TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w96 1/8 dib. 10-14
  • ‘Nudi ne bua kuikala bansantu bualu meme ndi munsantu’

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • ‘Nudi ne bua kuikala bansantu bualu meme ndi munsantu’
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1996
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Mushindu uvua Izalele musuikakaja ku Mpokolo wa bunsantu
  • Bua tshinyi Yehowa wakapiisha Izalele
  • Mitshima mikezuke idi ifikisha ku ntendelelu mukezuke
  • Lutatu lunene​—Ditantamena matekete etu
  • Mmunyi mutudi mua kushala bansantu?
  • “Vuayi bansantu mu nsombelu wenu mujima”
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1996
  • “Wa tshijila, wa tshijila, wa tshijila udi Yehowa”
    Semena pabuipi ne Yehowa
  • “Nudi ne bua kuikala ba tshijila”
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa (Tshia kulonga)—2021
  • Tuikale bantu ba “tshijila mu ditshina dia Nzambi”
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2008
Tangila bikuabu
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1996
w96 1/8 dib. 10-14

‘Nudi ne bua kuikala bansantu bualu meme ndi munsantu’

“Nudi ne bua kudileja nuenu bine bansantu, bualu meme Yehowa Nzambi wenu ndi munsantu.”​—LEWITIKI 19:2, NW.

1. Mbamue bantu kayi badi bangatshibua mu bulongolodi ebu bu bansantu?

BIVULE bia ku bitendelelu binene bia mu bulongolodi ebu bidi ne aba badibi biangata bu bansantu. Mamu Teresa muende lumu mu Inde mmuangatshibue pa tshibidilu bu munsantu bua didifila diende mu diambuluisha bapele. Pape utu ubikidibua ne: “Tatu Munsantu.” Muashi wa tshisumbu tshia buena-lelu tshia Katolike tshia Opus Dei, José María Escrivá, mmuangatshibue kudi bamue bena Katolike bu “tshitembelu tshia bunsantu.” Bena Hindu badi ne ba-swami babu, peshi bansantu. Gandhi uvua munemekela bu munsantu. Bena Buda badi ne badiambike babu bansantu, ne bena Islame badi ne muprofete wabu munsantu. Kadi kuikala munsantu kudi kumvuija tshinyi menemene?

2, 3. (a) Miaku “munsantu” ne “bunsantu” idi yumvuija tshinyi? (b) Ng’imue nkonko kayi idi ikengela mandamuna?

2 Muaku “munsantu” mmumvuija mushindu’eu: “1. . . . musuikakaja ku bukole bua Nzambi; wa tshijila. 2. Mutangila anyi muangatshibue bu muakanyine ntendelelu anyi dinemekela . . . 3. Udi ne nsombelu bilondeshile ndongoluelu kampanda mukole anyi mutumbuke wa malu a ntendelelu anyi a mu nyuma . . . 4. Musunguluja anyi muteka ku luseke bua tshipatshila tshia malu a ntendelelu.” Mu mushindu udiwu mutumika nawu mu Bible, muaku bunsantu udi umvuija “bupeluke anyi bukezuke mu malu a ntendelelu; ngikadilu wa tshijila.” Bilondeshile mukanda mumvuiji wa Bible wa Insight on the Scriptures, “[muaku] wa tshiena-Ebelu wa ku tshifundilu qoʹdhesh udi ufila lungenyi lua ditapulula, dilamibua, anyi disantuishibua bua Nzambi, . . . ngikadilu wa dikala mutekibue ku luseke bua mudimu wa Nzambi.”a

3 Ditunga dia Izalele divua ditumina dîyi bua kuikaladi dinsantu. Mukenji wa Nzambi uvua wamba ne: “Meme ndi Yehowa, Nzambi wenu; nunku nudilenge[j]e, nuikale bantu ba tshijila [“bansantu,” NW] bualu bua meme ndi wa tshijila [“munsantu,” NW].” Nnganyi uvua Mpokolo wa bunsantu? Mmunyi muvua bena Izalele bapange bupuangane mua kulua bansantu? Ne mmalongesha kayi atudi mua kupeta buetu tuetu lelu’eu ku dibikila dia Yehowa dia kuikala bansantu?​—Lewitiki 11:44.

