TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w93 1/12 dib. 4-10
  • Bipupu bia ku bintu bifuka—Mbifumine kudi Nzambi anyi?

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Bipupu bia ku bintu bifuka—Mbifumine kudi Nzambi anyi?
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1993
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • “Tshipupu tshia ku bintu bifuka” ntshinyi?
  • Mpokolo nnganyi?
  • Mmunyi mua kubijikija?
  • Bienzedi bia Nzambi bialua
  • Ntshinyi tshidi Bible wamba bua bipupu?
    Mandamuna a nkonko ya mu Bible
  • Padi bipupu bia ku bintu bifuka bituta
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1996
  • Bipupu bia ku bintu bifuka—Ntshimanyinu tshia bikondo anyi?
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1993
  • Bipupu bidi bienzeka mmanyoka a kudi Nzambi anyi?
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2008
Tangila bikuabu
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1993
w93 1/12 dib. 4-10

Bipupu bia ku bintu bifuka​—Mbifumine kudi Nzambi anyi?

“NZAMBI, ntshinyi tshiwudi mutuenzele nenku?”

Ke muakebeja mulume kampanda upandukile ku kabutu ka diluka dia kapia dia mukuna wa Nevado del Ruiz mu dia 13 Kasuabanga 1985 ku Colombie. Bitotshi bia diluka adi biakosha tshimenga tshijima tshia Armero ne kushipa bantu bapite pa 20 000 mu butuku bumue.

Mpampakenu ya mupanduke ewu idi yumvuika. Bu mudibu babule diambuluisha kumpala kua makole a ku bintu bifuka, bantu ba kale bavua bamba ne: bipupu bia mushindu’eu bivua bifuma kudi Nzambi. Bantu ba kale ba nsombelu mishadile bavua balambula, nansha bantu, bua kutuyisha nzambi yabu ya mbuu, ya diulu, ya buloba, ya mikuna, ya mukuna utu uluka kapia, ne mpokolo mikuabo ya njiwu. Nansha lelu’eu, bakuabu batu bitaba ne: bipupu bia ku bintu bifuka bidi anu ne bua kuenzeka peshi mbienzedi bia Nzambi.

Nzambi mmpokolo wa bipupu bidi bilela makenga ne kabutu pa buloba anyi? Tudiku mua kumudiwula anyi? Bua kupeta mandamuna, bidi bikengela kutangila ne dîsu dikole tshidi tshisuikakaja ku bipupu bia nanku. Eyowa, bidi bikengela kukonkonona tshiakabidi malu mamanyike a pa tshibidilu.

“Tshipupu tshia ku bintu bifuka” ntshinyi?

Pakenzeka tshikumina mu Tangshan, ku Chine, ne bilondeshile luapolo lua mbulamatadi wa Chine, tshiakashipa bantu 242 000, ne pakadituta tshipepele tshikole tshia Andrew ku Sud wa Floride ne Louisiana mu Etats-Unis, tshiakanyanga bintu bia mushinga wa ne miliyo miliyo ya dolare, bipupu bia mushindu’eu bakabifunda mu bikandakanda pa buloba bujima. Kadi, bivua mua kuikala mushindu kayi bu tshikumina atshi tshienzekele mu tshipela tshia Gobi mudi bantu kabayi base, mutantshi wa kilometre 1 100 ku nord-est wa Tangshan, anyi bu tshipepele tshia Andrew tshilonde njila mukuabu ne tshiditute pa mbuu, katshiyi tshiditute pa buloba bûme? Bivua mua kuikala bikole bua kubivuluka mpindieu.

Nanku, patudi tuakula bua bipupu bia ku bintu bifuka, katuena anu tuakula bua makole a ku bintu bifuka atu abutula to. Tshidimu tshionso, kutu kuenzeka binunu ne binunu bia bikumina, bikese anyi bikole, ne makumi a bipepele bikole, a diluka dia kapia kudi mikuna, ne malu makuabu a tshinyangu bidi bibadibua pabi mu imue rejistre ya malu. Kadi, padi malu a nanku abutula bantu ne bintu kupita pa tshibidilu, pashishe ashintulula nsombelu wa muntu, apu, adi alua bipupu.

