Ditekemena dianyi dia mu muoyo wanyi mujima—Dibenga kufua
ANU BU MUDIBI BILONDA KUDI HECTOR R. PRIEST
“Disama dia kansere kaditu dijika,” ke muakamba munganga. “Kakuena tshintu tshikuabu tshitudi mua kuenza buebe.” Dipetshibua ne disama adi diakenjibua kukadi kupita bidimu dikumi. Pabi ntshidi amu mulame mu lungenyi ditekemena diashila pa Bible dia kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba tshiyi mfua.—Yone 11:26.
BALEDI banyi bavua bena Mishonyi ba muoyo muimpe bavua batantshila pa tshibidilu nzubu wa Nzambi mu tshimenga kampanda tshikese tshia mu ditunga, pabuîpi ne ferme wa dîku dietu. Ndi muledibue mu tshibanda tshilengele tshia madimi tshia mu Wairarapa, ku kilometre bu 130 ku Nord-Est wa Wellington, mu Nouvelle-Zélande. Muaba au tuvua tubandila mikuna mibuikidija kudi neje ku nsongo yayi, misulu ya mâyi matoke ya ku mikuna, mikuna mikese mikuatakanangane, ne mpata ya bufuke.
Mu Ekleziya wa bena Mishonyi, bavua batulongesha ne: bantu buonso bimpe batu baya mu diulu kadi bantu babi batu baya mu inferno, muaba wa dikengeshibua mu kapia. Tshivua mua kumvua bua tshinyi bu bikala Nzambi uvua musue bua bantu kusombelabu mu diulu, kavua mubateke muine amu biangatshile ku ntuadijilu. Mvua misangu yonso ntshina lufu ne misangu yonso mvua ngela meji bua tshinyi tudi ne bua kufua. Mu 1927, pamvua ne bidimu 16, dîku dietu diakapeta bualu bukuate buôwa. Ke bualu buakamfikisha ku dikeba mandamuna ku nkonko yanyi.
Bua tshinyi Reg wakafua?
Pavua muanetu wa balume Reg ne bidimu 11, wakatuadija kusama bikole. Munganga kakakumbana bua kusokolola tshivuaye usama ne bua kumuambuluisha. Mamu e kubikila ministre muena Mishonyi. Wakasambidila Reg, kadi ebi biakapanga kusamba mamu. Bushuwa, wakambila ministre eu ne: masambila ende kaavua ne tshipeta nansha tshimue.
Pakafua Reg, mamu wakatuadija kuyukila ne muntu kayi yonso bua kuteta mua kujikija nyota yende ya mandamuna malelela adi atangila tshivua muanende wa balume mutekete ne bua kufuila. Pa kuyukila ne ngenda-mushinga kampanda mu tshimenga, wakamuebeja né uvua mumanye bualu kampanda pa bidi bitangila ngikadilu wa bafue. Kavua ne lungenyi lua kufila to, kadi wakamba ne: “Muntu kampanda uvua mushiye mukanda muaba eu uwasanka bua kupeta.”
Mamu wakalua ne mukanda au kumbelu ne kutuadija kuubala. Kakakumbana mua kuuteka panshi. Ku kakese ku kakese mmuenenu wende mujima wakashintuluka. Wakambila dîku dijima ne: “Bushuwa; bulelela mbuobu’ebu.” Mukanda eu uvua wa Le divin plan des âges, volime wa kumpala wa Études des Écritures. Kumpala mvua ne ngelakanyi ne mvua nteta bua kuela mpata pa diumvuija dia mukanda eu dia tshipatshila tshia Mufuki. Pashishe mpata yanyi yakajika.
Diakidila bulelela bua mu Bible
Mvua ngela meji ne: ‘Tshinkaku kuikala ne muoyo kashidi, kuyi kabidi ne bua kufua!’ Ditekemena dia mushindu’eu ke didi muntu ne bua kuindila kudi Nzambi wa dinanga. Buloba bua mparadizu! Eyowa, buvua buanyi meme.
