“Dinanga kadiena difua”

ANU BU MUDIBI BILONDA KUDI SAMUEL D. LADESUYI

Ndi nkema bikole pandi ngela meji pa bidimu bishale ne mmona bionso bidi bikumbajibue. Yehowa mmuenze malu a dikema pa buloba bujima. Mu tshimenga tshia Ilesha, Nigeria, bakese ba kutudi bakatuadija buambi mu 1931 mbalue kuenza bisumbu 36. Bantu batue ku 4 000 bavua bafila bumanyishi mu Nigeria tshikondo tshiakafika bena mapolome ba kumpala ba Kalasa ka Bible ka Watchtower ka Galaad mu 1947 mbavule ne bungi buabu mbupite 180 000. Mu matuku a ku ntuadijilu, katuvua batekemene, nansha kuela meji kuine, ku didiunda divua ne bua kuenzeka. Mmunyipu mundi ne dianyisha mumvua muenze tshianyi tshitupa mu mudimu eu wa mpatshi! Suayi nnulondele muvuabi.

TATUANYI uvua wenda mushinga wa bingoma ne mvuanda mu tshimenga ne mu tshimenga; kavua utamba kusomba kumbelu. Uvua ne bakaji muanda-mutekete bamvua mumanye, kadi buonso kabavua basomba nende pamue. Tatu uvua mupiane mamu kudi tutuende ukavua mufue. Wakalua mukajende muibidi, ne meme mvua kudi mamu.

Dimue dituku tatu wakalua kumbelu ufuma ku dikumbula muadi-a-lubanza wende, uvua musombele mu musoko muena mutumba. Pavuaye kuinaku, wakumvua ne: muanetu wa balume wa mamu mukuabu uvua uya ku kalasa. Muanetu’eu ukavua ne bidimu dikumi, wa bidimu bimue nanyi. Nunku tatu wakapangadika se: mvua panyi ne bua kuya ku kalasa. Wakampa binjanja tshitema bia mfranga​—bisatu bua mukanda ne bisambombo bua kabaya ka kufunda. Bivua mu tshidimu tshia 1924.

Kasumbu ka dilonga dia Bible kadi kenjibua

Ku buana buanyi menemene, mvua ne dinanga bua Dîyi dia Nzambi, Bible. Mvua musue bikole tulasa tua Bible mu bilongelu ne misangu yonso balongeshi banyi ba kalasa ka mu Dia lumingu bavua bangela ka-lumbandi. Nunku mu 1930, ngakapeta diese dia kuteleja muyuki wakenjibua kudi Mulongi wa Bible mukumbudi kampanda, wa kumpala ku diyisha mu Ilesha. Kunyima kua muyuki, wakampesha kopi umue wa La harpe de Dieu mu muakulu wa Yoruba.

Mvua mbuela pa tshibidilu mu kalasa ka mu Dia lumingu. Mpindieu ngakatuadija kuya ne mukanda wa La harpe de Dieu ne kutumika nau bua kutuisha amue malongesha avuabu balongeshamu. Biakakebesha dikokangana ku mêyi, ne misangu yonso bavua bandimuija kudi bamfumu ba ekleziya ku dilonda ‘dilongesha dipiadipia’ edi.

Tshidimu tshiakalonda, pamvua ngenda ngendakana tshianana mu njila, ngakasangana tshisumbu tshia bantu bateleja muntu kampanda uvua ubenzela muyuki. Muenji wa muyuki uvua J. I. Owenpa, Mulongi kampanda wa Bible. Uvua mutumibue muaba eu kudi William R. Brown (uvua utamba kubikidibua ne: Bible Brown), eu uvua utangila mudimu wa buambi bua Bukalenge kumbukila ku Lagos.a Ngakumvua ne: kasumbu kakese ka dilonga Bible kakavua kenjibue mu Ilesha bua kulonga La harpe de Dieu, nunku ngakadisangisha nabu pamue.

Mvua mutekete ku buonso mu kasumbu​—ntshivua amu muena kalasa, wa bidimu bu 16. Bushuwa mvua mutamuke, eyowa ne buôwa buine, bua kudisangisha pamue ne bantu bakavua ne bidimu 30 ne nsambu ne bakulumpe. Kadi bavua ne disanka divule pa kuikala nanyi munkatshi muabu, ne bavua bankankamija. Bavua bu batatu kundi meme.

