisosa biûme bua kumujiika.

Nansha muvuaku dikandika, tuakatungunuka ne buambi buetu bua ku nzubu ne ku nzubu, kadi ne budimu buonso, pa kutumika anu ne Bible patuvua tuakula ne bena nzubu. Mvua nsokoka bibejibeji ne broshire muinshi mua tshisombelu tshia mpunda wanyi ne mbipatula anu pavua disankidila dilelela bua mukenji wa Bukalenge dipetshibua. Ndekelu wa bionso, mu Kabalashipu 1943, dikandika diakumbushibua, ne tuakapetulula mushindu wa kufila mikanda patoke.

Midimu mipiamipia

Mu 1943, ngakatumika bu mpanda-njila, ne tshidimu tshiakalonda ngakumbuka ku Mont Gambier bua mudimu mukuabo. Diambedi, ngakabikidibua bua kusadila bua tshikondo tshîpi ku biro bia filiale wa Société ku Strathfield. Kunyima kua kusadila ku biro bia filiale ngakapeta, mu dilondangana, midimu mu bimenga bikese ku sud wa New South Wales ne ouest wa Victoria. Kadi, umue wa ku midimu yanyi ungakapetela difutu dia mu nyuma uvua [muenza] ne tshisumbu tshinene mu tshimenga tshia Melbourne. Bu mumvua mfumina ku tshimenga tshikese, ngakalonga bivule pamvua nkusadila.

Mu mudimu wanyi ku rejon wa kuinshi wa distrike dia Gippsland dia Victoria, mpanda-njila nanyi, Helen Crawford, ne meme tuvua tulombola malonga mavule a Bible ne, kunyima kua tshikondo tshîpi, tuakamona dienjibua dia tshisumbu. Distrike adi divua ne teritware mualabale ku misoko, ne bua diambula [transport] tuvua ne mashinyi a kale, avua kaatshiyi a kueyemenyibua. Imue misangu tuvua tu-endesha, kadi misangu mivule tuvua tu-apuusa. Ndijinga kayipu dikole dimvua nadi dia mpunda! Imue misangu, mvua bulelela mua kuamba ne: “Ndi mua kushintakaja tshintu kayi tshionso (pa kumbusha Bukalenge) bua mpunda!” Mu bimenga bivule bia distrike adi lelu’eu, mudi bisumbu bishindame ne Nzubu ya Bukalenge milenga.

Mu 1969, ngakatumibua ku Canberra, tshimamuende wa bukalenge tshia Australie. Bivua muaba uvua ukengela nzanzu mivule ne uvua upetesha nsombelu kabukabu ya kumanyishila, bualu tuvua pa tshibidilu tupetangana ne bena mudimu ba biro bivule bia ba-muena-mpala ba matunga menyi. Ntshidi anu nsadila apa, kadi mu bidimu bidi panshi ebi mu bumanyishi buanyi, ndi mushindamene ku muaba wa biapu wa tshimenga.

Mu 1973, ngakapeta muabi wa kubuela mu mpuilu minene ku Etats-Unis. Tshikondo tshia pa buatshi tshikuabo mu muoyo wanyi tshivua kuikala kuanyi umue wa ba-muena-mpala ku mpuilu mu 1979 ne kukumbula matunga a Israël ne Jordanie. Kukumbula miaba milelela mitela mu Bible ne kueleela meji pa malu akakuenzekela bivua bulelela bualu bua milowo. Ngakapeta mushindu wa kumvua tshidi kulelema pa mâyi mu Mbuu Mufue, ne mâyi ende a bujitu a luepu, ne munkatshi mua dikumbula dietu ku Petra mu Jordanie, ngakapetulula mushindu wa kubanda pa mpunda. Ebi biakamvuluija matuku a ku ntuadijilu pavua mpunda ingambuluisha bua kufika ku teritware ya ku mpenga kua misoko ne mukenji wa Bukalenge.

Ditungunuka ne mudimu wa ku dîba ne ku dîba

Dijinga dianyi bua kutungunuka ne mudimu wa ku dîba ne ku dîba nansha munkadi mukulakaje ndikuba kudi ndongoluelu ya pa buayi bu mudi Kalasa ka Mudimu wa Bu-mpanda-njila ne bisangilu bia ba-mpanda-njila bienza bua mpuilu ya tshijengu, pamue ne dikankamijibua ditungunuke dindi mpeta kudi batangidi bena ngendu. Ndi bushuwa mua kuamba se: Yehowa mmuludike biakane malu bua se: matuku anyi a bunkaya ikale bualu bumane kupita.

Ndi mpindieu ne bidimu 87, ne kunyima kua bidimu bitue ku 60 bia disadila Yehowa, ndi ne mêyi a dikankamija bua bakuabo badi pamu’apa mua kuikala ne tshikama ne mmuenenu wa budikadidi mukole: Misangu yonso tukokelayi bulombodi bua Yehowa. Yehowa atuambuluishe bua kukontolola tshikama tshietu, ne ikale pa tshibidilu utuvuluija se: nansha mutudi pamu’apa misangu ya bungi mua kudiumvua nkayetu, kakutulekela nansha kakese.

[Mêyi adi kuinshi]