Mushindu uvua Izalele musuikakaja ku Mpokolo wa bunsantu

4. Mmunyi muvua bunsantu bua Yehowa buzangika mu Izalele?

4 Tshintu tshionso tshivua tshisuika ku ntendelelu wa Izalele bua Yehowa Nzambi bavua ne bua kutshitangila bu tshinsantu ne kutshiangata amu nanku. Bua tshinyi bivua nanku? Bualu Yehowa nkayende udi mbangilu ne mpokolo wa bunsantu. Muyuki wa Mozese pa dilongolola dia tabernakle munsantu ne bivualu ne bilengejilu udi ujika ne mêyi aa: “Ndekelu wa bionso bakenza tshinjanja tshidi tshikenka, tshimanyinu tshinsantu tshia didilambula, tshienza ne ngolo mukezula ne bakafunda pa mutu patshi mifundu bu mitua tshitampi ne: ‘Bunsantu mbua Yehowa.’” Tshinjanja tshidi tshikenka etshi tshia ngolo mukezula tshivua tshilamika pa tshifulu tshia muakuidi munene, ne tshivua tshiumvuija ne: uvua mutekibue ku luseke bua mudimu wa bunsantu bua pa buabu. Pavuabu badimuenena nkayabu tshimanyinu etshi tshifunda tshitua nsesa bua dîba, bena Izalele bavua bavuluijibua pa tshibidilu bua bunsantu bua Yehowa.​—Ekesode 28:36; 29:6; 39:30, NW.

5. Mmunyi muvua bena Izalele bapange bupuangane mua kuangatshibua bu bansantu?

5 Kadi mmunyi muvua bena Izalele mua kulua bansantu? Amu ku malanda abu masheme ne Yehowa ne ku ntendelelu wabu mukezuke buende yeye. Bavua bakengela dimanya dijalame dia “Mutambe Bunsantu” bua kumutendelela mu bunsantu, mu bupeluke bua ku mubidi ne bua mu nyuma. (Nsumuinu 2:1-6; 9:10, NW) Nunku bena Izalele bavua ne bua kutendelela Nzambi ne disakibua dikezuke ne mutshima mukezuke. Mushindu kayi wonso wa ntendelelu wa didingidija uvua ne bua kukuatshisha Yehowa muêngu.​—Nsumuinu 21:27.

Bua tshinyi Yehowa wakapiisha Izalele

6. Mu matuku a Malaki, mmunyi muvua bena Yuda bangate mesa a Yehowa?

6 Biakamueneka nunku patoke tshikondo tshivua bena Izalele bafila milambu ya tshianana ne milema ku ntempelo, kabayi ne musangelu. Ku butuangaji bua muprofete wende Malaki, Yehowa wakapiisha bintu biabu bifila bia tshianana: ‘Yehowa wa misumba udi wamba ne: Tshiena ne disanka bua malu enu, tshiena ngitabuja mulambu ku tshianza tshienu. . . . Kadi nuenu nudi nunyanga dîna dianyi, panuamba ne: Mesa a Yehowa adi mabipa, ne biakudia biende, milambu ya pa mesa, mbintu bia kulengulula. Yehowa wa misumba udi wamba ne: Nuenu nudi nuamba ne: Monayi mudi bualu ebu bututonda! Nuakubilengulula, nuakulua ne nyama inuakunyenga ku bukole, milema ne misame; nudi nulua nabi bu milambu! Ndi mua kubitabuja ku bianza bienu anyi? Edi ndikonka dia Yehowa.’​—Malaki 1:10, 12, 13.

