Nshapita Wa Dikumi Ne Muanda Mutekete
Batendeledi Balelela badi Bamanyika mu Tshikondo tshia ku Nshikidilu
1. Bilondeshile Danyele nshapita wa 7, mmalu kayi a pa buawu avua ne bua kutulukila kasumbu kakese ka bantu kabayi bukole mu matuku etu aa?
BUKOKESHI bua bukole kabuyi kutua tshiadi budi buela kasumbu kakese ka bantu kabayi bukole mvita ya tshikisu. Bena mu kasumbu aka badi bashala anu katakata ne bapeta mene malu mapiamapia, kabiyi ku bukole buabu nkayabu to, kadi bualu Yehowa Nzambi udi ubangata ne mushinga. Danyele nshapita wa 7 wakamanyisha mianda eyi yakenzeka mu tshitupa tshia ntuadijilu tshia bidimu bia 1900. Kadi bantu aba bavua banganyi? Nshapita umue-umue eu wa Danyele wakababikila ne: “bansanto ba Nzambi Mutambe Bunene wa mu diulu,” Yehowa. Wakaleja kabidi ne: bantu aba nebakokeshe pamue ne Masiya mu Bukalenge buende!—Danyele 7:13, 14, 18, 21, 22, 25-27.
2. (a) Mmunyi mudi Yehowa wangata basadidi bende bela manyi? (b) Mbualu kayi bua meji budi bukengela kuenza mu tshikondo etshi?
2 Anu mutuvua balonge mu Danyele nshapita wa 11, mukalenge wa ku nôde neafike ku ndekelu kua muoyo wende kunyima kua yeye mumane kubunda buloba bua bupole bua mu nyuma bua bena lulamatu aba. (Danyele 11:45; bala Yehezekele 38:18-23) Bushuwa, Yehowa udi ukuba bela manyi bende ba lulamatu bikole. Musambu 105:14, 15 udi utuambila ne: ‘[Yehowa] wakabela bakalenge bualu buabu. Wakamba ne: Kanulengi bantu banyi bedibue manyi pa mutu tshianza, kanuenzedi baprofete banyi bibi.’ Nenku kuenaku mua kuitaba bua se: mu tshikondo etshi tshia ndululu, mbia meji bua “musumba munene” udi wenda udiunda kulamatawu bikole bansantu aba anyi? (Buakabuluibua 7:9, MMM; Zekâya 8:23) Atshi ke tshivua Yezu Kristo muambile bantu badi bu mikoko bua kuenza, bua kudisangishabu ne bana babu ba mu nyuma bela manyi mu dibakuatshisha mu mudimu wabu.—Matayo 25:31-46; Galatia 3:29.
3. (a) Bua tshinyi ki mbipepele bua kupeta bayidi ba Yezu bela manyi ne kushala mubalamate? (b) Mmunyi muatuambuluisha Danyele nshapita wa 12 mu muanda eu?
3 Kadi Satana Muluishi wa Nzambi udi uluisha bela manyi mvita mikole ya katshi ku dînu. Mmutangalaje ntendelelu wa dishima, mmuuje buloba bujima ne bena Kristo ba ku dîna. Ke bualu kayi bantu ba bungi mbapambuke. Bakuabu kabatshiena batekemene kabidi bua kupeta dimue dituku bantu badi mu tshitendelelu tshilelela to. (Matayo 7:15, 21-23; Buakabuluibua 12:9, 17) Nansha aba badi bapeta bantu badi mu “kasumbu kakese ka mikoko” ne badisangisha nabu badi ne bua kuluangana bua kulama ditabuja diabu, bualu bena panu badi anu bakeba bua kubanyangila ditabuja edi. (Luka 12:32) Bidi munyi buebe wewe? Ukadi mupete “bansanto ba Nzambi Mutambe Bunene wa mu diulu,” ne udi udisangisha nabu anyi? Udi ne bijadiki bikole bidi bileja ne: bantu baudi mupete ke badi Nzambi musungule tshia bushuwa anyi? Bijadiki bia nunku bidi mua kukolesha ditabuja diebe. Bidi mua kukupaya kabidi bua wewe kuambuluisha bantu bakuabu bua bamone dibuejakaja malu didi mu bitendelelu bidi pa buloba lelu. Mu Danyele nshapita wa 12 mudi dimanya edi didi dipandisha bantu.
MUKALENGE WA BANJELU UDI UDITUA MU MUDIMU
4. (a) Mmalu kayi abidi mashilangane adi atangila Mikaele adi Danyele 12:1 umanyisha? (b) Mu Danyele, ntshinyi tshitu ‘dimana’ dia mfumu diumvuija misangu mivule?
4 Danyele 12:1 udi wamba ne: ‘Ku tshikondo atshi Mikaele, mukalenge wa banjelu [udi wimana bua kulama] bana benu, neajuke.’ Mvese eu udi umanyisha malu abidi mashilangane enza Mikaele: bumue budi se: udi “wimana,” bidi biumvuija bualu budi bunenga lupolo kampanda lua tshikondo; buibidi budi se: “neajuke,” bileja muanda udi wenzeka mu lupolo lua tshikondo atshi. Tshia kumpala, tudi basue kumanya tshikondo tshidi Mikaele “wimana bua kulama bana [babu ne Danyele].” Vuluka ne: Mikaele ndîna dipesha Yezu mu muanzu wende wa Mukokeshi wa mu diulu. Padibu bakula bua ‘dimana’ diende bidi bituvuluija mushindu udibu bangate muaku eu miaba mikuabu mu mukanda wa Danyele. Utu misangu mivule uleja bualu buenza kudi mukalenge, bu mudi diangata dia bumfumu.—Danyele 11:2-4, 7, 20, 21.
5, 6. (a) Mmu tshikondo kayi mudi Mikaele wimana? (b) Ndîba kayi ne mmushindu kayi udi Mikaele ‘ujuka,’ ne ntshinyi tshienzeka?
