“Nzambi mmutunange nunku”
“Bikala Nzambi mutunange nunku, tuetu kabidi, butudi n’abu mbua kunangangana.”—1 YONE 4:11.
1. Mu dia 23 Luabanya kunyima kua dibuela dia dîba, bua tshinyi miliyo ya bantu nebadisangishe mu Nzubu ya Bukalenge ne mu imue miaba ya bisangilu pa buloba bujima?
MU Dia lumingu, dia 23 Luabanya 1997, kunyima kua dibuela dia dîba, kakuyi mpata nekuikale bantu bapite pa 13 000 000 pa buloba bujima badisangisha mu Nzubu ya Bukalenge ne mu mikuabu miaba ya bisangilu mitumika nayi kudi Bantemu ba Yehowa. Bua tshinyi? Bualu mitshima yabu mmilengibue kudi dileja ditambe bunene dia dinanga dia Nzambi kudi bukua-bantu. Yezu Kristo wakakoka ntema pa tshijadiki etshi tshinenanenayi tshia dinanga dia Nzambi, pa kuamba ne: “Nzambi wakananga ba pa buloba bikole e kubapa Muanende umuepele mulela, bua eu yonso udi uleja ditabuja kudiye kabutudibu kadi apete muoyo wa kashidi.”—Yone 3:16, NW.
2. Nnkonko kayi itudi buonso buetu ne bua kudiela bimpebimpe pa bidi bitangila diandamuna dietu ku dinanga dia Nzambi?
2 Bu mutudi tukonkonona dinanga didi Nzambi muleje, tudi ne bua kudikonka ne: ‘Ndi nganyisha bulelela tshidi Nzambi muenze anyi? Mushindu undi ntumika ne muoyo wanyi udiku ufila tshijadiki tshia dianyisha adi anyi?’
“Nzambi udi dinanga”
3. (a) Bua tshinyi dileja dinanga ki mmuanda wa pa buawu bua Nzambi? (b) Mmunyi mudi bukole ne meji bimueneka mu midimu yende ya bufuki?
3 Dileja dinanga ki mbualu bua pa buabu menemene ku luseke lua Nzambi bualu “Nzambi udi dinanga.” (1 Yone 4:8) Dinanga nngikadilu wende mutambe bunene. Pavuaye ulongolola buloba bua kuluabu tshisombelu tshia bantu, dibandisha diende dia mikuna ne disangisha mâyi bua kuenza majiba ne mbuu bivua dileja dia dikema dia bukole. (Genese 1:9, 10) Pakatuadija Nzambi kuendesha dishintakana dia mâyi ne dishintakana dia kapepe (oxygène), pakenzaye tuishi tukese menemene tuvulavulayi ne mishindu kabukabu ya mitshi ne bisosa bua kukudimunabi tutupa tukese tua buloba ne kutuvuija biakudia bivua bantu mua kudia bua kukuatshisha mioyo yabu, pakakajaye mêba a munda mua mubidi bua kuakananganawu ne bule bua matuku ne ngondo pa dibulunge Buloba, ebi biakaleja meji a bungi. (Musambu 104:24; Yelemiya 10:12) Kadi, tshidi tshitambe kusunguluka mene mu bifukibua bidi bimueneka ntshijadiki tshia dinanga dia Nzambi.
4. Mu bifukibua bidi bimueneka, ntshijadiki kayi tshia dinanga dia Nzambi tshitudi tuetu bonso ne bua kumona ne kuanyisha?
4 Bilakalaka bietu bidi bituambila bua dinanga dia Nzambi patudi tutua dînu mu tshimuma tshibobe tshishême, bidi bimueneka patoke se: tshivua tshienza ki ng’anu bua kutukuatshisha, kadi kabidi bua kutusankisha. Mêsu etu adi amona tshijadiki tshiadi katshiyi ntupakanyi mu bikondo bia dikema bia dibuela dia dîba, muulu mûle ne mitoto butuku kampanda bukenke, bilongo bia mishindu kabukabu ne bia mekala matuile, manaya a tuana tua nyama, ne mimuemue ya musangelu ya balunda. Mûlu etu adi atumanyishadi patudi tueyela dipembu dimpe dia bilongo bidi bisampila. Matshi etu adi adiumvua patudi tuteleja muadi wa tshibila kampanda, misambu ya nyunyi, ne mêyi a banangibue betu. Tudi tumvua dinanga edi padi munangibue wetu kampanda utuupukila ne musangelu. Imue nyama idi ne tshipedi tshia kumona, kumvua, peshi kununkila bintu bidi bantu kabayi bakumbana mua kuenza. Kadi bantu, benza mu tshimfuanyi tshia Nzambi, badi ne bukokeshi bua kumvua dinanga dia Nzambi mu mushindu udi nyama kayiyi mua kumvua.—Genese 1:27.
