Malu a mu nsombelu
Tuakashala anu mu muaba wetu wa mudimu
MALONDA KUDI HERMANN BRUDER
Bivua bipepele bua meme kusungula tshimue ku bibidi ebi: kuenza bidimu bitanu mu Tshiluilu tshia ditunga dia France tshia ku ba-bende anyi kubuela mu buloko mu ditunga dia Maroc. Lekelayi nnulondele mungakafika ku dikala mu nsombelu mukole eu.
BAVUA bandelele mu tshimenga tshia Oppenau, mu ditunga dia Allemagne, mu tshidimu tshia 1911, bidimu bisatu patupu kumpala kua Mvita ya kumpala ya Buloba bujima kutuadijayi. Baledi banyi Joseph Bruder ne Frida Bruder, bavua balele bana 17. Meme mvua muana wa 13.
Ntshidi anu muvuluke malu a kale menemene bu mudi dîba dimvua mbandila basalayi mulongo bapitshila mu njila munene wa mu tshimenga tshietu. Bu muvua luendu luabu lua tshikuma lusankishe, ngakalonda bimbi ba mijiki too ne ku ngala wa kawulu ne meme kumona Tatu ne bantu bakuabu bavuale bilamba bia basalayi babuela mu kawulu. Pakatuka kawulu, bamue bamamu bavua bimane kumpenga kutuadijabu kudila. Matuku makese panyima, nsaserdose wetu wakenza muyuki mule mu tshitanda ne kutelaye mêna a bantu balume banayi bavua bafue bua kuluila ditunga diabu. Yeye kumvuija ne: “Mpindieu badi mu diulu.” Mamu mukuabu uvua ku luseke luanyi wakajimija lungenyi musangu umue.
Tatu wakapeta disama dia fievre tshifoyide pavuabu baluila ditunga dia Russie mvita. Wakafika kumbelu muteketangane bikole ne wakabuela diakamue mu lupitadi lua mu tshimenga tshietu. Nsaserdose wakangambila ne: “Ndaku mu kazubu ka masambila kadi kumpenga kua nkita ne usambile Tatu Wetu misangu 50 ne Muoyo Mariya 50. Wewe musambile nunku tatuebe neumvue bimpe.” Ngakatumikila mubelu wende, kadi Tatu wakafua dituku diakalonda. Nansha bua muana wa balume mutekete, mvita ivua tshintu tshibi tshia dikema.
Mushindu ungakamanya bulelela
Mu bidimu bia pankatshi pa mvita ibidi ya buloba bujima, bivua bikole bua kupeta mudimu mu Allemagne. Kadi pangakalekela kalasa mu tshidimu tshia 1928, ngakabanga kukeba mudimu wa dikunyinangana bilongo mu mpangu mu tshimenga tshia Basel, mu ditunga dia Suisse.
Mvua muena Katolike wa dilambu anu bu Tatu. Tshipatshila tshianyi tshivua tshia kuikala mudiambike wa mu tshisumbu tshia bena Capucin mu ditunga dia Inde. Pakumvua muakunyanyi wa balume Richard (ukavua Ntemu wa Yehowa dîba adi) bua dijinga dimvua nadi edi, wakenza luendu lua pa bualu bua kulua mu Suisse bua kudindekesha. Wakandimuija bua njiwu idiku mu dieyemena bantu, nangananga balombodi ba bitendelelu, ne wakankankamija bua kubala ne kueyemena anu Bible. Nansha mumvua ngelakana, gakasumba Dipungila Dipiadipia ne meme kubanga kudibala. Ku kakese ku kakese ngakabanga kujingulula ne: mayisha etu a bungi kaavua mu diumvuanga ne malongesha a mu Bible.
Mu Dia lumingu dikuabu mu 1933, pamvua kua Richard mu Allemagne, wakamanyisha kudi mulume mukuabu ne mukajende bavua Bantemu ba Yehowa. Pakamanyabu ne: mvua mbala Bible, bakampesha kakanda kavua ne tshiena-bualu tshia ne: La Crise.a Tukavua bu mundankulu pangakimanyika dibala dia kakanda aku. Mvua mutuishibue ne: mvua mupete bulelela!