Panyima pa dilonga malelela a dikema aa, mamu ne bana betu ba bakaji bena nkristo bumbukile ku Wellington—bana betu ba bakaji Thompson, Barton, ne Jones—bavua bapatuka bua matuku a bungi musangu umue, pa kumuangalaja mamiinu a Bukalenge mu miaba yonso mu ditunga. Nansha muvua tatu kayi ne mmuenenu wa bu-misionere wa mamu, uvua umuambuluisha mu mudimu wende.
Mvua mutuishibue bua bulelela, kadi bua tshikondo kampanda, mvua ngenza amu bikese pa bidi bitangila mitabuja anyi. Mu 1935, ngakasela Rowena Corlett, ne pashishe tuakasanka pa kupeta muana wa bakaji Enid, ne wa balume, Barry. Mvua ntumika bu musumbi wa bimuna, pa kusumba binunu bia nyama kudi bena ferme ba pabuîpi. Pavua bena ferme aba bayukila pa malu a tshididi, mvua ngumvua bimpe pamvua mbambila ne: “Kakuena madikolela a bantu aa alubuluka nansha. Bukalenge bua Nzambi ke mbulamatadi umuepele wapatula bipeta bimpe.”
Bia dibungama, ngakavua mupika wa makanya; mvua misangu yonso ne mutshi wa makanya mukana muanyi. Panyima makanda anyi a mubidi akanyanguka, ne meme kubuejibua mu lupitadi bua ntatu ya bisama bia tshifu. Bakangambila ne: nkavua ne disama dikole dia tshifu, dikebesha kudi dinua dianyi dia makanya. Nansha mungakalekela tshibidilu atshi, kabivua bipangika imue misangu bua meme kulota ne: mvua nnua mutshi anyi katshi ka makanya akena ajika. Mmushindu kayipu udi makanya mua kuikala tshibidilu tshikuate buôwa!
Kunyima kua dilekela makanya, ngakenza mashintuluka makuabu a mushinga. Mu 1939, pamvua ne bidimu 28, ngakatambuishibua mu Musulu wa Mangatai pabuîpi ne kumbelu kuetu ku musoko. Robert Lazenby, eu wakapeta pashishe butangidi bua mudimu wa buambi mu Nouvelle-Zélande, wakenza luendu lule kumbukila ku Wellington bua kuenza muyuki mu nzubu muetu ne kuntambuisha. Kutuadija tshikondo atshi, ngakavua Ntemu wa bukitu wa Yehowa.
Dilongolola mudimu wa buambi
Panyima pa batismo wanyi ngakatekibua mutangidi wa tshisumbu tshia Eketahuna. Mukajanyi, Rowena, kavua muanji kulamata ku bulelela bua mu Bible. Kadi, ngakamumanyisha ne: mvua ne bua kubikila Alf Bryant bua kuluaye kumbukila ku Pahiatua bua andeje mushindu wa kufila bumanyishi ku nzubu ne ku nzubu mu mushindu muakanyine. Mvua musue kulongolola mudimu wa buambi ne kukumbula teritware wetu mujima mu mushindu mulongolola.
Rowena e kuamba ne: “Hector, wewe mudidinga mupatuka bua kufila bumanyishi ku nzubu ne ku nzubu, tshiakuikala apa pawapingana to. Ndi nkushiya. Bujitu buebe budi apa—kumbelu pamue ne dîku diebe.”
Ngakapanga tshia kuenza. Ne dielakana, ngakajikija divuala bilamba. ‘Ndi ne bua kuenza bualu ebu,’ ke mungakatungunuka ne kudielela meji. ‘Muoyo wanyi mmusuikakajaku, ne bidi bia muomumue bua mioyo ya bena mu dîku dianyi.’ Nunku ngakapolesha Rowena ne: tshivua musue kumuenzela bibi mu mushindu kayi wonso. Ngakamuambila ne: mvua mumunange bikole, kadi bualu dîna dia Yehowa ne bumfumu buende butambe bunene, pamue ne mioyo yetu mine, bivua bisuikakajaku, mvua amu ne bua kuyisha mu mushindu’eu.
Alf ne meme tuakaya ku tshiibi tshia kumpala, ne uvua wa kumpala ku diakula. Kadi pashishe ngakapapuka nkadi mubuele mu diyukidilangana, ngambila muena nzubu ne: tshivua tshienzeke mu tshikondo tshia Nowa ntshia mumue ne etshi tshidi tshienzeka mu tshikondo tshietu etshi ne se: tudi ne bua kuenza bualu kampanda bua kujadika lupandu luetu. (Matayo 24:37-39) Ngakashiya tukanda tukese muaba eu.
Bamane kumbusha makasa, Alf wakamba ne: “Nkuepi kuuvua mupetele dimanya dionso adi? Kuena nanyi dijinga. Ndaku nkayebe, ne netukumbule teritware mujima wa bualabale bua misangu ibidi.” Nunku ke mutuakenza.
Mu dipingana dietu kumbelu, tshivua mumanye tshivua tshituindile. Bualu bua dikema ne bua disanka kundi, Rowena ukavua mutulongoluele dikopo dia tshiayi. Mbingu ibidi pashishe mukajanyi wakadisanga nanyi mu mudimu wa patoke ne wakavua tshilejilu tshimpe tshia mitalu ya Buena-nkristo.
Munkatshi mua bantu ba kumpala bakalua Bantemu ba Yehowa mu tshibanda tshietu tshia madimi muvua Maud Manser, muanende wa balume William, ne muanende wa bakaji Ruby. Bayende wa Maud uvua mulume mufikishanganyi wa munda ne uvua ne luidi lua muena malu makole. Dimue dituku Rowena ne meme tuakafika ku ferme wabu bua kupatuka ne Maud mu mudimu wa buambi. Nsongalume William uvua mudilongolole bua tuetu kupatuka ne mashinyi, kadi tatuende uvua ne ngenyi mikuabu.
Nsombelu uvua mukole. Ngakalomba Rowena bua kukuata bikole muanetu wa pambidi wa bakaji, Enid. Meme kubanda mu mashinyi a William ne kupatuka lukasa mu tshitanda tshia mashinyi pavua Mukalenge Manser ulua lukasa bua kuteta bua kukanga tshiibi tshia tshitanda tshia mashinyi katuyi banji kupatuka. Kadi wakapangila. Bamane kuenda mutantshi mukese wa njila, tuakimana, ne ngakapatuka mu mashinyi bua kusambakena ne Mukalenge Manser mufua tshiji. Ngakamuambila ne: “Tudi tupatuka mu mudimu wa budimi, ne Inabanza Manser uyaya netu.” Meme kumusengelela, ne tshiji tshiende kutuyatshi nanku nanku. Pa kuvuluka bualu ebu, pamu’apa mvua mua kuikala mubuakaje mu mushindu mukuabu, kadi pashishe wakavua kutamba kuanyisha Bantemu ba Yehowa, nansha muakapangaye kulua yeye muine Ntemu.
Kuvua amu bantu ba Yehowa bakese mu bidimu abi, ne tuvua tusanka bushuwa ne tubeneshibua ku makumbula a ba-ministre ba ku dîba ne ku dîba bàvuà basomba netu mutantshi ku ferme wetu. Mu bakumbudi aba muvua Adrian Thompson ne muanabu wa bakaji Molly, bubidi buabu bavua babuele mu tulasa tua ku ntuadijilu tua Tshilongelu tshia Bible tshia Watchtower tshia Galaad bua ba-misionere ne basadile mu matunga menyi bu mudi Japon ne Pakistan.
Malu mamona mu tshikondo tshia mvita
Mu Kabitende 1939, Mvita ya Buloba bujima II yakatuadija, ne mu Kasuamansense 1940, mbulamatadi wa Nouvelle-Zélande wakakandika mudimu wa Bantemu ba Yehowa. Bavule ba ku bana betu bena nkristo bakafidibua ku bukole ku tubadi tua mu ditunga. Bamue bakedibua mu tumponya tua dienzejangana midimu ku bukole ne kuabuludibua ne bakaji ne bana babu. Pavua mvita itua ipela, nansha mutuvua ne ferme wa dipatula mabele ne fromage, mvua ndiebeja né mvua mua kubikidibua bua mudimu wa busalayi. Pashishe dimanyisha diakenjibua ne: bena ferme kabavua kabidi ne tshia kulekela ferme yabu bua mudimu wa busalayi.
