Tshintu tshia mushinga mukole bua banangi ba Dîyi dia Nzambi
Mu 1998 bakenza tshintu tshia mushinga mukole bua banangi ba Dîyi dia Nzambi. Mu tshidimu atshi, bakafika ku miliyo 100 ya Bible wa “Les Saintes Écritures—Traduction du monde nouveau.” Bible eu mmulue nkudimuinu udibu batambe kuabanya mu tshikondo tshietu etshi!
BUALU ebu budi nangananga bua pa buabu pa kumona muvua bantu batambe kudiwula nkudimuinu eu pakapatukaye. Kadi, nkudimuinu eu wakatungunuka ne kutangalaka, kubuelaye mu nzubu ne mu mitshima ya bantu miliyo mivule pa buloba bujima! Nkudimuinu eu wa pa buende mmufumine kuepi? Nnganyi udi mu nyima mua bionso ebi? Ne mmunyi mudiye mua kukuambuluisha?
Bua tshinyi nkudimuinu mupiamupia?
Munkatshi mua bidimu bipite pa lukama, Société Watch Tower, tshia-mudimu tshianyisha kudi mikenji ya mbulamatadi tshidi tshikale bu muleji-mpala wa Bantemu ba Yehowa, mmuabanye Bible ya bungi. Kadi, bua tshinyi Bantemu ba Yehowa bakamona se: bivua bikengela kupatula nkudimuinu mukuabu wa Dîyi dia Nzambi? Mukanda wa So Many Versions?, mufunda kudi Sakae Kubo ne Walter Specht udi wamba ne: “Kakuena nkudimuinu wa Bible utudi mua kuangata bu wa kashidi nansha. Nkudimuinu idi ne bua kuenda tshiapamue ne didiunda dia bushikuluji bua Bible ne dishintuluka dia muakulu.”
Mu tshikondo tshietu etshi bantu ba bungi mbafike ku diumvua bimpe tshiena-Ebelu, tshiena-Greke ne tshiena-Araméen, miakulu ivuabu bafunda Bible ku ntuadijilu. Kabidi, mbapete maniskri a Bible a kale menemene ne majalame kupita avuabu benze nawu mudimu kumpala kudi bakudimunyi ba Bible. Nenku lelu kudi mushindu wa kukudimuna Dîyi dia Nzambi bimpe menemene kupita muvuabi kumpala! Nanku ke bua tshinyi bakenza Komite wa Bible wa Traduction du monde nouveau bua kukudimuna Bible mu miakulu idiku lelu.
Mu 1950, bakapatula nkudimuinu wa mu Anglais wa Les Écritures grecques chrétiennes—Traduction du monde nouveau. Tshiena-bualu nkayatshi tshivua tshileja mudibu balekele ne dikima bilele bia bantu, mudibu babenge kuamba ne: Bible mmuenza ne dipungila “Dipiadipia” ne dipungila “Dikulukulu.” Mu makumi a bidimu biakalonda, bakapatula Mifundu ya tshiena-Ebelu ku bitupa ku bitupa. Mu 1961, bakapatula Bible mujima mukuatakane mu Anglais.
Mbanganyi bakakudimuna Bible eu wa pa buende? Tshibumba tshia Nsentedi tshia dia 15 Kabitende 1950 (Angl.) tshiakamba ne: “Bantu badi mu komite wa dikudimuna mbaleje dijinga diabu . . . dia kubenga kudimanyisha, ne kabena nanganganga basue bua bapatule mêna abu patshidibu ne muoyo anyi kunyima kua lufu luabu to. Tshipatshila tshia dikudimuna ntshia kutumbisha dîna dia Nzambi mulelela udi ne muoyo.” Bamue bedi ba mpata bakamba ne: bavua ne bua kuikala benze mudimu eu mu tshiputuku kudi bantu bavua kabayi baumanye, kadi bantu bonso kabavua ne mmuenenu mubi wa mushindu’eu to. Alan S. Duthie udi ufunda ne: “Kumanya bantu bakakudimuna anyi bakapatula nkudimuinu kampanda wa Bible kudiku kutuambuluisha bua kujadika bikala nkudimuinu au muimpe peshi mubi anyi? Tòo. Bidi bikengela amu kukonkonona malu mashilangane adi asunguluja nkudimuinu yonso.”a
Ngikadilu ya pa buayi
Bantu miliyo mivule bakadi babale Bible mbenze nanku, ne mbamone se: Bible wa Traduction du monde nouveau kêna anu muakanyine dimubala patupu to, kadi udi kabidi mujalame mu kanungu ne mu kanungu. Bantu bakamukudimuna bavua benze mudimu ne mifundu mimpe mitambe ya ku ntuadijilu idiku mu miakulu eyi: tshiena-Ebelu, tshiena-Araméen ne tshiena-Greke.b Bakadienzeja bikole bua kukudimuna mifundu ya kale ku muaku ku muaku, kadi mu muakulu udi bantu mua kumvua kakuyi lutatu. Bua bualu ebu bamue bashikuluji bakanyisha nkudimuinu eu bua mudiye kayi munyanga ne mudiye mujalame. Tshilejilu, tshikandakanda kampanda tshia mu Tshiongo 1963 tshiakamba ne: “Dikudimuna dia Dipungila Dipiadipia ntshijadiki tshia se: munkatshi muabu [Bantemu ba Yehowa] mudi bashikuluji badi bamanye mua kujandula ne lungenyi nshinga ya bungi itu imueneka mu dikudimuna dia Bible.”—Andover Newton Quarterly.
