“Mushiki-ntemu” mu ditunga dia “Mukuna wa Nzambi”

PA KARTE ka tshitupa etshi tshia buloba, biwalonda pambidi pambidi pa Afrike wa ku Ouest mutangile ku diapa dia mbuu dia Guinée, pa muaba udi muelelu ubenda mutangile ku Sud, neusangane ditunga dia Cameroun. Biwatungunuka mutangile kuinshi ku Sud, neufike pa muaba mualabale wa lusenga lufiike. Lusenga lufiike elu ndufumine ku midimu ya mukuna wa Cameroun udi upatula mudilu.

Lusongo lua mukuna eu ndutumbuke bikole muaba au, metre 4 070. Padi dîba dìdì dibuela dimuangalaja nsesa mu bibandabanda bia mukuna wa Cameroun, didi dileja tshimuenekelu tshia dikema tshia mekala matuile muîsu​—dikala dibuitshidile, dia manyimanyi, dia ngolo, ne dikunzubile. Mbuu ne bisense bidi pabuipi bidi bikenkesha mekala aa bu lumuenu, bipangisha mene mushindu wa kutapulula diulu ne buloba. Mbipepele bua kumvua bua tshinyi bisamba biena ntendelelu wa kabukulu bia mu tshitupa etshi biakinyika mukuna eu dîna se: Mongo Ma Loba, didi dikudimunyibua ne: “Ditempu dia banzambi,” anyi “Mukuna wa Nzambi” mu mbikidilu wa bavule.

Kule ku Sud, kudi mielelu ya kilometre mivule ya lusenga lutoke, milongolola ne mitshi ya koko. Pa kumbusha muelelu eu mulengele, tshitupa tshinene tshia ditunga ntshibuikila kudi diitu dikutakane dia équateur, dialabale kumbukila ku mikalu ne ditunga dia Congo ne dia République Centrafricaine ne ku Nord kua ditunga dia Nigeria ne ku Tchad wa kuinshi kua Sahara. Tshitupa tshia ku Ouest tshia ditunga tshidi ne mikuna, tshivuluija muena luendu miaba ya ku Mputu. Kadi, luya kaluakukupuisha muoyo bua se: udi pabuipi menemene ne mushonyi wa équateur. Dishilangana dia bitupa bia maloba a ditunga edi didi difikisha balombodi bavule ba benyi bua kuleja Cameroun bu tshimfuanyi tshitentula tshia Afrike mujima mu bukese buende. Muenekelu eu mmushindika bimpe kudi bisumbu bishilangane bia bisamba ne miakulu minene ne mikese mipite pa 220 idi mimanyike mu ditunga edi.

Wewe mua kukumbula ditunga dia Cameroun, udi mua kusombela mu umue wa ku nzubu ya tshilala-benyi minene mu tshimenga tshia ku mbuu tshia Douala, anyi mu tshimamuende wa bukalenge, Yaoundé. Kadi udi mua kupangila tshikondo tshimpe tshia wewe kufika ku dimanya nsombelu ya bantu, nangananga ya Bantemu ba Yehowa badi bapite pa 24 000, badi baditue bikole mu diasa “mushiki-ntemu” mu ditunga edi dijima dia “Mukuna wa Nzambi.”a Bua tshinyi kubenga kuendakana mu ditunga bua kutuilangana ne bamue ba kudibu? Bushuwa dikonkonona diebe dia buloba ebu bua Afrike wa ku Ouest nedifutshibue bia bungi.

Diendela mu buâtu bua mutshi, mu katuba, anyi ku dikalu?

Muaba udi Sanaga, musulu mutambe bule wa mu Cameroun, usambakena ne mbuu munene, udi wenza mâpa malabale. Bua kupeta bantu bonso ba mu tshitupa etshi tshialabale, Bantemu ba Yehowa badi misangu mivule ne bua kuendela mu mâtu a mitshi. Ke tshidi bamanyishi ba Bukalenge tshitema mu kasumbu kakese ka ku Mbiako benza. Babidi ba kudibu mbasombele mu mutantshi wa kilometre 25, mu musoko wa Yoyo. Bua buobu kufika ku Mbiako bidi bikengela bua kuita mâtu bikole, kadi batu mu bisangilu bia bena nkristo misangu yonso. Mu dikumbula dia kasumbu aka, mutangidi muena ngendu wakafila lungenyi lua kuleja kasete ka video ka Les Témoins de Jéhovah​—Un nom, une organisation. Abi bivua bitekete bua kuamba kadi bikole bua kubikumbaja. Mu musoko awu wa kule kule, nkuepi kuvuaye mua kupetela tshisanji tshia video, televizion, ne nzembu bua kuleja bindidimbi?

