Baledi, tshilejilu tshienu tshidi tshilongesha tshinyi?
“Nulue bidikiji ba Nzambi, bu bana bananga, ne nutungunuke ne kuenda mu dinanga.”—EFESO 5:1, 2, NW.
1. Mmêyi kayi a dilonda avua Yehowa muambile baledi betu ba kumpala?
YEHOWA ke Muenji wa dîku. Dîku dionso ndifumine kudiye bualu wakenza dîku dia kumpala ne kupeshaye mulume ne mukaji ba kumpala bukokeshi bua kulelangana. (Efeso 3:14, 15) Wakambila Adama ne Eva mêyi a nshindamenu a buobu kulonda avua abaleja midimu yabu, ne wakabashila kabidi mpunga mukumbane bua bamone mua kuenza mudimu ne ngenyi yabu bua kukumbaja midimu ivuabu babapeshe. (Genese 1:28-30; 2:15-22) Kunyima kua Adama ne Eva bamane kuenza mpekatu, mêku akapeta nsombelu mikole menemene. Nansha nanku, bua dinanga diende Yehowa wakafila mibelu ivua mua kuambuluisha basadidi bende bua kutantamena nsombelu eyi.
2. (a) Mbanganyi badi Yehowa muenze nabu mudimu bua kupesha malongesha mafunda bukole ku diambuluisha dia malongesha a mukana? (b) Nnkonko kayi idi baledi ne bua kudiela?
2 Bu mudiye Mulongeshi wetu Munene, Yehowa ki mmufile anu mibelu mifunda idi yakula bua tshitudi ne bua kuenza ne tshitudi katuyi ne bua kuenza nansha. Mu tshikondo tshia kale, wakasangisha malongesha mafunda ne malongesha a mukana ku diambuluisha dia bakuidi, baprofete ne bamfumu ba mêku. Nnganyi udiye wenza nende mudimu bua kufila dilongesha edi dia mêyi a mukana mu matuku etu aa? Bakulu ne baledi bena Kristo. Biwikala muledi, utu ukumbaja tshidibu bakulombe bua kulongesha dîku diebe njila ya Yehowa anyi?—Nsumuinu 6:20-23.
3. Ntshinyi tshidi bamfumu ba mêku mua kulongela kudi Yehowa bua bidi bitangila dilongesha dimpe?
3 Mmunyi munudi mua kulongesha njila ya Yehowa mu dîku? Yehowa udi ufila tshilejilu. Udi uleja patoke tshidi tshimpe ne tshibi, ne bu mudiye ne kalolo, utu wambulula malu amue-amue njila ne njila. (Ekesode 20:4, 5; Dutelonome 4:23, 24; 5:8, 9; 6:14, 15; Yoshua 24:19, 20) Udi wela nkonko idi yelesha meji. (Yobo 38:4, 8, 31) Ku diambuluisha dia mifuanu ne bilejilu bia malu malelela a mu nsombelu, udi usonsola ngenyi yetu ne ushintulula mitshima yetu mu mushindu kampanda. (Genese 15:5; Danyele 3:1-29) Baledi, panudi nulongesha bana benu, nutu nuteta bua kulonda tshilejilu etshi anyi?
4. Ntshinyi tshitudi tulongela kudi Yehowa bua difila dia dinyoka, ne bua tshinyi dinyoka didi ne mushinga?
4 Yehowa utu ne dîsu dikole bua malu adi makane, kadi mmumanye buenzeji bua dipanga bupuangane. Nenku kumpala kua yeye kufila dinyoka, utu wanji kulongesha, udimuija ne uvuluija bantu bapange bupuangane malu njila ne njila. (Genese 19:15, 16; Yelemiya 7:23-26) Padiye ufila dinyoka, udi udifila mu mushindu muakane, kayi unekesha nansha. (Musambu 103:10, 11; Yeshaya 28:26-29) Bituikala tuenza mushindu au bua bana batudi balele, bidi bifila tshijadiki tshia se: tudi bamanye Yehowa, ne nebikale bipepele bua buobu kufika pabu ku dimumanya.—Yelemiya 22:16; 1 Yone 4:8.
5. Ntshinyi tshidi baledi mua kulongela kudi Yehowa pa bidi bitangila diteleja?
5 Tshidi tshisankisha ntshia se: Yehowa udi ututeleja bualu udi Tatu wa dinanga. Ki mmusombele anu diela dia mikenji nansha. Udi utukankamija bua kumuambila yetu yonso ya munda. (Musambu 62:8) Nansha bitudi tuamba biobi kabiyi bimpe menemene, katu utubulukila nansha. Udi utulongesha mu lutulu. Nanku mubelu wa mupostolo Paulo mmuakanyine: “Nulue bidikiji ba Nzambi, bu bana bananga.” (Efeso 4:31–5:1, NW) Ntshilejilu kayipu tshimpe tshidi Yehowa upesha baledi badi bakeba bua kulongesha bana babu! Ntshilejilu tshidi tshilenga mitshima yetu ne tshitufikisha ku dijinga bua kuendela mu njila wende udi ufikisha ku muoyo.
Buenzeji budi nabu tshilejilu
6. Mmunyi mudi mmuenenu ne tshilejilu tshia baledi bikale ne buenzeji kudi bana babu?
6 Pa kumbusha malongesha a mukana, tshilejilu tshidi ne buenzeji bukole kudi bana. Nansha baledi basue anyi kabayi basue, bana nebabidikije anu kubidikija. Bidi mua kusankisha baledi—pamu’apa bidi mua kubabungamija—padibu bumvua bana bamba malu adibu buobu bine bambe. Padi tshikadilu ne mmuenenu wa baledi bileja dianyisha diondoke bua malu a mu nyuma, bidi ne buenzeji buimpe kudi bana.—Nsumuinu 20:7.
7. Yefeta wakapesha muanende wa bakaji tshilejilu tshia mushindu kayi, ne ntshipeta kayi tshiakamueneka?
7 Bible mmuleje bimpe buenzeji budi nabu tshilejilu tshia baledi. Yefeta uvua tatu muledi. Yehowa wakenza nende mudimu bua kufikisha Isalele ku ditshimuna bena Amona. Muyuki udi wakula bua diandamuna diakapeshaye mukalenge wa bena Amona udi uleja ne: Yefeta uvua mubale njila ne njila malu avua atangila malanda a Yehowa ne Isalele. Wakatela mêyi a mu muyuki au kakuyi lutatu, ne wakaleja ditabuja dikole kudi Yehowa. Kakuyi mpata, tshilejilu tshiende tshiakambuluisha muanende wa bakaji bua kuikala ne ditabuja ne lungenyi lua didipangisha amue malu luakalejaye pa kuangata mudimu uvuaye ne bua kuenza mu matuku ende onso a muoyo bu nsongakaji mujike mulambula Yehowa.—Balumbuluishi 11:14-27, 34-40; tangila Yoshua 1:8.
8. (a) Mmuenenu kayi mulenga wakaleja baledi ba Samuele? (b) Mmunyi muvua mmuenenu au muambuluishe Samuele?
8 Patshivuaye mupuekele, Samuele uvua muana wa tshitembu ne uvua ne lulamatu kudi Nzambi mu nsombelu wende mujima tshikondo tshivuaye muprofete. Nudi basue bua bana benu bikale bu muvuaye anyi? Konkononayi tshilejilu tshishiya kudi Elekana ne Hana, baledi ba Samuele. Nansha muvua nsombelu wa mu dîku diabu kayi muimpe menemene, pa tshibidilu bavua baya bua kutendelela ku Shilo kuvua tabernakle wa tshijila. (1 Samuele 1:3-8, 21) Tangilayi muvua Hana musambile ne muoyo wende mujima. (1 Samuele 1:9-13) Monayi muvuabu bonso babidi bumvue mushinga wa kukumbaja bualu buonso bulaya Nzambi. (1 Samuele 1:22-28) Kakuyi mpata, tshilejilu tshiabu tshilenga tshiakambuluisha Samuele bua kudima ngikadilu yakamupesha mushindu wa kulonda njila muakane—nansha pavua bantu bavuaye musombe nabu bamba muvuabu benzela Yehowa mudimu eku kabayi banemeka njila ya Nzambi. Kunyima, Yehowa wakapesha Samuele mudimu munene bu muprofete Wende.—1 Samuele 2:11, 12; 3:1-21.
9. (a) Mmalu kayi a kumbelu avua ne buenzeji buimpe kudi Timote? (b) Timote wakalua muntu wa mushindu kayi?
9 Nudi basue bua muanenu wa balume alue bu nsonga Timote wakalua mulunda wa mupostolo Paulo anyi? Tatuende wa Timote kavua muena kuitabuja to, kadi mamuende ne kakuende mukaji bakafila tshilejilu tshilenga tshia diangata malu a mu nyuma ne mushinga. Kakuyi mpata, tshilejilu etshi tshiakasa tshishimikidi tshimpe bua nsombelu wa Timote bu muena Kristo. Bible udi utuambila ne: mamuende Eunike ne kakuende mukaji Loi bavua ‘ne ditabuja kadiyi ne lubombo.’ Nsombelu wabu wa bena Kristo kavua wa mpala ibidi nansha; bavua ne nsombelu mumvuangane ne ditabuja diabu, ne bakalongesha nsonga Timote bua kuikala ne nsombelu wa muomumue. Timote wakaleja ne: uvua muntu wa kueyemena, ne kabidi se: uvua uditatshisha ne muoyo mujima bua diakalenga dia bakuabu.—2 Timote 1:5; Filipoi 2:20-22.
10. (a) Mbilejilu kayi bia bantu badi kabayi ba kumbelu bidi mua kuikala ne buenzeji kudi bana? (b) Ntshinyi tshitudi ne bua kuenza padi buenzeji ebu bumueneka mu ngakuilu anyi mu mmuenenu wa bana?
10 Bilejilu bidi ne buenzeji kudi bana kabitu anu bia bantu badi kumbelu nansha. Kudi: balongi nabu, balongeshi badi ne mudimu wa kushintulula ngenyi ya bansonga mu mushindu kampanda, bantu badi balamate bikole mmuenenu wa se: muntu yonso udi ne bua kulonda bilele bia tshisa tshiabu anyi bia muaba udibu basombele, bantu bende lumu mu manaya badibu batumbisha bikole bua malu adibu benze, ne banene ba mbulamatadi badibu batela bikole ku tudiomba anyi mu bikandakanda. Bana miliyo mivule badi kabidi bakenga bua tshikisu tshia mu mvita. Bidiku ne bua kutukemesha bikala malu aa umvuika mu ngakuilu ne mu mmuenenu wa bana anyi? Ntshinyi tshitutu tuenza patudi tuumvua? Dibakosa ku mêyi anyi dibakanyina ne dîsu dikole bidi mua kujikija tshilumbu anyi? Pamutu pa kuenza nanku ne lukasa, kabiakuikalaku bitambe buimpe bua kudiebeja ne: ‘Kudiku tshintu kampanda tshidi tshileja mushindu utu Yehowa utuangata tshidi mua kungambuluisha bua kumanya mua kujikija bualu ebu anyi?’—Tangila Lomo 2:4.
11. Padi baledi benza bilema, mmunyi mudi bilema ebi mua kuikala ne buenzeji pa mmuenenu wa bana babu?
11 Bushuwa, misangu yonso baledi bapange bupuangane kabakujikija ntatu mu mushindu mutambe buimpe nansha. Nebenze bilema. Padi bana bajingulula bualu ebu, budiku mua kubapangisha bua kunemeka baledi babu anyi? Bidi mua kuenzeka nanku, nangananga bikala baledi bakeba bua kulengulula bilema biabu pa kuamba mudibu ne bukokeshi. Kadi bipeta bidi mua kuikala bishilangane bikole baledi buobu badipuekeshe ne bitabe bilema biabu ku budisuile. Mu dienza nenku, badi mua kufila tshilejilu tshia mushinga bua bana, badi basue pabu bua kulonga mua kuenza bia muomumue.—Yakobo 4:6.
Tshidi tshilejilu tshietu mua kulongesha
12, 13. (a) Ntshinyi tshidi bana ne bua kulonga pa bidi bitangila dinanga, ne mmunyi mutudi mua kubalongeshadi bimpe menemene? (b) Bua tshinyi bidi ne mushinga bua bana kulonga malu adi atangila dinanga?
12 Kudi malu mavule a mushinga atudi mua kulongesha bimpe menemene patudi tusakidila tshilejilu tshimpe ku mêyi etu. Tangila malu makese aa.
13 Lejayi dinanga kadiyi budisu: Dimue dia ku malongesha a mushinga mukole atudi ne bua kulongeshila ku tshilejilu ntshidi dinanga diumvuija. “Tuetu tudi ne dinanga, bualu bua [Nzambi] wakadianjila kutunanga.” (1 Yone 4:19) Yeye ke Mpokolo ne tshilejilu tshitambe buimpe tshia dinanga. Mbatele dinanga edi dishindamene pa mêyi-maludiki, agapê, misangu mipite pa 100 mu Bible. Nngikadilu udi usunguluja bena Kristo balelela. (Yone 13:35) Dinanga edi ndia kuleja Nzambi ne Yezu Kristo ne kabidi bantu badi ne bua kudilejangana—kudileja nansha bantu batudi katuyi mua kuikala basue. (Matayo 5:44, 45; 1 Yone 5:3) Dinanga edi didi ne bua kuikala mu mitshima yetu ne didi ne bua kumueneka patoke mu nsombelu wetu kumpala kua tuetu kudilongesha bana batudi balele. Bienzedi bidi bilongesha kupita mêyi. Mu dîku, bana badi dijinga ne kumona ne kumvua dinanga pamue ne ngikadilu idi misuikilaku, bu mudi disuangana. Kakuyi ngikadilu eyi, muana kakukola bimpe ku mubidi ne mu lungenyi nansha. Bana badi kabidi bajinga kumona mutudi tuleja dinanga ne disuangana kudi bena Kristo netu badi kabayi mu dîku dietu.—Lomo 12:10; 1 Petelo 3:8.
14. (a) Mmunyi mutudi mua kulongesha bana bua kuenza mudimu muimpe udi usankisha? (b) Mmunyi munudi mua kulongesha muanda eu mu dîku dienu?
14 Longayi mua kuenza mudimu: Mudimu mbualu bua mushinga mu nsombelu. Bua muntu kudiumvuaye ne mushinga, udi ne bua kumanya mua kuenza mudimu muimpe. (Muambi 2:24; 2 Tesalonike 3:10) Buobu bapeshe muana midimu ivuaye kayi mutambe kumanya ne pashishe bamutandisha bua mudiye kayi muyenze bimpe, pamu’apa muana au kakumanya mua kuenza mudimu bimpe nansha. Kadi padi bana balonga pa kuenza mudimu ku luseke lua baledi babu, ne baledi babela kalumbandi kakanyine, pamu’apa badi mua kumanya mua kuenza mudimu udi usankisha. Bikala baledi bafila tshilejilu pamue ne diumvuija dia tshidibu benza, bana badi mua kumanya mua kuenza mudimu, kutshimuna ntatu, kusuminyina ne mudimu too ne padiwu ujika, kuelangana meji ne kufika ku diangata mapangadika. Mushindu’eu badi mua kubambuluisha bua kujingulula ne: Yehowa udi pende wenza mudimu, ne se: udi wenza mudimu bimpe, ne kabidi se: Yezu udi widikija Tatuende. (Genese 1:31; Nsumuinu 8:27-31; Yone 5:17) Bikala bena dîku badima anyi benda mushinga, bamue ba kudibu badi mua kuenza mudimu pamue. Anyi pamu’apa mamu udi mua kulongesha muanende wa balume anyi wa bakaji bua kulamba ne kulongolola bintu kunyima kua didia. Tatu utu umbuka ku nzubu bua kuya ku mudimu udi mua kulongolola bua kuenzela imue midimu kumbelu ne bana bende. Bidi ne dikuatshisha dia bungi padi baledi bikale ne tshipatshila, katshiyi anu tshia kuenzeja midimu ya lukasalukasa, kadi tshia kupesha bana babu balela dimanya diabambuluisha mu matuku abu onso a muoyo.
15. Mmu mishindu kayi mutudi mua kufila malongesha a ditabuja? Fila tshilejilu.
15 Lamayi ditabuja mu ntatu: Ditabuja kabidi nngikadilu wa mushinga mukole mu nsombelu wetu. Padi bena mu dîku bakula bua ditabuja mu dilonga diabu, bana badi bamanya diumvuija diadi. Badi kabidi mua kumanya malu adi akolesha ditabuja mu mitshima yabu. Kadi padibu bamona baledi babu ne ditabuja kadiyi kutekankaja mu mateta makole, buenzeji bua ditabuja edi budi mua kushala mu matuku abu onso a muoyo. Mu ditunga dia Panama, bayende wa mulongi kampanda wa Bible uvua umufunyina bua kumuipata kumbelu bualu kavua musue kulekela bua kuenzela Yehowa mudimu nansha. Pa tshibidilu mulongi eu wa Bible uvua wenda ku makasa kilometre 16 ne bana bende batekete banayi, ne pashishe uvua wangata bise bua kuenza kilometre mikuabu 30 bua kufika ku Nzubu wa Bukalenge uvua pabuipi menemene. Balela bende batue ku 20 mbitabe bulelela bualu tshilejilu etshi tshivua tshibakankamije.
Filayi tshilejilu mu dibala Bible dituku dionso
16. Bua tshinyi mbilombibue bua kubala Bible dituku dionso mu dîku?
16 Tshimue tshia ku bibidilu bia mushinga mukole bidi dîku dionso ne bua kuikala nabi—tshibidilu tshikala mua kuambuluisha baledi ne tshikala tshilejilu tshia kulonda bua bana—ndibala dia Bible. Bikalaku mushindu, nuikale nubala tshitupa kampanda tshia Bible dituku dionso. Ki mbungi bua nshapita inudi nubala budi ne mushinga wa bungi nansha. Tshidi ne mushinga wa bungi nkubala pa tshibidilu ne kabidi mushindu unudi nubala. Bua bana, badi mua kusakidila ku dibala dia Bible diteleja dia bande ya mukanda wa Miyuki ya mu Mukanda wa Nzambi. Kubala Dîyi dia Nzambi dituku dionso kudi kutuambuluisha bua kuteka ngenyi ya Nzambi pa muaba wa kumpala. Ne bikala mêku enza dibala edi dia Bible pamue, kabiyi bia muntu ubala pa nkayende, bidi mua kubambuluisha bonso bua kuendela mu njila ya Yehowa. Tshibidilu etshi ke tshivuabu bakankamije mu Mpungilu ya “Njila wa muoyo wa Nzambi,” mu drama uvua ne tshiena-bualu tshia se: Mêku—Dibala Bible dituku dionso dikale njila wenu wa muoyo!—Musambu 1:1-3.
17. Mmunyi mudi dibala Bible mu dîku ne dikuata mvese minene ku muoyo biambuluisha bua kutumikila mubelu wa mu Efeso 6:4?
17 Dibala dia Bible mu dîku didi diumvuangana ne tshivua mupostolo Paulo mufunde mu mukanda wende mutumina bena Kristo ba mu Efeso, wamba ne: “Batatu, kanuikadi nufiikisha bana benu munda, kadi nutungunuke ne kubakolesha mu dikela ne buludiki bua lungenyi bua Yehowa.” (Efeso 6:4, NW) Ntshinyi tshidi muanda eu umvuija? Ku muaku ku muaku, “buludiki bua lungenyi” budi bumvuija ne: “kuela lungenyi mu”; nenku badi babela baledi bena Kristo bua kuela lungenyi lua Yehowa Nzambi mu meji a bana babu—bua kuambuluisha bana bua bafike ku dimanya ngenyi ya Nzambi. Kukankamija bana bua kukuata mvese minene ku muoyo kudi mua kuambuluisha bua kukumbaja bualu ebu. Tshipatshila ntshia se: ngenyi ya Yehowa ikale ilombola meji a bana bua se: ku kakese ku kakese majinga ne ngikadilu yabu bifike ku dileja mêyi-makulu malenga nansha baledi bikalaku anyi kabayiku. Bible udi tshishimikidi tshia meji aa.—Dutelonome 6:6, 7.
18. Panudi nubala Bible, ntshinyi tshidi mua kuikala tshikengedibua bua (a) nuenu kumumvua bimpe menemene? (b) kupeta dikuatshisha mu mibelu idimu? (c) malu adiye usokolola bua dilongolola dia Yehowa kuikalawu ne buenzeji kunudi? (d) kulongela ku malu adiye wamba bua mmuenenu ne bienzedi bia bantu?
18 Bushuwa, bua Bible kuikalaye ne buenzeji mu nsombelu wetu, tudi ne bua kumvua malu adiye wamba. Bua bantu ba bungi, bidi mua kulomba bua kubala malu adimu misangu ya bungi. Bua kupeta diumvuija ditoke dia bimue biambilu, bidi mua kutulomba bua kukeba miaku mu nkonga-miaku anyi mu tshibungu tshia Étude perspicace des Écritures. Bikala Mifundu mikale ne mubelu anyi mukenji kampanda, nukebe dîba dia kuakula bua nsombelu idiku lelu’eu idi ivuija mubelu au muakanyine. Pashishe nudi mua kudiebeja ne: ‘Mmunyi mudi ditumikila mubelu eu mua kutuambuluisha?’ (Yeshaya 48:17, 18) Bikala mvese wakula bua tshitupa kampanda tshia dilongolola dia Yehowa, nudiebeje ne: ‘Mmunyi mudi tshitupa etshi tshia dilongolola ne buenzeji pa nsombelu wetu?’ Pamu’apa nudi nubala muyuki udi wakula bua mmuenenu ne bienzedi bia bantu. Nntatu kayi ivuabu bapete mu nsombelu wabu? Mmunyi muvuabu bayitantamene? Mmunyi mudi tshilejilu tshiabu mua kutuambuluisha? Misangu yonso tuikale ne dîba dia kuakula bua tshidi muyuki umvuija mu nsombelu wetu lelu.—Lomo 15:4; 1 Kolinto 10:11.
19. Tuetu tuidikija Yehowa, ntshinyi tshituikala mua kuleja bana betu balela?
19 Eu ke mushindu mulenga wa kubueja ngenyi ya Nzambi mu meji ne mu mitshima yetu. Nenku nebituambuluishe bua kulua “bidikiji ba Nzambi, bu bana bananga.” (Efeso 5:1, NW) Ne netufile tshilejilu tshidi tshiakanyine bua bana betu kulonda.
Udi muvuluke anyi?
◻ Mmunyi mudi baledi mua kulongela ku tshilejilu tshia Yehowa?
◻ Bua tshinyi baledi badi ne bua kusakidila tshilejilu tshimpe ku dilongesha dia bana ne malongesha a mukana?
◻ Ng’amue malongesha kayi adi baledi bafila bimpe pa kuleja tshilejilu?
◻ Mmunyi mudi dibala dia Bible mu dîku mua kutamba kutuambuluisha?
[Bimfuanyi mu dibeji 10]
Bantu ba bungi batu babala dituku dionso Bible mu dîku