5 Bidi bimueneka ne: muanjelu uvua wakula muaba eu bua tshikondo tshidibu batele patoke mu milayi mikuabu ya mu Bible. Yezu wakatshibikila ne: “dikalaku” (tshiena-Gelika: parousia), dîba divuaye ne bua kukokesha bu Mukalenge mu diulu. (Matayo 24:37-39) Badi babikila kabidi tshikondo etshi ne: ‘matuku a ku nshikidilu’ ne ‘tshikondo tshia ku nshikidilu.’ (2 Timote 3:1; Danyele 12:4, 9) Katshia tshikondo atshi tshiatuadija mu 1914, Mikaele mmuimane bu Mukalenge mu diulu.—Bala Yeshaya 11:10; Buakabuluibua 12:7-9.
6 Kadi ndîba kayi didi Mikaele ‘ujuka’? Mpadiye wimana kuulu bua kuenza bualu bua pa buabu. Neajuke nenku mu matuku atshilualua. Buakabuluibua 19:11-16 udi wakula bua Yezu mu mêyi a tshiprofete umumvuija bu Mukalenge wa bukole mubande pa kabalu kumpala kua tshiluilu tshia banjelu tshidi tshimutue mu nyima ne ulua bua kubutula baluishi ba Nzambi. Danyele 12:1 udi utungunuka wamba ne: ‘Makenga neikaleku, katshia tshisamba tshia bantu tshiabanga too ne ku tshikondo atshi makenga bu nunku kaakadi manji kumueneka.’ Bu mudi Kristo muikale Mukumbaji Munene wa dîyi dia Yehowa, neabutule ndongoluelu eu mujima mubi wa malu mu “dikenga dinene” dikavuabu bamanyishe.—Matayo 24:21; Yelemiya 25:33; 2 Tesalonike 1:6-8; Buakabuluibua 7:14; 16:14, 16.
7. (a) Nditekemena kayi didiku bua bena lulamatu bonso mu “tshikondo atshi tshia makenga” tshitshidi tshilua kumpala? (b) Mukanda wa Yehowa ntshinyi, ne bua tshinyi mbia mushinga bua dîna diebe dikale difundamu?
7 Ntshinyi tshiafikila bantu badi ne ditabuja mu tshikondo atshi tshia mîdima? Bakambila Danyele pashishe ne: ‘Mu tshikondo atshi bana benu bonso badi ne mêna abu mafunda mu mukanda wa muoyo nebapande.’ (Bala Luka 21:34-36.) Mukanda eu ntshinyi? Mu bulelela, udi uleja malu adi Yehowa Nzambi uvuluka bua bantu badi benza disua diende. (Malaki 3:16; Ebelu 6:10) Bantu bena mêna adi mafunda mu mukanda eu wa muoyo ke badi batambe kuikala mu bupole pa buloba apa, bualu Nzambi udi ubakuba. Nansha bualu bubi kayi bubenzekele, yeye udi mua kubujikija ne neabujikije. Nansha lufu luolu ne bua kubakuata kumpala kua “tshikondo atshi tshia makenga” tshidi tshilua kumpala, mu tshivulukidi tshia Nzambi tshikena mikalu badi anu katakata. Neabavuluke ne neababishe mu Bukokeshi bua Yezu Kristo bua Bidimu Tshinunu.—Bienzedi 24:15; Buakabuluibua 20:4-6.
BANSANTU ‘BADI BABIKA’
8. Nditekemena kayi dilenga didi Danyele 12:2 utupesha?
8 Ditekemena dia dibika dia bafue didi ditukolesha ku muoyo tshia bushuwa. Danyele 12:2 udi wakula bua bualu buadi, wamba ne: ‘Bafue ba bungi nebabike, bakuabu bua kuikalabu ne muoyo wa tshiendelele, bakuabu bua kufuishibuabu bundu ne kupetudibua tshiendelele.’ (Bala Yeshaya 26:19.) Mêyi aa adi mua kutuvuluija bimpe mulayi mulenga wa Yezu Kristo wa dibika dia bantu bonso. (Yone 5:28, 29) Nditekemena kayipu dilenga! Elabi meji bua balunda ne balela betu bananga badi bafue mpindieu, bapeta diakalenga dia kuikala ne muoyo tshiakabidi mu matuku adi kumpala eku! Kadi mulayi eu udi mu mukanda wa Danyele udi wakula diambedi bua dibika dia mushindu mukuabu: ndikadi dienzeke. Mmunyi mudibi mua kuenzeka nanku?
9. (a) Bua tshinyi mbia meji bua kuitaba ne: Danyele 12:2 uvua ne bua kukumbana mu matuku a ku nshikidilu? (b) Mulayi eu udi wakula bua dibika dia mushindu kayi, ne mmunyi mutudi bajadike bualu ebu?
9 Tangila mvese idi minyunguluke mêyi aa. Anu mutukadi bamone, mvese wa kumpala wa nshapita wa 12 kêna anu ukumbanyina nshikidilu wa ndongoluelu eu wa malu, kadi udi ukumbanyina kabidi tshikondo tshijima tshia matuku a ku nshikidilu. Bushuwa, tshitupa tshinene tshia malu adi mu nshapita eu tshidi tshikumbana mu tshikondo tshia ku nshikidilu etshi, kadi ki mu buloba buandamuna mparadizu utshilualua to. Kukadiku kuenzeke dibika dia bafue mu tshikondo etshi anyi? Mupostolo Paulo wakafunda bua dibika dia ‘bantu ba Kristo’ wamba ne: divua ne bua kuenzeka “mu tshikondo tshia dikalaku diende.” Kadi bantu badibu babisha bua kuikala ne muoyo mu diulu badi babika “kabayi banyanguke.” (1 Kolinto 15:23, 52, NW) Kakuena nansha umue wa kudibu udi ubika ‘bua kufuishibua bundu ne kupetudibua tshiendelele’ mudibu bamanyishe mu Danyele 12:2. Kudi dibika dia mushindu mukuabu anyi? Imue misangu dibika ditu ne diumvuija dia mu nyuma mu Bible. Tshilejilu, mukanda wa Yehezekele ne wa Buakabuluibua idi ne mikenji ya tshiprofete idi yakula bua difululuka anyi dibika dia mu nyuma.—Yehezekele 37:1-14; Buakabuluibua 11:3, 7, 11.