Buluishi bua bamfumu ba ekleziya

Mu katupa kîpi tuakatuadija kuakama buluishi buena dîna bua kudi bamfumu ba ekleziya. Bena Katolike, bena Ekleziya Anglikane, ne bakuabu, bavua baluishangana ku kale, mpindieu bakadisangisha bua kutuluisha. Bakumvuangana ne bamfumu ba ka-bukulu bua kuenza bualu kampanda bua kututekesha mu mikolo. Bakatuma bampulushi bua kunyenga mikanda yetu, pa kuamba se: ivua inyanga bantu. Kadi, mfumu wa bampulushi wa distrike wakabadimuija se: kabavua ne bukenji bua kunyenga mikanda, ne mbingu ibidi kunyima, mikanda yakapingajibua.

Pashishe tuakabikidibua ku tshisangilu kampanda kutuakasangana oba, anyi mfumu munene ku buonso, pamue ne bakuabu bantu bena mianzu ba mu tshimenga. Buonso buetu tuvua bantu bu 30 tshikondo atshi. Tshipatshila tshivua tshia kutukandika bua kubala mikanda “ya njiwu.” Bakebeja né tuvua benyi, kadi pakatangilabu bimpe mpala yetu, bakamba ne: “Aba mbana betu balela, nansha mudi bamue benyi munkatshi muabu.” Bakatuambila se: kabavua basue bua tuetu kutungunuka ne kulonga mikanda ya ntendelelu kampanda uvua ne bua kutuenzela bibi.

Tuakapingana kumbelu amu katuyi bandamune, bualu tukavua bapangadije bua kubenga kuteya ntema kudi bantu bena mianzu abu. Bavule ba kutudi bavua ne disanka dia bungi pa kumona bituvua tulonga ne bavua bapangadije bua kutungunuka ne dilonga. Nunku, nansha muvua bamue balue kutshina ne bumbuke mu kasumbu, bavule ba kutudi tuakatungunuka ne dilonga dietu mu ditanda kampanda dia muena mudimu wa mabaya. Katuvua ne mulombodi. Tuvua tutuadija ne disambila ne pashishe tutuadija dibala dia bikoso bia mu mukanda muntu umue kunyima kua mukuabu. Kunyima kua bu dîba dijima, tuvua tusambila tshiakabidi ne pashishe tupingana ku metu. Kadi bavua batutentekela, ne bashefu ne bamfumu ba malu a Nzambi bakatungunuka ne kutusangisha mbingu yonso ibidi ibidi bua kutudimuija bua dilonga mikanda ya Balongi ba Bible.

Pinapu, tuvua tuteta bua kutumika ne dimanya dikese dituvua nadi bua kuambuluisha bantu, ne bavule bavua batuitaba. Ku umue ku umue, bantu bavua benda balonda dikasa dietu. Tuvua ne disanka dia bungi, kadi katuvua banji kumanya bivule pa bidi bitangila ntendelelu uvua utusangisha.

Ku ntuadijilu wa 1932 muanetu kampanda wakafika ufumina ku Lagos bua kuambuluisha bua kutulongolola, ne mu Tshisanga “Bible” Brown wakalua pende. Pa kumona se: kuvua kasumbu ka bantu batue ku 30, muanetu Brown wakasua kumanya bualu bua dilubuluka dituvua tuenza mu dibala dietu. Tuakamuambila bionso bituvua bamanye. Wakamba ne: tuvua bakumbane bua kutambushibua.

Bu mutuvua mu mushipu, tuvua ne bua kuenza luendu batangile ku musulu uvua ku kilometre 14 kumbukila ku Ilesha, ne bantu bu 30 ba kutudi bakatambushibua. Kutuadija tshikondo atshi tuakadiumvua nkayetu bu bamanyishi ba Bukalenge ne tuakatuadija kuya ku nzubu ne ku nzubu. Katuvua tubitekemena to, kadi tuvua mpindieu ne muoyo kulukulu bua kuabanyangana ne bakuabu bituvua bamanye. Tuvua ne bua kudilongolola bimpe bua se: pa kutumika ne Bible, tupiishe malongesha a mashimi atuvua tupetangana nau. Nunku mu bisangilu bietu, tuvua ne tshibidilu tshia kukonkonona malongesha, tuambuluishangana ne bituvua bamanye.

Mudimu wetu wa buambi

Tuvua tukumbula tshimenga tshijima ne buambi buetu. Bantu bavua batuseka ne batuela bibingu, kadi katuvua tubitangila bu bualu. Disanka dietu divua dinene bualu tuvua ne bulelela, nansha mututshivua ne bia bungi bia kulonga.

