Mukanda wa kudi Nzambi
“Katshia mulayi kauvua mutuala kudi disua dia muntu, kadi bantu bakakula malu a kudi Nzambi bu muvuabu benzeja kudi spiritu munsantu.”—2 PETELO 1:21, NW.
1, 2. (a) Bua tshinyi bamue badi bebeja bikala Bible ne mushinga bua nsombelu wa lelu? (b) Mbijadiki bisatu kayi bitudi mua kukuata nabi mudimu bua kuleja ne: Bible ng’wa kudi Nzambi?
BIBLE udi ne mushinga bua bantu badi ne muoyo pabuipi ne ntuadijilu wa siekele wa 21 anyi? Bamue badi bela meji ne: kabiena nanku. “Muntu nansha umue kêna mua kulomba bua kutumika ne mukanda wa dilongesha dia shimi wa mu 1924 mu tulasa tudibu balonga shimi lelu—mbamanye malu mavule adi atangila shimi katshia ku tshikondo atshi,” ke muakafunda Dr. Eli S. Chesen, umvuija bua tshinyi uvua wela meji ne: Bible ukadi mupitshile matuku. Pa mutu pa mutu, tshijadikilu etshi tshidi tshimueneka bu tshia meji. Mu mishindu yonso, muntu mmulonge bivule mu malu a sianse, masama a mpala ne ngikadilu ya bantu kubangila mu bikondo bifundilebu Bible. Pa nanku, bamue badi badiebeja ne: ‘Mmunyi mudi mukanda wa kale bu eu mua kupangila bilema mu malu a sianse? Mmunyi mudiwu mua kuikala ne mibelu idi ikuatshisha bua nsombelu wa lelu?’
2 Bible nkayende udi ufila diandamuna. Mu 2 Petelo 1:21 (NW), badi batuambila ne: baprofete ba mu Bible “bakakula [malu a] kudi Nzambi bu muvuabu benzeja kudi spiritu munsantu.” Bible udi nenku uleja ne: mmukanda wa kudi Nzambi. Kadi, mmunyi mutudi mua kutuisha bakuabu se: bualu ebu mbulelela? Tukonkononayi bijadiki bisatu bidi bileja ne: Bible n’Dîyi dia Nzambi: (1) Mmujalame mu malu a sianse, (2) udi ne mêyi-maludiki akena ashikila adi ne dikuatshisha bua nsombelu wa lelu ne (3) udi ne milayi misunguluke ikadi mikumbane, anu bu mudi malu menzeke kale aleja.
Mukanda udi umvuangana ne malu a sianse
3. Bua tshinyi masokolola a sianse ki mmateke Bible mu njiwu?
3 Bible ki mmukanda wa sianse nansha. Kadi, mmukanda wa bulelela, ne bulelela kabuena bushintuluka munkatshi mua tshikondo tshile. (Yone 17:17) Masokolola a bena sianse ki mmateke Bible mu njiwu nansha. Padiye utela malu masuikakaja ku sianse, kêna wakula nansha kakese bua ngenyi ya kale “ya malu a sianse” yakamueneka mikale mianu ya patupu. Bushuwa, udi ne malu adi kaayi anu malelela bilondeshile malu a sianse, kadi adi kabidi abengangana bikole ne mmuenenu mianyisha ivuaku. Tshilejilu, tangila diumvuangana pankatshi pa Bible ne luondapu lua buena-lelu.
4, 5. (a) Ntshinyi tshivua ba-minganga ba kale kabayi bumvue pa bidi bitangila masama? (b) Bua tshinyi Mozese uvua bushuwa mumanye ngondapilu ya ba-minganga bena Ejipitu?
4 Ba-minganga ba kale kabavua bumvue bimpe menemene mutu masama atangalaka, kabavua bajingulule mene mushinga wa mankenda mu dibabidila masama. Ngondapilu mivule ya kale idi mua kumueneka mishadile ku mêyi-makulu a lelu. Umue wa ku mikanda ya kale idiku ya malu a luondapu ng’wa Ebers Papyrus, mmamanyisha masangisha a malu a luondapu a mu Ejipitu, wa kubangila bu mu 1550 K.B.B. Udi ne ngondapilu 700 bua masama mashilangane, “alondangana kubangila ku tshisuminu tshia ngandu too ne ku bisama bia luzadi lua muan’a nkasa.” Mivule ya ku ngondapilu eyi kayivua nansha ipatula bipeta bimpe, kadi imue ya kudiyi ivua ya njiwu mikole. Bua kuondapa mputa, bumue bua ku manga mafunda buvua bulomba difita bunyawu bua muntu busambakaja ne bintu bikuabu.
5 Mukanda eu wa ngondapilu ya bena Ejipitu uvua mufunda bu mu tshikondo tshimuetshimue ne mikanda ya kumpala ya mu Bible, ivua ne Mikenji ya Mozese. Mozese, mulela mu 1593 K.B.B., wakakolela mu Ejipitu. (Ekesode 2:1-10) Mukoleshila mu nzubu mua Faraone, Mozese uvua ‘muyisha lungenyi luonso lua bena Ejipitu.’ (Bienzedi 7:22) Uvua muibidilangane ne “baminganga” ba mu Ejipitu. (Tshibangidilu 50:1-3, Mukanda wa Mvidi Mukulu) Ngondapilu yabu ivua kayiyi ipatula bipeta bimpe anyi ya njiwu ivuaku ne buenzeji pa mikanda yende anyi?
6. Mmukandu kayi wa mankenda wa mu Mikenji ya Mozese udi luondapu lua buena-lelu mua kumona bu wa meji?
6 Kadi, Mikenji ya Mozese ivua ne mikandu pa malu a mankenda idi bena malu a luondapu lua buena-lelu mua kumona bu ya meji. Tshilejilu, mukenji uvua utangila bitudilu bia basalayi uvua ulomba ne: bajibikile bunyawu pambelu pa tshitudilu. (Dutelonome 23:13) Eu uvua mushindu wa dibabidila mutambe kubandila. Uvua wambuluisha bua kukuba mpokolo ya mâyi ku dipia tuishi, ne uvua ukuba ku tuishi tua bakteri tuambula kudi njiji ne ku masama makuabu a munda mua diupa atshidi ashipa miliyo mivule ya bantu ku tshidimu tshionso, nangananga mu matunga adi alumbila dilubuluka.
7. Mmikandu kayi ya mankenda ya mu Mikenji ya Mozese yakambuluisha bua kubabidila ditangalaka dia masama a tshiambu?
7 Mikenji ya Mozese ivua ne mikandu mikuabu ya mankenda yakambuluisha bua kubabidila ditangalaka dia masama a tshiambu. Muntu uvua ne disama dia tshiambu, anyi uvuabu bela meji ne: udi nadi, bavua bamuteka pa nkayende. (Lewitiki 13:1-5) Bilamba peshi malongo avua afika ku dilengangana ne nyama mudifuile (pamu’apa bua disama) bavua ne bua kubisukula kumpala kua kuenza kabidi nabi mudimu peshi bavua ne bua kubiosha. (Lewitiki 11:27, 28, 32, 33) Muntu yonso uvua ulenga tshitalu bavua bamuangata bu mupange bukezuke ne uvua ne bua kukumbaja malu a didikezula avua alomba disukula bilamba biende ne diowa mâyi. Mu matuku muanda-mutekete a tshikondo tshia dipanga bukezuke, uvua ne bua kuepuka dilengangana dia ku mubidi ne bakuabu.—Nomba 19:1-13.
8, 9. Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: mikandu ya mankenda ya mu Mikenji ya Mozese ivua mibandile bikole?
8 Mikandu eyi ya mankenda idi isokolola meji avua matambe kubandila. Bena malu a luondapu lua buena-lelu mbafike ku dimanya bivule bua ditangalaka ne dibabidila dia masama. Tshilejilu, malubuluka mu malu a luondapu menza mu siekele wa 19 akafikisha ku ditumika ne ngenzelu mivule bua kuluisha tuishi—bukezuke bua kukepesha dipia tuishi. Tshipeta tshivua dikepela dikole dia masama ne lufu lua kumpala kua dîba. Mu tshidimu tshia 1900, bungi butekemena bua bidimu bia muoyo dîba dia diledibua mu matunga mavule a ku Mputu ne mu États-Unis buvua bushadile ku 50. Biangatshile pinapu, bungi ebu mbubande bikole, ki ng’anu bua dilubuluka dia luondapu mu dikontolola masama, kadi bua mankenda malenga ne nsombelu mimpe kabidi.
9 Kadi, bidimu binunu bivule kumpala kua bena malu a luondapu lua buena-lelu kulongabu mudi masama atangalaka, Bible ukavua mufile mishindu ya diababidila ya meji bua kudikubaku. Kabiena bikemesha muvua Mozese muakule mu matuku ende bua bena Izalele mu ka-bujima bu badi ne muoyo too ne ku bidimu 70 anyi 80. (Musambu 90:10) Mmunyi muvua Mozese mumanye mikandu eyi ya mankenda? Bible nkayende udi umvuija ne: Mikenji ‘ivua mimanyisha kudi banjelo.’ (Bena Galate 3:19, MM) Eyowa, Bible ki mmukanda mufume ku meji a bantu; mmukanda wa kudi Nzambi.
Mukanda udi ne dikuatshisha mu nsombelu wa lelu
10. Nansha muvua Bible mujikija kukadi bidimu bu 2 000, ntshinyi tshidi tshilelela bua mibelu yende?
10 Mikanda idi ifila mibelu mmitangile ku diatuka ne badi bayifundulula anyi bapingaja mikuabu pa muaba wayi mu tshitupa tshîpi. Kadi Bible udi bushuwa wa pa buende. Musambu 93:5 (NW) udi wamba ne: “Mavuluija ebe mmamueneke a kueyemena bikole.” Nansha muvuabu bajikije Bible kukadi bidimu bu 2 000, mêyi ende atshidi anu ne mushinga. Ne adi akuata mudimu ne bipeta bia muomumue nansha bituikale ba dikoba anyi basombele mu ditunga kayi. Tangila bimue bilejilu bia mibelu ya mu Bible idi kayiyi ishikila ne ya “kueyemena bikole.”
11. Kukadi makumi mavule a bidimu, ntshinyi tshivuabu bafikishe baledi ba bungi ku ditaba pa bidi bitangila difila dinyoka kudi bana?
11 Kukadi makumi mavule a bidimu, baledi ba bungi—basaka kudi “ngenyi mipiamipia” ya dikolesha dia bana—bavua bela meji ne: bivua “bikandikibue bua kukandika.” Bavua batshina bua se: dielela bana mikalu divua mua kubasuya ne kubatekesha mu mikolo. Bafidi ba mibelu ba muoyo muimpe bavua bela kashonyi pa se: baledi badi ne bua kufila anu dinyoka dipepele menemene kudi bana babu. Bashikuluji bavule ba mushindu’eu badi mpindieu “babela baledi bua bikale ne ndambu wa dîsu dikole, bua bapeshe bana babu dinyoka,” ke mudi tshikandakanda tshia The New York Times tshilonda.
12. Muaku wa tshiena-Greke mukudimuna ne: “mibelu ne manyoka” udi umvuija tshinyi, ne bua tshinyi bana badi bakengela mibelu ne manyoka bia mushindu’eu?
12 Kadi, katshia kuonso aku Bible mmufile mibelu misunguluke ne ya nkatshinkatshi pa dishidimuna dia bana. Udi ubela ne: “Batatu, kanufiikishi bana benu munda, kadi nutungunuke ne kubakolesha mu mibelu ne manyoka pamue ne buludiki bua lungenyi bia Yehowa.” (Efeso 6:4, NW) Muaku wa tshiena-Greke mukudimuna ne: “mibelu ne manyoka” udi umvuija “dikolesha, dishidimuna, dilongesha.” Bible udi wamba ne: mibelu ne manyoka anyi dilongesha ntshijadiki tshia dinanga dia baledi. (Nsumuinu 13:24) Bana badi balubuluka bimpe muinshi mua mêyi-malombodi masunguluke a nsombelu wa tshitembu adi abambuluisha bua kukolesha ngumvuilu wa tshidi tshiakane ne tshidi tshibi. Dinyoka difila mu mushindu muakanyine didi dibambuluisha bua kudiumvua mu bukubi; didi dibambila ne: baledi babu badi baditatshisha bua bualu buabu ne bua tshidibu benda balua mu bumuntu buabu.—Fuanyikija ne Nsumuinu 4:10-13.
13. (a) Bua dinyoka, ndidimuija kayi didi Bible upesha baledi? (b) Ndinyoka dia mushindu kayi didi Bible ulomba?
13 Kadi Bible udi udimuija baledi mu muanda eu wa dinyoka. Bumfumu bua baledi kabuena ne bua kuikala bua tshinyangu. (Nsumuinu 22:15) Kabena ne bua kupesha muana nansha umue dinyoka dia tshikisu. Tshinyangu tshia ku mubidi katshiena ne muaba mu dîku didi ditumikila Bible. (Musambu 11:5) Nansha tshinyangu tshia mu mpampakenu—mêyi makole, ditobololangana dia munanunanu, ne mineku idi ibungamija, bionso ebi bidi mua kuboza lungenyi lua muana. (Fuanyikija ne Nsumuinu 12:18.) Bible udi udimuija baledi ne meji onso ne: “Nuenu batatu, kanufiikishi munda mua bana benu, bua mitshima yabo kaibungami [peshi, “nenubapatule mutshima wonso pambelu,” Phillips].” (Kolosai 3:21) Bible udi ulomba bua kuikala ne mishindu ya dibabidila malu. Mu Dutelonome 11:19, mbabele baledi bua kutumika ne bikondo bia dijikija lutetuku bua kubueja malu a mushinga a nsombelu wa tshitembu ne wa mu nyuma mu lungenyi lua bana babu. Mibelu ayi mitoke ne ya meji ya dikolesha dia bana idi ne mushinga lelu anu bu muvuayi nawu mu bikondo bifundilebu Bible.
14, 15. (a) Mmu mushindu kayi udi Bible ufila bivule kupita mibelu ya meji patupu? (b) Mmalongesha kayi a mu Bible adi mua kuambuluisha balume ne bakaji ba makoba ne matunga mashilangane bua kudimona bu ba muomumue?
14 Bible udi ufila bivule kupita mibelu ya meji patupu. Mukenji wende udi usankisha mutshima. Ebelu 4:12 udi wamba ne: ‘Dîyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole, didi dipita muele wonso musakisha nseke ibidi kutua, didi ditubula too ne ku dipandulula dia muoyo ne nyuma, ne dia manungu ne buongo bua mikupa, didi dijingulula lukasa meji ne malu adi mutshima musue kuenza.’ Tangila tshilejilu tshia bukole busonsodi bua Bible.
15 Lelu’eu bantu mbapandulula kudi mikalu ya makoba, matunga ne bisa. Mikalu eyi miela kudi bantu mmikankamije dishipa dia bantu ba bungi badi kabayi ne bualu mu mvita pa buloba bujima. Ku lunga luseke, Bible udi ne malongesha adi ambuluisha balume ne bakaji ba makoba ne matunga mashilangane bua kudimona bu ba muomumue. Tshilejilu, Bienzedi 17:26 udi wamba ne: Nzambi “wakafuka bisamba bionso bia bantu, bafuma mu muntu umue.” Bidi bileja ne: bushuwa kudi dîku anu dimue—dîku dia bukua-bantu! Bible udi kabidi utukankamija bua ‘kuidikija Nzambi,’ udiye wamba bualu buende ne: ‘Kêna ne kansungansunga, kadi yeye udi witabuja wa mu tshisamba tshionso udi umutshina, udi wenza malu makane.’ (Efeso 5:1; Bienzedi 10:34, 35) Bua aba badi bushuwa bakeba bua kuikala ne nsombelu mumvuangane ne malongesha a mu Bible, dimanya edi didi ne buenzeji budi bufila buobumue. Didi ne buenzeji too ne mu buondoke—mu mutshima—diengulula mikalu miela kudi bantu idi ipandulula bantu. Didiku bushuwa ne buenzeji mu bulongolodi bua lelu anyi?
16. Londa bualu buenzeka budi buleja ne: Bantemu ba Yehowa badi bushuwa mu buena-muntu bua buloba bujima.
16 Kakuyi mpata! Bantemu ba Yehowa mbamanyike bikole bua buena-muntu buabu bua buloba bujima, budi busangisha bantu ba nsombelu mishilangane bavua pa tshibidilu kabayi mua kuikalangana mu ditalala. Tshilejilu, mu ndululu ya bisa mu Rwanda, Bantemu ba Yehowa ba tshisa tshionso bakakuba bana babu bena nkristo balume ne bakaji ba tshisa tshikuabu, bateka mioyo yabu buobu bine mu njiwu mu dienza nenku. Musangu mukuabu, Ntemu kampanda Hutu wakasokoka mu nzubu muende dîku kansanga dia ba-Tutsi divua ne bana basambombo dia mu tshisumbu tshiabu. Bia dibungama, ndekelu wa bionso bakatandula dîku edi dia ba-Tutsi ne kudishipabu. Mpindieu muanetu Hutu ne dîku diende bakakama tshiji tshia bashipianganyi ne bavua ne bua kunyemena mu Tanzanie. Bavua balonde bilejilu bikuabu bivule bia muomumue. Bantemu ba Yehowa badi bajingulula ne lukasa luonso ne: buobumue bua mushindu’eu budi mua kuenzeka bualu mitshima yabu mmilenga bikole kudi bukole busonsodi bua mukenji wa mu Bible. Muanda wa se: Bible udi mua kusangisha bantu mu bulongolodi ebu bûle ne lukuna ntshijadiki tshikole tshia se: ng’wa kudi Nzambi.
Mukanda wa milayi milelela
17. Mmunyi mudi milayi ya mu Bible mishilangane ne malu madianjila kuamba kudi bantu?
17 “Mulayi nansha umue wa mu Mufundu kawena ufuma ku diumvuija dia muntu nkayende,” ke mudi 2 Petelo 1:20 (NW) wamba. Baprofete ba mu Bible kabavua bakonkonona kuvua malu a mu bulongolodi buvuaku aye matangile ne pashishe bafila mamanyisha mashindamene pa dijingulula diabu nkayabu dia malu au. Ne kabavua badianjila kuamba malu kaayi masunguluke avuabu mua kuakaja bua umvuangane ne bualu buonso buenzeka mu matuku atshilualua. Tshilejilu, tutangilayi mulayi wa mu Bible uvua musunguluke mu mushindu wa pa buawu ne uvua mudianjile kuamba bualu bushilangane ne buvua bantu bavua ne muoyo mu tshikondo atshi mua kuikala batekemene.
18. Bua tshinyi basombi ba mu Babilone wa kale bavua bushuwa badiumvua mu bukubi bua bungi, kadi ntshinyi tshivua Yeshaya mudianjile kuamba bua Babilone?
18 Mu siekele wa muanda-mutekete K.B.B., Babilone uvua tshimenga tshikulu tshia Ampire wa bena Babilone tshivua tshimueneka katshiyi kutshimuna. Tshimenga etshi tshivua tshiele Musulu wa Efrate munkatshi, ne mâyi a musulu eu avua matumika nawu bua kuenza mukidi mualabale ne muondoke pamue ne njila miumbula ya mâyi. Tshimenga etshi tshivua kabidi tshikuba kudi bimanu bibidi bia mupimbu, bikolesha kudi bibumba bia bukubi. Bena mu Babilone bavua bushuwa badiumvua mu bukubi bua bungi. Kadi, mu siekele wa muanda-mukulu K.B.B., kumpala mene kua Babilone kufikaye ku dipeta butumbi buende, muprofete Yeshaya ukavua muambe ne: ‘Babilone neikale bu Sodome ne Gomore pakabibutulabu kudi Yehowa. Kêna wikala ne bantu kashidi, bantu kabena bashikamamu kabidi too ne tshiendelele. Muena Arabe kêna ushimikamu ntenta wende kabidi, ne balami ba mikoko kabena baladikaku mikoko yabu.’ (Yeshaya 13:19, 20) Tangila ne: mulayi eu kauvua patupu mudianjile kuamba se: Babilone uvua ne bua kubutuka, kadi wakamba kabidi ne: uvua ne bua kushala kashidi kayi muasa. Mbualu kayipu budianjila kuamba bua dikima! Yeshaya uvua mua kuikala mufunde mulayi wende panyima pa mumane kumona Babilone mubutula anyi? Malu a kale adi andamuna ne: tòo!
19. Bua tshinyi mulayi wa Yeshaya kawakakumbana tshishiki mu dia 5 Kasuamansense 539 K.B.B.?
19 Butuku bua dia 5 Kasuamansense 539 K.B.B., Babilone wakatonkoka ku bianza bia biluilu bia bena Medo-Perse bilombola kudi Sirise Munene. Nansha nanku, mulayi wa Yeshaya kawakakumbana tshishiki mu tshikondo atshi. Panyima pa dikuatshibua kudi Sirise, Babilone bu musoko muasa—nansha muvuaye mutekete—wakatungunuka munkatshi mua siekele mivule. Mu siekele muibidi K.B.B., bu mu tshikondo tshiakatentulabu Muvungu wa ku Mbuu Mufue wa mukanda wa Yeshaya, bena Pâtia bakakuata Babilone, uvuabu bamona musangu au bu tshintu tshia kujinga mu mushindu wa pa buawu tshivua matunga a kumpenga aluila mvita. Josèphe, mushikuluji wa malu a kale muena Yuda wakaleja ne: bena Yuda “ba bungi” bavua basombelamu mu siekele wa kumpala K.B.B. Bilondeshile mukanda kampanda (The Cambridge Ancient History), bangenda ba mu Tademô bakasa nsangilu wa bungenda wa bubanji bua bungi mu Babilone mu 24 B.B. Nenku, ku ndekelu kua siekele wa kumpala B.B., kabavua banji kubutula Babilone butubutu; pabi, bakavua bajikije mukanda wa Yeshaya mutantshi mule kumpala kua tshikondo atshi.—1 Petelo 5:13.
20. Ntshijadiki kayi tshidiku tshidi tshileja ne: Babilone wakashala ndekelu wa bionso “mushiki wa mabue”?
20 Yeshaya katshivua ne muoyo bua kumona muvua Babilone ushala kayi muasa. Kadi mu dikumbana dia mulayi, ndekelu wa bionso Babilone wakashala anu “mushiki wa mabue.” (Yirmeya 51:37, MMM) Bilondeshile Jérôme, mushikuluji wa tshiena Ebelu (mulela mu siekele muinayi B.B.), mu matuku ende Babilone uvua buloba bua dilembela nyama muvua “nyama ya mishindu yonso” itambakena, ne mmushale tshipela too ne lelu’eu. Diasulula kayi dionso dia Babilone bu muaba wa ba-musua luendu didi mua kukoka bakumbudi, kadi ‘ndelanganyi ne tunkanunuina’ tua Babilone ntujimine kashidi, anu bu muakadianjila kuamba Yeshaya.—Yeshaya 14:22, MMM.
21. Bua tshinyi baprofete bena lulamatu bavua ne bukokeshi bua kudianjila kuamba malu a matuku atshilualua ne bujalame budi kabuyi mua kupangila?
21 Muprofete Yeshaya kavua mufile dimanyisha dishindamene pa malu mamona. Kavua nansha mufundulule muyuki eu bua kuumuenesha bu mulayi. Yeshaya uvua muprofete mulelela. Ke muvua kabidi baprofete bakuabu bonso bena lulamatu ba mu Bible. Bua tshinyi bantu aba bavua ne bukokeshi bua kuenza tshidi bantu bakuabu kabayi mua kuenza—kudianjila kuamba malu a matuku atshilualua ne bujalame budi kabuyi mua kupangila? Diandamuna nditoke. Milayi yakafumina kudi Nzambi wa milayi, Yehowa, ‘Eu udi udianjila kuleja bantu nshikidilu wa bualu ku tshibangidilu tshiabu.’—Yeshaya 46:10.
22. Bua tshinyi tudi ne bua kuenza muetu muonso bua kubela bantu ba mitshima milulame bua badikonkonuene Bible?
22 Nenku Bible mmuakanyine dimukonkonona anyi? Tudi bamanye ne: bidi nanku! Kadi bantu ba bungi ki mbatuishibue nansha. Bakadi ne mmuenenu kampanda pa Bible nansha mudibu pamu’apa kabayi banji kumubala. Vuluka mulongeshi mutela ku mbangilu kua tshiena-bualu tshishale. Wakitaba dilonga dia Bible, ne panyima pa dikonkonona Bible ne lubatshi luonso, wakafika ku nkomenu wa se: mmukanda wa kudi Nzambi. Ndekelu wa bionso wakatambula bu Ntemu wa Yehowa, ne lelu’eu udi wambuluisha bu mukulu! Tuenzayi muetu muonso bua kubela bantu ba mitshima milulame bua badikonkonuene Bible ne pashishe bapete mmuenenu pa bidi bimutangila. Tudi bashindike ne: biadienzelabu dikonkonona dia mu bululame, nebafike ku dijingulula ne: Bible, mukanda eu wa pa buawu, udi bushuwa mukanda bua bantu bonso!
Udi mua kumvuija anyi?
◻ Mmunyi muudi mua kutumika ne Mikenji ya Mozese bua kuleja ne: Bible ki mmufume kudi bantu?
◻ Mmêyi-maludiki kayi a mu Bible akena ashikila adi ne dikuatshisha bua nsombelu wa lelu?
◻ Bua tshinyi mulayi wa mu Yeshaya 13:19, 20 kauvua mua kuikala mufunda panyima pa malu mamane kuenzeka?
◻ Ntshinyi tshitudi ne bua kukankamija bantu ba mitshima milulame bua kuenza, ne mbua tshinyi?
[Kazubu mu dibeji 19]
Netuambe tshinyi bua malu akena kujadika?
Mu Bible mudi biambilu kabukabu kabiyi ne tshijadiki tshidikadile tshidi tshimueneka. Tshilejilu, tshidiye wamba bua muaba udi kauyi umueneka, musombela kudi bifukibua bia mu nyuma kabena mua kutshijadika—anyi kupanga kutshijadika—bilondeshile malu a sianse. Malu aa akena kujadika adi amu enza bua Bible abengangane ne malu a sianse anyi?
Elu ndukonko luvua nalu mushikuluji wa malu a mabulunge wakatuadija kulonga Bible ne Bantemu ba Yehowa kukadi bidimu bivule. Udi uvuluka ne: “Ndi ne bua kutonda ne: kuitaba Bible kuvua kunkolele kumpala bualu tshivua mua kujadika amue malu a mu Bible bilondeshile malu a sianse.” Muntu eu wa muoyo muimpe wakatungunuka ne kulonga Bible ne ndekelu wa bionso wakatuishibua ne: bijadiki bidiku bidi bileja ne: Bible n’Dîyi dia Nzambi. Udi umvuija ne: “Ebi biakakepesha dijinga dianyi dikole dia kujadika bualu buonso bua mu Bible mu mushindu mudikadile. Muntu udi musue malu a sianse udi ne bua kuikala mudiakaje bua kukonkonona Bible bilondeshile mmuenenu wa mu nyuma, tshianana kakuitaba bulelela. Katuena mua kutekemena bua malu a sianse kujadikawu tshiambilu tshionso tshia mu Bible. Kadi bualu bimue biambilu kabiena kujadika, abi kabiena biumvuija ne: mbia dishima. Bualu bua mushinga mbua se: bujalame bua Bible budi mua kujadikibua muaba wonso udibu mua kujadikibua.”
[Tshimfuanyi mu dibeji 17]
Mozese wakafunda mikandu ya mankenda ivua mipite kule ya mu tshikondo atshi