Mu lumingu lua dikumbula, bamue bamanyishi bakakumbula mpasata wa mu ekleziya wa mu musoko emu. Bualu buvuabu kabayi belele meji, mpasata wakabakidila ne luya luonso, ne bakayukidilangana nende muyuki muimpe mutambe pa Bible. Pa kubambisha ne: mpasata kavua amu ne tshisanji tshia video, kadi uvua kabidi ne motere wa nzembu, bana betu aba bakapeta dikima dikole bua kumulomba né uvua mua kubasombesha biamu biende. Muikale ne disanka bua diyukidilangana pa Bible divuabu bafumina ku dienza, mpasata eu wakitaba bua kubambuluisha. Mu Disambombo dilolo, bantu 102 bakalua ku dileja, too ne mpasata muine ne bena mu ekleziya wende. Bantemu babidi ba ku Yoyo bakalua mu mâtu ne bamue bantu basankididi. Kabakamona bu bualu bukole bua kuita mâtu pa mavuala a musulu. Bamane kumona video, bakasanka bikole ne bakakankamijibua, bakadiumvua bua muvuabu basanganyibua mu bulongolodi bunene bu ebu budi ne tshipatshila tshia kutumbisha Yehowa.

Bua kuya muaba uvua mâtu a mitshi kaayi mua kufika, muntu udi mua kuangata katuba. Miaba idi tutuba etu tuimanyina bua kuindila bena ngendu, idi misangu yonso mikutakane ne midimu ya bantu. Munkatshi mua basumbishi ba mâyi matalale, ba bibota, ne bansonga bambudi ba mabuki, mbipepele bua wewe kuyumbakana. Mudimu wa bansonga aba ng’wa kubueja bena ngendu mu tutuba tudi tuindile bantu, tukadi, mudi buobu bine bamba, “pabuipi ne kuya.” Kadi, “pabuipi” kêna mua kuangatshibua mu ngumvuilu menemene wa muaku nansha. Bualu bena ngendu badi ne bua kushala bindile mêba mavule, imue misangu nansha matuku. Diakamue padi bena ngendu bamana kupatshisha munda, ne muendeshi mumane kulonga mafulushi, bibuta bia biakudia, ne imue misangu nansha nzolo ne mbuji idi ne muoyo, pa tshisasa tshidi pa mutu, katuba aka kadi kasa luendu mu njila ikêna milandakane, njila ya mpuishi munkatshi mua tshisuku.

Ministre umue muena ngendu, mutekeshibue mu maboko bua ngambuilu eu wa bantu, wakasungula budikadidi. Udi mpindieu wenza ngendu yende yonso ku dikalu. Udi wamba ne: “Katshia ngangata dipangadika dia kuenza ngendu ku dikalu ku tshisumbu ne ku tshisumbu, ndi mfika pa dîba misangu yonso bua dikumbula. Bushuwa, luendu ludi mua kuangata mêba mavule, kadi nansha nanku tshiena njimija dituku dijima anyi abidi mu dindila katuba. Mu mvula, imue njila itu mene ijimina bua bungi bua mvula. Udi ne bua kukopola bisabata biebe bua kusambuka bitupa ebi bia bitotshi ne mâyi. Dimue dituku tshimue tshia ku bisabata bianyi tshiakamata mu kasulu ka mâyi ne katshiakamueneka too ne pakalua muana wa bakaji wa umue wa ku Bantemu kutshiangula mu mpukapuka pavuaye mu diloba, panyima pa mbingu mivule! Ndi ne disanka bua kuvuala mukolo wa bisabata eu kabidi, panyima pa tshimue tshimane kulala mu mâyi matuku mulongo. Imue misangu ndi nya mu miaba itu Bantemu ba Yehowa kabayi banji kuyisha. Bena musoko batu misangu yonso bankonka tshindi mubatuadile. Nunku ndi ndama bibejibeji ne broshire mikumbanyine. Musangu wonso undi ngimana, ndi mfila mikanda eyi miumvuiji ya Bible ne mfila bumanyishi mu tshikoso. Ndi mutekemene se: Yehowa neadiundishe ntete eyi ya bulelela.”