Bakudimunyi aba mbapatule mushindu mupiamupia wa kumvua Bible. Mvese ya mu Bible ivua kayiyi yumvuika kumpala bakayitokesha bimpe bitambe. Tshilejilu, mvese utu utatshishangana bua kumumvua wa mu Matayo 5:3, ‘Badi bapele mu mitshima yabu badi ne disanka,’ bakamukudimuna mushindu udi umvuika bimpe ne: “Ba disanka mbadi bamanye mudibu bapele mu nyuma.” Nkudimuinu wa Traduction du monde nouveau udi kabidi ne diumvuangana mu miaku minene idibu bakudimunamu. Tshilejilu, muaku wa tshiena-Greke psy·kheʹ, bavua baukudimune “anyima” miaba yonso ivuawu upeteka. Ke bua tshinyi mbipepele bua babadi kujingulula ne: anyima utu ufua, muanda udi mushilangane ne malongesha a bitendelelu bivule!—Matayo 2:20; Mâko 3:4; Luka 6:9; 17:33.
Badi bapingaja dîna dia Nzambi
Bualu bua pa buabu bua nkudimuinu wa Traduction du monde nouveau buvua butangila dipingaja dia dîna dia Nzambi: Yehowa. Mu Bible ya kale ya tshiena-Ebelu, dîna dia Nzambi ndileja kudi maleta matshintamane anayi atudi tufunda ne: YHWH anyi JHVH. Mu tshitupa tshitubu babikila ne: Dipungila Dikulukulu, dîna edi disunguluke didimu misangu mitue ku 7 000. (Ekesode 3:15; Musambu 83:18) Bushuwa, Mufuki wetu mmusue bua bamutendeledi bamanye ne benze mudimu ne dîna edi!
Kadi, bena Yuda bakalekela kutela dîna dia Nzambi bua bitabataba. Kunyima kua lufu lua bapostolo ba Yezu, batentudi ba Mifundu ya tshiena-Greke bakatuadija kupingaja miaku ya tshiena-Greke Kyʹri·os (Mukalenge) peshi The·osʹ (Nzambi) pa muaba wa dîna dia Nzambi. Bia dibungama, bakudimunyi ba Bible ba mu tshikondo tshietu bakatungunuka ne tshilele etshi tshidi tshipepeja Nzambi, bumbusha dîna dia Nzambi mu Bible ya bungi, ne basokoka mene bua kuleja ne: Nzambi utu ne dîna. Tshilejilu, mu Yone 17:6 (NW), Yezu udi wamba ne: “Ndi muleje dîna diebe.” Kadi nkudimuinu wa Today’s English Version, udi yeye ukudimuna mvese eu ne: “Ndi mukumanyishe.”
Bamue bashikuluji badi babingisha diumbusha dia dîna dia Nzambi bualu nshindumuinu wadi mujalame ki mmumanyike to. Kadi mêna mamanyike a mu Bible bu mudi Yelemiya, Yeshaya ne Yezu batu pa tshibidilu baakudimuna mu mushindu udi kauyi utamba kufuanangana ne nshindumuinu wawu wa ku ntuadijilu mu tshiena-Ebelu. Bu mudi nshindumuinu Yehowa muikale mushindu muimpe wa kukudimuna dîna dia Nzambi—ne udi bantu ba bungi bamanye—kakuena kabingila ka kubenga kutela dîna edi to.
Komite wa Traduction du monde nouveau wakaleja dikima pa kufunda dîna Yehowa mu Mifundu ya tshiena-Ebelu ne ya tshiena-Greke. Bavua balonde tshilejilu tshia nkudimuinu ya ba-misionere yakapatulabu bua bantu ba mu matunga a Amerike wa pankatshi, ba ku Pasifike wa ku Sud ne ba mu matunga a ku Asia. Kadi difunda dîna dia Nzambi mushindu’eu kadiena anu bua kusankisha patupu bamanyi ba mukanda to. Kumanya dîna dia Nzambi kudi ne mushinga mukole bua kufika ku dimumanya bu muntu. (Ekesode 34:6, 7) Nkudimuinu wa Traduction du monde nouveau mmukankamije babadi miliyo mivule bua kuenza mudimu ne dîna dia Nzambi!