Bantemu ba Yehowa ba mu Basel bakampesha mikanda ibidi ya Étude des Écrituresb pamue ne bibejibeji ne mikanda mikuabu kabidi. Bu muakankemesha malu amvua mubale, ngakamonangana ne nsaserdose wa mu tshimenga etshi ne meme kumuambila bua akupule dîna dianyi mu mikanda ya ekeleziya. Nsaserdose e kufika munda bikole ne kundimuijaye ne: mvua mu njiwu ya dijimija ditabuja dianyi. Bua kuamba bualu pa bualu, tshivua mujimije ditabuja dianyi to. Bua musangu wa kumpala mu nsombelu wanyi, ngakabanga kupeta ditabuja dilelela.
Bana betu ba mu Basel bavua balongolola luendu bua kuya kayisha dia muomua dia mikalu mu ditunga dia France ku ndekelu kua lumingu alu. Umue wa ku bana betu wakangambila mu buimpe ne: meme tshivua mubikidibue bua kuya nabu to, bualu mvua mubange kudisangisha mu tshisumbu anu matuku makese au. Tshiakateketa mu mikolo to, ngakaleja dijinga dianyi dikole dia kutuadija kuyisha. Panyima pa yeye mumane kuyukila ne mukulu mukuabu, wakampesha meme teritware mu Suisse. Patshiatshia mu Dia lumingu, ngakabanda pa dikalu dianyi mutangile ku musoko mukese uvua pabuipi ne Basel, muambule mikanda 4, bibejibeji 28 ne broshire 20 mu tshibuta tshianyi tshia buambi. Bena musoko ba bungi bavua mu ekeleziya pangakafika. Nansha nanku, pa dîba dia 11:00 mu tshibuta tshianyi mukavua mutupu.
Pangakambila bana betu bua se: mvua musue kutambula, bakayukila nanyi bikole ne kungelabu nkonko ya menemene pa bidi bitangila bulelela. Lukunukunu ne lulamatu luabu kudi Yehowa ne kudi bulongolodi buende biakankemesha bikole. Bu mutuvua mu muvu wa hiver, muanetu mukuabu wakantambuisha mu dilongo dinene dia mu tshiowedi mu nzubu mua mukulu kampanda. Ndi muvuluke mungakumvua disanka dia kadiyi kuamba ne bukole bua bungi. Tuvua mu tshidimu tshia 1934.
Ndi ngenza mudimu ku madimi a Bukalenge
Mu tshidimu tshia 1936, ngakumvua ne: Bantemu ba Yehowa mbasumbe tshitupa tshia buloba mu Suisse. Ngakalomba bua kuenzaku mudimu bu tshidime. Ngakumvua disanka pakambikilabu bua kuenza mudimu ku madimi a Bukalenge mu tshimenga tshia Steffisburg, mutantshi wa kilometre mitue ku 30 ne tshimenga tshia Bern. Misangu yonso pavuaku mushindu, mvua ngambuluisha bakuabu mu midimu yabu ku madimi aa. Ku Betele ngakalonga mushinga wa kuikala ne lungenyi lua dienza mudimu pamue ne bakuabu.
Muanda munene mu bidimu bingakenza ku Betele uvua dilua dia muanetu Rutherford mu tshidimu tshia 1936. Pakamonaye bunene bua tumata tutuvua badime ne mushindu uvua biakudia bike bimpe, wakatua mimuemue ne kulejaye dianyisha. Uvua muanetu wa malu malenga be!
Pangakakumbaja bidimu bisatu mu mudimu wa ku madimi, bakabala mukanda mufume ku biro binene bia Bantemu ba Yehowa bidi mu États-Unis ku mesa pa dîba dia kudia mu dinda. Mukanda eu uvua uleja muvuabi bikengela kuenza mudimu wa buambi ne mitalu wela lubila kudi eu yonso uvua musue kuya kuenza bumpanda-njila ku ba-bende. Ngakafila dîna dianyi tshiyi ngelakana to. Mukanda wakafika mu ngondo muitanu 1939 undeja bua se: bavua bantume mu ditunga dia Brésil!
Mu tshikondo atshi, mvua mbuela mu bisangilu mu tshisumbu tshia Thun, pabuipi ne madimi a Bukalenge. Mu Dia lumingu dionso, bamue ba kutudi bavua baya tshisumbu bua kuyisha mu mikuna ya Alpes, ntata wa mêba abidi ne Thun ku dikalu. Margaritha Steiner uvua munkatshi mua bana betu abu tshisumbu. Lungenyi luakanduila diakamue ne: Yezu kavuaku mutume bayidi bende babidi babidi anyi? Pangakambila Margaritha mu lupitapita bua se: bavua bantume bua kuenza mudimu mu Brésil, wakaleja pende dijinga dia kuenza mudimu muaba uvua dijinga dikale dinene. Tuakaselangana mu dia 31 Kashipu 1939.
