Banjelu badi munkatshi muetu anyi?
Biakenzeka ne lukasa luonso. Muikale weleela meji ne kayi uvuluka muaba uvuaye, Marilynn uvua wenda mutangile ku njanja. Diakamue, wakumvua mukungulu mukole. Wakakudimuka bua kutangila, ne kumona se: uvua buludiludi mu njila uvua kawulu kaluila! Marilynn e kuminyina, muzembeja ne buôwa. Kawulu kavua pabuipi menemene mushindu uvuaye mua kumona mêsu mafikuluke ne mpala mukuatshike buôwa bia muendeshi. Marilynn kakapua muoyo nansha kakese tshiakenzeka pashishe. “Bivua amu bu tshidika kampanda tshiakansakila mu nyima,” ke muakambaye. “Ngakabuuka kumbukila ku njanja ne kudishinda pa bishadile bia mabue a makala kule ne njanja.” Mutapika kakese, Marilynn wakajuuka bua kuela mupandishi wende tuasakidila—kadi kakuvua muntu nansha umue! Nkomenu wende? “Muanjelu mulami wanyi wakapandisha muoyo wanyi,” ke mudi Marilynn wamba. “Bivua mua kuikala nganyi mukuabu?”
BANTU bedi ba mpata mbalue kukokeshibua kudi lungenyi lua diditatshisha bua banjelu. Mu bidimu bidi panshi ebi, bifukibua bia mu diulu mbilue kuenza tshiena-bualu tshia maleja ku televizion, mu filme, ne nansha mu dinaya dia teatre. Mikanda idi itangila banjelu idi pa muaba wa kumpala mu liste wa mikanda ya malu a Nzambi idi mitambe kupanyishibua. Kudi tusumbu tua bantu, bisangilu, ne mikanda idibu bafundilangana pa bidi bitangila banjelu. Matanda mmenjibua bua kukuambuluisha—bu mudi tshibejibeji kampanda tshiamba—bua kupeta “diambuluisha dia muanjelu webe.”
Badi bababidila diditatshisha edi bua banjelu, mbangenda-mushinga badi bendeshila mulongolongo wa bintu lumu. “Tshintu kayi tshionso tshidi ne banjelu ntshintu tshidi tshipetesha masanka,” ke mudi muena ditanda kampanda mu Etats-Unis wamba. Kusakidila ku bungi buvule bua mikanda mipana, udi utela “mpingu ya banjelu, tulengejilu tua ku bilamba, popi, mipila, tubeji tua dilamika ne tukanda tua dijingilangana natu mafesto malenga”—bionso ebi bidi bienza tshiakabikila kamona-kamba kampanda ne: “makasa [a mushinga] a mu diulu.”
Kadi bionso ebi ki mbintu bienza bua musangu muîpi, ke mudi babingishi ba malu a banjelu bafiatutuka. Bua kubingisha mêyi adibu bamba aa, badi bafila mulongolongo wa bijadiki—matutakena “malelela” ne banjelu. Bamue badi bamba muvuabu bamone muanjelu kampanda mu mubidi wa muntu. Bakuabu bavua bamone bukenke, bumvue dîyi kampanda, bumvue bu bavua kumpala kua spiritu kansanga, anyi bumvue dijinga kampanda dikole divua, buabu buobu, disonsola kudi muanjelu. Bavule, bu mudi Marilynn, badi bamba ne: muanjelu kampanda uvua mupandishe muoyo wabu.
Ntshinyi tshidi tshipitakana? “Ndi ngela meji ne: kudi dijukuluka kampanda dia malu a mu nyuma,” ke mudi Joan Wester Anderson wamba, eu udi mufunde mikanda ibidi pa matutakena “akena a ku tshifukilu.” Alma Daniel, eu wakambuluisha bua kufunda mukanda mukuabu, udi usakidila malu makuabu a pa mutu. Udi wamba ne: banjelu badi “mpindieu babatumina dîyi bua kudimanyisha nkayabu mu mushindu wa se: bantu ba bungi bapetshibue. Kabingila katudi tumuenena bivule pa bidi bibatangila nka se: mbasue bua bikale mushindu’eu. Ke tshidibu benza.”
Bidi nunku bushuwa anyi? Peshi kudi tshintu tshikuabu mu nyima mua diditatshisha didiku lelu’eu bua banjelu anyi? Bua kumanya bipitshidile, tudi ne bua kukonkonona Dîyi dia Nzambi. Bulelela pa bidi bitangila banjelu budi mu Bible, bu mutuabimona.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 2]
Mabeji 3 ne 4: The New Testament: A Pictorial Archive from Nineteenth-Century Sources, by Don Rice/Dover Publications, Inc.