Udi ufika kudi bantu badi kabayi bamanye Anglais
Pankatshi pa 1963 ne 1989, Traduction du monde nouveau ukavuaku, mujima anyi tshitupa, mu miakulu mikuabu dikumi. Kadi mudimu wa dikudimuna uvua mukole, dikudimuna dia imue Bible diakanenga bidimu 20 anyi kupita apu. Ke bua tshinyi mu 1989, bakenza Tshibambalu tshia Midimu ya Dikudimuna ku tshilombuelu tshia Bantemu ba Yehowa. Ku bulombodi bua Komite wa Difunda wa Kasumbu Kaludiki, tshibambalu etshi tshiakapangadija bua dikudimuna dia Bible dikale dienzeka ne lukasa. Bakapatula mushindu wa kukudimuna uvua kabidi ne tshitupa tshia dikonkonona miaku ya mu Bible ku diambuluisha dia programe ya ordinatere. Mmunyi mutubu benza?
Diakamue padi Komite wa Difunda ufila dianyisha bua kukudimuna Bible mu muakulu mupiamupia, badi basungula bena Kristo badilambule bua kuenza kasumbu ka bakudimunyi. Bantu kasumbu badi mua kupatula nkudimuinu mutambe kuikala ne nkatshinkatshi kupita mudi muntu umuepele mua kuenza. (Tangila Nsumuinu 11:14.) Pa tshibidilu, muntu yonso udi mu kasumbu aka utu ukadi mupete dimanya mu dikudimuna dia mikanda ya Société. Pashishe badi balongesha kasumbu aka malu adi atangila mushindu wa kukudimuna Bible ne wa kuenza mudimu ne programe ya ordinatere. Ki ng’ordinatere udi ukudimuna to, kadi udi mua kupesha kasumbu aka mamanyisha a mushinga ne kubambuluisha bua kufunda [ne kulama] malu adibu bapangadije.
Dikudimuna dia Bible ditu ne bitupa bibidi. Mu tshitupa tshia kumpala, badi bapesha bakudimunyi mulongolongo wa miaku ne biambilu bidi mu Traduction du monde nouveau wa mu Anglais. Miaku ya mu Anglais bu mudi “atone (kubuikila),” “atonement (dibuikidilangana),” “propitiation (dibuikidila),” badi bayiteka pamue, badimuija bakudimunyi bua bikale bamanye dishilangana dikese disokome didi pankatshi payi. Badi basangisha mulongolongo wa miaku ya mu muakulu wabu idi ipetangana ne ya mu Anglais. Pamu’apa bitu bikolela mukudimunyi bua kukudimuna mvese kampanda. Ordinatere udi upesha mukudimunyi mumvuija a miaku ya tshiena-Greke ne tshiena-Ebelu ne umupesha mushindu wa kutangila mu mikanda ya Société.
Padi dikudimuna difika mu tshitupa tshibidi, miaku idibu basungule ya mu muakulu wabu idi idibuelela diakamue mu mvese wa mu Bible. Kuenza nunku kudi kuambuluisha bua dikudimuna dikale dijalame ne bua kuikale diumvuangana dia miaku ya muomumue. Kadi, mvese mifunda mushindu’eu kayitu itamba kumvuika bimpe to. Bidi bikengela kuenza mudimu mukole bua kuakajangana ne kufundulula mvese ya mu Bible bua kufikabu ku diyibala bipepele.
Mushindu’eu wa dikudimuna mmumueneke muimpe mutambe. Kasumbu kampanda kavua kafike ku dikudimuna Mifundu yonso ya tshiena-Ebelu mu bidimu bibidi patupu. Fuanyikija ne kasumbu kakuabu kakakudimuna muakulu mufuanangane nawu kadi kakayi ne ordinatere. Kakenza bidimu 16. Kubangila mu 1989 too ne lelu, bakadi bapatule Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-Kristo mu miakulu mikuabu 18. Traduction du monde nouveau udi mpindieu mu bujima buende anyi tshitupa mu miakulu 34. Nenku Bantemu ba Yehowa 80 pa lukama badi ne Mifundu ya tshiena-Greke ya Buena-Kristo mu muakulu wabu wa ku tshilelelu.