10. (a) Mmu ngumvuilu kayi muvua bela manyi babike mu tshikondo tshia ku nshikidilu? (b) Mmunyi muvua bamue ba ku bela manyi bavuabu bafululule babike ‘bua kufuishibua bundu ne kupetudibua tshiendelele’?
10 Kukadiku kuenzeke difululuka dia mu nyuma dia basadidi ba Nzambi bela manyi mu tshikondo tshia ku nshikidilu anyi? Eyowa! Mbualu bulelela bukadi buenzeke, bualu mu 1918, bakela kasumbu kakese ka bena Kristo bela manyi ba lulamatu mvita ya katshia ne katshia yakakondakaja mudimu wabu mulongolola bimpe wa diyisha bantu. Pashishe, bualu buvua kabuyi butekemena buvua se: mu 1919 bakalua kabidi ne muoyo mu ngumvuilu wa mu nyuma. Mianda eyi idi ikumbanangana ne diumvuija didibu bafile bua dibika divuabu bamanyishe mu Danyele 12:2. Bamue ‘bakabika’ mu nyuma mu tshikondo atshi ne mu matuku akalonda pashishe. Kadi bia dibungama, bonso kabakashala ne muoyo mu nyuma to. Aba bavua, kunyima kua bamane kubika, bobu kupangadika bua kubenga Mukalenge Masiya ne kulekelabu mudimu wa Nzambi, bakadifuisha nkayabu ‘bundu ne kupetudibuabu tshiendelele’ anu muvuabi bimanyisha mu Danyele 12:2. (Ebelu 6:4-6) Kadi, bela manyi ba lulamatu bakangata difululuka diabu dia mu nyuma bu mushindu wa kukuatshisha Mukalenge Masiya ne lulamatu luonso. Ndekelu wa bionso, lulamatu luabu ludi lubafikisha ku “muoyo wa tshiendelele” anu mudi mulayi wamba. Lelu, badi baleja patoke kumpala kua buluishi ne: badi bikale bantu ba muoyo ne bualu ebu budi butuambuluisha bua kubamanya.
BADI ‘BAKENKA BU MITOTO’
11. Mbanganyi “badi ne meji” lelu, ne mmu ngumvuilu kayi mudibu bakenka bu mitoto?
11 Mvese ibidi idi ilonda ya Danyele nshapita wa 12 idi ituambuluisha bimpe kabidi bua kumanya “bansanto ba Nzambi Mutambe Bunene.” Mu mvese 3 muanjelu udi wambila Danyele ne: ‘Badi ne meji nebakenke bu bintu bia mu diulu, ne badi balombola bantu ba bungi ku buakane nebakenke bu mitoto kashidi ne kashidi.’ Aba “badi ne meji” mbanganyi lelu? Bijadiki bidi bifunkuna kabidi “bansanto ba Nzambi Mutambe Bunene.” Bua kuamba bulelela, pa kumbusha bashadile bela manyi, mbanganyi bavua ne meji a kujingulula ne: Mikaele, Mukalenge wa banjelu, wakatuadija kuimana bu Mukalenge mu 1914? Padibu bayisha malu malelela a mushindu’eu ne padibu balama ngikadilu muimpe wa bena Kristo, badi bikale ‘bakenka bu bimunyi’ mu buloba ebu bua mîdima ya mu nyuma. (Filipoi 2:15; Yone 8:12) Yezu wakamba bua bualu buabu ne: ‘Bantu bakane nebakenke bu dîba mu bukalenge bua Tatu wabu.’—Matayo 13:43.
12. (a) Mu tshikondo tshia ku nshikidilu, mmunyi mudi bela manyi baditue mu mudimu wa ‘dilombola bantu ba bungi ku buakane’? (b) Mmunyi mualombola bela manyi bantu ba bungi ku buakane ne mmunyi ‘muakenkabu bu mitoto’ mu Bukokeshi bua Kristo bua Bidimu Tshinunu?
12 Danyele 12:3 udi mene utuambila mudimu uvua bena Kristo bela manyi ne bua kuenza mu tshikondo tshia ku nshikidilu. Bavua ne bua ‘kulombola bantu ba bungi ku buakane.’ Bashadile bela manyi bakaditua mu mudimu wa disangisha bungi buvua bushale bua ku bantu 144000 bapianyi pamue ne Kristo. (Lomo 8:16, 17; Buakabuluibua 7:3, 4) Pakajika mudimu au (bimueneka ne: munkatshi mua bidimu bia 1930), bakatuadija kusangisha “musumba munene” wa “mikoko mikuabo.” (Buakabuluibua 7:9, MMM; Yone 10:16) Bena mu bisumbu bibidi ebi badi bitabuja mulambu wa Yezu Kristo udi upikula bantu. Ke bualu kayi mbakezuke ku mêsu kua Yehowa. Bu mudibu lelu miliyo mivule, badi banyisha ditekemena dia kupanduka ku kabutu ka bukua-panu ebu bubi kadi kalua kumpala. Mu Bukokeshi bua Kristo bua Bidimu Tshinunu, Yezu ne bakalenge nende ne bakuidi 144000 nebapeteshe bantu bena butumike masanka adi afumina ku mulambu, nunku nebambuluishe bonso badi ne ditabuja bua kumbushabu katoba konso ka mpekatu mupiana kudi Adama. (2 Petelo 3:13; Buakabuluibua 7:13, 14; 20:5, 6) Mu ngumvuilu mulelela, bela manyi nebambuluishe dîba adi bua ‘kulombola bantu ba bungi ku buakane’ ne “nebakenke bu mitoto” mu diulu. Udiku wangata ne mushinga ditekemena dia kuikala ne muoyo pa buloba mu mbulamatadi muimpe wa mu diulu mulombola kudi Kristo ne bakokeshi nende anyi? Ndiakalengapu kayi dia kuenza mudimu wa kuyisha lumu luimpe elu lua Bukalenge pamue ne “bansanto”!—Matayo 24:14.
BADI ‘BATAMBAKANA’
13. Mmu ngumvuilu kayi muvuabu bateke tshimanyishilu pa mêyi a mu mukanda wa Danyele?
13 Mêyi avua muanjelu muambile Danyele, adi matuadije mu Danyele 10:20, adi ajika mpindieu ne miaku eyi idi ikolesha ku muoyo: ‘Kadi wewe, Danyele, lama mêyi aa, uteke tshimanyishilu ku mukanda eu, bishale nunku too ne ku tshikondo tshia ku nshikidilu. Ba bungi nebatambakane, [dimanya] nedivulangane.’ (Danyele 12:4) Malu mavule a ku avua Danyele mufunde ku nyuma muimpe avua masokoka tshia bushuwa ne bavua batekapu tshimanyishilu bua bantu kabaajinguludi to. Nunku Danyele nkayende wakalua kufunda panyima ne: ‘Ngakumvua mêyi aa, kadi tshiakaajingulula nansha.’ (Danyele 12:8) Mu ngumvuilu eu, bakashala bateka tshimanyishilu pa mukanda wa Danyele munkatshi mua nkama ya bidimu. Kadi netuambe tshinyi bua lelu?
14. (a) Mu ‘tshikondo tshia ku nshikidilu,’ mbanganyi badi ‘batambakane,’ ne muaba kayi? (b) Mbijadiki kayi bidi bileja ne: Yehowa mmubeneshe ‘ditambakana’ edi?
14 Tudi ne diakalenga dia kuikala ne muoyo mu ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ tshikavuabu bamanyishe mu mukanda wa Danyele. Anu muvuabu bamanyishe, bena lulamatu ba bungi ‘mbatambakane’ mu Dîyi dia Nzambi. Mbapetamu tshinyi? Bua dibenesha dia kudi Yehowa, dimanya dilelela ndilue kuvulangana. Bantemu ba Yehowa bela manyi ba lulamatu mbapete bujinguludi budi bubambuluishe bua kumvua ne: Muana wa muntu wakalua Mukalenge mu 1914, bua kujingulula nyama ya mu mulayi wa Danyele, bua kudimuija bantu bua “[tshintu tshibipe tshidi tshikebesha] dibutuka,” ne ebi mbilejilu bikese patupu. (Danyele 11:31) Nenku divulangana dia dimanya edi ntshimanyinu tshikuabu tshidi tshiambuluisha bua kumanya “bansanto ba Nzambi Mutambe Bunene wa mu diulu.” Kadi bakapesha Danyele bijadiki bikuabu.
BADI ‘BATEKESHA BUKOLE BUABU’
15. Ndukonko kayi ludi muanjelu wela mpindieu, ne lukonko elu ludi mua kutuvuluija banganyi?
15 Tudi tuvuluka ne: Danyele wakapeta mikenji eyi ya kudi muanjelu ku muelelu wa “musulu munene” wa Hidekela, utubu babikila kabidi ne: Tigre. (Danyele 10:4) Muaba eu udi umona banjelu basatu, ne wamba ne: ‘Meme, Danyele, ngakatangila, ekumona, bantu bakuabu babidi bakadi bimane ku musulu, mukuabu dia munemu, mukuabu dia muamua. Umue wabu wakakonka muntu wakadi muluate bilulu bia lin, wakadi umueneka ku mutu kua mâyi a musulu, ne: Malu aa a kukema neajike tshikondo kayi? (Danyele 12:5, 6) Lukonko luakajula muanjelu muaba eu ludi mua kutuvuluija kabidi “bansanto ba Nzambi Mutambe Bunene wa mu diulu.” Ku ntuadijilu kua ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ mu 1914, bavua batamba kudiela lukonko lua kumanya bungi bua bidimu bivua ne bua kupita bua milayi ayi ya Nzambi kukumbanayi. Diandamuna dia lukonko elu didi dileja patoke ne: bansantu aba ke badi mulayi eu wakuila.
16. Mmulayi kayi udi muanjelu umanyisha, ne mmunyi mudiye ushindika bulelela bua dikumbana diawu?
16 Muyuki wa Danyele udi utungunuka wamba ne: ‘Ngakumvua dîyi dia muntu wakadi muluate bilulu bia lin, ne wakadi umueneka ku mutu kua mâyi a musulu, [pakelaye] tshianza tshiende tshia balume ne tshia bakaji mulu, wakaditshipa mu dîna dia udi ne muoyo tshiendelele ne: Malu aa neajike papita tshikondo tshimue, bikondo bibidi ne tshitupa tshia tshikondo, pamanabu kutekesha bukole bua bantu ba tshijila.’ (Danyele 12:7) Muanda udi wenzeka mpindieu ngua mushinga wa bungi. Muanjelu udi wela bianza mulu bua kuditshipa, pamu’apa bua banjelu bakuabu babidi badi ku nseke ibidi ya musulu eu munene bamone tshidiye wenza. Diela bianza mulu nunku didi dileja dishindika dia se: mulayi eu neukumbane tshia bushuwa. Bikondo bijadika bidiye wamba ebi bidi ne bua kukumbana dîba kayi? Kuedi meji ne: mbikole bua kupeta diandamuna dia lukonko elu to.
17. (a) Mmalu kayi mafuanangane adi mu mulayi udi mu Danyele 7:25, mu Danyele 12:7 ne mu Buakabuluibua 11:3, 7, 9? (b) Bikondo bisatu ne tshitupa bidi bienza matuku bungi kayi?
17 Mulayi eu mmufuanangane bikole ne milayi mikuabu ibidi. Umue, utudi bamone mu nshapita wa 9 wa mukanda eu, udi mu Danyele 7:25, mukuabu udi mu Buakabuluibua 11:3, 7, 9. Mona amue malu adi mafuananganamu. Wonso wa kudiyi udi ukumbana mu tshikondo tshia ku nshikidilu. Milayi yonso ibidi eyi idi itangila basadidi bansantu ba Nzambi, ileja bua se: nebabakengeshe ne nebikale mene mua kuanji kupangila bua kukumbaja mudimu wabu wa diyisha bantu. Wonso wa ku milayi eyi udi uleja ne: basadidi ba Nzambi badi bapetulula muoyo ne badi babangulula mudimu wabu, bapangisha aba badi babakengesha bua kukumbaja bipatshila biabu bibi. Wonso wa ku milayi eyi udi wakula bua bule bua tshikondo etshi tshia makenga a bansantu. Milayi yonso ibidi idi mu Danyele (7:25 ne 12:7) idi yakula bua ‘tshikondo tshimue, bikondo bibidi, ne tshitupa tshia tshikondo.’ Bakonkononyi ba malu a mu Bible badi bamba ne: ebi bidi biumvuija bikondo bisatu ne tshitupa. Mukanda wa Buakabuluibua udi wakula bua tshikondo tshimue-tshimue etshi tshia ngondo 42 anyi matuku 1260. (Buakabuluibua 11:2, 3) Ebi bidi bijadika se: bikondo bisatu ne tshitupa bidibu bambe mu Danyele bidi biumvuija bidimu bisatu ne tshitupa bia matuku 360 ku tshidimu tshionso. Kadi ndîba kayi diakatuadija matuku aa 1260?
18. (a) Bilondeshile Danyele 12:7, ntshinyi tshivua ne bua kuleja ndekelu wa matuku 1260? (b) Ndîba kayi diakatekeshabu ndekelu wa bionso ‘bukole bua bantu ba tshijila,’ ne mmunyi muakenzeka muanda eu? (c) Ndîba kayi diakatuadija matuku 1260, ne mmunyi muvua bela manyi ‘[bayishe] bavuale bibombi’ tshikondo atshi?
18 Mulayi udi uleja patoke dîba didi matuku 1260 ne bua kujika: padibu ‘bamana kutekesha bukole bua bantu ba tshijila.’ Munkatshi mua tshidimu tshia 1918, bakapisha bana betu bavua balombola Société wa Watch Tower Bible and Tract ne malu a mafi, munkatshi muabu muvua mulombodi wa Société Joseph Rutherford, ne kubafundilabu bibawu binene ne buloko. ‘Bakatekesha’ mudimu wa bansantu ba Nzambi tshia bushuwa. Patudi tubala bidimu bisatu ne tshitupa kubangila munkatshi mua tshidimu tshia 1918 tuenda tupingana panyima, tudi tufika ku ndekelu kua 1914. Mu tshikondo atshi, kasumbu kakese ka bela manyi kavua kadilongolole bua kutantamena dibakengesha edi. Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima ikavua mituadije, ne diluisha mudimu wabu divua dienda divula. Mu tshidimu tshia 1915, bakangatshila mvese wabu wa ku tshidimu mu lukonko luvua Kristo muele bayidi bende ne: “Nuenu nudi mua kunua dikopo dinganua anyi?” (Matayo 20:22, MMM) Anu mukavuabi bimanyisha mu Buakabuluibua 11:3, tshikondo tshia matuku 1260 tshiakalonda tshivua tshia madilu bua bela manyi, bivua bienze anu bu se: bavua benda bayisha bavuale bibombi. Dibakengesha diakavula bikole. Bakela bamue mu buloko, bakabunda bakuabu kudi bena tshinyangu ne kukengeshabu banga ne tshikisu tshikole. Ba bungi bavua batekesha mu mikolo kudi lufu lua mulombodi wa kumpala wa Société, Charles Taze Russell, mu 1916. Kadi ntshinyi tshivua ne bua kuenzeka kunyima kua tshikondo etshi tshia mîdima tshiakajika ne lufu lua bansantu aba bavua benza bulongolodi bua bayishi ba lumu luimpe?
19. Mmunyi mudi mulayi udi mu Buakabuluibua nshapita wa 11 utujadikila ne: kabavua mua kupuwija bela manyi mutantshi mule?
19 Mulayi udi ufuanangana nawu utudi bapete mu Buakabuluibua 11:3, 9, 11 udi uleja ne: kunyima kua “[bantemu babidi]” bamane kufua, badi bashala bafue anu munkatshi mua lupolo luipi lua tshikondo (matuku asatu ne tshitupa), pashishe badi bafululuka. Bia muomumue, mulayi udi mu Danyele nshapita wa 12 udi uleja ne: bansantu kabavua ne bua kushala bapuwa to, kadi bavua ne mudimu wa bungi uvua mubindile kumpala.
BADI ‘BADILENGEJA, BADITOKESHA NE BAVUIJIBUA BALENGELE’
20. Bilondeshile Danyele 12:10, mmabenesha kayi avua bela manyi ne bua kupeta kunyima kua ntatu yakapetabu?
20 Anu mutukadi bamone, Danyele wakafunda malu aa, kadi kavua mua kuumvua to. Tshidibi, uvua ne bua kuikala mudiebeje ni bavua mua kubutula bansantu kudi bantu bavua babakengesha, bualu wakela lukonko lua se: ‘Ndekelu wa malu aa neikale bishi?’ Muanjelu wakamuandamuna ne: ‘Danyele, ya biebe; bualu bua mêyi aa adi masokoka ne adi mateka tshimanyishilu too ne palua tshikondo tshia ku nshikidilu. Ba bungi nebadilengeje, nebaditokeshe, nebavuijibue balengele; kadi bantu babi nebananukile kuenza malu mabi; kakuena umue wa mu bantu babi wajingulula malu, kadi bantu badi ne meji nebaajingulule.’ (Danyele 12:8-10) Nunku bansantu bavua ne ditekemena dishindame! Pamutu pa kubutudibuabu, bavua ne bua kulengejibua, ne kupeta diakalenga dia kuikala bakezuke kumpala kua Yehowa. (Malaki 3:1-3) Dijingulula diabu dia malu a mu nyuma divua ne bua kubambuluisha bua kushala bakezuke ku mêsu kua Nzambi. Kadi bantu babi bobu bavua ne bua kubenga dijingulula dia malu a mu nyuma. Kadi ndîba kayi divua malu onso aa ne bua kuenzeka?
21. (a) Lupolo lua tshikondo luvuabu bamanyishe mu Danyele 12:11 luvua ne bua kutuadija pavua malu kayi enzeka? (b) “Mulambu wa buatshia-buatshia” uvua tshinyi, ne ndîba kayi diakaumbushabu? (Bala malu adi mu kazubu mu dibeji dia 298.)
21 Bakambila Danyele ne: ‘Tshikondo tshidibu bumusha mulambu wa kuosha wa buatshia-buatshia too ne tshidibu bateka [tshintu tshibipe tshidi tshikebesha] dibutuka mu muaba wawu, matuku neapite tshinunu ne nkama ibidi ne makumi tshitema.’ Nunku lupolo lua tshikondo etshi luvua ne bua kutuadija pavua amue malu enzeka. Bavua ne bua kuanji kumbusha “mulambu wa kuosha wa buatshia-buatshia”a anyi “mulambu wa ku dituku ku dituku.” (Danyele 12:11, MMM) Mmulambu kayi uvua muanjelu wamba muaba eu? Ki mmilambu ya nyama ivuabu bafila mu ntempelo kampanda wa pa buloba to. Bualu, nansha ntempelo uvua kumpala mu Yelushalema uvua patupu “mufuanangane ne muaba mulelela,” udi muikale ntempelo munene wa mu nyuma wa Yehowa, wakatuadija kuenza mudimu pakalua Kristo Muakuidi Munene mu 29 bikondo bietu ebi! Mu ntempelo eu wa mu nyuma (udi uleja malu adi Nzambi mulongolole bua ntendelelu mulelela) kabiena ne mushinga bua kutungunuka ne kufila milambu bua mpekatu, bualu ‘Kristo wakafidibua musangu umue bua kutualaye mibi ya bantu ba bungi.’ (Ebelu 9:24-28) Nansha nanku, bena Kristo balelela bonso batu bafila milambu mu ntempelo eu. Mupostolo Paulo wakafunda ne: ‘Nunku bua bualu [bua Yezu], tufilafile kudi Nzambi mulambu wa kumutumbisha nawu, udi biawu mamuma a mishiku idi ijukula ditabuja dia dîna diende.’ (Ebelu 13:15) Nunku bualu ebu bua kumpala buvuabu balombe mu mulayi, bua kumbusha “mulambu wa buatshia-buatshia,” buakakumbana munkatshi mua 1918 pavua mudimu wa diyisha muenze anu bu muimane.
22. (a) “Tshintu tshibipe” tshidi tshikebesha dibutuka ntshinyi, ne ndîba kayi diakatshijadikabu? (b) Ndîba kayi diakatuadija lupolo lua tshikondo luvuabu bamanyishe mu Danyele 12:11, ne ndîba kayi diakajikalu?
22 Netuambe tshinyi bua bualu buibidi budibu balomba: ‘diteka’ anyi dijadika dia “tshintu tshibipe tshidi tshikebesha dibutuka”? Anu mutuvua bamone patuvua tulonga Danyele 11:31, tshintu tshibipe etshi tshivua kumpala Nsangilu wa Matunga ne kuluatshi kujukuluka tshiakabidi bu Bulongolodi bua Matunga Masanga. Malongolodi aa onso abidi mmabipe mu ngumvuilu wa se: mbaangate bu tshintu tshimuepele tshidi bantu mua kutekemena bua kupeta ditalala pa buloba. Nenku mu mitshima ya bantu ba bungi, malongolodi aa adi angata muaba wa Bukalenge bua Nzambi! Bakafila lungenyi lua kuenza Nsangilu wa Matunga mu Tshiongo 1919. Nanku dîba adi malu avuabu balombe mu Danyele 12:11 akakumbana. Nenku matuku 1260 akatuadija ku mbangilu kua 1919 ne akatungunuka too ne mu muvu wa automne 1922, ku luseke lua ku nôde kua buloba.
23. Mmunyi muvua bansantu ba Nzambi baye kumpala benda badilengeja mu matuku 1290 avuabu bamanyishe mu Danyele nshapita wa 12?
23 Mu tshikondo atshi, bansantu bakalubuluka bua kudilengeja, kuditokesha ne kuvuijibuabu balengele ku mêsu kua Nzambi anyi? Bakenza nanku tshia bushuwa! Mu Luabanya 1919, mulombodi wa Société Watch Tower ne binende bakapatuka mu buloko. Pashishe bakababingisha mu malu onso a mafi avuabu bababande nawu. Bu muvuabu bamanye ne: mudimu wabu kauvua mujike, bakadituamu diakamue, kulongololabu mpungilu mu ngondo wa Kabitende 1919. Mu tshine tshidimu atshi, bakapatula bua musangu wa kumpala tshibejibeji tshitu tshipatuka pamue ne Tshibumba tshia Nsentedi. Bavua batshibikila kumpala ne: Âge d’Or (lelu Réveillez-vous!), ne tshibejibeji etshi tshitu misangu yonso tshikuatshishangana ne Tshibumba tshia Nsentedi bua kuleja patoke dinyanguka dia malu a pa buloba ebu ne bua kuambuluisha bantu ba Nzambi bua kushala bakezuke. Ku ndekelu kua matuku 1290 avuabu bamanyishe, bansantu bavua benda badilengeja ne bapetulula ngikadilu wabu muimpe wa mu nyuma. Mu ngondo wa Kabitende 1922, anu dîba diakajika tshikondo etshi, bakenza mpungilu wa tshikuma mu tshimenga tshia Cedar Point, mu provense wa Ohio (États-Unis). Mpungilu eu wakabapesha bukole bua bungi menemene bua kuenza mudimu wa diyisha. Kadi, batshivua ne malu a bungi avua abalomba bua kulengejabu. Muanda eu wakashala bua tshikondo tshia pa buatshi tshivua tshilonda.