5. Mmunyi muakaleja Yehowa dinanga divulavulayi kudi Adama ne Eva?
5 Pakafuka Yehowa Nzambi bantu ba kumpala, Adama ne Eva, wakabanyungulula ne tshijadiki tshia dinanga diende. Uvua muenze budimi, mparadizu, ne mutoleshamu mitshi ya mishindu yonso. Uvua mupeteshe musulu bua kubumiamina mâyi ne wakabuuja tente ne nyunyu ne nyama bìvuà bikuatshisha milowo. Budimi buonso ebu wakabupesha Adama ne Eva bu tshisombelu tshiabu. (Genese 2:8-10, 19) Yehowa wakabangata bu bana bende, tshitupa tshia dîku diende dijima. (Luka 3:38) Mumane kufila Edene bu tshitembelu, Tatu wa mu diulu wa bena dibaka aba ba kumpala wakabapesha mudimu musankishi wa kualabaja Mparadizu bua kubuikilaye dibulunge dijima. Buloba bujima buvua ne bua kuujibua ne ndelanganyi yabu.—Genese 1:28.
6. (a) Mmunyi muudi udiumvua bua nsombelu wa buntomboji muangata kudi Adama ne Eva? (b) Ntshinyi tshidi mua kuleja ne: tudi balongele ku tshiakenzeka mu Edene ne se: tudi bababidile dimanya adi?
6 Kadi, mu katupa kîpi, Adama ne Eva bakatuilangana ne diteta dia butumike, diteta dia bulamatshi ku mikenji. Kumpala umue ne pashishe mukuabu bakapangila bua kuleja dianyisha bua dinanga divuabu babaleje. Bualu buakenzabu buvua bubungamija. Kabuvua ne pa kubingila! Bu tshipeta, bakajimija malanda abu ne Nzambi, bakipatshibua mu dîku diende, ne bakabapatula mu Edene. Too ne lelu’eu tutshidi amu tumvua bipeta bia mpekatu wabu. (Genese 2:16, 17; 3:1-6, 16-19, 24; Lomo 5:12) Kadi tudiku balongele ku tshiakenzeka anyi? Mmunyi mutudi tuandamuna ku dinanga dia Nzambi? Mapangadika atudi tuangata dituku dionso adiku aleja ne: tudi tuanyisha dinanga diende anyi?—1 Yone 5:3.
7. Kabiyi kutangila tshiakenza Adama ne Eva, mmunyi muakaleja Yehowa dinanga bua ndelanganyi yabu?
7 Nansha dipanga dinenanenayi dia dianyisha diakaleja baledi betu ba kumpala bua bionso bivua Nzambi mubenzele kadiakakepesha dinanga dine dia Nzambi. Bua luse bua bantu bavua kabayi banji kuledibua tshikondo atshi—ne tuetu bine badi ne muoyo lelu’eu—Nzambi wakalekela Adama ne Eva bua bakoleshe dîku kumpala kua buobu kufua. (Genese 5:1-5; Matayo 5:44, 45) Bu yeye kayi muenze nanku, nansha umue wa kutudi kavua mua kuikala muledibue. Ku disokolola dia disua diende ku kakese ku kakese, Yehowa wakafila kabidi tshishimikidi tshia ditekemena bua aba bonso ba ku ndelanganyi ya Adama bavua mua kuleja ditabuja. (Genese 3:15; 22:18; Yeshaya 9:6, 7) Dilongolola diende divua dikonga njila wikala bantu ba matunga onso ne bua kupetela tshiakabidi tshivua Adama mujimije, mbuena kuamba ne: muoyo mupuangane bu bantu banyishibue bena mu dîku dijima dia Nzambi. Wakenza bualu ebu pa kupetesha tshia-bupikudi.
