Dipingajila Kezare bintu bia Kezare
“Nupingajile muntu yonso tshidi tshimuakanyine.”—BENA ROMA 13:7, MMM.
1, 2. (a) Bilondeshile Yezu, mmunyi mudi bena nkristo ne bua kulama mmuenenu muakanyine pankatshi pa majitu abu kudi Nzambi ne kudi Kezare? (b) Ndiditatshisha kayi dia kumpala didi nadi Bantemu ba Yehowa?
BILONDESHILE Yezu, kudi bintu bitudi ne bua kuambika Nzambi ne bintu bitudi ne bua kuambika Kezare, anyi Mbulamatadi. Yezu wakamba ne: ‘Nupe Kezare bintu bia Kezare, nupe Nzambi bintu bia Nzambi.’ Mu mêyi aa makese, wakafuisha bena lukuna bende bundu ne mu mushindu mujalame wakamba mu tshikoso mmuenenu muakanyine utudi ne bua kuikala nende mu malanda etu ne Nzambi ne mu malanda etu ne Mbulamatadi. Kabiena bikemesha bu ‘muakatamba kumukema’ bamuteleji!—Mâko 12:17.
2 Bushuwa, diditatshisha dia kumpala dia basadidi ba Yehowa ndia se: bapingajile Nzambi bintu bia Nzambi. (Musambu wa 116:12-14) Pabi, mu dienza nunku, kabena bapua muoyo muvua Yezu muambe ne: badi ne bua kupingajila Kezare bimue bintu. Tuondo tuabu tua muoyo tulongesha kudi Bible tudi tulomba se: bakonkonone mu disambila bualabale bua tshidibu mua kupa Kezare tshidiye ulomba. (Lomo 13:7) Mu bikondo bia buena-lelu, bamanyi ba mikenji ba bungi mbanyishe ne: bukole bua mbulamatadi budi ne mikalu kabidi se: bantu ne mbulamatadi muaba kayi wonso mbalombola kudi mikenji ya ku tshifukilu.
3, 4. Mmumvuija kayi adi ajula ntema adi menjibue pa bidi bitangila mikenji ya ku tshifukilu, mikenji misokolola, ne mikenji ya bantu?
3 Mupostolo Paulo wakatuma meji ku mikenji eyi ya ku tshifukilu pakafundaye pa bidi bitangila bena mu bulongolodi ebu ne: “Bidi mua kumanyibua pa bidi bitangila Nzambi mbimueneke patoke munkatshi muabu, bualu Nzambi wakabileja patoke kudibu. Bualu ngikadilu yende ikena-kumona idi imueneka bimpe bitambe katshia ku difukibua dia bukua-bantu, bualu idi ijinguludibua ku bintu bienza, bukole buende bua tshiendelele ne bunzambi buende mene, nunku kabena ne pa kubingila.” Biandamunabu bilenga ku mikenji ya ku tshifukilu, neyisonsole nansha tuondo tua muoyo tua aba bakena bena kuitabuja. Nunku, Paulo wakasakidila ne: ‘Padi bantu ba bisamba bikuabo kabayi bamanye Mikenji, kadi bikale bakumbaja bidi mikenji ya ku bintu bifuka yamba, bantu aba mbalondi ba Mikenji, nansha kabayi babalongesheyo. Badi baleja ne: mikenji eyi mmifunda mu muoyo wabo. Kondo kabo ka muoyo ne meji a munda adibo badiwulangana nansha batumbishangana nawo ke bidi bibamanyisha bualu ebu.’—Lomo 1:19, 20, NW; Bena Roma 2:14, 15, MMM.