Tshipumbishi katshiyi tshitekemena
Tuakangata mazuwa a mâyi mu ngondo wa muanda mukulu 1939 tumbuka mu Le Havre (mu France) batangile ku Santos, mu Brésil. Miaba yonso ya bantu babidi babidi ikavua mijike, nunku tuvua ne bua kuenza luendu mu bibambalu bishilangane. Munkatshi mua luendu, tuakapeta ngumu ne: Grande-Bretagne ne France mbakane bua kuela Allemagne mvita. Ke bena Allemagne 30 bavua mu mazuwa amu kutuadijabu kuimba musambu wa ditunga diabu. Bualu ebu buakatonda muendeshi wa mazuwa a mâyi bikole, ke yeye kuangataye disangu dikuabu kukimanaye mu tshitudilu tshia mu tshimenga tshia Safi, mu ditunga dia Maroc. Bena luendu bonso bavua ne mikanda ya bena Allemagne bavua ne minite itanu bua kutuluka. Tuvua petu munkatshi muabu amu.
Bakatulama ku biro bia bampulushi dituku dijima ne kutuelabu mu tshi-bise tshikuabu tshia kale ne kuyabu netu ku buloko bua mu tshimenga tshia Marrakech, mutantshi wa kilometre mitue ku 140. Matuku akalonda avua a ntatu ya bungi. Tuzubu tuvuabu batuele tuvua ne bantu tente ne muikale mîdima. Nkumba wa bantu bonso (uvua muikale tshina tshiumbula patupu mu lupangu) uvua anu mukanga misangu ya bungi. Bavua bapeshe yonso wa kutudi mufuku wa manyanu bua kulalapu, ne butuku nkosa ivua ilua kutudia mu mabunda. Bavua batupeshila biakudia mu tshipanza tshikuate dimoma misangu ibidi ku dituku.
Musalayi mukuabu wakangambila ne: bavua mua kundekela meme muitabe bua kuenza bidimu bitanu bia busalayi mu Tshiluilu tshia France tshia ku ba-bende. Dibenga dianyi diakangelesha mu tshindi mua kubikila ne: tshina tshifike munkatshi mua mêba 24. Munkatshi mua mavule a ku mêba aa mvua anu nsambila.
Panyima pa matuku muanda-mukulu, balami ba buloko bakanganyishila bua kumonangana kabidi ne Margaritha. Uvua munyane mushale anu mifuba, ne wakadila kakuyi mushindu wa kumukanda to. Ngakenza muanyi muonso bua kumukolesha ku muoyo. Bakatuela nkonko ne kututumabu ku Casablanca ku kawulu kukavuabu balekele Margaritha. Bakantuma ku buloko bua mu tshimenga tshia Port Lyautey (lelu Kenitra), mutantshi wa kilometre mifike ku 180. Muleji-mpala wa ditunga dia Suisse wakambila Margaritha bua kupingana ku Suisse, kadi yeye wakabenga ne muoyo mujima bua kupingana kunshiya. Mu ngondo yonso ibidi ingakashala mu Port Lyautey, uvua umbuka ku Casablanca dituku dionso bua kulua kuntangila ne kuntuadila biakudia.
Kukavua tshidimu tshijima, Bantemu ba Yehowa bakavua bapatule mukanda uvua ne tshiena-bualu tshia se: Mvita idibu baluisha Buena-Kristo (Kreuzzug gegen das Christentum) bua kuleja bantu ne: Bantemu kabena babuelakana mu malu a mbulamatadi wa bena Nazi nansha. Pamvua mu buloko apu, biro bia Bantemu ba Yehowa bia mu tshimenga tshia Bern biakafundila bamfumu ba mu France mukanda, belamu ne mukanda mupiamupia au umue bua kubajadikila ne: katuvua bena Nazi to. Margaritha wakenza kabidi mudimu muimpe be wa kumonangana ne banene ba mbulamatadi bua kubajadikila ne: katuvua ne bualu butuvua benze to. Ndekelu wa bionso, ku ndekelu kua tshidimu tshia 1939, bakatupesha dianyisha dia kumbuka mu Maroc.
Panyima pa tuetu bamane kubuela mu mazuwa a mâyi batangile ku Brésil tuetu kumvua kabidi ne: mazuwa a mvita a bena Allemagne avua asa mazuwa onso avua apitshila mu mbu wa Atlantike bingoma ne etu ke avuabu bakeba kumpala. Nansha muvua mazuwa etu (avua ne dîna dia Jamaïque) mikale a bangenda-mushinga, avua ne bingoma kumpala ne kunyima kuawu. Munda-munya muendeshi uvua wenda uendesha bu udi ulonda njila muenze tunyokanyoka ne benda anu batuta bingoma. Butuku tuvua tujima midilu yonso bua kabatumonu kudi bena Allemagne nansha. Ndisulakana kayipu dituakapeta patuakafika ndekelu wa bionso ku dibungu dia Santos, mu Brésil, mu dia 6 Luishi 1940, panyima pa ngondo mipite ku itanu katshia tumbuke ku Mputu!
Tshiakabidi mu buloko
Muaba wa kumpala wakatutumabu bua kuyisha uvua tshimenga tshia Montenegro, tshidi ku Sud kua provense wa Rio Grande do Sul mu Brésil. Bidi bimueneka ne: bavua bamanyishe balombodi ba ekeleziya bua difika dietu. Kunyima kua tuetu bamane kuenza anu mêba abidi patupu mu buambi, bampulushi bakatukuata ne kutunyengabu matadi a bisanji bia fono avua ne miyuki ya malu a mu Bible, kunyengabu mikanda yetu yonso, ne bibuta bietu bia buambi bienza ne tshiseba tshia kamelo bituvua basumbe mu Maroc. Nsaserdose mukuabu ne munga munene wa mbulamatadi uvua wakula tshiena-Allemagne bavua batuindile ku biro bia bampulushi. Bakateleja umue wa ku miyuki ya muanetu Rutherford uvua mfumu wa bampulushi muele ku tshisanji tshietu tshia fono tshivuaye mutunyenge kabidi. Bushuwa Muanetu Rutherford wakakula malu buludi mu mushindu mutoke! Kadi patuakafika pa tshitupa tshivua tshiakula bua Vatican, nsaserdose wakakunza bu wa kutayika ne tshiji.
Muepiskopo wa mu tshimenga tshia Santa Maria wakatulombela, ke bampulushi kututumabu mu Pôrto Alegre, tshimenga tshikulu tshia provense. Mutantshi eu buobu kulekela Margaritha ne yeye kubanga kulomba diambuluisha kudi muleji-mpala wa Suisse. Muleji-mpala au wakamuambila bua yeye kupingana ku Suisse. Musangu eu kabidi wakabenga bua kunshiya. Misangu yonso Margaritha uvua mulunda wa lulamatu. Kunyima kua matuku makumi asatu, bakangela nkonko ne buobu kundekela. Bampulushi bakatuambila bua tuetu kusungula tshimue tshia ku bibidi ebi: kumbuka mu provense au mu matuku dikumi anyi kuitaba tshionso tshienzeka atshi. Bana betu ba ku Brooklyn bakatupesha lungenyi, ke tuetu kumbuka kuya mu tshimenga tshia Rio de Janeiro.
“Suaku ubala karte aka”
Nansha mutuakatuadija bibi mudimu wa diyisha mu Brésil, tuvua anu ne disanka dia bungi menemene! Tshivua ne mushinga wa bungi ntshia se: tuvua ne muoyo, bibuta bietu bivua biûle kabidi ne mikanda ne tuvua ne tshimenga tshijima tshia Rio de Janeiro bua kuyishamu. Kadi munyi mutuvua mua kuyisha katuyi bamanye tshi-Mputulukeshi bimpe? Ku diambuluisha dia karte ka bumanyishi. Tshiambilu tshia kumpala tshia mu tshi-Mputulukeshi tshituvua balonge bua kuamba mu mudimu wa buambi tshivua ne: “Por favor, leia este cartão” (“Suaku ubala karte aka.”) Karte aku kakapatula bipeta bilenga bia dikema! Mu ngondo umue tshianana tuakabanya mikanda mipite pa 1 000. Bantu ba bungi bavua bangate mikanda yetu bakalua kuitaba bulelela. Bua kuamba bulelela, mikanda yetu yakayisha bikole kupita ne mutuvua mua kuyisha tuetu. Muanda eu wakandeja mushinga wa kuikala kupesha bantu badi basankidila bulelela mikanda yetu.
Mu tshikondo atshi Rio de Janeiro uvua tshimenga tshikulu tshia Brésil, ne mukenji wetu bavua nangananga bauteleja bimpe kudi bantu bavua mu biro bia mbulamatadi. Ngakapeta diakalenga dia kuyisha ministre muomekela malu a mpetu ne ministre muomekela malu a tshiluilu. Misangu yonso eyi, ngakamona patoke mudi nyuma wa Yehowa wenza mudimu.
Umue musangu, mvua nyisha mu kartie ka munkatshi mua tshimenga tshia Rio, ne meme kubuela mu Tshibambalu tshia malu a Bandumbulula. Musangu mukuabu ngakamona nkadi mu nzubu munyunguluka kudi bantu bavuale bilamba bifike, munkatshi mua tshivua tshimueneka bu mikiya ya madilu. Meme kuya kudi muntu uvua umueneka mushilangane ne bakuabu ne meme kumupesha karte ka bumanyishi. Katshivua madilu to. Mvua mukose bantu balumbulula ku kabadi ne umvua nyikila nende au uvua mulumbuluishi. Kuambilaye basalayi bavua balame bua kabenji bualu to, muikale useka. Wakitaba mu buimpe mukanda wa Banac ne kufilaye dipa. Mu dipatuka, umue wa ku basalayi balami wakandeja dibeji dilamika mu tshiibi divua kadiyi dimueneka bimpe difunda miaku ya ne: Mbabenge bua bantu ba tshianana kubuela (Proibida a entrada de pessoas estranhas).
Muaba mukuabu uvua upatula bipeta bilenga nku dibungu. Umue musangu, ngakatutakena ne muendeshi wa mazuwa wakitaba mikanda yetu kumpala kua yeye kuenza luendu. Kunyima kua matuku, tuakasambakena nende mu mpuilu. Dîku diende dijima dikavua ditabe bulelela, ne yeye muine uvua uya kumpala bilenga. Bualu abu buakatuenza disanka dia bungi.
Nansha nanku, malu onso kaavua enda bilenga to. Viza utuvua nende wa ngondo isambombo wakajikila matuku, ne tuvua tuela meji ne: bavua ne bua kutuipata mu ditunga. Panyima pa tuetu bamane kufundila biro binene bia ku Brooklyn bua muanda au, muanetu Rutherford wakatufundila mukanda mulenga utukolesha bua kutungunuka ne utupesha mibelu ya tshituvua mua kuenza. Dijinga dietu divua dia kushala mu Brésil, ne ku diambuluisha dia mulumbuluidianganyi kampanda, ndekelu wa bionso tuakapeta viza wa kashidi mu tshidimu tshia 1945.
Mudimu wa matuku mulongo
Kumpala kua muanda eu, tukavua balele Jonathan mu 1941, Ruth mu 1943, ne Esther mu 1945. Bua kukumbaja majinga a dîku dietu divua dienda didiunda, mvua ne bua kuenza mudimu wa bianza. Margaritha wakatungunuka ne mudimu wa ku dîba ne ku dîba too ne pakalelaye muanetu muisatu.
Kubangila anu ku ntuadijilu, tuvua tuyisha pamue mu dîku mu kartie ya tshimenga, mu ngala ya tuwulu, mu njila ne mu bitupa bia bangenda-mushinga. Mu Disambombo dionso butuku, tuvua tuabanya pamue Tshibumba tshia Nsentedi ne Réveillez-vous!, ne bivua bikondo bia disanka dia bungi.
Ku nzubu, muana yonso uvua ne yende midimu ya kuenza dituku dionso. Jonathan uvua ne mudimu wa kusukula ditshiuwa ne mu tshikuku. Bana ba bakaji bavua basukula mu frigo, bakomba mu lupangu ne bafita buanga ku bilatu. Malu aa akabambuluisha bua kuikala ne bulongame ne bua kumanya mua kulongolola bia dienza. Lelu, bana betu mbeji ba mudimu ba tshisumi badi balame nzubu ne bintu biabu bimpe, muanda udi utusankisha meme ne Margaritha bikole.
Tuvua kabidi batekemena bua se: bana betu bikale ne ngikadilu muimpe mu bisangilu. Kumpala kua bisangilu kutuadija, bavua banua dikopo dia mâyi ne baya ku nkumba. Munkatshi mua bisangilu, Jonathan uvua usomba ku dia bakaji dianyi, Ruth ku dia balume dianyi, balonda kudi Margaritha ne Esther ku dia balume diende. Kusomba nunku kuakabambuluisha bua kuikala ne ntema ne bua kudia biakudia bia mu nyuma kubangila anu ku buana buabu.
Yehowa mmubeneshe mudimu wetu. Bana betu bonso badi batungunuka ne kusadila Yehowa ne lulamatu ne badi benza mudimu wa buambi ne disanka. Lelu Jonathan udi mukulu mu Tshisumbu tshia Novo Méier mu tshimenga tshia Rio de Janeiro.