Bua tshinyi tshia-bupikudi?
8. Bua tshinyi Nzambi kavua ne bua kutuma dîyi patupu ne: nansha muvua Adama ne Eva ne bua kufua, muntu nansha umue wa ku ndelanganyi yabu muena butumike kavua ne bua kufua?
8 Bivuaku bushuwa bikengela bua mushinga wa tshia-bupikudi mu mushindu wa muoyo wa muntu ufutshibue anyi? Nzambi kavuaku anu mua kutuma dîyi patupu ne: nansha muvua Adama ne Eva ne bua kufua bua ditomboka diabu, bonso ba ku ndelanganyi yabu bàvuà ne bua kutumikila Nzambi bavua mua kuikala ne muoyo wa kashidi anyi? Ku mmuenenu wa muntu ukena umona kule, abi bidi mua kumvuika bia meji. Kadi, Yehowa udi ‘unanga buakane ne kulumbuluisha kuakane.’ (Musambu 33:5) Adama ne Eva bakalela bana anu kunyima kua dienza mpekatu; nenku nansha umue wa ku bana abu kavua muledibue mupuangane. (Musambu 51:5) Bavua bonso ne bumpianyi bua mpekatu, ne dinyoka bua mpekatu ndufu. Bikala Yehowa uvua mulengulule bualu ebu, ntshilejilu tshia mushindu kayi tshivuabu ne bua kuikala bufile bua bena mu dîku diende dijima? Kavua mua kulengulula mêyi-makulu a buakane ende yeye muine. Wakanemeka malu malomba a kulumbuluisha kuakane. Kakuena muntu nansha umue udi mua kutobolola ne kabingila kimpe mushindu uvua Nzambi mupite ne bilumbu bivuaku.—Lomo 3:21-23.
9. Bilondeshile dîyi-dikulu dia Nzambi dia kulumbuluisha kuakane, ntshia-bupikudi tshia mushindu kayi tshivua tshikengedibua?
9 Nunku, mmunyi muvua tshishimikidi tshiakanyine mua kufidibua bua kusungila aba ba ku ndelanganyi ya Adama bavua mua kuleja butumike bua dinanga kudi Yehowa? Bikala muntu mupuangane ne bua kufua bu mulambu, kulumbuluisha kuakane kuvua mua kufila mushinga wa muoyo mupuangane awu bua kupetesha dibuikidila dia mpekatu ya aba bavua mua kuitabuja ne kuanyisha tshia-bupikudi etshi. Bu muvua mpekatu wa muntu umue, Adama, mufikishe dîku dijima dia bantu ku dikala benji ba mpekatu, mashi mitshikija a muntu mukuabu mupuangane, a mushinga muakanangane, avua mua kukumbaja bipiminu bia kulumbuluisha kuakane. (1 Timote 2:5, 6) Kadi nkuepi kuvua muntu wa nunku mua kupeteka?
Mushinga uvua bukole kayi?
10. Bua tshinyi ndelanganyi ya Adama kayivua mua kufila tshia-bupikudi tshivua tshikengedibua?
10 Munkatshi mua ndelanganyi ya muenji wa mpekatu Adama, kamuvua muntu nansha umue uvua mua kupetesha tshivua tshikengedibua bua kusumba tshiakabidi matekemena a muoyo avua Adama mujimije. ‘Bulelela, kakuena muntu udi mua kupikula muan’abo ku tshintu tshiende tshimue, anyi kufila mushinga wa kumupikula n’au kudi Nzambi, bualu bua mushinga wa kupikula n’au mioyo yabo udi mukole, udi upanga kukumbana tshiendelele, bua yeye ashale ne muoyo tshiendelele, bua kamonyi biende Dijimba dia Bafue.’ (Musambu 49:7-9) Pamutu pa kushiya bukua-bantu kabuyi ne ditekemena, Yehowa yeye nkayende ne luse wakapetesha tshivua tshikengedibua.