Tudi ne bua kumanya se: kabutu ne bintu bidi bijimina kabitu menemene bienzeka bilondeshile makole a ku bintu bifuka adi mu tshialu to. Tshipupu tshikole mpokolo watshi kên’anu bukole bunekesha bua makole a ku bintu bifuka to. Tshilejilu, mu 1971 tshikumina tshia bukole bua 6,6 bilondeshile tshipiminu tshia Richter, tshiakenzeka ku San Fernando, ku Californie, mu Etats-Unis, e kushipa bantu 65. Kunyima kua tshidimu tshijima, tshikumina tshia bukole bua 6,2 tshiakenzeka ku Managua, mu Nicaragua, tshiakashipa patshi bantu 5 000!

Nanku, pikala kabutu ka bipupu bia ku bintu bifuka kanekesha, tudi ne bua kudiebeja ne: bintu bifuka mbilue biena tshinyangu kupitshisha anyi? Peshi, bantu badi pabu ne tshiabu tshitupa mu bualu ebu anyi?

Mpokolo nnganyi?

Bible udi usunguluja Yehowa Nzambi bu Mufuki Munene wa bintu bionso, pamue ne makole a ku bintu bifuka adi pa buloba ebu. (Genese 1:1; Nehemiya 9:6; Ebelu 3:4; Buakabuluibua 4:11) Ebi kabiena biumvuija ne: udi mpokolo wa dinyunga dionso dia lupepele anyi diloka dia mvula wonso mukole nansha. Kadi, wakateka mikenji idi ilombola buloba ne bionso bidi bibunyungulula. Tshilejilu, mu Muambi 1:5-7, tudi tubala malu asatu a nshindamenu atu enzeka bua muoyo kuikalawu pa buloba​—dijuka ne dibuela dia dîba, ngikadilu wa mpepele ukena ushintuluka, ne dishintuluka dia mâyi bu divuba ne dia divuba bu mâyi. Bikala bukua-bantu bamanye anyi kabayi bamanye muanda eu, kukadi bidimu binunu ne binunu katshia ndongoluelu ewu wa ku tshifukilu, ne mikuabo mifuanangane nende, bu mudi malu adi atangila luya ne mashika, buondoke bua buloba mu ditumika. Eyowa, mufundi wa [mukanda wa] Muambi uvua uteya ntema ku dishilangana dinene didi pankatshi pa malu akena ashintuluka ne akena ndekelu a bufuki ne buîpi bua muoyo wa muntu.

Yehowa kêna anu Mufuki wa makole a ku bintu bifuka to, kadi udi kabidi ne bukokeshi bua kuakontolola. Mu Bible, tudi tusangana miyuki ya mushindu uvua Yehowa mutabalela anyi mutumika ne makole a mushindu’eu bua kukumbaja tshipatshila tshiende. Tudi mua kutela dikosoloka dia mbuu mukunze mu bitupa bibidi mu matuku a Mozese ne diimanyika dia luendu lua dîba ne ngondo mu matuku a Yoshua. (Ekesode 14:21-28; Yoshua 10:12, 13) Yezu Kristo, Muana wa Nzambi ne Masiya mulaya, wakaleja pende bukokeshi buende pa makole a ku bintu bifuka, tshilejilu, pakatuyishaye tshipepele pa mbuu wa Ngalileya. (Mako 4:37-39) Miyuki bu ayi kayena ishiya bualu ne mpata bua se: Yehowa Nzambi ne Muanende, Yezu Kristo, badi menemene mua kutabalela bionso bidi bitangila muoyo wa muntu pa buloba.​—2 Kulondolola 20:6; Yelemiya 32:17; Matayi 19:26.

Bu mudibi nanku, tudi mua kuomekela Nzambi bujitu bua didiunda dia dibutula ne tshinyangu bia ku bipupu bia ku bintu bifuka mu bikondo bietu ebi anyi? Bua kuandamuna ku lukonko elu, tudi ne bua kukonkonona diambedi né kudi bijadiki bia se: makole a ku bintu bifuka avu a tshinyangu kupita, kakutshiyi pamu’apa mushindu wa kuatabalela.

