Kapia ka inferno—Kadi katungunuka ne kulakuka anyi nkenda kajima?
JONATHAN Edwards muambi wa bena mishonyi wakatumika ne tshimfuanyi tshia inferno tshivuaye muzole bua kukuatshisha babidime bena Amerike ba mu siekele wa 18 buowa bukole. Dimue edi, wakazola tshimfuanyi tshileja Nzambi mulembeleja benji ba mpekatu pa ndimi ya kapia bu ntande ya nzaji (peshi nkuba) mibiamibi. Edwards uvua utandisha bena kuitabuja bende ne: “O nuenu benji ba mpekatu, nudi balembeleja ku nshinga munyunguluka kudi ndimi ya kapia ka tshiiji tshikole tshia Nzambi, mikumbane ku katupa kuonso ka dîba mua kumukosolola ne kumushidisha.”
Kadi, lupolo lukese kunyima kua Edwards mumane kuenza muyuki wende eu muende lumu, ndimi ya kapia ka inferno yakatuadija kujima, mbuena kuamba ne: ditabuja mu dilongesha dia kapia ka inferno diakatuadija kukepela.a Mukanda wa Déclin de l’enfer, mupatula mu anglais kudi D. P. Walker, udi umanyisha se: “Pabuipi ne bidimu bia 1740, bakatuadija kutontolola patoke dilongesha dia dikenga dia kashidi dia aba badi bafundila tshibawu tshia kuedibua mu inferno.” Mu siekele wa 19, ndimi ya kapia ka inferno yakatungunuka ne kubuitshidila, ne munkatshi mua siekele wa 20, mmuenenu uvua nende Edwards pa inferno bu ‘tshikutu tshia kapia mudi bena tshibawu bakengeshibua bikole mu lungenyi ne ku mubidi tshiendelele’ kakatungunuka ne kuikala tshiena-bualu tshinene mu miyuki ya bantu nansha. Mufundi wa bikandakanda Jeffery Sheler udi umanyisha ne: “Ku diluishakaja dia bamanyi bapiluke ba mikanda ba lelu, ne ku mpata mijudija kudi ndimi ya kapia ya ku Hiroshima ne ya dioshibua dia milambu, muanda wa tshidingishilu mukuate buowa udi musuikakaja ku inferno wakatuadija kuteketa.”
Bamanyishi bavule bakadiwula pabo dilongesha dia kapia ne soufre. Mu Ekleziya minene ya bukua-buena-nkristo, miyuki ya dikema pa dikuatshisha buowa bua inferno kayitshivua kabidi isanganyibua mu malongesha avua afidibua ku tshibasa nansha. Bashikuluji ba malu a Nzambi bavule badi batshinka se: inferno ukadi mulue tshiena-bualu tshikulukulu ne tshifue mushinga bua kudifila mu makebulula muondoke. Kukadi bidimu bungi kampanda, mushikuluji kansanga wa Mianda ya kale ya Ekleziya wakakebulula mu index ya bikandakanda kabukabu bia bena meji bapiluke, bualu uvua ne bua kuenza muyuki kumpala kua bena université pa inferno. Kakasangana muaba nansha umue tshiena-bualu tshiamba ne: “inferno.” Bilondeshile tshikandakanda tshia Newsweek, mushikuluji eu wa mianda ya kale wakafila nkomenu wa ne: “Inferno wajiminyi. Ne muntu nansha umue kavua mutabalele muanda eu.”
Dialukila dia inferno
Wajiminyi? Ki mbushuwa menemene to. Bia dikema, bidimu bidi panshi ebi dilongesha dia Inferno ndipatuke tshiakabidi mu imue miaba. Diela bantu nkonko dienza ku Amerike didi dileja se: bungi bua aba badi bitabuja dilongesha dia inferno mbupite pa bia lukama 53 mu 1981 ne bufike ku bia lukama 60 mu 1990. Ku luapolo elu tusakidile divulangana dia tumpanye tua dimuangalaja evanjeliyo pa buloba bujima tudi tuakula bua dilongesha dia inferno, ne mbimueneke patoke se: dialukila ne bukole buonso dia inferno mu ngenyi ya bena bukua-buena-nkristo mmuanda udi kawuyi mushiye muaba pa buloba bujima.
Kadi, dialukila dia muanda eu didi ne buenzeji anu kudi bena kuitabuja anyi, peshi didi ditangila kabidi bamfumu ba Ekleziya? Tshilelela ntshia se: Bamue bamfumu ba ekleziya balamatshi ba inferno wa kapia mulongesha kudi Jonathan Edwards kukadi mpindieu bidimu 250 ki mbalekele ndongeshilu eu nansha kakese. Mu 1991, tshikandakanda tshia U.S.News & World Report tshivua tshijadika ne: “Nansha munkatshi mua bimue bitendelelu bidikadile, kudi bimanyinu bidi bileja se: bashikuluji ba malu a Nzambi bakadi batuadija tshiakabidi kuangata ne mushinga munene lungenyi lua infeno kupita mu makumi a bidimu apitshi aa.” Mbimueneke patoke se: buobo bamane kupua muanda eu muoyo kunyima kua bidimu, inferno wa kapia udi wangatshibua tshiakabidi ne mushinga munene mu bitendelelu pa buloba bujima. Kadi, kine kapia aka, katshidi’anu katungunuke ne kulakuka anyi?
Nkonko idi yedibua
W. F. Wolbrecht mushikuluji wa malu a Nzambi kavua welakana nansha kakese pa muanda eu: “Inferno udi’anu inferno, disua peshi lungenyi lua muntu nansha umue kaluena mua kutuuyisha tshibawu tshia dikenga dia kashidi mu inferno wa kapia.” Bena ekleziya bavule ki mbatuishibue menemene pa muanda eu. Nansha mudibo kabayi ne ngelakanyi pa dikalaku dia inferno, badi badiela nkonko pa bidi bitangila ngikadilu muine wa inferno eu. Mushikuluji mukuabu wa malu a Nzambi udi ujadika pende ne: “Buanyi meme panyi, inferno mmuanda mulelela udi kawuyi kuela mpata udi Bible ujadika bulelela buawu patoke; kadi ngikadilu wende musunguluke ke nshinga wa kujandula.” Eyowa, bua bashikuluji bavule ba malu a Nzambi ne bena kuitabuja, lukonko ludi luedibua lelu’eu kalutshiena lua ne: “inferno udiku anyi?” kadi ndua se: “Inferno ntshinyi?”
Newandamune munyi? Batuku bakuambile tshinyi pa bidi bitangila ngikadilu wa inferno? Ne bua tshinyi dilongesha edi didi dilubakaja bena nkristo ba muoyo mulenga?
[Mêyi adi kuinshi]
a Mu dia 8 Juillet 1741, Edwards wakenza muyuki wa “Benji ba mpekatu mu bianza bia Nzambi mufike munda.”
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 2]
Tshizubu: La Divine Comédie, wa Dante. Tshimfuanyi tshizola kufi Gustave Doré (Alarme et fuite)
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 3]
La Divine Comédie, wa Dante. Tshimfuanyi tshia Ba-Diabolo ne Virgile tshizola kudi Doré