11. Mmushindu kayi wakapetesha Yehowa muoyo mupuangane wa muntu uvua ukengedibua bua tshia-bupikudi tshiakanyine?
11 Yehowa kakatuma muanjelu kampanda pa buloba bua kudingidijaye kufua pa kulekela mubidi wa musunyi uvuaye muvuale eku yeye muine muikale ne muoyo bu spiritu. Bishilangane, pa kuenza tshishima kampanda tshivua anu Nzambi nkayende, Mufuki, mua kuikala mufuke mu lungenyi, wakatentemuna bukole bua muoyo ne bimanyinu bia bu-muntu bua muanende kampanda wa mu diulu ne kubiteka mu difu dia mukaji kansanga, Mariya muana wa Heli, wa mu tshisa tshia Yuda. Bukole buenzeji bua Nzambi, spiritu wende munsantu, buakakuba dikola dia muana eu mu difu dia mamuende, ne wakaledibua muntu mupuangane. (Luka 1:35; 1 Petelo 2:22) Nenku yeye eu ke uvua ne mushinga uvua ukengedibua bua kupetesha tshia-bupikudi tshivua ne bua kukumbaja malu malomba a kulumbuluisha kuakane kua Nzambi.—Ebelu 10:5.
12. (a) Mmu ngumvuilu kayi mudi Yezu muikale “Muana umuepele mulela” wa Nzambi? (b) Mmunyi muvua ditumibua diende kudi Nzambi bua kupetesha tshia-bupikudi dizangike dinanga Diende buetu tuetu?
12 Nnganyi wa ku mbombo ya bana bende ba mu diulu uvua Yehowa mupeshe mudimu eu? Ng’eu udi muleja mu Mifundu bu “Muanende umuepele mulela.” (1 Yone 4:9, NW) Tshiambilu etshi ntshitumika natshi bua kuleja, ki ntshiakaluaye pakaledibuaye bu muntu, kadi tshivuaye mu diulu kumpala mene kua diledibua edi. Nyeye nkayende uvua Yehowa mufuke buludiludi kakuyi dimuelesha diboko dia mukuabu kayi yonso. Udi Muan’a bute wa bifukibua bionso. Nyeye eu uvua Nzambi mukuate nende mudimu bua kufuka bifukibua bikuabu bionso. Banjelu mbana ba Nzambi, bu muvua Adama muana wa Nzambi. Kadi Yezu mmumvuija bu udi ne ‘butumbi bu bua muana umuepele udi mulela kudi tatuende.’ Mbambe mudiye musombe “mu tshiadi tshia Tatu.” (Yone 1:14, 18) Malanda ende ne Tatu mmalanda makole, a dieyemena, mengeleki. Udi ne dinanga dia muomumue ne dia Tatuende bua bukua-bantu. Nsumuinu 8:30, 31 (NW) udi umvuija mudi Tatuende umvua bua Muana eu ne mudi Muana umvua bua bukua-bantu ne: “Meme kulua eu uvuaye [Yehowa] munange mu mushindu wa pa buawu ku dituku ku dituku, meme panyi muikale nsanka kumpala kuende dîba dionso, . . . ne bintu bimvua meme [Yezu, Muena mudimu wa dilambu wa Yehowa, meji maleja bu muntu] munange bivua kudi bana ba bantu.” Muana eu wa mushinga mutambe bukole ke uvua Nzambi mutume pa buloba bua kupetesha tshia-bupikudi. Pa nanku, mmunyipu mudi tshiambilu tshia Yezu tshia ne: “Nzambi wakananga ba pa buloba bikole e kubapa Muanende umuepele mulela,” tshikale ne mushinga!—Yone 3:16, NW.
13, 14. Ntshinyi tshidi muyuki wa mu Bible wa diteta dia Abrahama bua kulambula Izaka ne bua kutuambuluisha bua kuanyisha pa bidi bitangila tshiakenza Yehowa? (1 Yone 4:10)
13 Bua kutuambuluisha bua kujingulula mu bualabale kampanda tshidi bualu abu bumvuija, kale mene kumpala kua Yezu kuluaye pa buloba, bidimu bu 3 890, Nzambi wakambila Abrahama ne: ‘Wangate muanebe mulume, muana umuepele, ûdi munange, Izaka mene, uye biebe mu buloba bua Moriah; umufileku bu mulambu wa kuosha pa kapia, pa mutu pa mukuna undualua kukuleja.’ (Genese 22:1, 2) Mu ditabuja, Abrahama wakatumikila. Diteke wewe muine pa muaba wa Abrahama. Bivua mua kuikala bishi bu yeye muikale muanebe wa balume, muana umuepele ûdi munange bikole? Nnyanji kayi iuvua mua kuikala nayi bu wewe ne bua kupanda nkunyi bua mulambu wa kuosha, kuenza luendu lua matuku mulongolongo mu buloba bua Moriah, ne kuteka muanebe pa tshilambuilu?
14 Bua tshinyi muledi muena luse udi ne nyanji ya nunku? Genese 1:27 udi wamba ne: Nzambi wakafuka muntu mu tshimfuanyi Tshiende. Nyanji yetu ya dinanga ne luse idi ileja mu mushindu mushadile dinanga ne luse mene bia Yehowa. Mu bualu bua Abrahama, Nzambi wakelamu tshianza, ne nenku Izaka kakashipibua bushuwa bu mulambu nansha. (Genese 22:12, 13; Ebelu 11:17-19) Kadi, buende yeye muine, Yehowa kakadikanda ku ndekelu mene bua kupetesha tshia-bupikudi, nansha muakafidibuatshi ku mushinga mukole buende yeye ne bua Muanende. Tshiakenjibua tshivua, ki mbua dienzejibua kampanda diomekela Nzambi, kadi, bishilangane, tshivua dileja dia bulenga bukena butuakanyine bua pa buabu. Tudiku tubuanyisha menemene anyi?—Ebelu 2:9.
Tshiditshi tshienzeja
15. Mmunyi mudi tshia-bupikudi etshi tshienzeje nsombelu mivule nansha mu ndongoluelu eu wa malu?
15 Ndongoluelu au wa dinanga muenza kudi Nzambi udi ne buenzeji buondoke mu nsombelu ya aba badi banyisha muine ndongoluelu eu mu ditabuja. Bavua diambedimbedi kule ne Nzambi bu tshipeta tshia mpekatu. Anu bu mudi Dîyi diende diamba, bavua ‘bena lukuna nende mu meji abu bua bienzedi biabu bibi.’ (Kolosai 1:21-23) Kadi ‘bakalengeja ne Nzambi ku lufu lua Muanende.’ (Lomo 5:8-10) Bamane kushintulula nsombelu wabu ne bamane kuanyisha dilekelela didi Nzambi upetesha aba badi baleja ditabuja mu mulambu wa Kristo, badi basankishibua ne kuondo ka muoyo kimpe.—Ebelu 9:14; 1 Petelo 3:21.
16. Mmabenesha kayi adibu bapeshe kasumbu kakese bua ditabuja diabu mu tshia-bupikudi?
16 Yehowa mmualabajile bungi butshintshikila bua ku bantu aba, kasumbu kakese, bulenga bukena bubakanyine bua kusangishibua pamue ne Muanende mu Bukalenge bua mu diulu, bua kumona mua kukumbaja dilongolola dia Nzambi dia ku tshibangidilu bua buloba. (Luka 12:32) Buobu aba mbangatshibue mu “tshisa tshionso, muakulu wonso, tshisamba tshionso, ne ditunga dionso . . . bua bikale bukalenge ne bakuidi kudi Nzambi wetu, ne badi ne bua kukokesha bu bakalenge pa buloba.” (Buakabuluibua 5:9, 10, NW) Kudi buobu aba, mupostolo Paulo wakabafundila ne: “Nudi bapete spiritu wa diangatshibua bu bana, ku spiritu eu utudi tuela lubila ne: ‘Abba, Tatu!’ Spiritu muine udi ujadika pamue ne spiritu wetu ne: tudi bana ba Nzambi. Nenku, bituikala bana, tudi kabidi bapianyi: eyowa, bapianyi ba Nzambi, kadi bapianyi pamue ne Kristo.” (Lomo 8:15-17, NW) Mu dikala bangatshibue kudi Nzambi bu bana bende, mbapeshibue malanda a mushinga mukole akajimija Adama; kadi bine bana aba nebapeshibue masanka masakidila a mudimu wa mu diulu—tshintu tshivua katshia Adama kayi mupete. Kabiena bikemesha muakamba mupostolo Yone se: ‘Tangilayi mushindu wa dinanga diakatupa Tatu bua tuetu tubikidibue ne: bana ba Nzambi’! (1 Yone 3:1) Nzambi udi ubaleja buobu aba ki ng’anu dinanga diashila pa mêyi-maludiki (a·gaʹpe) kadi kabidi disuangana diengeleki (phi·liʹa), didi dikale ngikadilu wa tshisuikidi tshidi pankatshi pa balunda balelela.—Yone 16:27.