7. Mbienzedi kayi bikena binsantu bivua bena Yuda benza mu siekele muitanu K.B.B.?

7 Nzambi wakatumika ne Malaki bua kupiisha bilele bia mashimi bia bena Yuda, bu mu siekele muitanu K.B.B. Bakuidi bavua bafila tshilejilu tshibi, ne ngikadilu wabu kavua bushuwa munsantu. Bantu pabu, pa kulonda bulombodi abu, bavua balengulula mêyi-maludiki abu mimpe, kufikabu too ne ku dishipa mabaka ne bakaji babu, pamu’apa bua buobu kuangata bakaji batekete bampangano. Malaki wakafunda ne: ‘Yehowa uvua mumonyi wa pankatshi pebe ne mukaji wa ku bunsongalume buebe uudi mulekele [“ne ngikadilu wa bupàngidi,” NW];b kadi yeye udi muena kuebe ne mukaji wa dipungila diwakapunga. . . . Nunku nudimuke bienu bua umue wenu kalekedi [“ne ngikadilu wa bupàngidi,” NW] mukaji wa ku bunsongalume buende. Yehowa, Nzambi wa Izalele, udi wamba ne: Ndi nkina dishipa dia dibaka.’​—Malaki 2:14-16.

8. Mmunyi mudi bamue mu tshisumbu tshia bena nkristo benzejibue kudi mmuenenu wa lelu pa dishipa dibaka?

8 Mu bikondo bia lelu, mu matunga mavule mudibi bipepele bua kupeta mukanda wa dishipa dia dibaka, muayene wa mabaka mashipa mmubande bikole. Nansha tshisumbu tshia bena nkristo ntshipete buenzeji ebu. Pamutu pa kukeba diambuluisha kudi bakulu bua kutshimuna bijikilu ne kuteta mua kudilubuluja, bamue mbashipe dibaka diabu ne lukasa luonso. Misangu mivule bana mbalekela ne badi bakenga bikole mu mpampakenu.​—Matayo 19:8, 9.

9, 10. Mmunyi mutudi ne bua kuela meji pa bidi bitangila ntendelelu wetu bua Yehowa?

9 Anu bu mutuabimonu kuulu eku, pa kumona ngikadilu wa mu nyuma mukuate luse mu matuku a Malaki, Yehowa wakapiisha patoke ntendelelu wa pa mutu pa mutu wa bena Yuda ne kuleja ne: uvua ne bua kuitabuja amu ntendelelu mukezuke. Bualu ebu kabuenaku mua kutuelesha meji pa ngikadilu wa ntendelelu wetu wa Yehowa Nzambi, Mfumu Mutambe Bunene wa bukua-mabulunge, Mpokolo wa bunsantu bulelela anyi? Tudiku bushuwa tukuatshila Nzambi mudimu munsantu anyi? Tudiku badilame tuetu bine mu nsombelu mupeluke mu malu a mu nyuma anyi?

10 Ebi kabiena biumvuija ne: tudi ne bua kuikala bapuangane, tshidi katshiyi mua kuenzeka, anyi se: tudi ne bua kudifuanyikija tuetu bine ne bakuabu. Kadi bidi biumvuija ne: muena nkristo yonso udi ne bua kuikala utendelela Nzambi mu mushindu udi mutambe buimpe menemene bilondeshile nsombelu wa muntu ne muntu. Ebi bidi bitangila ngikadilu mulenga wa ntendelelu wetu. Mudimu wetu wa tshijila udi ne bua kuikala mutambe buimpe menemene​—mudimu munsantu. Mmunyi mudiwu ukumbajibua?​—Luka 16:10; Galatia 6:3, 4.

Mitshima mikezuke idi ifikisha ku ntendelelu mukezuke

11, 12. Ngikadilu ukena munsantu udi ufumina penyi?