Munda mua ditunga menemene

Bantemu ba Yehowa badi baditatshisha bua kumanyisha lumu luimpe lua Bukalenge kudi bakuabu nansha too ne mu buondoke bua Cameroun, mu misoko misokome idi munda menemene mua diitu. Ebi bidi bilomba madikolela a bungi, kadi bipeta bidi bimueneka bidi bisankisha mutshima.

Marie, ministre wa ku dîba ne ku dîba, wakabanga dilonga dia Bible ne nsongakaji kampanda uvua ne dîna se: Arlette. Ku ndekelu kua dilonga dia kumpala, Marie wakebeja Arlette né uvua mua kumushindikija ku tshiibi, bu mudibi tshilele mu tshitupa etshi tshia Afrike. Kadi, nsongakaji wakumvuija ne: bivua bikole bua yeye kuenda bualu uvua ne bisama mu makasa ende. Makasa a Arlette avua malema kudi bintu bienza bu tubuasa tudi, totu tubuele mu dikoba, tuenza mabuba. Marie wakatubula ne dikima dionso tubuasa etu ku kamue ku kamue. Matuku mavule panyima, wakumvua ne: nsongakaji eu uvua utatshishibua kudi ba-demon butuku. Marie wakamumvuija ne lutulu luonso mushindu udi muntu mua kueyemena Yehowa, nangananga pa kubikila ne dîyi dikole dîna diende mu disambila.​—Nsumuinu 18:10.

Arlette wakenza malubuluka a lukasa. Kumpala baledi bende kabavua bamona bualu bubi nansha bumue mu dilonga diende bua dilubuluka dimpe divuaye wenza ku mubidi ne mu lungenyi. Kadi pakamanyabu se: uvua usua kushala umue wa ku Bantemu ba Yehowa, bakamukandika bua kutungunuka ne dilonga. Mbingu isatu panyima, mamuende wa Arlette pa kumona muvua muanende mubungamijibue, wakamonangana ne Marie ne kumulomba bua kutungunuka ne dilonga.

Pakakumbana tshikondo tshia kubuela mu mpuilu kampanda wa tshijengu, Marie wakafuta muendeshi wa mashinyi kansanga bua kuambula Arlette mu matuku abidi au. Kadi, muendeshi wa mashinyi eu wakabenga bua kufika kumbelu kua ba Arlette ne mashinyi, mupangadika ne: kajila kadi kumuka kuine aku too ne ku tshibeba ki nkakanyine dipitshila ne mashinyi. Nenku, Marie wakalongolola bua kufikisha nsongakaji eu ku tshibeba. Bushuwa, Yehowa wakabenesha madikolela aa. Lelu’eu Arlette udi ubuela mu bisangilu bionso bia tshisumbu. Bua kumuambuluisha bua kuenzaye nunku, Marie udi ulua kumukeba kayi utshioka. Bubidi buabu badi benza minute 75 ya luendu mu njila. Bu mudi tshisangilu tshia mu Dia lumingu tshituadija ne 8:30 wa dinda, Marie udi ne bua kumuka kumbelu mu 6:30; kadi badi badilongolola bua kufika anu pa dîba. Arlette mmutekemene bua kuleja mu katupa kîpi tshimanyinu tshia diditshipa diende pa kuangata batismo wa mâyi. Marie udi wamba ne: “Eu yonso uvua kayi mumumone pakatuadijaye kulonga, kêna mua kuela meji mushindu udiye mushintuluke. Ndi nsakidila bikole Yehowa mushindu udiye mumubeneshe.” Marie udi bushuwa tshilejilu tshimpe tshia dinanga dia didipua muoyo.

Kule ku Nord

Cameroun wa ku Nord mmûle tente ne bintu bishilangane ne bidi bikemesha. Mu tshikondo tshia mvula, tshitupa etshi tshidi tshiandamuka budimi bunene, bûle tente ne mitshi ya biyenda. Kadi padi munya mukole upitshilapu, bisonsa bivule bidi bifubidila. Ku midi, padi dîba dijalama pa muaba wadi ne mundidimbi ulua mukole bua kuupeta, mikoko idi idifinya ku ntanda ya nzubu mienza ne malaba makunze. Munkatshi mua lusenga ne bisonsa biûme, tshimuenekelu tshimue tshimpe tshidi anu mabeji makese a mitshi ya baoba. Nansha mudi baoba eyi kayiyi minene bu mianabu ya mu diitu dia équateur, idi ifika amu ku diakama mushipu. Bukokeshi buayi bua kutantamena nyungulukilu eu mukolakolayi budi buleja lukunukunu ne dikima bia Bantemu bakese badi baye kusombela mu tshitupa etshi bua kushiya butoke bua bulelela buikala bukenka.