Rowena ne meme tuakatungunuka mu mudimu wetu wa Buena-nkristo, yonso wa kutudi wenza mêba mapite pa 60 ku ngondo mu mudimu wa buambi. Mu tshikondo etshi, mvua ne muabi wa kuambuluisha Bantemu bansonga bavua balame ndubidilu wabu wa Buena-nkristo. Ngakabalumbuluila kumpala kua tubadi tua Wellington, Palmerston North, Pahiatua, ne Masterton. Pa tshibidilu mfumu kampanda wa ekleziya uvua usanganyibua mu kasumbu ka benzejanganyi ba mudimu wa busalayi, ne bivua disanka bua kuela patoke dikuatshisha diabu dikena dia Buena-nkristo dia madikolela menza bua bipatshila bia mvita.—1 Yone 3:10-12.
Butuku kampanda patuvua Rowena ne meme tulonga Tshibumba tshia Nsentedi, bakatubuelela mu nzubu kudi bampulushi bakebuludi. Dikebulula diabu diakasokolola mikanda miumvuiji ya Bible mu nzubu muetu. “Nudi mua kuya mu buloko bua bualu ebu,” ke muakatumanyishabu. Pakabuela bampulushi bakebuludi aba mu mashinyi abu bua kuya, bakamona se: bitekeshi bia lubilu bivua bidikange ne mashinyi kaavua mua kuenda. William Manser wakabambuluisha pa kubalongoluela mashinyi, ne kabakapingana kabidi.
Munkatshi mua dikandikibua, tuvua tusokoka mikanda miumvuiji ya Bible mu nzubu kampanda mu tshitupa tshiditole kule tshia ferme wetu. Munkatshi mua butuku, mvua nkumbula biro bia filiale wa Nouvelle-Zélande ne nguuja mashinyi anyi ne mikanda. Pashishe mvua ngituala kumbelu ne ngilama mu muaba wetu muditole. Bumue butuku ntshifikilapu ku filiale bua kuambula bintu bivua bilue mu musokoko, muaba wonso mujima wakakenkeshibua diakamue! Bampulushi kuelabu dîyi ne: “Tuvua bakusokolole!” Kadi, bualu bua dikema, bakandekela kakuyi dintatshisha bia bungi.
Mu 1949, Rowena ne meme tuakapana ferme ne kupangadija bua kupanda-njila too ne pavua mfranga yetu ne bua kujika. Tuakabuela mu nzubu kampanda ku Masterton ne kupanda-njila pamue ne tshisumbu tshia Masterton. Munkatshi mua bidimu bibidi tshisumbu tshia Featherston tshiakashibua ne bamanyishi 24 ba mitalu, ne ngakasadilamu bu mutangidi-muludiki. Pashishe, mu 1953, ngakapeta muabi wa kuenza luendu ku États-Unis bua kubuela mu mpuilu wa bukua-matunga wa matuku muanda-mukulu wa Bantemu ba Yehowa mu Yankee Stadium mu tshimenga tshia New York. Rowena kakakumbana bua kulua nanyi bualu uvua ne bua kutabalela muanetu wa bakaji, Enid, uvua usama bulema mu buongo ne ku bidimba.
Kunyima kua dipingana dianyi ku Nouvelle-Zélande, mvua ne bua kuenza mudimu wa ku mubidi. Tuakapingana mu tshisumbu tshia Masterton, mumvua mutekibue mutangidi-muludiki. Pamue ne tshikondo atshi, William Manser wakasumba Nzubu Mukese wa manaya mu Masterton, ne nzubu eu wakavua Nzubu wa Bukalenge wa kumpala mu Wairarapa. Mu bidimu bia 1950, tshisumbu tshietu tshiakapeta didiunda dimpe dia mu nyuma ne mu bungi. Nunku, pavua mutangidi wa tshijengu utukumbula, uvua misangu yonso ukankamija bakâvua bapie mu nyuma bua kuya mu bitupa bikuabu bia ditunga bua kuambuluisha mu mudimu wa buambi kuinaku, ne bungi kampanda buakenza nunku.