Tuvua tuya ku nzubu ne ku nzubu mu Dia lumingu dionso. Bantu bavua batuela nkonko, ne tuvua tuteta kubandamuna. Ku dilolo dia Dia lumingu dionso tuvua tuenza muyuki wa patoke. Katuvua ne Nzubu wa Bukalenge, nunku tuvua tuenzela bisangilu pambelu. Tuvua tusangisha bantu kaba kamue, tuenza muyuki, ne tubalomba bua kuelabu nkonko. Imue misangu tuvua tuyisha mu nzubu ya Nzambi.

Tuvua kabidi tuya ku bitupa bivua bantu katshia kabayi bumvue bua Bantemu ba Yehowa. Misangu mivule, tuvua tuya ne makalu, kadi imue misangu tuvua tufutshila mashinyi. Patuvua tubuela mu musoko kampanda, tuvua tuela mpungi bikole. Bena musoko buonso bavua batumvua! Bantu bavua balua lukasa bua kumanya tshivua tshipita. Pashishe tuvua tubamanyisha mukenji wetu. Kunyima kua tuetu bamane kujikija, bantu bavua bafuilakana bua kupeta kopi ya mikanda ituvua nayi. Tuvua tuabanya mishiki ya mikanda.

Tuvua tutekemena ne muoyo kulukulu dilua dia Bukalenge bua Nzambi. Ndi mvuluka se: patuakapeta Annuaire 1935, umue wa ku bana betu, pa kumona programe mujima wa makonkonona a mvese bua tshidimu atshi, wakebeja ne: “Mbuena kuamba ne: netujikije tshikuabu tshidimu tshijima Armagedon kayi muanji kulua anyi?”

Bu diandamuna mulombodi wakamuebeja ne: “Muanetu, udi wela meji se: bikala Armagedon ne bua kulua makelela, netulekele dibala Annuaire anyi?” Pakandamuna muanetu ne: tòo, mulombodi wakamba ne: “Nunku, udi ulubakana bua tshinyi?” Tuvua, ne tutshidi amu bindile, ne muoyo kulukulu dituku dia Yehowa.

Bidimu bia mvita

Munkatshi mua mvita mibidi ya buloba bujima, dibueja mikanda yetu mu [Nigeria] diakakandikibua. Muanetu kampanda mu Ilesha kabiyi ku budisuile wakaleja mpulushi kampanda mukanda wa Riches. Mpulushi eu wakebeja ne: “Muena mukanda eu nganyi?” Muanetu wakandamuna se: uvua wende. Mpulushi wakamba ne: mukanda eu uvua mukandikibue, kumukuata ne kuya nende ku biro biabu, ne kumuela mu lukanu.

Ngakaya ku biro bia bampulushi ne, kunyima kua makebulula, ngakafutshila muanetu bua kupatuka. Pashishe ngakela muanetu Brown nshinga ku Lagos bua kumumanyisha bualu ebu buvua buenzeke. Ngakebeja kabidi né kuvua mukenji kampanda uvua ukandika diabanya dia mikanda yetu. Muanetu Brown e kungambila ne: amu dibueja dia mikanda yetu ifumina ku matunga menyi ke divua dikandikibue, ki ndiabanyibua diayi to. Matuku asatu pashishe, muanetu Brown wakatuma muanetu kampanda ufumina ku Lagos bua kumanya tshivua tshipita. Muanetu’eu wakapangadija se: tuetu buonso tuvua ne bua kupatuka mu mudimu wa buambi dituku divua dilonda ne bibejibeji ne mikanda.

Tuakatangalaka mu miaba mishilashilangane. Kunyima kua dîba bu dijima, bakammanyisha se: bavule ba ku bana betu bavua bakuatshibue. Nunku muanetu mutukumbudi ne meme tuakaya ku biro bia bampulushi. Bampulushi bakabenga kuteleja mumvuija etu a se: mikanda kayivua mikandikibue.

Bana betu 33 bavua bakuatshibue bakatumibua ku Kabadi ka Nzuji munene ku Ife, ne ngakaya nabu pamue. Bena mu tshimenga bakamona muakayabu netu bakela mbila ne: “Kuajiki bua bantu aba lelu. Kabena badiata kabidi muaba eu.”