Bimue bia ku bisumbu mu tshitupa etshi tshia buloba bidi mitantshi ya kilometre 500 anyi 800 ne bikuabu, ne didiumvua dia kuikala baditole didiku bulelela. Kadi kudi dijinga dikole dia kumanya bivule. Bantemu ba ku nseke mikuabu badi balua muaba eu bua kufila diambuluisha. Bua kupatula bipeta bimpe mu mudimu, badi ne bua kulonga muakulu wa Foufouldé udibu bakula muaba eu.

Ntemu kampanda wa mu tshimenga tshia Garoua wakangata dipangadika dia kuyisha matuku makese mu musoko mumulelela, ku mutantshi wa kilometre bu 160 ne tshimenga. Wakasangana majinga a kumanya bivule, kadi mushinga mukole wa diambula nawu bantu wakamupangisha bua kuikalaye walukila ku luseke elu misangu yonso. Mbingu mikese panyima, Ntemu eu wakapeta mukanda ufumina kudi umue wa ku bantu bavua baleje dijinga dia kumanya bia bungi, umulomba bua kubakumbulaye tshiakabidi. Bu muvuaye mupangile mfranga bua kufuta njila, kakapeta mushindu wa kukuya. Ela meji mushindu wakakema Ntemu eu pakalua muntu eu ku nzubu kuende mu Garoua bua kumumanyisha ne: bantu dikumi mu musoko au bavua bindile dikumbula diende!

Mu musoko mukuabu, pabuipi ne mikalu ne ditunga dia Tchad, tshisumbu tshia bantu 50 bavua ne dijinga dia kumanya bia bungi mbalongolole diabu dilonga dia Bible. Bakalongolola bua basatu ba kudibu baye kubuela mu bisangilu mu tshisumbu tshia pabuipi menemene mu Tchad. Mu dipingana diabu, nanku bavua mua kulombola dilonga dia Bible ne tshisumbu tshijima. Ee, mêyi a Yezu adi mua kukuata mudimu muaba eu: ‘Bia kunowa bidi bia bungi, kadi bena mudimu badi banya-banya. Nunku, nulombe Mfumu wa bintu bia kunowa, atume . . . bena mudimu mu kunowa kuende.’​—Matayo 9:37, 38.

Dimanyisha mu bimenga

Panyima pa bidimu bivule bia dipangika dia mikanda, bidimu bu bibidi bipite, bibejibeji bia Tshibumba tshia Nsentedi ne Réveillez-vous! biakabanga kupeteka kakuyi ntatu mu Cameroun. Bu mudi bantu bavule bikale babibala bua musangu wa kumpala, kudi musangelu wa bungi ne dijinga dia kumanya bivule pa bibejibeji ebi. Bena dibaka kampanda babidi bansonga bàdì bampanda-njila ba pa buabu bàvuà basadila mu tshimue tshia ku bimenga, bakabanya bibejibeji 86 mu diyisha diabu dia kumpala mu dinda mu teritware wabu mupiamupia. Bamue bamanyishi batu bashiya mu ngondo umue tshianana bibejibeji bitue ku 250! Ntshinyi tshidi tshibenzeja mudimu mulenga nunku? Filayi bibejibeji kudi muntu yonso.

Ntemu kampanda udi wenzela mudimu mu muaba udi bantu bapitshila, udi misangu yonso ushiya bibejibeji patoke. Mukaji mukuabu wakatapa dîsu ku bibejibeji ebi kadi kakangata nansha tshimue. Ntemu wakajingulula dijinga diende dia kumanya bivuamu ne wakamupesha kopi umue, wakitabaye. Ntemu eu wakakema bua kumumona dituku dikuabu walukila kudiye. Kavua anu musue bua kufila dipa bua tshibejibeji tshivuaye muangate, kadi wakalomba bikuabu kabidi. Bua tshinyi? Muikale muangatshibue ku bukole kudi balume, wakasungula tshibejibeji tshivua ne tshiena-bualu atshi. Wakapitshisha butuku bujima mu dibala ne dibalulula mibelu ivua mifidibue. Mudiumvue musulakane, wakajinga bua kumanya bivule pa bidi bitangila Bantemu ba Yehowa.