Dîku dietu diakashala ku Masterton, ne mu kupita kua makumi a bidimu biakalonda, tshivua amu ne masanka mavule a mudimu mu tshisumbu kadi ngakapeta kabidi midimu mu mpuilu ya ditunga ne ya bukua-matunga. Rowena uvua udifila ne mitalu yonso mu mudimu wa budimi, pa kuambuluisha bakuabu misangu yonso bua kuenza bia muomumue.
Dinanukila mateta a ditabuja
Anu bu mudibi bifunda ku ntuadijilu, mu 1985, bakampeta ne disama dia kansere dikena mua kujika. Mmunyipu mutuvua mukajanyi wa lulamatu, Rowena, ne meme, pamue ne bana betu balela, basue bikole bua kuikala munkatshi mua miliyo ya bantu badi ne muoyo mpindieu bikala kabayi mua kufua! Kadi ba-minganga bakampingaja kumbelu bua meme kufua. Kadi, kumpala, bakangebeja mumvua ngangata dipetshibua ne disama edi.
“Nentungunuke ne kuikala ne mutshima mutukije pa kuikala ne ditekemena,” ke mungakandamuna. Bushuwa, lusumuinu elu lua mu Bible luakavua tshishindamiji tshianyi: “Mutshima mu[p]ole udi muoyo wa mubidi.”—Nsumuinu 14:30.
Bashikuluji ba disama dia kansere bavua bangata mubelu wa mu Bible au ne mushinga. “Ngikadilu au wa mu lungenyi udi bia pa lukama 90 bia diondapa dia babedi ba kansere,” ke muakambabu. Bakamfundila kabidi mbingu muanda-mutekete ya ngondapilu wa dianyikibua ku nsense. Diakalenga, ndekelu wa bionso ngakalubuluka mu diluisha disama edi dia kansere.
Mu tshikondo etshi tshipite bukole, ngakapeta mukumu mukole. Mukajanyi mulengele, wa lulamatu wakasama dipatuka dia mashi mu buongo ne kufuaye. Ngakapeta disambibua mu bilejilu bia bantu bena lulamatu bifunda mu Mifundu ne mu mushindu uvua Yehowa ujikija ntatu yabu pavuabu batungunuka ne kulama muoyo wabu mutoke. Nunku’eu, ditekemena dianyi mu bulongolodi bupiabupia diakashala amu dikenka.—Lomo 15:4.
Nansha nanku, ngakavua kupeta tunyinganyinga tukole ne kusua kulekela disadila bu mukulu. Bana betu bena mu tshisumbu bakankankamija too ne pangakapeta kabidi bukole bua kutungunuka. Bu tshipeta, ndi mukumbane bua kusadila kakuyi dilekela bu mukulu ne mutangidi muena nkristo munkatshi mua bidimu 57 bishale.
Diakama matuku atshilualua ne dieyemena
Disadila Yehowa mu bidimu bionso ebi ndisanka dia mudimu kadiyi kutua mushinga. Mmabenesha bungi kayipu andi mupete! Kabiena bimueneka bu kukadi kupita bidimu bia bungi katshia pamvua ne bidimu 16, pangakumvua mamuanyi wamba ne dîyi dikole ne: “Bushuwa; bulelela mbuobu’ebu!” Mamuanyi wakashala Ntemu wa lulamatu, wa mitalu too ne ku lufu luende mu 1979, pakavuaye ne bidimu bipite pa 100. Muanende wa bakaji ne basambombo ba balume bakalua pabu Bantemu ba lulamatu.
Dijinga dianyi dia munanunanu ndia kuikala ne muoyo bua kumona dîna dia Yehowa disukudibua ku dipendibua dionso. Nenkumbaje ditekemena dianyi dia mu muoyo wanyi mujima dia kubenga kufua anyi? Bushuwa, abu mbualu budi bukengela kuindila bua kumona. Kadi, ndi ne dieyemena dia se: bavule, eyowa, miliyo ya bantu nebamone bushuwa dibeneshibua adi. Nunku bingikala amu ne muoyo, nengangate ne mushinga ditekemena dia kubadibua munkatshi mua aba bikala kabayi mua kufua kashidi.—Yone 11:26.
[Tshimfuanyi mu dibeji 28]
Mamuanyi
[Tshimfuanyi mu dibeji 28]
Ne mukajanyi ne bana banyi