Tshilumbu tshiakafikishibua mu bianza bia nzuji munene, muena Nigeria. Mikanda ne bibejibeji bionso biakalejibua. Wakebeja uvua mupesha shefu wa bampulushi bukenji bua kukuata bantu aba. Shefu wa bampulushi e kuandamuna se: uvua anu mulonde mêyi-matuma a kudi shefu wa bampulushi wa distrike. Nzuji munene wakabikila shefu wa bampulushi ne baleji-mpala betu banayi, pamue ne meme muine, mu biro biende.

Wakakonka mukalenge Brown né uvua nganyi. Tuakamuandamuna ne: uvua muleji-mpala wa Société Watch Tower ku Lagos. Wakatuambila pashishe ne: uvua mupete telegrame wa kudi mukalenge Brown pa bualu buetu. Wakaladikija muanda eu dituku adi ne kufundila bana betu dilekedibua bua mutantshi mukese pa kufuta tshibawu. Dituku diakalonda wakalekela bana betu, pa kubapesha budikadidi, ne wakatumina bampulushi dîyi bua kupingaja mikanda.

Tuakapingana ku Ilesha, tuenda tuimba. Bantu e kutuadija tshiakabidi kutuela mbila, kadi musangu eu bavua bamba ne: “Bapinganyi tshiakabidi!”

Dîyi-dikulu dia Yehowa pa dibaka didi ditokeshibua

Mu tshidimu tshia 1947 ke muakafika bena mapolome a Galaad basatu ba kumpala mu Nigeria. Umue wa ku bana betu aba, Tony Attwood, utshidi amu muab’eu, usadila ku Betele wa Nigeria. Kutuadija ku tshikondo atshi, tuakamona mashintuluka a bungi mu bulongolodi bua Yehowa ku Nigeria. Dimue dia ku mashintuluka manene divua mmuenenu wetu pa dibaka-mpangu.

Ngakasela Olabisi Fashugba mu Luishi 1941 ne mvua mumanye bikumbanyine bua kubenga kuangata bakuabu bakaji ba pa mutu. Kadi too ne mu 1947 pakalua ba-misionere, dibaka-mpangu divua tshilele mu bisumbu. Bakambila bana betu babake-mpangu se: bavua basele kupita pa mukaji umue bua dipanga. Nunku bu buobu ne bakaji babidi anyi basatu anyi banayi anyi batanu, bavua ne bua kubalama, kadi kabavua ne bua kusakidila bakuabu nansha. Eu ke ndongoluelu utuvua nende.

Bantu bavule bavua ne diluijakaja dionso basua bua kudisangisha netu pamue, nangananga Société wa ba-Sheriben ne ba-Serafen ku Ilesha. Bavua bamba ne: Bantemu ba Yehowa bavua nkayabu bantu bavua balongesha bulelela. Bavua bitaba malongesha etu ne bakasua kuandamuna nzubu yabu ya Nzambi bua kuluayi Nzubu ya Bukalenge. Tuvua tutumika bikole bua kukumbaja buobumue ebu. Tuakafika too ne ku dilongolola miaba ya kulongeshila bakulu babu.

Pashishe diludika dipiadipia divua ditangila dibaka-mpangu diakalua. Umue wa ku ba-misionere wakenza muyuki mu mpuilu wa tshijengu mu 1947. Wakakula pa bidi bitangila nsombelu ne bibidilu bimpe. Pashishe wakatela 1 Kolinto 6:9, 10, udi wamba ne: bakena bakane kabakupiana Bukalenge bua Nzambi. Pashishe wakasakidila se: “Ne babake-mpangu kabakupiana Bukalenge bua Nzambi!” Bantu bavua bateleja kuelabu tshibingu: “Oh, babake-mpangu kabakupiana Bukalenge bua Nzambi!” Biakakebesha ditapuluka. Bivua amu bu mvita. Bavule ba ku batshivua batuadijilapu kudisangisha pamue netu bakalekela kudisangisha netu, bamba ne: “Tuasakidila Nzambi, mutuvua katuyi banji kudiinamu ne kasuki.”

Kadi, bavule ba ku bana betu bakatuadija kulongolola nsombelu wabu pa kulekela bakaji bakuabu. Bakabapesha mfranga ne kubambila ne: ‘Né utshidi nsongakaji, ndaku ukebe mulume mukuabu. Mvua mutupakane pa kukusela. Mpindieu ndi ne bua kuikala mulume wa mukaji anu umue.’