11 Yezu wakalongesha patoke se: tshidi mu mutshima netshilue kumueneka patoke ku tshidi muntu wamba ne wenza. Yezu wakambila Bafarizeyi bavua badiangata nkayabu bu bakane, kadi kabayi bansantu, ne: ‘Nuenu bana ba nyoka, nudi babi, nudi bamanye mua kuamba mêyi mimpe munyi? Bualu mukana mudi muamba anu malu adi matambe kuvulangana mu mutshima.’ Pashishe wakaleja ne: bienzedi bibi bidi bifumina ku ngenyi mibi ya mu mutshima, anyi mu muntu wa munda. Wakamba ne: ‘Bintu bidi bipatuka mukana bidi bifuma mu mutshima, mbiobi bidi bibipisha muntu. Bualu bua meji mabi ne kushipa kua bantu ne masandi ne tshiendenda ne buibi ne mashimi ne kupenda Nzambi bidi bilupuka mu mutshima; malu aa adi abipisha muntu.’​—Matayo 12:34; 15:18-20.

12 Ebi bidi bituambuluisha bua kumvua se: ngikadilu ukena munsantu kêna amu wa mu mpukampuka anyi kayi mudianjila kuelela meji. Udi tshipeta tshia ngenyi minyanguke idi misokome mu mutshima​—majinga a mu musokoko ne pamu’apa bidingijilu. Ke bualu kayi Yezu wakamba ne: “Numvuile dîyi diakambabu ne: ‘Kuendi masandi.’ Kadi meme ndi nnuambila ne: muntu yonso udi utungunuka ne kutangila mukaji bua kuikala ne dialakana buende, mmumane kuenda nende masandi mu mutshima wende.” Mu mêyi makuabu, tshiendenda ne masandi mbimane kuela miji mu mutshima kumpala kua tshienzedi kayi tshionso kuenzekatshi. Pashishe, padiku kupeteka mushindu, ngenyi ikena minsantu idi ilua ngikadilu ukena munsantu. Tshiendenda, masandi, sodomie, buîvi, dipenda Nzambi, ne butontolodi bidi bilua bimue bia ku bipeta biayi bidi bimueneka.​—Matayo 5:27, 28, NW; Galatia 5:19-21.

13. Mbimue bilejilu kayi bia mushindu udi ngenyi ikena minsantu mua kufikisha ku bienzedi bikena binsantu bidiku?

13 Ebi bidi mua kulejibua mu mishindu kabukabu. Mu amue matunga, nzubu ya manaya idi yenda itoloka bu buowa, pa kuvudija nunku mishindu idi bantu mua kunaya bua mfranga. Bamue badi mua kutetshibua bua kunyemena ku tshidi tshimueneka bu dijandula edi bua kuteta mua kujikija ntatu yabu ya mfranga. Dilunga meji dia dishima didi mua kufikisha muanetu kampanda ku dibenga anyi ku ditekesha mêyi-maludiki ende a mu Bible.c Tshilejilu tshikuabu, dipeta dipepele dia bimfuanyi bia bantu badi butaka, ku TV, ku video, ku ordinatere, anyi mu mikanda, didi mua kufikisha muena nkristo kampanda ku bienzedi bikena binsantu. Bialengululaye amu bia-mvita biende bia mu nyuma, kêna unenga mutantshi mule kayi mupone mu tshiendenda. Kadi mu mishindu ya bungi, dipona mu mpekatu didi dituadijila mu tshieledi tshia lungenyi. Ee, mu nsombelu bu eyi, mêyi a Yakobo adi akumbajibua: “Muntu yonso udi utetshibua padiye udilekelela ukokibua ne usesuishibua kudi dijinga diende yeye muine. Pashishe, padi dijinga edi diimita didi dilela mpekatu.”​—Yakobo 1:14, 15, NW; Efeso 6:11-18.

14. Mmunyi mudi bavule basangale pa kumbuka ku ngikadilu ukena munsantu?

14 Diakalenga, bena nkristo bavule bàdì benza mpekatu bua butekete badi baleja dinyingalala dilelela, ne bakulu badi bafika ku diakajulula bantu ba mushindu’eu mu nyuma. Nansha bavule bàdì bipatshibua bua dipanga kunyingalala badi bafika ndekelu wa bionso ku dipetulula lungenyi ne bapingajibua mu tshisumbu. Badi bafika ku dijingulula mushindu uvua Satana mubatshimune pavuabu balekele ngenyi ikena minsantu yasa miji mu mutshima.​—Galatia 6:1; 2 Timote 2:24-26; 1 Petelo 5:8, 9.