Patuakamba kufika mu tshidimu tshia 1970, bana betu bonso bakavua baselangane ne bumbuke ku mbelu, nunku meme ne Margaritha tuakangata dipangadika dia kuya kuambuluisha muaba uvua dijinga dikale dinene. Muaba wa kumpala utuakaya uvua tshimenga tshia Poços de Caldas, mu provense wa Minas Gerais, muvua tshikondo atshi kasumbu kakese ka bamanyishi ba Bukalenge 19. Ngakabungama pangakamona bua musangu wa kumpala muaba uvuabu benzela bisangilu: tshisasa tshia muinshi tshia nzubu wa bisasa katshiyi ne madidishi ne tshikale tshinyanguke bikole. Diakamue tuetu kubanga kukeba muaba uvua mutambe kuakanyina Nzubu wa Bukalenge ne mutantshi eu tuetu kupeta nzubu mulenga wa difutshila ku mushinga muimpe. Ndishilangana kayi divua pankatshi payi! Kunyima kua bidimu binayi ne tshitupa, bungi bua bamanyishi buakafika ku bantu 155. Mu tshidimu tshia 1989 tuakaya kasombela ku Araruama, mu provense wa Rio de Janeiro, mutuakambuluisha bidimu tshitema. Mu bidimu ebi, tuakamona muakenzeka bisumbu bibidi bipiabipia.
Masanka atuakapeta bua dishala mu muaba wetu wa mudimu
Mu 1998, tusamasama ne dijinga dia kuikala pamue ne bana biakatufikisha ku diya kusombela mu tshimenga tshia São Gonçalo, mu provense wa Rio de Janeiro. Ntshidi anu mukulu mu tshisumbu. Tudi tuenza muetu muonso bua kuikala kuyisha pa tshibidilu. Margaritha utu musue kuyisha bantu pabuipi ne tshisalu tshinene, ne tshisumbu ntshituenzele bimpe paditshi tshitulamine teritware mukuabu pabuipi ne nzubu wetu, ke tshidi tshituambuluisha bua kuyisha padi mubidi witaba.
Meme ne Margaritha tudi badilambule kudi Yehowa bua kumusadila kukadi bidimu bipite pa 60 mpindieu. Tudi badimuene ne etu abidi ne: ‘kakuena bakokeshi, kakuena malu atshidiku, kakuena malu atshilualua, kakuena makalenge, kakuena bule, kakuena ndondo, kakuena tshintu tshionso tshikuabu tshifukibue tshidi ne bukole bua kutupandulula ku dinanga dia Nzambi didi mu Kristo Yezu Mukalenge wetu.’ (Lomo 8:38, 39) Ne ndisanka kayipu dia kumona disangisha dia “mikoko mikuabo,” idi ne ditekemena dilenga dia kupeta muoyo wa kashidi pa buloba bupuangane, minyunguluka kudi bifukibua bilengele bia Nzambi! (Yone 10:16) Patuakafika mu 1940, tshimenga tshia Rio de Janeiro tshivua ne tshisumbu anu tshimue ne bamanyishi 28. Lelu mudi bisumbu bifike ku 250 ne bamanyishi ba Bukalenge bapite pa 20 000.
Kuvua bikondo bituvua mua kuikala bapingane kudi balela betu ku Mputu. Kadi muaba wetu wa mudimu udi Yehowa mutupeshe udi munemu mu Brésil. Tudi ne disanka dia bungi bua mutudi bashalemu!
[Mêyi adi kuinshi]
a Mupatula kudi Bantemu ba Yehowa, kadi kabatu baupatula kabidi to.
b Mupatula kudi Bantemu ba Yehowa, kadi kabatu baupatula kabidi to.
c Mupatula kudi Bantemu ba Yehowa, kadi kabatu baupatula kabidi to.
[Tshimfuanyi mu dibeji 21]
Ku madimi a Bukalenge mu Steffisburg, mu Suisse, ku ndekelu kua 1939 (ndi ku ndekelu ku dia bakaji)
[Tshimfuanyi mu dibeji 23]
Matuku makese kumpala kua dibaka dietu, mu 1939
[Tshimfuanyi mu dibeji 23]
Casablanca mu bidimu bia 1940
[Tshimfuanyi mu dibeji 23]
Tudi tuyisha dîku dijima
[Tshimfuanyi mu dibeji 24]
Tudi tuenza mudimu wa buambi lelu