Nzubu kampanda utu upatula Bible (United Bible Societies) udi umanyisha ne: mu miakulu 6 500 idi pa buloba, bitupa bia Bible bidi mu miakulu anu 2 212.c Bua nenku, bakudimunyi bu 100 badi benza mudimu bua kupatula Traduction du monde nouveau wa Mifundu ya tshiena-Ebelu mu miakulu 11 ne ya tshiena-Greke mu miakulu 8. Nzambi mmusue bua “bantu ba mishindu yonso basungidibue ne bafike ku dimanya dijalame dia bulelela.” (1 Timote 2:4, NW) Kakuyi mpata, Traduction du monde nouveau neatungunuke ne kuambuluisha bikole mu muanda eu.
Ke bua tshinyi tudi tusanka bua mudi nkudimuinu eu musambuke bungi bua Bible miliyo 100, ne tudi tusambila bua kupatuke mikuabu miliyo ya bungi mu matuku atshilualua. Tudi tukukankamija bua udibadileye. Neusanganemu ngikadilu mivule ya pa buayi: maleta mamueneke bimpe, mitu ya malu kuulu kua dibeji, tshikebelu tshidi mua kukuambuluisha bua kupeta pa lukasa mvese iudi mumanye, twarte tuikale ne malu a bungi ne tshisakidila tshidi tshilenga. Bualu budi ne mushinga wa bungi budi se: udi mua kubala Bible eu ne dishindika dia se: udi ukuleja mêyi mene a Nzambi mu muakulu webe mu mushindu mujalame.
[Mêyi adi kuinshi]
a Bualu bua disanka, bavua bafunde pa tshizubu tshia nkudimuinu kampanda (New American Standard Bible) malu mafuanangane ne: “Katuena batele dîna dia mushikuluji nansha umue bua mêyi adiye muambe peshi mibelu idiye mufile, bualu tudi tuitaba ne: Dîyi dia Nzambi didi ne bua kushala diimane bua malu aadi mimpe.”
b Bakangata mukanda wa The New Testament in the Original Greek, mufunda kudi Westcott ne Hort bu nshindamenu bua Mifundu ya tshiena-Greke. Ne mukanda wa Biblia Hebraica wa Rudolph Kittel ke uvua nshindamenu bua Mifundu ya tshiena-Ebelu.
c Bu mudi bantu ba bungi bakula miakulu ibidi, tudi tuela meji ne: mbakudimune Bible, mujima anyi tshitupa, mu miakulu ya bungi bua kumubalabu kudi bantu bapite 90 pa lukama pa buloba bujima.
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 29]
“Dikudimuna dia Dipungila Dipiadipia ntshijadiki tshia se: munkatshi muabu [Bantemu ba Yehowa] mudi bashikuluji badi bamanye mua kujandula ne lungenyi nshinga ya bungi itu imueneka mu dikudimuna dia Bible.”—ANDOVER NEWTON QUARTERLY, TSHIONGO 1963
[Lungenyi lunene lua mu dibeji 30]
“Nkudimuinu idi ne bua kuenda tshiapamue ne didiunda dia bushikuluji bua Bible ne dishintuluka dia muakulu.”
[Kazubu/Tshimfuanyi mu dibeji 31]
BASHIKULUJI BADI BANYISHA TRADUCTION DU MONDE NOUVEAU
BUA nkudimuinu wa Les Écritures grecques chrétiennes—Traduction du monde nouveau (Angl.), Edgar J. Goodspeed, eu wakakudimuna “Dipungila Dipiadipia” mu nkudimuinu wa An American Translation, wakafunda mu mukanda wa mu dia 8 Tshisua-munene 1950 ne: “Ndi muanyishe mudimu wenu wa bu-misionere ne mushindu udiwu mutangalake pa buloba bujima, ne nkudimuinu wenu eu mujalame, mulelela ne wamba malu ne bukole udi utamba kunsankisha be. Ndi njadika ne: nkudimuinu eu udi uleja mudiye mufunda kudi bantu ba meji a bungi ne lungenyi lujalame.”
Alexander Thomson, mushikuluji wa tshiena-Ebelu ne tshiena-Greke wakafunda ne: “Bidi bimueneka ne: nkudimuinu eu mmufunda kudi bashikuluji ba meji ne dimanya dia bungi, badi bakebe bua kupatula ngumvuilu mulelela wa mifundu ya tshiena-Greke mushindu udi muakulu wa Anglais mua kuyumvuija.”—The Differentiator, Tshisanga 1952, mabeji 52-57.
Mulongeshi Benjamin Kedar, mushikuluji wa tshiena-Ebelu wa mu Isalele, wakamba mu 1989 ne: “Mu makebulula anyi a miakulu adi atangila Bible wa tshiena-Ebelu ne nkudimuinu mivule, misangu ya bungi ntu nyemena ku nkudimuinu wa mu Anglais udibu babikila ne: New World Translation. Pandi ngenza nenku, misangu ya bungi bitu binshindikila ne: mudimu eu udi uleja madikolela a muoyo mujima menza bua kufika ku ngumvuilu wa mifundu udi muikale mujalame.”