DISANKA DIA BANSANTU
24, 25. (a) Ndupolo lua tshikondo kayi ludibu bamanyishe mu Danyele 12:12, ne ndîba kayi diakatuadijalu ne diakajikalu? (b) Nnsombelu kayi wa mu nyuma uvua nende bela manyi ku ntuadijilu kua matuku 1335?
24 Muanjelu wa Yehowa udi ujikija mulayi eu udi utangila bansantu ne mêyi aa: ‘Muntu udi windila too ne pafikaye ku matuku tshinunu ne nkama isatu makumi asatu ne atanu udi ne disanka.’ (Danyele 12:12) Muanjelu kêna umanyisha bualu nansha bumue pa bidi bitangila dîba didi tshikondo etshi tshijika. Mianda ikadi mienzeke idi ileja ne: tshikondo etshi tshidi tshilonda tshikadi tshidianjile. Nanku tshivua ne bua kubangila mu muvu wa automne wa mu 1922 too ne mu muvu wa printemps wa mu 1926 (ku nôde kua buloba). Bansantu bakapetaku disanka ku ndekelu kua tshikondo atshi anyi? Eyowa, mu malu a mu nyuma a mushinga.
25 Nansha kunyima kua mpungilu wa mu 1922 (muleja mu dibeji dia 302), bamue ba munkatshi mua bansantu ba Nzambi batshivua bajinga malu avuabu bashiye kunyima. Mu bisangilu biabu, bavua bakatungunuka ne kulonga nangananga Bible ne mikanda ya Études des Écritures ivua Charles Taze Russell mufunde. Mu tshikondo atshi, ba bungi bavua bamba ne: mu tshidimu tshia 1925 ke muvua dibika dia bafue mua kutuadija ne muvua Mparadizu ne bua kujadikibua pa buloba. Nunku, ba bungi bavua benzela Nzambi mudimu ne dituku kampanda mu ngenyi yabu. Bamue, ne lutambishi luonso, bavua babenga bua kuenza mudimu wa kuyisha bantu. Malu aa kaavua mimpe nansha.
26. Pavua matuku 1335 enda apita, mmunyi muvua nsombelu wa bela manyi wenda ushintuluka?
26 Kadi pavua matuku 1335 enda apita, malu onso aa akatuadija kushintuluka. Mudimu wa buambi wakangata muaba wa kumpala, bualu bakalongolola bua se: bantu bonso bikale bawenza pa tshibidilu. Bakalongolola bua kuikala kulonga Tshibumba tshia Nsentedi mu bisangilu ku lumingu luonso. Nimero wa dia 1 Luabanya 1925 (Kabalashipu mu Mfualansa) uvua ne tshiena-bualu tshia dikema tshia se: “Diledibua dia tshisamba”; nimero eu wakambuluisha bantu ba Nzambi bua kujingulula bimpe malu avua menzeke kubangila mu 1914 too ne mu 1919. Kunyima kua tshidimu tshia 1925 tshimane kupita, bansantu kabavua kabidi benzela Nzambi mudimu ne dituku kampanda disunguluke mu lungenyi to. Kadi tshivua ne mushinga wa bungi nditumbisha dia dîna dia Yehowa. Bakatamba kuela kashonyi pa bulelela ebu bua mushinga mu tshiena-bualu tshia se: “Nnganyi watumbisha Yehowa?” mu Tshibumba tshia Nsentedi tshia mu dia 1 Tshiongo 1926 (Luabanya mu Mfualansa). Mu mpungilu wakenzeka mu Lumungulu 1926, bakapatula mukanda wa Délivrance. (Tangila dibeji dia 302.) Eu uvua umue wa ku mulongolongo wa mikanda ivuabu balongolole bua kupinganayi pa muaba wa Études des Écritures. Bansantu kabavua kabidi bajinga malu avua mashale kunyima to. Bavua batekemene matuku atshivua alua ne mudimu uvua mubindile ne dishindika dionso. Anu mukavuabi bimanyisha, pakajika matuku 1335, bansantu bavua ne disanka.
27. Mmunyi mudi dikonkonona dia Danyele nshapita wa 12 dituambuluisha bua kumanya bela manyi ba Yehowa ne dishindika?
27 Bushuwa, bonso kabakatantamana mu tshikondo etshi tshia ndululu to. Kakuyi mpata, ke bualu kayi muanjelu wakaleja mushinga wa ‘[kushala bindile].’ Aba bakatantamana ne bakashala bindile bakapeta mabenesha a bungi. Dikonkonona Danyele nshapita wa 12 didi dijadika bualu ebu. Anu muvuabi bimanyisha, bela manyi bakafululuka anyi bakabika ku lufu mu ngumvuilu wa mu nyuma. Bakapeta bujinguludi bua pa buabu ne bukole bua ‘kutambakana’ mu Dîyi dia Nzambi, ne bu muvuabu balombola kudi nyuma muimpe, bakajingulula malu avua masokoka munkatshi mua nkama ya bidimu. Yehowa wakabakezula ne wakabavuija bakenka mu nyuma bu mitoto. Ke bualu kayi bakalombola bantu ba bungi bua kuluabu bakane ku mêsu kua Yehowa Nzambi.
28, 29. Ndipangadika kayi ditudi ne bua kuikala nadi bu mudi ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ tshitangile ku ndekelu kuatshi?
28 Bu mutudi bamone bimanyinu bionso bia tshiprofete bidi bituambuluisha bua kumanya “bansanto ba Nzambi Mutambe Bunene wa mu diulu,” tudiku mua kubinga tuetu babenge kubitaba ne kudisangisha nabu anyi? Masanka mavule mmindile bena mu musumba munene badi balamate bela manyi aba badi benda anu bakepa mu dienzela Yehowa mudimu pamue nabu. Tuetu bonso tudi ne bua kushala bindile dikumbana dia milayi ya Nzambi. (Habakuka 2:3) Mu tshikondo tshietu etshi, Mikaele, Mukalenge wa banjelu, ukadi muimane bidimu bia bungi bua kulama bantu ba Nzambi. Mu katupa kîpi emu neakumbaje mudimu mumupesha kudi Nzambi wa kubutula ndongoluelu eu wa malu. Pikalaye mua kuenza bualu ebu, nsombelu wetu neikale tshinyi?
29 Diandamuna dia lukonko elu nedikale disuikila ku tshitudi basungule mpindieu: kuikala ne nsombelu wa lulamatu. Bua tuetu kukolesha dipangadika dietu dia kuikala ne nsombelu wa lulamatu bu mudi ‘tshikondo tshia ku nshikidilu’ tshitangile ku ndekelu kuatshi, tukonkononayi mvese wa ndekelu wa mukanda wa Danyele. Dikonkonona mvese eu mu nshapita udi ulonda nedituambuluishe bua kumona muvua Danyele muimane kumpala kua Nzambi ne muikalaye mua kuimana kumpala Kuende mu matuku atshilualua.
[Footnotes]
a Mu Bible wa Septante mbaukudimune patupu ne: “mulambu.”
DIUMUSHA DIA MULAMBU WA BUATSHIA-BUATSHIA
Mu mukanda wa Danyele, miaku eyi “mulambu wa buatshia-buatshia” idi isanganyibuamu misangu itanu. Miaku eyi idi yumvuija mulambu wa ditumbisha nawu Nzambi (“mamuma a mishiku”) udibu balambula Yehowa Nzambi pa tshibidilu kudi basadidi bende. (Ebelu 13:15) Mu Danyele 8:11, 11:31, ne 12:11 ke mudibu bakule bua diumusha.
Mu tshikondo tshia mvita ibidi ya buloba bujima, bakakengesha bantu ba Yehowa bikole mu bukalenge bua ‘mukalenge wa ku nôde’ ne bua ‘mukalenge wa ku sude.’ (Danyele 11:14, 15) Diumusha “mulambu wa buatshia-buatshia” diakenzeka pabuipi ne ku ndekelu kua Mvita ya Kumpala ya Buloba bujima pavua mudimu wa diyisha muenze bu muimane wonso munkatshi mua 1918. (Danyele 12:7) Mu tshikondo tshia Mvita Mibidi ya Buloba bujima, ‘bakanyenga’ kabidi “mulambu wa buatshia-buatshia” munkatshi mua matuku 2300 kudi Bukokeshi bua Bukole bua Amerike ne Angleterre. (Danyele 8:11-14; bala nshapita wa 10 wa mukanda eu.) Bakaumusha kabidi kudi “maboko” a bena Nazi munkatshi mua lupolo lua tshikondo kaluyi lujadika mu Mukanda wa Nzambi.—Danyele 11:31; bala nshapita wa 15 wa mukanda eu.
BIKONDO BIA TSHIPROFETE BIA MU DANYELE
Bidimu muanda mutekete Kasuamansense 607 K.B.B. too ne mu
(bidimu 2520): Kasuamansense 1914 B.B.
Danyele 4:16, 25 (Dijadika Bukalenge bua Masiya.
Bala nshapita 6 wa mukanda eu.)
Bikondo bisatu ne tshitupa Tshisua-munene 1914 too ne mu
(Matuku 1260): Kabalashipu 1918
Danyele 7:25; 12:7 (Badi bakengesha
bena Kristo bela manyi. Bala nshapita wa 9.)
Matuku 2300 Dia 1 anyi 15 Kabalashipu 1938, too ne
(a dinda ne dilolo): mu dia 8 anyi 22 Kasuamansense 1944
Danyele 8:14 (“Musumba munene” udi umueneka, ne uvulangana. Bala nshapita wa 10.)
Mbingu 70 (bidimu 490): 455 K.B.B. too ne mu 36 B.B.
Danyele 9:24-27 (Dilua dia Masiya ne mudimu wende pa
buloba. Bala nshapita wa 11.)
Matuku 1290: Tshiongo 1919 too ne mu
Danyele 12:11 Kabitende 1922
(Bena Kristo bela manyi badi babika ne
baya kumpala mu nyuma.)
Matuku 1335: Kabitende 1922 too ne mu
Danyele 12:12 Lumungulu 1926
(Bena Kristo bela manyi badi bapeta disanka.)
[Bimfuanyi mu dibeji 287]
Basadidi ba Yehowa bamanyike bakedibua mu buloko bua mu Atlanta, Géorgie (États-Unis). Kubangila ku dia bakaji batangile ku dia balume: (badi basombe) A. H. Macmillan, J. F. Rutherford, W. E. Van Amburgh; (badi bimane) G. H. Fisher, R. J. Martin, G. DeCecca, F. H. Robison, ne C. J. Woodworth
[Bimfuanyi mu dibeji 299]
Mpungilu ya tshikuma yakenzeka mu Cedar Point, Ohio (États-Unis), mu 1919 (kulu) ne mu 1922 (kuinshi )
[Tshimfuanyi dibeji dijima mu dibeji 302]
[Picture on page 305]
MMALU KAYI AUDI MUMVUE?
• Mmu tshikondo kayi mudi Mikaele ‘wimana,’ kabidi mmunyi ne ndîba kayi dikalaye mua ‘kujuka kuulu’?
• Ndibika dia mushindu kayi didibu bambe mu Danyele 12:2?
• Mmatuku kayi adi aleja ntuadijilu ne ndekelu wa
bikondo bisatu ne tshitupa bidibu bambe mu Danyele 12:7?
matuku 1290 avuabu bamanyishe mu Danyele 12:11?
matuku 1335 avuabu bamanyishe mu Danyele 12:12?
• Mmunyi mudi dituma ntema ku Danyele nshapita wa 12 dituambuluisha bua kumanya batendeledi balelela ba Yehowa?