Mu katupa kakese lutatu lukuabu luakajuka. Bamue, kunyima kua bamane kuangata dipangadika dia kushala ne mukaji umue ne kulekela bakuabu, bakashintulula ngenyi yabu ne kupangadija se: bavua basue kuangata tshiakabidi umue wa ku bakaji bakuabu ne kulekela eu ukavuabu bashale nende! Nunku ndululu yakatuadija tshiakabidi.

Dîyi-diludiki dia pa mutu diakalua difumina ku tshilombuelu ku Brooklyn, dishindamene pa Malaki 2:14, udi wakula bua “muka[j]i wa ku bunsongalume buebe.” Dîyi-diludiki edi divua dia se: balume bavua ne bua kulama mukaji wa kumpala uvuabu basele. Ke mushindu wakaluabu ndekelu wa bionso kujikija lutatu elu.

Masanka a mudimu

Mu 1947 Société wakatuadija kukolesha bisumbu ne kubilongolola mu bijengu. Bavua basue kuteka bana betu ba balume bapie mu nyuma bakavua ne dimanya dibandile bu ‘basadidi ba bana betu,’ badi babikidibua mpindieu se: batangidi ba bijengu. Muanetu Brown wakangebeja né mvua mua kuitaba ditekibua dia nunku. Ngakamba ne: mvua mutambushibue bua kuenza disua dia Yehowa, pa kusakidila se: “Wewe muine ke wakantambuisha. Padiku diakalenga kampanda bua kutamba kusadila Yehowa, udi wela meji ne: nembenge anyi?”

Mu Kasuamansense tshidimu atshi, bantu muanda-mutekete ba kutudi bakabikidibua ku Lagos ne kulongeshibua kumpala kua tuetu kutumibua mu mudimu wa bijengu. Mu matuku au bijengu bivua binene bitambe. Ditunga dijima divua diabulula amu mu bijengu muanda-mutekete. Bisumbu bivua bikese.

Mudimu wetu bu basadidi ba bana betu uvua mukole. Tuvua tuenda mitantshi mile ku dituku dionso, misangu mivule mu mêtu a luya lupite. Ku lumingu luonso tuvua ne bua kuenda ku musoko ne ku musoko. Ku misangu mvua ngumvua mikolo yanyi ishikila. Imue misangu mvua ndiumvua ne: nkavua mfua! Kadi kuvua kabidi kupeteka disanka dia bungi, nangananga pa kumona bantu ba bungi bavua benda banyisha bulelela. Ee, amu mu bidimu muanda-mutekete patupu, bungi bua bamanyishi mu ditunga dijima buakavula misangu inayi!

Ngakashala mu mudimu wa tshijengu too ne mu 1955 pangakapingana ku Ilesha bua kusama, kungakatekibua mutangidi wa tshimenga. Dikala kumbelu diakampetesha mushindu wa kutamba kuleja ditabalela mu diambuluisha dîku dianyi mu malu a mu nyuma. Lelu’eu bana banyi buonso basambombo badi basadila Yehowa ne lulamatu.

Dinanga dilelela kadiena difua

Pandi ngela meji ku bidimu bishale, ndi ne bia bungi bia kutamba kusankidila. Kuvua dibungama, dielakana, ne masama, kadi kuvua kabidi masanka a bungi. Nansha mudi dimanya ne ngumvuilu bietu bidiunde mu kupita kua bidimu, ndi mulonge ku diambuluisha dia malu mamonamona ngumvuilu wa 1 Bena Korente 13:8 (MMM), udi wamba ne: “Dinanga kadiena difua.” Biwikala munange Yehowa ne utungunuka ne kunanukila mu mudimu wende, neakuambuluishe mu ntatu yebe ne neakubeneshe bia bungi.

Bukenke bua bulelela budi buenda butoka amu kutoka. Mu bikondo bituakatuadija, tuvua tuela meji se: Armagedon nealue lukasa; ke bualu kayi tuvua tuenza ne lukasa luonso bionso bituvua mua kuenza. Kadi bivua bionso bua diakalenga dietu. Ke bualu kayi ndi ngitaba miaku ya mufundi wa misambu ya ne: ‘Nentumbishe Yehowa pantshidi ne muoyo; nengimbile Nzambi wanyi misambu ya kumutumbisha nayi pantshidiku.’​—Musambu wa 146:2.

[Mêyi adi kuinshi]

[Tshimfuanyi mu dibeji 23]

Samuel ne Milton Henschel mu 1955

[Tshimfuanyi mu dibeji 24]

Samuel ne mukajende, Olabisi