4 Mu siekele wa 18, mumanyi wa mikenji muende lumu muena Angleterre William Blackstone wakafunda ne: “Mikenji eyi ya ku bintu bifuka [mikenji ya ku tshifukilu], bu mudiyi miena mulongo ne [bungi bumue bua bidimu] ne bukua-bantu ne miela kudi Nzambi yeye muine, bushuwa ku bukole buenzeji buayi bua kukumbaja tshidi tshikengedibua, mmipite ne kule mikuabu kayi yonso. Idi ilombola dibulunge dijima, matunga onso, ne mu bule bua bikondo bionso: kakuena mikenji ya bantu idi ne bukenji nansha bukese, bikalayi mibengangane nayi.” Blackstone wakatungunuka ne kuakula bua “mikenji misokolola,” idi isanganyibua mu Bible, ne wakumvuija ne: “Pa bishimikidi ebi bibidi, mikenji ya ku bintu bifuka ne mikenji misokolola, ke padi mikenji yonso ya bantu miashila; mbuena kuamba ne: mikenji ya bantu kayena ne bua kuanyishibua [kulekedibua] ipangakana nayi.” Ebi bidi mu diumvuangana ne tshiakamba Yezu pa bidi bitangila Nzambi ne Kezare, bu mudibi bifunda mu Mâko 12:17. Mbimueneke patoke ne: kudi nsombelu idi Nzambi utekela tshidi Kezare mua kulomba muena nkristo mikalu. Sanhedrin wakasambuka mene mikalu miteka kudi Nzambi pakatuminaye bapostolo dîyi bua kulekela bumanyishi pa bidi bitangila Yezu. Nunku, bapostolo bakandamuna mu mushindu muakanyine ne: ‘Tudi ne bua kutumikila Nzambi, bu mfumu, pamutu pa kutumikila bantu.’—Bienzedi 5:28, 29, NW.
“Bintu bia Nzambi”
5, 6. (a) Pa kutangila diledibua dia Bukalenge bua Nzambi mu 1914, bena nkristo badi ne bua kuvuluka tshinyi? (b) Mmunyi mudi muena nkristo ufila bujadiki bua se: udi ministre?
5 Nangananga biangatshile ku 1914, pavua Yehowa Nzambi, Wa-Bukole-Buonso, mutuadije kukokesha bu mukalenge ku butuangaji bua Bukalenge bua Masiya bua Kristo, bena nkristo bavua ne bua kutabalela bua kubavu kupa Kezare bintu bia Nzambi. (Buakabuluibua 11:15, 17) Kupita tshikondo kayi tshionso kumpala, mikenji ya Nzambi idi mpindieu ilomba bena nkristo bua kabikadi “ba mu bulongolodi ebu.” (Yone 17:16, NW) Bu mudibu baditshipe kudi Nzambi, Mufidi-Wa-Muoyo, badi ne bua kuleja patoke se: muoyo wabu kautshiena kabidi wabu buobo bine. (Musambu wa 100:2, 3) Anu bu muakafunda Paulo, “tudi bantu ba Yehowa.” (Lomo 14:8, NW) Kupita apu, ku batismo wende, muena nkristo udi utekibua bu ministre wa Nzambi, nunku udi mua kuamba ne Paulo ne: “Nzambi . . . mmutuambike bushuwa bukenji bua kuikala ba-ministre.”—2 Kolinto 3:5, 6, NW.
6 Mupostolo Paulo wakafunda kabidi ne: “Ndi ntumbisha mudimu wanyi.” (Lomo 11:13) Bushuwa tudi ne bua kuenza bia muomumue. Nansha bituadifila mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba anyi wa mêba makese, tudi tuvuluka se: Yehowa yeye muine wakatuteka ku mudimu wetu. (2 Kolinto 2:17) Bu mudi bamue mua kuela mpata bua muanzu wetu, muena nkristo yonso muditshipe ne mutambule udi ne bua kuikala mudiakaje bua kufila bujadiki bupepele ne buimpe se: udi bushuwa ministre wa lumu luimpe. (1 Petelo 3:15) Mudimu wende udi kabidi ne bua kuikala umueneka patoke mu bikadilu biende. Bu mudiye ministre wa Nzambi, muena nkristo udi ne bua kubingisha ne kutumikila malu a tshitembu makezuke, kutua buobumue bua dîku nyama ku mikolo, kuikala muena bululame, ne kuleja kanemu bua mikenji ne bulongame. (Lomo 12:17, 18; 1 Tesalonike 5:15) Malanda a muena nkristo ne Nzambi ne mudimu wende mumuambika kudi Nzambi ke bintu bidi ne mushinga mutambe bunene mu nsombelu wende. Kêna mua kubilekela ku dîyi dituma kudi Kezare. Mbimueneke patoke ne: bidi ne bua kubadibua munkatshi mua “bintu bia Nzambi.”