17. (a) Bua bonso badi baleja ditabuja mu tshia-bupikudi, ndiakalenga kayi didi dibapesha? (b) “Budishikaminyi bua butumbi bua bana ba Nzambi” nebumvuije tshinyi buabu buobu?
17 Kudi bakuabu kabidi—bonso bàdì baleja ditabuja mu ndongoluelu wa kalolo wa Nzambi bua muoyo ku butuangaji bua Yezu Kristo—Yehowa udi ubunzuluila diakalenga dia kupeta malanda a mushinga mukole avua Adama mujimije. Mupostolo Paulo wakumvuija ne: ‘Ditekemena dikole dia bifukibua [bantu bafuka ba mu mulongo wa Adama] didi dindila dimueneshibua dia bana ba Nzambi [mmumue ne: mbindile tshikondo tshiajadikabu patoke se: bana ba Nzambi bàdì bapianyi pamue ne Kristo ba Bukalenge bua mu diulu badi batumika bua diakalenga dia bukua-bantu]. Bualu bua bifukibua biakatekibua kunyima kua malu a patupu, [bavua baledibue mu mpekatu ne ditekemena dia kufua, ne kakuvua mushindu uvuabu mua kudipikula buobu bine], ki mbualu bua kudisunguila kuabi, kadi bua Nzambi, wakabiteka nunku mu ditekemena edi [difila kudi Nzambi] ne: bifukibua mene nebipikudibue kabidi ku bupika bua dibola diabi, nebibuejibue mu budishikaminyi bua butumbi bua bana ba Nzambi.’ (Lomo 8:19-21) Ntshinyi tshiumvuija budishikaminyi abu? Ne: mbapikudibue ku bupika bua mpekatu ne lufu. Nebapete bupuangane bua lungenyi ne bua mubidi, Mparadizu bu tshisombelu tshiabu, ne muoyo wa tshiendelele mudibu bapetela bupuangane buabu ne baleja dianyisha diabu kudi Yehowa, Nzambi umuepele mulelela. Ne mmunyi muvua bionso ebi mua kuenjibua? Ku mulambu wa tshia-bupikudi wa Muana umuepele mulela wa Nzambi.
18. Mu dia 23 Luabanya kunyima kua dibuela dia dîba, ntshinyi tshituikala ne bua kuenza, ne mbua tshinyi?
18 Mu dia 14 Nizan 33 B.B., mu tshibambalu kampanda tshia kuulu mu Yeruzaleme, Yezu wakabanjija Tshivulukilu tshia lufu luende. Divuluka dia lufu luende ku tshidimu tshionso ndilue bualu bua mushinga mukole mu nsombelu ya bena nkristo balelela bonso. Yezu yeye muine wakatuma dîyi ne: “Tungunukayi ne kuenza nunku bua kumvuluka.” (Luka 22:19, NW) Mu 1997 Tshivulukilu netshienjibue kunyima kua dibuela dia dîba mu dia 23 Luabanya (padi dia 14 Nizan dituadija). Mu dituku adi, kakuena bualu bukuabu buikala ne mushinga kupita dikalaku bua tshikondo etshi tshia Tshivulukilu.
Newandamune munyi?
◻ Mmu mishindu kayi mudi Nzambi muleje dinanga divulavulayi bua bukua-bantu?
◻ Bua tshinyi muoyo mupuangane wa muntu uvua ukengedibua bua kupikula ndelanganyi ya Adama?
◻ Nku mushinga kayi mukole kuvua Yehowa mupeteshe tshia-bupikudi?
◻ Ntshinyi tshidi tshia-bupikudi tshienzeja?
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Nzambi wakafila Muanende umuepele mulela