Kadi, tangila bidi mukanda wa Bipupu bia ku bintu bifuka​—Mbienzedi bia Nzambi anyi mbienzedi bia bantu? (angl.) wamba: “Kakuena tshijadiki tshia se: malu a mivu masuikakaja ne mishipu, disapalala dia mâyi ne tshipepele tshikole adi ashintuluka to. Ne mushikuluji nansha umue wa malu a buondoke bua buloba kêna mutonde ne: dizakala dia buloba ndisuikakaja ku bikumina, ku diluka dia kapia dia mikuna ne ku ditomboka dia mavuala a mâyi ndivue dia tshinyangu.” Bia muomumue, mukanda wa Dizakala dia buloba (angl.) udi wamba ne: “Mabue a kontina yonso adi ne bimanyinu bia malu makese anyi manene akenzeka mu buondoke bua buloba, bionso ebi bivua mua kuikala tshipupu tshia kabutu ka bukua-bantu bu biobi bienzeke lelu’eu​—ne bilondeshile bushikuluji, malu a mushindu’eu neenzeke kabidi mu bikondo bialua.” Mu ngakuilu mukuabu, buloba ne makole abu bitu anu bia muomumue mu kupita kua bikondo. Nanku, nansha bikala makumi aleja didiunda dia malu a buondoke bua dibulunge-buloba anyi makuabo, buloba ki mbulue bua tshinyangu kakutshiyi mushindu wa kubutabalela matuku aa nansha.

Apu, ntshinyi tshidi tshibingisha didiunda dia dienzeka ne dia kabutu bia bipupu bia ku bintu bifuka bitutu tubala? Bikala makole a ku bufuki kaayi ne bualu, munu wa dipiisha nawu udi ufunkuna bantu. Ne bushuwa, bamfumu bajinguludi se: midimu ya bantu yanyangi miaba itudi basombele kakutshiyi mushindu wa kuepuka njiwu ya bipupu bia ku bintu bifuka. Mu matunga atshidi akeba dishidimuka, didiunda dia dijinga dia biakudia didi disaka ba-bidime bua kudima kupitshisha maloba adibu nawu anyi bua kukeba miaba mikuabo eku basasuluja mêtu. Bionso ebi bidi bilela mpongo. Divula dia bantu didi padi divudija diasa tuzubuzubu mu kartié ya balanda mu miaba ya njiwu mu bimenga. Nansha mu matunga mabanji, miliyo ya bantu bu mudi badi biibake nzubu ku San Andreas Fault mu Californie, bakaditeka buobo bine mu njiwu nansha muvuabu babadimuija patoke. Mu nsombelu wa nunku, padi malu a ku mpukapuka bu mudi​—tshipepele, disapalala dia mâyi, anyi tshikumina—​enzeka, tshipeta tshia tshipupu atshi tshidi mua kubikidibua bushuwa ne: “n’tshia ku bintu bifuka” anyi?

Tshilejilu tshimpe tshidi tshia mushipu mu tshipela tshia Sahel mu Afrike. Tutu tuela pa tshibidilu meji ne: mushipu wa lunongonongo udi ufuma ku dipanga mvula anyi mâyi, ubueja nzala, dipanga biakudia ne lufu. Kadi, nzala ya kavuambu ne dipanga biakudia muaba awu bitu anu bua dipanga dia mâyi anyi? Mukanda wa Dibutuka dia bintu bia ku bufuki (angl.) udi wamba ne: “Bijadiki bia bashikuluji ne bia ndongoluelu ya diambuluisha [bantu] bidi bileja ne: lelu’eu nzala idi itungunuka ki ng’anu bua mishipu ya munanunanu to, kadi bivule mbua ditumika bibi ne buloba ne misulu ya mâyi. . . . Dialabala dia tshipela tshia Sahel ndikebesha nangananga kudi bantu.” Tshikandakanda tshia The Natal Witness, tshia ku Afrique du Sud tshidi tshiamba ne: “Nzala idiku ki mbua dipanga biakudia; kadi mbua dipanga mushindu wakufika muaba udi biakudia. Mu ngambilu mukuabo, idi ifuma ku bupele.”