“Bintu bia Kezare”
7. Ndumu kayi ludi Bantemu ba Yehowa bende pa bidi bitangila difuta dia bitadi?
7 Bantemu ba Yehowa mbamanye ne: badi ne bua ‘kukokela bakokeshi badi ku mutu,’ bamfumu ba mbulamatadi. (Lomo 13:1, NW) Nunku, padi Kezare, Mbulamatadi, wenza malomba adi mu diumvuangana ne mikenji, tuondo tuabu tua muoyo tulongesha kudi Bible tudi tubasaka ku dikumbaja malomba aa. Tshilejilu, bena nkristo balelela badi munkatshi mua bafutshi ba bitadi badi batambe kuikala ba tshitembu pa buloba. Mu Allemagne tshikandakanda tshia Münchner Merkur tshiakamba bua Bantemu ba Yehowa ne: “Mbatambe kuikala bena bululame ne bafutshi ba pa dîba ba bitadi mu République Fédérale.” Mu Italie tshikandakanda tshia La Stampa tshiakabambisha ne: “Buobu [Bantemu ba Yehowa] mbatambe kuikala ba-muena-muabu balamatshi ku mikenji badi muntu yonso mua kuanyisha bualu: kabena bibila pa bitadi anyi bakeba bua kuepuka mikenji mitatshishi bua kuditapila makasa abu buobu bine.” Basadidi ba Yehowa badi benza nunku bilondeshile ‘tuondo tuabu tua muoyo.’—Lomo 13:5, 6.
8. Tshitudi ne bua kuambika Kezare ntshishikile anu pa bitadi bia mfranga anyi?
8 ‘Bintu bia Kezare’ mbishikile anu pa difuta bitadi anyi? Tòo. Paulo wakatela bintu bikuabu bu mudi ditshina ne kanemu. Mu mukanda wende wa Critical and Exegetical Hand-Book to the Gospel of Matthew, mushikuluji muena Allemagne Heinrich Meyer wakafunda ne: “[Bintu bia Kezare] . . . kabiena biumvuija anu bitadi bia ba-muena-muabu, kadi ntshintu kayi tshionso tshidi tshiakanyine Kezare bilondeshile bumfumu buende budi mu diumvuangana ne mikenji.” Muena malu a kale E. W. Barnes, mu mukanda wende wa The Rise of Christianity, wakabambisha ne: muena nkristo uvua ufuta bitadi bikalaye ne bua kubifuta ne “nunku kuanyisha majitu makuabu onso a Mbulamatadi, bikalaye kavua mulombibue bua kupa Kezare bintu bia Nzambi.”
9, 10. Ndielakana kayi didi muena nkristo mua kuikala nadi pa bidi bitangila dipingajila Kezare bintu biende, kadi mmalu kayi atudi ne bua kulama mu lungenyi?
9 Mbintu kayi bidi Mbulamatadi mua kulomba kakuyi disambuka ku bintu bidi biakanyine Nzambi? Bamue mbamone ne: badi mua kupa Kezare mfranga bu bitadi mu diumvuangana ne mikenji, kadi ki ntshintu tshikuabu. Bushuwa kabena bumvua bimpe bua kupa Kezare tshintu kayi tshionso tshidi mua kuangata dîba didi mua kuambuluisha bua midimu ya teokrasi. Pabi, nansha mudibi bilelela se: tudi ne bua ‘kunanga Yehowa Nzambi wetu ne mutshima wetu, anyima wetu, tshieledi tshietu tshia lungenyi, ne bukole buetu bionso,’ Yehowa mmutekemene bua tuetu kupitshisha dîba mu malu mashilangane ne mudimu wetu wa tshijila. (Mâko 12:30, NW; Filipoi 3:3) Tshilejilu, muena nkristo udi musele mmubedibue bua kupitshisha dîba bua kusankisha muena dibaka nende. Midimu ya mushindu’eu kayena mibi nansha, kadi mupostolo Paulo udi wamba ne: idi “bintu bia mu bulongolodi ebu” bikena “bintu bia Mukalenge.”—1 Kolinto 7:32-34, NW; fuanyikija ne 1 Timote 5:8.
10 Kupita apu, Kristo wakapesha bamulondi njila bua ‘kufutabu’ bitadi, ne ebi bidi bushuwa bikongoloja kabidi ditumika ne dîba ditshipila Yehowa—bualu nsombelu yetu mijima mmitshipila mushindu eu. Bikala muayene wa bitadi mu ditunga kampanda muikale wa bia pa lukama 33 bia lupetu (mmutambe kutumbuka mu amue matunga), ebi bidi biumvuija ne: ku tshidimu ku tshidimu muena mudimu wa mulongo wa pankatshinkatshi udi ufuta ku Tshibutshilu tshia Mbulamatadi mfranga idi ne mushinga wa ngondo inayi ya mafutu ende. Mu ngakuilu mukuabu, ku ndekelu kua tshikondo tshijima tshivuaye ku mudimu, muena mudimu wa mulongo wa pankatshinkatshi neikale mupitshishe bidimu bu 15 bua kupeta mfranga ya bitadi idi “Kezare” ulomba. Bambisha kabidi bualu bua tulasa. Mu matunga a bungi mikenji idi ilomba bua se: baledi batume bana babu mu kalasa mu bule bua bidimu bungi kampanda. Bungi bua bidimu bia tulasa mbushilangane bilondeshile ditunga. Mu miaba ya bungi dilomba bua kubuela mu kalasa didi diangata tshikondo tshile. Bushuwa, tulasa tua mushindu eu tutu pa tshibidilu ne dikuatshisha, kadi Kezare ke udi ujadika tshikondo tshia muoyo wa muana tshidi ne bua kupitshishibua mu mushindu eu, ne baledi bena nkristo badi balonda dipangadika dia Kezare.
Mudimu wa busalayi wa ku bukole
11, 12. (a) Ndilomba kayi didi Kezare wenza mu matunga a bungi? (b) Mmunyi muvua bena nkristo ba kumpala bangata mudimu wa busalayi?
11 Dilomba dikuabu dienza kudi Kezare mu amue matunga mmudimu wa busalayi wa ku bukole. Mu siekele eu wa 20, ndongoluelu eu mmubanjija kudi matunga a bungi mu bikondo bia mvita ne kudi amue mu bikondo bia ditalala kabidi. Mu France dilomba edi divua bua bidimu bia bungi dibikidibua bu tshitadi tshia mashi, mbuena kuamba ne: nsongalume yonso uvua ne bua kulambula muoyo wende bua Ditunga. Etshi ntshintu tshidi aba badi baditshipe kudi Yehowa mua kuenza kakuyi disumpakana mu kuondo ka muoyo anyi? Mmunyi muvua bena nkristo ba mu siekele wa kumpala bangata bualu ebu?
12 Nansha muvua bena nkristo ba kumpala benza madikolela bua kuikala ba-muena-muabu bimpe, ditabuja diabu divua dibakanda bua kujimija muoyo wa mukuabu anyi bua kulambula mioyo yabu buobo bine bua Ditunga. Tshibungu tshia The Encyclopedia of Religion tshidi tshiamba ne: “Ba-tatu ba kumpala ba ekleziya, pa kukonga Tertullien ne Origène, bakajadika se: bena nkristo bavua bakandikibue bua kujimija muoyo wa muntu, dîyi-diludiki divua dibakanda bua kubuela mu tshiluilu tshia bena Roma.” Mu mukanda wende wa The Early Church and the World, Profesere C. J. Cadoux udi ufunda ne: “Too ne ku bukokeshi bua Marc-Aurèle bu mu [161-180 B.B.], muena nkristo nansha umue kavua ulua musalayi kunyima kua batismo wende.”
13. Bua tshinyi bavule mu Bukua-buena-nkristo kabena bangata mudimu wa busalayi bu muvua bena nkristo ba mu siekele wa kumpala bawangata?
13 Bua tshinyi bena mu ekleziya ya Bukua-buena-nkristo kabena bamona malu mushindu eu lelu’eu? Mbua dishintuluka dinekesha diakenzeka mu siekele muinayi. Mukanda wa bena Katolike wa A History of the Christian Councils udi umvuija ne: “Bena nkristo ba bungi, . . . muinshi mua ba-amperere bampangano, bavua ne disumpakana mu kuondo ka muoyo pa bidi bitangila mudimu wa busalayi, ne bavua babenga kakuyi dielakana bua kusadila bu basalayi, anyi bavua mene balekela busalayi. Tshifufu tshia bamfumu bena malu a Nzambi [tshia Arles, tshiakenzeka mu 314 B.B.], mu dikonkonona mashintuluka mabueja kudi Constantin, tshiakapatula mukenji wa se: bena nkristo badi ne bua kusadila mu mvita, . . . bualu Ekleziya udi mu ditalala (in pace) ne Mbulamatadi muinshi mua bukokeshi bua amperere udi mulunda wa bena nkristo.” Bu tshipeta tshia dilekela edi dia malongesha a Yezu, kumbukila ku tshikondo atshi too ne ku mpindieu, bamfumu bena malu a Nzambi ba Bukua-buena-nkristo mbakankamije bisumbu biabu bia mikoko bua kusadila mu biluilu bia matunga, nansha mudi bamue baditeke ku luseke lua babengi ba mudimu wa busalayi bua ditabuja.
14, 15. (a) Mpa nshindamenu kayi padi bena nkristo mu imue miaba balomba dilamunyibua ku mudimu wa busalayi? (b) Muaba udi dilamunyibua kadiyi mua kupetshibua, mmêyi-maludiki kayi a mu Mifundu ambuluisha muena nkristo bua kuangata dipangadika diakane mu muanda wa mudimu wa busalayi?
14 Bena nkristo lelu’eu badi ne bua kulonda musumba mu bualu ebu anyi? Tòo. Bikala muena nkristo kampanda muditshipe ne mutambule musombele mu ditunga kansanga mudi dilamuna ku busalayi dipeshibua ba-ministre bena malu a Nzambi, udi mua kubabidila ndongoluelu eu, bualu udi bushuwa ministre. (2 Timote 4:5) Bungi kampanda bua matunga, pa kukonga États-Unis ne Australie, mmapeteshe dilamuna dia mushindu eu nansha mu bikondo bia mvita. Ne mu bikondo bia ditalala, mu matunga a bungi adi matungunuke ne kuenzeja busalayi bua ku bukole, Bantemu ba Yehowa, bu ba-ministre bena malu a Nzambi, mbapeteshibue dilamunyibua. Nunku badi mua kutungunuka ne kuambuluisha bantu ku mudimu wabu wa patoke.
15 Kadi, netuambe tshinyi bikala muena nkristo eu musombele mu ditunga mudi dilamunyibua kadiyi dipeteshibua ba-ministre bena malu a Nzambi? Apu neikale ne bua kuangata dipangadika diende nkayende pa kulonda kuondo kende ka muoyo kalongesha kudi Bible. (Galatia 6:5) Eku wangata bukokeshi bua Kezare ne mushinga, neikale ne bua kutshinka ne ntema yonso tshidiye ne bua kupa Yehowa. (Musambu wa 36:9; 116:12-14; Bienzedi 17:28) Muena nkristo neikale ne bua kuvuluka se: tshimanyinu tshia muena nkristo mulelela ndinanga bua bena kuitabuja nende bonso, nansha aba badi basombele mu matunga makuabu anyi aba badi bena bisa bikuabu. (Yone 13:34, 35; 1 Petelo 2:17) Kupita apu, kakupua muoyo mêyi-maludiki a mu Mifundu adi asanganyibua mu mvese bu eyi: Yeshaya 2:2-4; Matayo 26:52; Lomo 12:18; 14:19; 2 Kolinto 10:4; ne Ebelu 12:14.
Mudimu wa mbulamatadi
16. Mu amue matunga, mmudimu kayi ukena wa busalayi udi Kezare ulomba aba badi kabayi banyisha mudimu wa busalayi?
16 Kadi, kudi matunga mudi Mbulamatadi, eku ubenga kupetesha dilamunyibua bua ba-ministre bena malu a Nzambi, kadi muikale wanyisha ne: bamue bantu badi mua kubenga mudimu wa busalayi. Mavule a ku matunga aa adi enza ndongoluelu bua se: bantu bena kuondo ka muoyo ka mushindu eu kabikadi bababambidika mu mudimu wa busalayi. Mu imue miaba mbilombibue bua kuenza mudimu mu mbulamatadi, bu mudi mudimu mukuatshishi mu tshinsanga, ne muine eu udi wangatshibua bu mudimu wa ditunga ukena kufuanyikija ne wa busalayi. Muena nkristo muditshipe udi mua kuenza mudimu wa mushindu eu anyi? Apa kabidi, muena nkristo muditshipe ne mutambule udi ne bua kudiangatshila dipangadika diende yeye muine mushindamene pa kuondo kende ka muoyo kalongesha kudi Bible.
17. Kudiku tshilejilu kampanda mu Bible bua mudimu wa mbulamatadi ukena wa busalayi anyi?
17 Mbimueneke se: mudimu wa ku bukole uvua wenjibua mu bikondo bifundilebu Bible. Mukanda kampanda wa malu a kale udi wamba ne: “Kusakidila ku bitadi ne bintu bilomba kudi basombi ba mu Yudeya, kuvua kabidi mudimu mukole [mudimu ukena difutu mulomba pamutu pa bitadi kudi bakokeshi ba mbulamatadi]. Etshi tshivua ndongoluelu wa kale ku Est, uvua bakokeshi bena Greke ne bena Roma batungunuke ne kulama. . . . Dipungila Dipiadipia didi padi ditela bilejilu bia mudimu mukole ukena difutu mu Yudeya, dileja mushindu uvuawu mutangalake kuonso. Mu diumvuangana ne tshilele etshi, basalayi bakabambidika Simon wa mu Cyrène bua kuambula nkuruse [mutshi wa tshinyongopelu] wa Yezu (Matayo 5:41; 27:32; Mâko 15:21; Luka 23:26).”
18. Bantemu ba Yehowa batu pa tshibidilu beleshangana diboko mu mishindu kayi ya mudimu wa tshinsanga ukena wa busalayi, ukena wa malu a bitendelelu?
18 Bia muomumue, ba-muena-muabu mu amue matunga lelu’eu mbalombibue kudi Mbulamatadi anyi kudi bamfumu ba muaba wabu bua kudifila mu mishindu kabukabu ya mudimu wa tshinsanga. Imue misangu bidi mua kuikala bua mudimu kampanda musunguluke, bu mudi diumbula biina anyi diibaka njila; imue misangu bitu bienjibua pa tshibidilu, bu mudi didifila ku lumingu luonso mu diakaja njila, tulasa, anyi mpitadi. Muaba udi mudimu wa mbulamatadi wa mushindu eu muikale bua buimpe bua tshinsanga ne kawuyi musuikakaja ku ntendelelu wa dishima anyi kawuyi mu mushindu mukuabu kampanda usumpakaja kuondo ka muoyo ka Bantemu ba Yehowa, mbatumikile pa tshibidilu. (1 Petelo 2:13-15) Ebi mbifikishe pa tshibidilu ku bumanyishi bulenga ne mbipuwishe imue misangu aba bavua babanda Bantemu ba Yehowa bu baluishi ba mbulamatadi.—Fuanyikija ne Matayo 10:18.
19. Mmunyi mudi muena nkristo ne bua kupita ne malu bikala Kezare umulomba bua kuenza mudimu wa ditunga ukena wa busalayi bua lupolo lua tshikondo?
19 Kadi, netuambe tshinyi bikala Mbulamatadi ulomba muena nkristo bua lupolo lua tshikondo bua kuenza mudimu wa mbulamatadi udi tshitupa tshia mudimu wa ditunga muinshi mua bulongolodi kampanda bua mbulamatadi? Apa kabidi, bena nkristo badi ne bua kudiangatshila dipangadika diabu buobu bine diashila pa kuondo ka muoyo kalongesha. “Buonso buetu netuandamune ku kabadi ka Nzambi.” (Lomo 14:10, NW) Bena nkristo badi bakamangana ne dilomba kampanda dia Kezare badi ne bua kulonga mu disambila bualu ebu ne kueleelapu meji.a Bidi mua kuikala bia meji bua kuyukila pa bualu ebu ne bena nkristo bapie mu tshisumbu. Kunyima kua diyukila edi dipangadika dia muntu pa nkayende didi ne bua kuangatshibua.—Nsumuinu 2:1-5; Filipoi 4:5.
20. Nnkonko kayi ne mmêyi-maludiki kayi bia mu Mifundu bidi biambuluisha muena nkristo bua kueleela meji pa bualu bua mudimu wa mbulamatadi wa ditunga ukena wa busalayi?
20 Padibu baditue mu dikebulula dia mushindu eu, bena nkristo badi ne bua kukonkonona bungi kampanda bua mêyi-maludiki a mu Bible. Paulo wakamba ne: tudi ne bua ‘kuikala ku dîyi dia [bakokeshi bu, NW] bamfumu, kubatumikila, kunanga mua kuenza bualu buonso buimpe, kuepuka kupenda muntu, kuepuka bilumbu, kuleja muoyo muimpe, kuikala ne bupole bua malu kudi bantu bonso.’ (Tite 3:1, 2, MMM) Kabidi, bena nkristo badi ne bua kukonkonona mudimu wa mbulamatadi udibu basua kubapesha. Biawitababu, nebakumbane bua kulama ndubidilu wa Buena-nkristo anyi? (Mika 4:3, 5; Yone 17:16) Neubabuejakaje mu amue malu a ntendelelu wa dishima anyi? (Buakabuluibua 18:4, 20, 21) Diwenza nedikande dikumbaja majitu abu a Buena-nkristo peshi nediatekele mikalu minekesha? (Matayo 24:14; Ebelu 10:24, 25) Ku luseke lukuabu, nebakumbane bua kutungunuka ne kulubuluka mu nyuma, pamu’apa pa kudifila nansha mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba eku benza mudimu eu mulomba anyi?—Ebelu 6:11, 12.
21. Nansha dipangadika diende dikale tshinyi, mmunyi mudi tshisumbu ne bua kuangata muanetu kampanda udi wakama bualu bua mudimu wa mbulamatadi wa ditunga ukena wa busalayi?
21 Netuambe tshinyi bikala mandamuna mafila ne bululame a muena nkristo eu ku nkonko ya mushindu eu amufikisha ku dikomesha ne: mudimu eu wa mbulamatadi wa ditunga udi “mudimu muimpe” udiye mua kuenza mu ditumikila bakokeshi? Atshi ndipangadika diende kumpala kua Yehowa. Bakulu bateka ne bakuabu badi ne bua kunemeka bikole kuondo ka muoyo ka muanetu eu ne kutungunuka ne kumuangata bu muena nkristo mukumbanyine kanemu. Kadi, bikala muena nkristo umvua ne: kêna mua kuenza mudimu eu wa mbulamatadi, mmuenenu wende udi kabidi ne bua kunemekibua. Yeye pende udi anu mukumbanyine kanemu ne udi ne bua kupeta dikuatshisha dia dinanga.—1 Kolinto 10:29; 2 Kolinto 1:24; 1 Petelo 3:16.
22. Nansha tuakama nsombelu kayi, ntshinyi tshitudi ne bua kutungunuka ne kuenza?
22 Bu mutudi bena nkristo katuena ne bua kulekela kuleja “kanemu kudi bantu ba kunemeka.” (Bena Roma 13:7, MMM) Netuikale ne bua kunemeka bulongame buimpe ne kukeba bua kuikala ba-muena-muabu ba ditalala, badi batumikila mikenji. (Musambu wa 34:14) Tudi nansha mua kusambila “pa bidi bitangila bakalenge ne aba bonso badi pa mianzu mitumbuke” padi bantu aba balombibue bua kuangata mapangadika adi ne buenzeji pa nsombelu wetu ne mudimu wetu bia Buena-nkristo. Bu tshipeta tshia dipingajila Kezare bintu bia Kezare, tudi batekemene se: ‘netumone mua kusomba talalaa ne bupole, mu dinemeka dia [Nzambi, NW] ne mu didinemeka.’ (1 Timoteyi 2:1, 2, MMM) Kupita bionso, netuikale ne bua kutungunuka ne kumanyisha lumu luimpe lua Bukalenge bu ditekemena dimuepele dia bukua-bantu, tupa ne muoyo mujima Nzambi bintu bia Nzambi.
[Mêyi adi kuinshi]
a Tangila Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 1 Kabitende 1964, dibeji dia 532, tshikoso 21, (mu Mfualanse).
Udiku mua kumvuija anyi?
◻ Mu dilama mmuenenu muakanyine pankatshi pa malanda ende ne Kezare ne Yehowa, ndiditatshisha kayi dia kumpala didi nadi muena-nkristo?
◻ Ntshinyi tshitudi ne bua kuambika Yehowa tshitudi katuyi mua kuambika Kezare?
◻ Mbimue bintu kayi bitudi tupa Kezare mu mushindu muakanyine?
◻ Mmifundu kayi idi ituambuluisha bua kuangata dipangadika diakane mu bualu bua mudimu wa busalayi wa ku bukole?
◻ Ng’amue malu kayi a kulama mu lungenyi bituikala balombibue bua kuenza mudimu wa mbulamatadi wa ditunga ukena wa busalayi?
◻ Pa bidi bitangila Yehowa ne Kezare, ntshinyi tshitudi tutungunuka ne kuenza?
[Tshimfuanyi mu mabeji 16, 17]
Bapostolo bakambila Sanhedrin ne: “Tudi ne bua kutumikila Nzambi, bu mfumu, pamutu pa kutumikila bantu”