Lutatu lunene​—Ditantamena matekete etu

15. (a) Bua tshinyi tudi ne bua kutantamena matekete etu? (b) Ntshinyi tshidi mua kutuambuluisha bua kuitaba matekete etu?

15 Tudi ne bua kuenza madikolela bua kumanya mu bululame tshidi mutshima wetu muine. Tudiku basue bua kutantamena matekete etu, ku-itaba, ne pashishe kutumika bua kuatshimuna anyi? Tudiku basue bua kuebeja mulunda kampanda wa muoyo mululame mushindu utudi mua kulubuluka, ne pashishe kutumikila mibelu anyi? Bua kushala bansantu tudi ne bua kutshimuna mapangila etu. Bua tshinyi? Bualu Satana mmumanye matekete etu. Neatumike ne mateyi ende a budimu bua kutuponesha mu mpekatu ne bikadilu bikena binsantu. Ku bienzedi biende bia budimu, udi uteta bua kutuabulula ku dinanga dia Nzambi bua katuikadi kabidi basantuishibue ne katuyi ne dikuatshisha bua ntendelelu wa Yehowa.​—Yelemiya 17:9; Efeso 6:11; Yakobo 1:19.

16. Ndiluangana kayi divua nadi Paulo?

16 Mupostolo Paulo uvua ne yende ntatu ne mateta, anu bu muakajadikaye mu mukanda wende kudi bena Lomo: “Ndi mumanye se: munda muanyi, mbuena kuamba ne: mu mubidi wanyi, kamuena bualu buimpe nansha bumue; bualu, bukole bua kusua budi kundi, kadi bukole bua kuenza tshidi tshimpe kabuena kundi. Bualu, bimpe bindi musue tshiena mbienza, kadi, bibi bindi tshiyi musue, ke biobi bindi ngenza. . . . Bushuwa, ndi nsanka bua kutumikila mukenji wa Nzambi bilondeshile muntu undi munda muanyi, kadi ndi nsangana mu bidimba bianyi mukenji mukuabu udi uluisha mukenji wa tshieledi tshianyi tshia lungenyi ne umvuija mupika wa mukenji wa mpekatu ùdì usanganyibua mu bidimba bianyi.”​—Lomo 7:18-23, NW.

17. Mmunyi muakatshimuna Paulo mu diluisha matekete ende?

17 Nunku bualu bua mushinga mukole pa bidi bitangila Paulo mbua se: wakitaba matekete ende. Nansha nanku, wakamba ne: “Bushuwa, ndi nsanka bua kutumikila mukenji wa Nzambi bilondeshile muntu [wa mu nyuma] undi munda muanyi.” Paulo uvua munange tshivua tshimpe ne uvua mukine tshivua tshibi. Kadi utshivua amu uluila maboko, diluangana dia muomumue ditudi nadi tuetu bonso​—diluangana ne Satana, bulongolodi ebu, ne mubidi wetu. Nunku, mmunyi mutudi mua kutshimuna mvita eyi bua kushala bansantu, baditapulule ku bulongolodi ebu ne ku ngelelu wabu wa meji?​—2 Kolinto 4:4; Efeso 6:12.

Mmunyi mutudi mua kushala bansantu?

18. Mmunyi mutudi mua kushala bansantu?

18 Bunsantu kabuena bukumbajibua pa kuanyisha nsombelu mutambe kupepela anyi pa kudiengeleka. Muntu wa mushindu’au neikale misangu yonso ukeba tubingila bua nsombelu wende ne uteta bua kupeta kadiwu ku lunga luseke. Pamu’apa tudi ne bua kuanji kulonga mua kudiambuila bujitu bua bienzedi bietu ne kubenga kuikala bu bamue badi bamba muvua diakabi didianjila kubafundila bilondeshile kudi dîku diabu difumine anyi diakabi dia mu mashi. Muji wa bualu udi munda mua mutshima wa muntu. Mmunange buakane anyi? ujinga bunsantu bikole? ujinga dibenesha dia kudi Nzambi? Mufundi wa misambu wakaleja patoke dikengedibua dia bunsantu pakambaye ne: “Umuka ku malu mabi, enza malu mimpe; ukebe ditalala, udilonde.” Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Dinanga dienu kadikadi dia lubombo. Nubenge malu mabi, nuenze malu mempe.”​—Misambu 34:14; 97:10; Bena Roma 12:9, MMM.

19, 20. (a) Mmunyi mutudi mua kuibaka tshieledi tshietu tshia lungenyi? (b) Ntshinyi tshidi dilonga didi dipatula bipeta bimpe dia muntu pa nkayende dilomba?

19 Tudi mua ‘kuenza malu mempe’ bituamona malu mushindu udi Yehowa uamona ne bituikala ne meji a Kristo. (1 Kolinto 2:16) Mmunyi mudibi bikumbajibua? Ku dilonga dia pa tshibidilu ne dieleela meji pa Dîyi dia Nzambi. Mmisangu bungi kayipu idi mubelu eu mufidibue! Kadi tudiku tuwangata ne mushinga bu mudibi bikengela anyi? Tshilejilu, udiku bushuwa ulonga tshibejibeji etshi, pa kukeba mvese ya mu Bible, kumpala kua wewe kulua mu tshisangilu anyi? Dilonga kadiena disua kumvuija amu kuela kashonyi muinshi mua bimue biambilu mu tshikoso tshionso nansha. Tshiena-bualu tshia dilonga tshidi mua kuangata minute bu 15 bua kupitshishaku dîsu lukasa ne kuela tushonyi. Ebi bidiku biumvuija ne: tudi balonge tshiena-bualu etshi anyi? Bulelela, bidi ne bua kuangata dîba dimue anyi abidi bua kulonga ne kupeta disanka dia mu nyuma didi tshiena-bualu tshionso tshifila.

20 Imue misangu tudi tukengela kudikanyina tuetu bine bua kulekela dibandila TV bua mêba bungi kampanda ku lumingu luonso ne kudifila bikole bushuwa mu bunsantu buetu nkayetu. Dilonga dietu dia pa tshibidilu didi dituibaka mu nyuma, disonsola tshieledi tshia lungenyi bua kuangata mapangadika makane​—adi afikisha ku “bienzedi binsantu bia nsombelu.”​—2 Petelo 3:11, NW; Efeso 4:23; 5:15, 16.

21. Ndukonko kayi ludi lushale bua kuandamuna?

21 Nunku lukonko ludi ne: Bu mutudi bena nkristo, mmu bitupa kayi bikuabu bia mudimu wetu ne nsombelu wetu mutudi mua kuikala bansantu, bu mudi Yehowa munsantu mene? Tshiena-bualu tshidi tshilonda etshi netshifile ndambu wa biakudia bia lungenyi.

[Mêyi adi kuinshi]

a Mukanda eu wa volime ibidi mmupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.

b Bua dikonkonona dialabale pa tshidi “ngikadilu wa bupàngidi” umvuija, tangila Réveillez-vous! wa mu dia 8 Luishi 1994, dibeji 21, “Ndishipa dibaka dia mushindu kayi didi Nzambi ukina?”

c Bua mamanyisha a pa mutu pa bua tshinyi manaya a mfranga kaena ngikadilu munsantu, tangila Réveillez-vous! wa mu dia 8 Tshimungu 1994, mabeji 14-15, mupatula kudi Watch Tower Bible and Tract Society.

Udi muvuluke anyi?

◻ Mmunyi muvua Mpokolo wa bunsantu musungulujibue mu Izalele?

◻ Mmu mishindu kayi muvua ntendelelu wa bena Izalele kayi munsantu mu matuku a Malaki?

◻ Mpenyi padi ngikadilu ukena munsantu utuadijila?

◻ Bua kuikala bansantu, ntshinyi tshitudi ne bua kuanyisha?

◻ Mmunyi mutudi mua kushala bansantu?

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu