Ndi musue kupesha Yehowa tshidi tshimuakanyine
BU MUDIBI BILONDA KUDI TIMOLEON VASILIOU
Bavua bankuate bualu mvua ndongesha Bible mu musoko wa Aidhonochori. Bampulushi bakankopola bisabata ne kutuadijabu kunkuma muinshi mua makasa. Bu muvuabu batungunuke ne kuntuta, makasa akampapa ne tshivua ngumvua kabidi binsama to. Bangabanga ne meme kumvuija tshivua tshifikishe ku tshinyangu etshi, tshivua mu tshikondo atshi tshitangalake mu ditunga dia Grèce, lekelayi nganji kunulondela mungakalua mulongeshi wa Bible.
KATUPA kîpi kunyima kua diledibua dianyi mu 1921, dîku dietu diakaya mu tshimenga tshia Rodholívos ku Nord kua Grèce. Ku bunsonga buanyi mvua ne mutu mukole. Pangakakumbaja bidimu 11, ngakatuadija kunua makanya. Kunyima ngakalua mukuatshiki wa maluvu ne munayi wa manaya a makuta, ne mvua nya mu bibilu bibi butuku buonso. Bu mumvua ne tshipedi tshia mijiki, ngakabuela mu tshisumbu tshia bimbi ba bisanji ba mu musoko wetu. Bu mu tshidimu tshimue patupu, nkavua mumanye mua kuimba bivule bia ku biombelu bia tshisumbu atshi. Nansha nanku, mvua musue kulonga ne munange buakane.
Ku ntuadijilu kua 1940, pavua Mvita Mibidi ya Buloba bujima itua ipela, bakabikila tshisumbu tshietu bua kuimba mu madilu a muana mukese wa bakaji. Ku nkita, balela ne balunda bavua badila ne kanyinganyinga kakole. Biakandenga bikole ku muoyo pa kubamona kabayi ne ditekemena nansha dikese. Ngakatuadija kudiebeja ne: ‘Bua tshinyi tudi tufua? Kudiku tshinga tshintu tshidi tshipite muoyo muîpi utudi nawu eu anyi? Nkuepi kundi mua kupeta mandamuna?’
Kunyima kua matuku makese, ngakamona Bible mukese wa Dipungila Dipiadipia mu tshilaminu tshia mikanda mu nzubu muanyi. Ngakamuangata ne kutuadija kubala. Pangakabala mêyi a Yezu adi mu Matayo 24:7 adi akula bua mvita ivua ne bua kutangalaka miaba ya bungi bu tshitupa tshia tshimanyinu tshia dikalaku diende, ngakatuadija kujingulula ne: mêyi ende adi ne bua kukumbana mu tshikondo tshietu etshi. Mu mbingu yakalonda, ngakabala misangu ya bungi mukanda eu wa Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-Kristo.
Pashishe mu Tshisua-munene 1940, ngakaya kutangila dîku kampanda divua pabuipi netu—mukaji mukamba ne bana bende batanu. Mu nzubu wabu wa dilamina biakudia, munkatshi mua mushiki wa tukanda tuvuamu, ngakangula kamue kavua ne mutu wa bualu ne: A Desirable Government (Mbulamatadi mulenga), kapatula kudi Société Watch Tower. Ngakashala mu nzubu amu ne meme kukabala konso nkong. Malu angakabalamu akampesha dishindika dikole dia se: bushuwa tudi mu tshikondo tshidi Bible ubikila ne: ‘matuku a ku nshikidilu’ ne mu katupa kîpi emu, Yehowa Nzambi neabutule ndongoluelu eu mubi wa malu ne neapingaje bukua-panu bupiabupia buakane pa muaba wende.—2 Timote 3:1-5; 2 Petelo 3:13.
Tshiakatamba kunkemesha tshivua bijadiki bia mu Mifundu bidi bileja ne: bantu bena lulamatu nebikale ne muoyo wa kashidi mu mparadizu pa buloba, ne mu Bukalenge bua Nzambi makenga ne lufu kabiakuikala kabidi mu bukua-panu abu bupiabupia to. (Musambu 37:9-11, 29; Buakabuluibua 21:3, 4) Pamvua mbala, ngakasambila bua kuela Yehowa tuasakidila bua malu aa ne ngakamulomba bua andeje malu adiye utulomba. Ngakajingulula bimpe ne: Yehowa Nzambi uvua muakanyine kumulamata ne anyima wanyi mujima.—Matayo 22:37.
Ndi ntumikila malu amvua ndonga
Bituadijile tshikondo atshi, ngakalekela dinua mfuanka, dikuatshika maluvu ne dinaya manaya a makuta. Ngakasangisha bana batanu ba mukaji mukamba au ne bakunyi banyi ba bakaji babidi ne wa balume umue ne ngakabumvuija malu amvua mubale mu kakanda aku. Kunyima tuakatuadija kutangalaja malu makese atuvua bamanye. Bakatumanya mu musoko au bu Bantemu ba Yehowa nansha mutuvua katuyi banji kupetangana ne Bantemu. Kubangila anu ku ntuadijilu, mvua ngenza mêba mapite pa lukama ku ngondo yonso bua kumanyisha bakuabu malu malenga amvua mulonge.
Umue wa ku bansaserdose bena Ortodokse wa bena Greke wakaya katuelela lusanzu kudi mfumu wa tshimenga. Kadi matuku ndambu kumpala, nansha mutuvua katuyi babumanye, Ntemu kampanda uvua mumone kabalu kavua kajimine ne kukafilaye kudi muenaku. Bua bululame ebu, mfumu wa tshimenga wakabanga kunemeka Bantemu, ne wakabenga bua kuteleja nsaserdose au.
Dimue dituku bu mu Kasuamansense 1941, pamvua nyisha mu tshisalu, muntu kampanda wakangambila bua Ntemu wa Yehowa uvua musombele mu tshimenga tshivua pabuipi netu. Muntu au uvua mpulushi kale, diende uvua Christos Triantafillou. Ngakaya kumumona ne meme kumanya ne: ukavua Ntemu katshia mu 1932. Ndisanka kayipu dingakumvua pakampeshaye mikanda ya bungi ya kale ya Société Watch Tower! Mikanda eyi yakangambuluisha bikole bua kudiunda mu nyuma.
Mu 1943, ngakaleja didilambula dianyi kudi Nzambi pa kutambula mu mâyi. Tshikondo atshi mvua ndombola malonga a Bible mu misoko isatu ivua pabuipi netu, wa Dhravískos, wa Palaeokomi ne wa Mavrolofos. Tuvua tulonga Bible ku diambuluisha dia mukanda wa La Harpe de Dieu. Kunyima bakampesha mudimu wa kutangila bisumbu binayi bia Bantemu ba Yehowa bivua mu tshitupa etshi.
Tuvua tuyisha nansha muvuaku bipumbishi
Mu 1944, bena Allemagne bavua bakuate ditunga dia Grèce bakumbuka, ne kunyima kua matuku tuakatuadija kufundilangana ne biro bia filiale wa Société Watch Tower bia mu Athènes. Biro bia filiale biakandomba bua kuya kuyisha muaba uvua muntu nansha umue kayi muanji kumvua mukenji wa Bukalenge. Kunyima kua meme mumane kufikamu, ngakenza mudimu ku ferme kampanda munkatshi mua ngondo isatu ne pashishe ngakenza ngondo mikuabu yashadi eyi mu buambi.
Tshidimu atshi ngakasanka pa kumona mamu utambula, ne mukaji mukamba au ne bana bende, pa kumbusha muanende wa mukala, Marianthi, uvua mutambule yeye mu 1943 ne kuluaye mukajanyi munanga mu Kasuabanga wa tshine tshidimu atshi. Kunyima kua bidimu 30, mu 1974, tatu wakatambula pende ne kuluaye Ntemu.
Ku ntuadijilu kua 1945, biro bia filiale biakatutumina tshibejibeji tshia kumpala tshia Tshibumba tshia Nsentedi tshipatula ku tshiamu tshifuane tshia fotokopi. Tshivua ne tshiena-bualu tshinene tshia se: ‘Yayi bienu, nuvuije ba bisamba bionso bayidi.’ (Matayo 28:19) Diakamue meme ne Marianthi tuakashiya nzubu wetu bua kuya kuenza mudimu mutantshi mule ku Est kua Musulu wa Strymon. Kunyima bakuabu Bantemu bakatulonda.
Tuvua tuenda misangu ya bungi ku makasa kutupu bua kufika mu musoko kampanda, tuenza kilometre mivule mu mpongo ne pa mikuna. Tuvua tuenza nanku bua kukuba bisabata bietu bualu pavuabi binyanguka, katuvua ne mushindu wa kupeta bikuabu to. Mu tshidimu tshia 1946 too ne mu tshia 1949, mvita pankatshi pa bena ditunga ivua itua ipela mu Grèce ne bivua bia njiwu ya bungi bua kuenza ngendu. Misangu ya bungi tuvua tumona bitalu panshi ku muelelu wa njila.
Pamutu pa kuteketa mu mikolo bua ntatu ivuaku, tuakatungunuka ne kuenza mudimu ne lukunukunu. Misangu mivule ngakumvua anu bu muakumvua mufundi wa misambu wakamba ne: “Nansha mpita [mu] lupongo lua midima, tshiena mua kutshina bubi nansha bumue, bualu udi nanyi. Dikombo diebe ne tshibonge tshiebe bidi binkolesha ku muoyo.” (Musambu 23:4, MMM) Tshikondo atshi tuvua tuenza mbingu ya bungi ku luendu, ne imue misangu mvua ngenza mêba 250 ku ngondo mu buambi.
Mudimu wetu mu Aidhonochori
Umue wa ku misoko ituakaya kuyisha mu 1946 uvua Aidhonochori, uvua pa mukuna. Tuakapetamu muntu mulume wakatuambila ne: kuvua bantu babidi mu musoko au bavua basue kuteleja mukenji wa mu Bible. Kadi bu muvuaye utshina bena mutumba nende, muntu au kavua musue kutuleja ku nzubu yabu to. Nansha nanku tuakafika ku nzubu yabu ne bakatuakidila bimpe bitambe. Kunyima kua minite mikese, bantu bakuula tente mu nzubu wa tshisombedi! Bavua balela anyi balunda babu ba pa muoyo. Ngakakema bikole pa kumona muvuabu basombe batuteleja ne ntema yonso. Kunyima bakatuambila ne: bavua bindile ne muoyo mujima bua kupetangana ne Bantemu ba Yehowa, kadi tshikondo tshitshivua bena Allemagne bakuate ditunga, kakuvua Ntemu nansha umue mu tshitupa atshi to. Ntshinyi tshivua tshijule dijinga diabu dia kumanya bia bungi edi?
Batatu ba nzubu babidi aba bavua bikale ne mianzu minene mu tshisumbu tshia tshididi tshia ba-Koministe tshia mu musoko au, ne bavua balongeshe bantu ba bungi malu a ba-Koministe. Pashishe bakapeta mukanda wa Le Gouvernement mupatula kudi Société Watch Tower. Malu akabalabu akabatuisha ne: anu Bukalenge bua Nzambi ke ditekemena dimuepele bua kupeta mbulamatadi mupuangane ne muakane.
Tuakashala tuyukila ne bantu aba ne balunda babu too ne mundankulu. Bakasanka bikole bua mutuakandamuna nkonko yabu ne Bible. Kunyima kua katupa kîpi, ba-Koministe ba mu musoko au bakela tshifufu bua kunshipa bualu bavua bangangata bu muntu udi mukudimuishe bamfumu babu ba kale mutshima. Bituvua katuyi batekemene, munkatshi mua bantu batuvua nabu butuku abu bua kumpala muvua muntu wakangambila bua bantu bavua ne dijinga dia kumvua bulelela mu musoko au. Ndekelu wa bionso, wakapeta dimanya dia bungi dia mu Bible, kutambulaye ne kunyima kuluaye mukulu muena Kristo.
Badi batukengesha ne tshikisu
Katupa kakese kunyima kua dipetangana ne ba-Koministe aba ba kale, bampulushi babidi bakabuela mu nzubu mutuvua tulombola tshisangilu. Bakakuata banayi ba kutudi, bakana bua kutuasa bingoma, ne bakaya netu ku biro bia bampulushi. Patuakafikaku, bakatukanyina kudi liyetena wa basalayi uvua umvuangana bikole ne bamfumu bena Ortodokse wa bena Greke. Panyima wakebeja ne: “Ambayi tung, nngenza nenu tshinyi?”
Bampulushi bakuabu bavua panyima petu bakamba diatshimue ne: “Tubadishe mututu!”
Tukavua butuku menemene. Bampulushi bakatukangila mu nzubu wa muinshi ne kuyabu kumbelu kuvuabu basumbisha maluvu mu lupangu luvua lulonda. Kunyima kua bamane kukuatshika, bakapingana ne kuya nanyi mu nzubu wa kuulu.
Pangakamona mushindu uvuabu, ngakamona se: bavua mua kunshipa. Nenku ngakasambila Nzambi bua kumpesha bukole bua kutantamena makenga onso amvua mua kupeta. Bakangata milangala anu mundi muleje ku ntuadijilu, kutuadijabu kuntuta muinshi mua makasa. Kunyima kua bamane kunkuma mubidi mujima, bakankupa mu nzubu wa muinshi. Pashishe bakaya ne mukuabu ne kutuadijabu kumututa pende.
