Utu unemeka bunême buabu anyi?

BUNGUIJA bu nyama ne bela mu bukoya ne mupuya mubi kabiyi kumvuija, bena mu Afrike ba ku tshilelelu bakatumibua mu mazuwa ku Amerike bu bintu bia disumbisha. Bantu batue ku tshia bibidi tshimue bavua ne bua kufua kumpala mene kua kufika kuvuabu baya. Ne tshikisu tshionso bakatapulula bena mu dîku, kabayi mua kumonangana kabidi. Bungenda bua bapika buvua munkatshi mua bikondo bitambe bubi mu dikengesha dia muntu kudi muntu nende. Makuabu malu bu aa akenzeka pavua batshimunyi ba bukole bakokeshe ne tshikisu tshionso bantu bavua kabayi ne mushindu wa kudisungila.

Kunyenga muntu bunême kudi mua kuikala bualu bua tshikisu tshikole kupita mikumu ya ku mubidi. Kudi kunyanga too ne lungenyi lua muntu. Nansha mudibu bajikije bupika mu matunga a bungi, dinyanga dia bunême bua muntu nditungunuke, pamu’apa mu mishindu ya budimu bukole.

Ku lukuabu luseke, bena nkristo balelela badi badienzeja bua kuteya ntema ku mubelu wa Yezu Kristo wa ‘kunanga muntu nabu bu mudibu badinange buobu bine.’ Pa nanku, badi badiebeja ne: ‘Ntu nnemeka bunême bua bumuntu bua bakuabu anyi?’​—Luka 10:27.

Bunême mbumuenesha ku tshilejilu

Bilondeshile nkonga-miaku kampanda, bunême nngikadilu anyi nsombelu wa dikala ne mushinga, lumu anyi dituibua mushinga. Edi ndiumvuija diakanyine dia muanzu wa Mfumu Mukulu pa bionso, Yehowa Nzambi! Bushuwa, misangu mivule Mifundu itu yakula bua bunême padiyi yakula bua Yehowa ne bumfumu buende. Mozese, Yeshaya, Yehezekele, Danyele, mupostolo Yone, ne bakuabu bavua ne diakalenga dia kumona bikena-kumona bienzeja ku spiritu bia Mutambe Kutumbuka ne lubanza luende lua mu diulu, ne misangu yonso mumvuija abu avua afila tshimfuanyi tshia bumfumu ne bunême bikuate buôwa. (Ekesode 24:9-11; Yeshaya 6:1; Yehezekele 1:26-28; Danyele 7:9; Buakabuluibua 4:1-3) Mu disambila kampanda dia disamuna, Mukalenge Davidi wakamba: “O Yehowa, bunene ne bukole ne bulenga ne bulengele ne bunême mbiebe; bualu bintu bionso mu diulu ne pa buloba mbiebe.” (1 Kulondolola 29:11, NW) Bulelela, kakuena muntu nansha umue udi muakanyine lumu ne dimutua mushinga mukole kupita Yehowa Nzambi nkayende.

Mu difuka muntu mu tshimfuanyi ne tshifuanyikiji tshiende, Yehowa wakapesha bantu ndambu wa mushinga, didinemeka ne bunême. (Genese 1:26) Pa nanku, mu malanda etu ne bakuabu, tudi ne bua kupesha muntu yonso lumu ne kanemu bidi bimuakanyine. Patudi tuenza nenku, bushuwa tudi tuanyisha Mpokolo wa bunême bua bantu, Yehowa Nzambi.​—Musambu 8:4-9.

Bunême mu malanda a mu dîku

Ku buenzeji bua spiritu, mupostolo Petelo, uvua musele, wakabela balume bena nkristo bua kupesha bakaji babu “lumu bu dibungu ditambe butekete.” (1 Petelo 3:7, NW; Matayo 8:14) Mupostolo Paulo wakabela ne: “Ku lukuabu luseke, mukaji udi ne bua kuikala ne kanemu kondoke kudi bayende.” (Efeso 5:33, NW) Pa nanku, mu dibaka, lumu ne kanemu bua bunême bua bumuntu bua muena dibaka nebe mbualu bulomba kudi Bible. Mmu mishindu kayi mutudi ne bua kubileja?

Anu bu mudi mâyi apesha mutshi udi ukola muoyo, ngakuilu mulenga ne misalu mimpe pankatshi pa mulume ne mukaji, mu bantu ne pa nkayabu, bidi mua kukolesha malanda mashême abu. Kadi, diambangana mêyi makole, a bipendu anyi a kapetu ne malu adi afuishangana bundu, bu mutusombele tubiumvua misangu mivule mu manaya a mineku ku TV, bidi bibutula. Bidi mua kulela nyanji mibi ya dibenga kudimona ne mushinga, ya dibungama, ne njiya; bidi mene mua kukeba mputa ya mu mpampakenu idi kayiyi mipepele bua kuondopa.

Kunemeka bunême bua bumuntu bua bakuabu kudi kabidi kumvuija kubitaba anu bu mudibu amu, kakuyi diteta mua kubenza bilondeshile tshiudi mumane kufumba mu meji peshi dibafuanyikija bibi ne bakuabu. Ebi bidi ne mushinga nangananga pankatshi pa balume ne bakaji. Muaba udi diyukidilangana ne udi mêyi apatuka mu mushindu mudilekelele ne mupepele, ne udi muntu nansha umue kayi umvua buôwa bua se: mbafuane kumutobolola anyi kumutandisha, bulunda bushême nebukole. Padi muntu muikale muende mua kuonso eku mu dibaka, nenku nzubu udi bulelela ulua tshisokomenu ku bulongolodi ebu bua tshikisu ne bua tshimvundu budi pambelu.

Mifundu idi itumina bana dîyi bua kunemeka ne kutumikila baledi babu. Ku luabu luseke, baledi ba meji ne ba dinanga badi ne bua kuitaba bunême bua bana babu. Ka-lumbandi kela ne musangelu bua tshikadilu tshimpe, kalamakaja ne dinyoka dia lutulu padibi bikengedibua, kadi kambuluisha bua kukolesha ‘buludiki bua lungenyi bua Yehowa.’ Mitobu ya misangu yonso, dikana, ne dinyikangana mêna adi apuekesha milongo bu mudi “tshiluwa” anyi “tshibulangenyi” nebibafiikishe munda tshianana.​—Efeso 6:4, NW.

Mukulu umue muena nkristo muikale kabidi tatu, udi ukolesha bana ba balume basatu ne ba bakaji basatu ba bidimu bishilangane, udi wamba ne: “Ku Nzubu wa Bukalenge, tuvua tufila dinyoka divua dikengedibua mu tshimuma. Pa tshibidilu kunyungisha kakese anyi bikole ne lukengibu, dîsu dia didimuija bivua bikumbane. Pavuabi bikengela dinyoka dikole, tuvua tudifila kumbelu kuetu ne kule ne bana bakuabu. Mpindieu ukadi bana aba bakole, dinyoka didi dilomba kupesha muana yonso mibelu ya dinanga ne ya meji ya mu Dîyi dia Nzambi bilondeshile majinga a muntu ne muntu. Tudi tuteta bua kulama malu masokoka mu mianda eyi ya muntu nkayende, nenku tuleja kanemu bua bukenji budi nabu muana yonso bua kulama malu ne bunême.”

Bualu budi kabuyi kulengulula ndikengela dia kuikala ne ngikadilu mimpe mu mêyi ne mu bienzedi mu dîku. Dibidilangana kadiena ne bua kutufikisha ku dipua muoyo mêyi bu mudi “wewe mua kusua,” “tuasakidila,” “mfuileku luse” ne “ndi muenze tshilema.” Ngikadilu mimpe idi ne mushinga mukole mu dilama bunême buebe wewe muine ne mu dinemeka dia bakuabu.

Mu tshisumbu tshia bena nkristo

Yezu wakamba ne: “Luayi kundi, nuenu bonso badi bakenga ne bazengele ne majitu, ne nennukankamije.” (Matayo 11:28, NW) Bantu bavuabu bakengesha ne babungamija, nansha bana batekete, bonso bavua badiumvua bakokibue bikole kudi Yezu. Bavua babapepeja kudi bamfumu ba bitendelelu bena lutambishi ne badiangatshi bu bakane pamue ne balombodi ba mu tshikondo atshi. Kadi bakamona Yezu bu muntu uvua ubapesha bunême buvua bubakanyine.

Mu didikija Yezu, tuetu petu tudi basue kuikala mpokolo wa dikankamija kudi bena kuitabuja netu. Bidi biumvuija kukeba mpunga ya kubakolesha ku ngakuilu wetu ne bienzedi bietu. Bitu misangu yonso biakanyine bua kuikala bushuwa muena kalolo ne mêyi malenga ne makane mu miyuki yetu. (Lomo 1:11, 12; 1 Tesalonike 5:11) Tudi tuleja ne: tudi ne ntema ku nyanji ya bakuabu pa kutabalela bitudi tuamba ne mushindu utudi tubiamba. (Kolosai 4:6) Mvuadilu muakanyine ne mmuenekelu muimpe mu bisangilu bia bena nkristo bidi kabidi bileja kanemu kondoke bua bunême bua Nzambi wetu, bua ntendelelu wende ne bua batendeledi netu.

Yezu uvua unemeka bunême bua bantu nansha pavuaye ubakuatshila mudimu. Kavuaku mudibandishile mushinga pambidi pa bakuabu anyi mubapuekeshe milongo. Pakalua muena nsudi kudiye ukeba luondapu, Yezu kakipata muntu eu bu mupange bukezuke ne kayi ne mushinga, anyi kakenza tshishima bua kudileja kudi bantu. Kadi, pavua muena nsudi musengelele Yezu ne: ‘Mukalenge, biwasua, udi mumanye mua kundengeja.’ Wakapesha muena nsudi eu bunême pa kuamba ne: “Ndi musue.” (Luka 5:12, 13) Mmunyipu mudibi bilengele buetu tuetu bua kubenga kuambuluisha anu aba badi bakenga kadi bua kubajadikila kabidi ne: kabena bu bujitu kadi tudi babasue ne babanange! Pa tshibidilu mu bulongolodi ebu batu balengulula, bepuka anyi bapuekesha milongo ya bantu bena bundu, babungame ne balema. Kadi badi ne bua kusangana bunyana bulelela ne dianyishangana padibu munkatshi mua bana babu balume ne bakaji bena nkristo. Tudi ne bua kuenza tshietu tshitupa bua kukolesha lungenyi elu.

Yezu uvua munange bayidi bende bu ‘bende mene’ ne ‘wakabasua too ne ku nshikidilu’ nansha muvuabu ne mapanga ne bumuntu bushilangane. (Yone 13:1) Wakabamona ne mitshima mikezuke ne bulamate bua anyima mujima kudi Tatuende. Bia muomumue, katuena ne bua kutumpila batendeledi netu ngenyi mibi anu bualu kabena mua kuenza malu mu mushindu utudi basue peshi bualu bibidilu anyi bumuntu buabu budi mua kutufiikisha munda. Kanemu bua bunême bua bana betu nekatusake bua kubananga ne kubitaba anu mudibu amu, bikala ne dieyemena dia se: mbanange pabu Yehowa ne badi bamusadila ne ngenyi mikezuke.​—1 Petelo 4:8-10.

Nangananga bakulu badi ne bua kuikala ne ntema bua kabafiki ku dikebela aba badibu babapeshe bua kukuba kanyinganyinga kadi kakayi kakanyine. (1 Petelo 5:2, 3) Padibu basangila ne muena mu tshisumbu kampanda udi muenze mpekatu, nebikale bimpe bua bakulu kutekesha mêyi abu ne bulenga ne kanemu ne kuepuka diela nkonko ya lunsuya idi kayiyi ne mushinga. (Galatia 6:1) Nansha padibu balongolole dikanyina dikole dia muntu anyi dinyoka, badi ne bua kutungunuka ne kunemeka bunême ne didinemeka bia muenji wa bubi.​—1 Timote 5:1, 2.

Tulame bunême bua bumuntu

Bafukibue mu tshimfuanyi ne tshifuanyikiji tshia Nzambi, tudi ne bua kuleja, mu bualabale buakanyine, ngikadilu milengele ya Nzambi​—pamue ne bunême—​mu nsombelu wetu wa dituku dionso. (Genese 1:26) Bia muomumue, mu dîyi-dituma dia se: ‘unange muntu nebe muudi mudinange wewe muine’ mudi dikengela dia kuikala ne nkatshinkatshi wa bunême bua muntu ne didinemeka. (Matayo 22:39) Bualu budi ne: bituasua bua bakuabu kutulejabu kanemu ne kutuambika bunême, tudi ne bua kuleja ne: tudi babiakanyine.

Bualu bua mushinga mu dilama didinemeka ne bunême bua muntu ndilama kuondo ka muoyo kakezuke. Kuondo ka muoyo kanyanguke ne bisama bia dipila bidi bifikisha kakuyi lutatu ku nyanji ya dibenga kudimona ne mushinga, ya dipangila ne dibungama. Pa nanku, bikala muntu muenze bubi bunene, udi ne bua kuela diakamue bidia bua dinyingalala ne kukeba dikuatshisha dia mu nyuma dia kudi bakulu bua kumona mua kupetela “bikondo bia dikankamija . . . ku bumuntu bua Yehowa.” Mu dikankamija edi mudi dipingajilula dia bunême bua bumuntu bua muntu ne didinemeka.​—Bienzedi 3:19, NW.

Mbimpe kabidi kuenza misangu yonso madikolela a bungi bua kukuba kuondo ketu ka muoyo kalongesha kudi Bible, katuyi tulekela tshintu nansha tshimue tshikanyanga anyi tshikatekesha. Dileja didikanda mu bitupa bionso bia nsombelu wetu wa ku dituku dionso​—didia, dinua, dienda mushinga, dijikija lutetuku, malanda ne badi kabayi balume anyi bakaji netu—​nebituambuluishe bua kulama kuondo ka muoyo kakezuke ne nebitupeshe mushindu wa kuleja butumbi ne bunême bia Nzambi mu nsombelu wetu.​—1 Kolinto 10:31.

Bidi bishi bikala didipisha bua bilema bietu kadiyi dikepela? Anyi tshia kuenza ntshinyi bikala bivulukidi bia ntatu mipeta bitungunuka ne kutukengesha? Nyanji eyi idi mua kuzaza bunême bua bumuntu buetu ne kutuala kanyinganyinga kakole. Mmunyipu mudi mêyi a Mukalenge Davidi adi mu Musambu 34:18 afila busambi: ‘Yehowa udi pabuipi ne bantu badi ne mitshima idi itamba kunyingalala, udi usungila badi ne mitshima ya majiya’! Yehowa udi pabuipi ne mmudiakaje bua kukuatshisha basadidi bende padibu bapetangana ne kanyinganyinga ne nyanji ya dibenga kuikala ne mushinga. Dimutendekena pamue ne dikeba diambuluisha dia aba badi bakumbane mu nyuma, bu mudi baledi bena nkristo, bakulu, ne bantu bakuabu bapie ba mu tshisumbu, ke mushindu wakupingajilula didinemeka ne bunême bua muntu.​—Yakobo 5:13-15.

Ku lukuabu luseke, tudi ne bua kuikala badimuke bua kubenga kubuejakaja bunême bua muntu ne lutambishi. Mubelu wa mu Mifundu udi se: “kanudiangatshi ne mushinga mupite pa unudi nawo, apo nudiangate ne mushinga muakane, muntu yonso bilondeshile pa ditaba didi [“Nzambi,” NW] mumupe.” (Bena Roma 12:3, MM) Nansha mudibi biakanyine bua kudima didinemeka, katuena basue kunekesha mushinga wetu anyi kubuejakaja bunême bua muntu ne budisui pamue ne madikolela makole adi bamue benza bua kulama lumu ku mêsu kua bakuabu.

Eyowa, kanemu bua bunême bua mukuabu mbualu bulomba bena nkristo. Bena mu dîku dietu ne bena nkristo netu bonso badi ne mushinga ne mbakanyine kanemu, lumu ne dibatua mushinga dietu. Yehowa mmupeshe yonso wa kutudi ndambu wa bunême ne lumu bitudi ne bua kuitaba ne kulama. Kadi pa mutu pa bionso, tudi ne bua kudima kanemu kondoke bua bunême budi bupite manême onso ne bua bumfumu bua Tatu wetu wa mu diulu, Yehowa Nzambi.

[Tshimfuanyi mu dibeji 31]

Bana badi mua kuleja kanemu bua balema