Nansha bana batekete badi mua kutangalaja pabu mukenji wa Bible wa ditekemena. Pavua muana wa bakaji Ntemu wa bidimu bisambombo mulombibue kudi mulongeshi wende bua kuimba musambu wa Katolike, wakabenga, wamba ne: uvua umue wa ku Bantemu ba Yehowa. Nenku mulongeshi wakamuambila bua kuimbaye umue wa ku misambu ya mu tshitendelelu tshiende bua kumona mua kumuelelapu mpué. Wakasungula musambu udi ne mutu wa bualu ne: “Dilaya dia Nzambi dia Mparadizu” ne wakawimba ku muoyo. Mulongeshi wakamuela lukonko, ne: “Udi mutela mparadizu mu musambu webe. Mparadizu eu udi penyi?” Muana wa bakaji wakumvuija dilongolola dia Nzambi dia kuteka Mparadizu pa buloba mu katupa kîpi emu. Mukemeshibue ku diandamuna diende, wakalomba baledi bende mukanda uvuaye ulonga. Uvua ujinga kumupesha mpué pa bivuaye mulonge mu mukanda eu, pamutu pa bivuaye ulongeshibua mu kalasa pa mêba a malongesha a malu a Nzambi. Baledi bakapesha mulongeshi lungenyi ne: bikalaye musue kumuela mpué bimpe, uvua ne bua kuanji kulonga yeye muine. Bakatuadija nende dilonga dia Bible.

Udi mulongolole dikumbula anyi?

Lelu’eu mu miaba mivule pa buloba, bantu kabena bajinga kuteleja lumu luimpe lua Bukalenge. Nansha Nzambi nansha Bible kêna ubasankisha. Bakuabu mbatekesha kudi buôwa ne badi babenga patupu bua kuteleja muenyi kayi yonso ku tshiibi. Bionso ebi bidi malu makole bushuwa kudi Bantemu ba Yehowa mu mudimu wabu. Kadi ndishilangana kayipu mu Cameroun!

Diyisha ku tshiibi ne ku tshiibi ndisanka dinene muaba eu. Pamutu pa kukokola ku tshiibi, ntshibidilu bua kubikila pambelu, “Kong, kong, kong.” Dîyi didi diandamuna munda ne: “Nganyi awu?” pashishe tudi tudimanyisha bu Bantemu ba Yehowa. Pa tshibidilu, baledi badi bambila bana bua kukebabu bibasa ne kubiteka mu ditalaji dia mutshi, pamu’apa mutshi wa dingaya. Tshikondo tshimpe tshidi tshipitshishibua mu diumvuija tshidi Bukalenge bua Nzambi ne tshialuabu kuenza bua kusulakaja nsombelu mubipa wa bukua-bantu.

Muikale ulonda diyukidilangana bu nunku, nsongakaji mukuabu wakaleja patoke majinga ende, wamba ne: “Ndi ne dibungama dia bungi bua kumona se: bulelela bumvua nkeba kabuena busanganyibua mu tshitendelelu tshindi ne mundi mukolele. Ndi nsakidila Nzambi mudiye mundeje bulelela. Mvua musambidishi mu tshitendelelu tshianyi. Lupingu lua Mariya Virgo ludi luenza lumingu lujima mu nzubu wa musambidishi yonso bua se: muntu ne muntu enze ende malomba kudiye. Buanyi meme, mvua ndomba Mariya misangu yonso bua kungambuluisha bua kumanya bulelela. Mpindieu Nzambi mmundeje ne: bulelela kabuena kudiye. Ndi nsakidila Yehowa.”

Nunku, biuumvua dimue dituku dijinga dia kuteta disanka dinene didi mua kupetshibua mu dilongesha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi, bua tshinyi kubenga kukumbula tshitupa etshi tshia Afrike wa ku Ouest? Pa kumbusha dijingulula dia “Afrike mu bukese buende,” nansha ku buâtu, ku katuba, newenze pebe tshiebe tshitupa mu “mushiki-ntemu” udi wenda wibakibua mu ditunga dia “Mukuna wa Nzambi.”

[Mêyi adi kuinshi]

[Mêyi a dianyisha mu dibeji 22]

Karte: Mountain High Maps® Copyright © 1995 Digital Wisdom, Inc.