Pinapu, ngakalongolola lungenyi lua Bantemu babidi bansonga bua kutantamenabu diteta divua dibindile. Kadi bampulushi bakapangadija bua kupingana nanyi mu nzubu wa kuulu. Bakamvula bilamba, ne butanu buabu bakampupija ne mututu munkatshi bu mua dîba dijima, bakantua miseba ku mutu ne bilatu biabu bia basalayi. Pashishe bakankupa panshi mu bibandilu, meme kushala mulalamu mufue tshipuka munkatshi mua mêba bu 12.
Pakatulekelabu, dîku kampanda dia mu musoko au diakatupesha muaba wa kulala butuku abu ne diakatuambuluisha. Dituku diakalonda, tuakumbuka bua kupingana ku nzubu yetu. Bua dipungi ne mitutu ivua mituzengeje, luendu lutuvua mua kuenza mêba abidi luakatuangata mêba muanda-mukulu. Bu muvua mubidi wanyi mûle bua mututu, Marianthi wakampanga.
Didiunda nansha muvuaku buluishi
Mu 1949, patshivua mvita itungunuka, tuakaya ku Tesalonike. Bakanteka tshindondi tshia musadidi wa tshisumbu mu tshimue tshia ku bisumbu binayi bivua mu tshimenga atshi. Kunyima kua tshidimu tshijima, tshisumbu atshi tshiakadiunda bikole, tuetu kuenza tshikuabu ne bakanteka bu musadidi wa tshisumbu anyi mutangidi-muludiki. Kunyima kua tshinga tshidimu, tshisumbu atshi tshipiatshipia tshiakalua bitupa bibidi, ne tuetu kuenza tshikuabu tshisumbu!
Baluishi bavua ne tshiji bua muvua Bantemu ba Yehowa bavula mu Tesalonike nunku. Dimue dituku mu 1952, pamvua mpingana kumbelu mfumina mu buambi, ngakasangana nzubu wetu muosha mubutula. Marianthi uvua mupanduke buoya mu tshibala. Mu tshisangilu ku dilolo adi, tuakumvuija bua tshinyi tuvua ne bilamba bia manyanu—tuvua bajimije bintu bionso. Bana betu bena Kristo bakatumvuila luse ne bakatuambuluisha.
Mu 1961, bakampesha mudimu wa ngendu, wa kukumbula bisumbu bishilangane ku lumingu luonso ne kukankamija bana betu mu nyuma. Munkatshi mua bidimu 27 biakalonda, meme ne Marianthi tuakakumbula bijengu ne distrike mu Macédoine, Thrace ne mu Thessalie. Nansha mukavua munanga wanyi Marianthi mushale kayi umona katshia mu 1948, wakenza nanyi mudimu ne muoyo mukole, utantamena mateta mavule a ditabuja. Bakamukuata pende, kumulumbuluishabu ne kumuela mu buloko misangu ya bungi. Pashishe makanda ende a mubidi akatuadija kunyanguka, ne wakafua mu 1988 kunyima kua dipatata mutantshi mule ne disama dia kansere.
Bakanteka mpanda-njila wa pa buende mu Tesalonike tshine tshidimu atshi. Mpindieu, kunyima kua bidimu bipite pa 56 bia disadila Yehowa, ntshidi mua kuenza mudimu mukole ne kuenza bitupa bionso bia mudimu wa buambi. Imue misangu ku lumingu luonso mvua ndonga Bible ne bantu bavua basankidila bulelela batue ku 20.
Ndi mufike ku ditaba ne: tudi bushuwa ku ntuadijilu wa ndongamu munene wa dilongesha bantu watungunuka mu bukua-panu bupiabupia bua Yehowa too ne mu bidimu tshinunu. Kabidi, ndi mmona se: etshi ki ntshikondo tshia tuetu kuenza malu biteketebitekete, kuladika malu anyi kujimija dîba ditudi nadi mu disankisha majinga a mubidi. Ndi ngela Nzambi tuasakidila bua mudiye mungambuluishe bua kukumbaja tshimvua mumulaye ku ntuadijilu, bualu Yehowa mmuakanyine bua tuetu kumusadila ne kumulamata ne anyima wetu yonso.
[Tshimfuanyi mu dibeji 24]
Ndi ngenza muyuki pavuabu bakandike mudimu wetu
[Tshimfuanyi mu dibeji 25]
Meme ne mukajanyi Marianthi