Bia muomumue bidi mua kuambibua bua dibutuka ditu dilua ku bipupu bikuabo. Makebulula aleji ne: matunga mapele atu afuisha bantu ku bipupu bia ku bintu bifuka kupita matunga mabanji pa buloba. Tshilejilu, biangatshile mu 1960 too ne mu 1981, bilondeshile dikebulula kampanda, mu Japon bikumina biakenzeka misangu 43 ne bipupu bikuabo, bantu 2 700 bakafua peshi mwayene wa bantu 63 bafuile ku tshipupu tshionso. Mu tshikondo tshimue atshi, mu Pérou muakenzeka bipupu 31, e kushipesha bantu 91 000 anyi mwayene wa bantu 2 900 bafue ku tshipupu tshionso. Bua tshinyi dishilangana edi? Makole a ku bufuki pamu’apa akenzeja bipupu abi bia ku bintu bifuka, kadi midimu ya bantu​—nsombelu wabu, malu a bubanji, ne a politike—​ke bidi bivuija dishilangana mu bungi bua bantu bakafua ne bua bintu biakabutuka.

Mmunyi mua kubijikija?

Bashikuluji ne bamanyi bapiluke bakateta kukadi bidimu bivule mushindu wa kujikija bipupu bia ku bintu bifuka. Bakadibueja too ne mu buondoke bua buloba bua kujingulula mushindu udi bikumina bienzeka ne diluka dia kapia dia mikuna. Batu batumika ne satelite anyi biamu bia mpolondo bidibo bateke mu tshibuashibuashi, bua kutentekela mushindu udi mavuba endakana bua kumanya njila ya tshipepele tshikole peshi bua kudianjila kumanyisha disapalala dia mâyi anyi mushipu wa munanunanu. Dikebulula dionso adi ndibamanyishe ne: kudi mushindu wa kukepesha kabutu ka makole awu a ku bufuki.

Madikolela a mushindu’eu akapatuisha bipeta bimpe anyi? Bilondeshile dikengela dia biuma bia bungi ne biamu bia mpatshi mu makebulula a nanku, ndongoluelu kampanda wa dikuba mâyi ne kapepe wakamba ne: “Biamu abi bidi ne muaba wabi. Kadi, bikalabi bitudisha biuma bivulavulayi ne bilomba madikolela​—ne bikalabi bisokoka ntatu idi bantu badikebela, ntatu itu ivudija bipupu mushindu mubi—​bidi mua kukengesha bantu pamutu pa kubambuluisha.” Tshilejilu, bidi bia mushinga bua kumanya se: ku muelelu kua delta wa Bangladesh kutu pa tshibidilu kuenzeka disapalala dia mâyi ne mavuala, kadi dimanya edi kaditu didimuija miliyo ya bantu bena Bangladesh, ku dienzejibua bua kuasa muaba eu to. Bu tshipeta, kudi kuenzeka pa tshibidilu bipupu bikadi bishipe bantu batue ku nkama ne nkama ya binunu.

Mbimueneke patoke se: mamanyisha a ku biamu adi mua kuambuluisha anu mu amue malu. Bualu bukuabu budi bukengela n’kukepesha ntatu itu isaka bantu ku bukole ku diasa mu miaba idi ibanyika ku njiwu peshi kunyanga muaba udi mubanyunguluke. Mu ngakuilu mukuabo, bua kukepesha kabutu, bidi bikengela kuasulula ndongoluelu: ya nsombelu wa bantu, ya malu bubanji ne a politike. Nnganyi udi mua kukumbaja mudimu wa mushindu’eu? Ng’anu eu udi mua kukokesha makole atu alela bipupu bia ku bintu bifuka.

Bienzedi bia Nzambi bialua

Yehowa Nzambi neajikije ki ng’anu makenga patupu, kadi neabutule muji utu mpokolo wa makenga a bantu. Neabutule ndongoluelu ya politike miena lukuka ne mikengeshanganyi, ya bungenda-mushinga, ne ya bitendelelu ‘itu ikokesha bantu bua kubakengesha.’ (Muambi 8:9) Muntu yonso udi muibidilangane ne Bible kakupanga kumanya ne: mu mabeji a Bible mudi milayi mivule idi ifunkuna tshikondo tshiakezula Nzambi buloba pa kubutula bubi ne makenga, pashishe kuasulula mparadizu wa ditalala ne buakane pa buloba.​—Musambu wa 37:9-11, 29; Yeshayi 13:9; 65:17, 20- 25; Yelemiya 25:31-33; 2 Petelo 3:7; Buakabuluibua 11:18.

Eyowa, ke tshivua Yezu Kristo natshi mu lungenyi pakalongeshaye bamulondi bende buonso bua kusambila mu miaku eyi: “Bukalenge buebe bulue. Disua diebe dienzeke, pa buloba bu mudidi kabidi mu diulu.” (Matayi 6:10) Bukalenge bua Masiya nebumbushe ne nebuikale pa muaba wa bukokeshi bua bantu bukena-bupuangane, anu bu muakalaya muprofete Danyele ne: “Mu matuku a bakalenge abu, Nzambi wa mu diulu neateke bukalenge budi kabuyi mua kubutudibua. Ne buine bukalenge abu kabuakupeshibua tshisamba tshikuabu. Nebuboze ne kububutula makalenge aa wonso, ne buobo buine nebushale bua bikondo kabiyi bijadike.”​—Danyele 2:44.

Ntshinyi tshiakumbaja Bukalenge bua Nzambi tshidi matunga lelu’eu kaayi mua kuenza? Bible udi ufila butoke bua dikema pa bidi bitangila malu adi ne bua kulua. Nansha kuikale nsombelu udi bimfuanyi bia mabeji aa aleja, bu mudi nzala ne bupele, “buloba nebuwule tente ne ntete; ku nsongo ya mikuna nekuwule tente,” ne “mutshi wa mu budimi udi ne bua kukuama bimuna biawu, ne buloba buobo buine nebupatule bidimu, ne mpindieu nebajingulule ne: badi pa buloba buabu mu dikubibua.” (Musambu wa 72:16; Yehezekele 34:27) Bilondeshile muaba udi mutunyungulula wa ku bufuki, Bible udi utumanyisha ne: “Tshipela ne miaba mibule mâyi neyitshionkomoke, mpata wa tshipela neuwule tente ne musangelu ne neameneshe bilongo bu mudi safran. . . . Bualu mu tshipela mâyi neapatuke, ne mishimi ya mâyi neyikale mu mpata ya tshipela. Ne miaba ya luya lukole neyivue dijiba dinyungulula kudi malenge, ne miaba miûme bu misulu ya mâyi.” (Yeshayi 35:1, 6, 7) Ne mvita payi kayakuikalaku kabidi.​—Musambu wa 46:9.

Ke mushindu wakumbaja Yehowa Nzambi bionso abi, ne muenzeye bua se: makole a ku bufuki kayikadi mpokolo wa makenga, malu adi Bible kayi muambe. Kadi, tshidi tshimanyike ntshia se: buonso bikala ne muoyo mu mbulamatadi mululame “kabakupungila ne mudimu mukole bua kupeta tshintu, kabakulela bua ndululu; bualu m’bana ba babeneshibue ba Yehowa, pamue ne ndelanganyi yabu.”​—Yeshayi 65:23.

Mu mabeji a tshibejibeji etshi, bia muomumue ne mu mikanda mikuabu ya Société Watch Tower, Bantemu ba Yehowa batu pa tshibidilu bafunkuna 1914 bu tshidimu tshivua Bukalenge bua Nzambi bubanjijibue mu diulu. Ku bulombodi bua Bukalenge ebu, bumanyishi budi bufidibua pa buloba bujima kukadi bidimu bitue ku 80, ne lelu’eu tuasemenyi pabuipi ne difika dia “mawulu mapiamapia ne buloba bupiabupia” bilaya. Bukua-bantu nebupikudibue, ki ng’anu ku kabutu ka bipupu bia ku bintu bifuka, kadi kabidi ku bisama ne makenga bidi bitatshisha bukua-bantu kukadi kupita bidimu nkama isambombo. Eyowa, bua tshikondo atshi, bidi mua kuambibua ne: “malu a kale amanyi kupita.”​—2 Petelo 3:13; Buakabuluibua 21:4.

Kadi mpindieu, ntshinyi tshituamba? Nzambi pende utu wenza malu bua diakalenga dia aba badi ne tshinyongopelu tshidi tshivua ku malu a ku bintu bifuka peshi makuabu anyi? Eyowa, kabiyi mpata, utu ubienza, kadi ki ng’anu mu mushindu utu bantu bavule mua kutekemena to.

[Bimfuanyi mu mabeji 8, 9]

Bienzedi bia bantu bidi bibueja muaba wetu udi mutunyunguluke mu njiwu ya bipupu bia ku bintu bifuka

[Mêyi a dianyisha]

Laif/​Sipa Press

Chamussy/​Sipa Press

Wesley Bocxe/​Sipa Press

Jose Nicolas/​Sipa Press

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu