Bidi bikengela tshinyi bua kusomba bimpe mu dibaka?
Udi mua kuitaba bua kudiela mu musulu kuyi muanji kumanya kuowela anyi? Bualu bua bupâle bua nunku budi mua kuikala ne njiwu—mbufuane mene kukufikisha ku lufu. Kadi ela meji mudi bantu ba bungi babuela mu dibaka ne zukuzuku kabayi batambe kumanya mushindu wa kuambula majitu adi.
YEZU wakamba ne: ‘Mukuabu wenu kayi, biasuaye kuibaka tshibumba tshia tushola, kayi mushikame diambedi mubale mushinga watshi ne: ndi ne bia kutshijikija nabi anyi?’ (Luka 14:28) Anu mudibi bilelela bua diibaka tshibumba ke mudibi kabidi bua dibaka. Bantu badi basue kuselangana badi ne bua kubala ne ntema mushinga wa dibaka bua buobu kujadika ne: badi mua kukumbaja malu adidi dilomba.
Tuelabi dîsu mu dibaka
Kuikala ne muena dibaka uudi mua kuabanyangana nende masanka ne tunyinganyinga tua mu nsombelu kudi bushuwa dibenesha. Dibaka didi mua kumbusha bunkaya ne dipanga ditekemena. Didi mua kukumbaja dijinga dietu dia ku tshilelelu dia dinanga, bulunda ne malanda mashême. Panyima pa mumane kufuka Adama, Nzambi wakambilamu ne: ‘Ki mbimpe bua mulume ashale nkayende nansha; nemmufukile mukuatshishi bu mudiye.’—Genese 2:18; 24:67; 1 Kolinto 7:9.
Bushuwa, kuselangana kudi mua kujikija imue ntatu. Kadi nekukebeshe kabidi mikuabu mipiamipia. Bua tshinyi? Bualu dibaka nnsangilu wa bantu babidi bashilangane badi pamu’apa bapetangana, kadi kabayi muomumue nansha kakese. Nenku, nansha bena mabaka badi bumvuangana bimpe nebapete ntatu ku misangu. Paulo, mupostolo muena Kristo wakafunda ne: aba badi baselangana nebikale ne “kanyinganyinga mu mibidi yabo”—anyi bu mudi Muanda Mulenga Lelu ukudimuna mvese eu ne: nebikale ne “makenga mu muoyo wabo wa matuku onso.”—1 Kolinto 7:28.
Paulo uvua ne mmuenenu mubi anyi? Nansha kakese! Uvua patupu ubela bantu badi bajinga kubuela mu dibaka bua kuitaba malu mudiwu. Diumvua bimpe paudi mukokibue kudi muntu mukuabu ki ntshipimu tshijalame tshia mushindu wikala nsombelu wa mu dibaka kunyima kua ngondo ne bidimu bidi bilonda dituku dia tshibilu tshia dibaka to. Dibaka dionso didi ne yadi ntatu ne adi malu a pa buawu. Tshilumbu ki ntshia kumanya bikalayi mua kujuka to, kadi ntshia kumanya mushindu wa kuyijikija padiyi ijuka.
Ntatu idi ipesha mulume ne mukaji mushindu wa kulejangana dinanga dilelela. Tshilejilu: Mazuwa adi mua kumueneka manene padiwu mimane bimpe kaayi enda, masuika ku dibungu. Kadi adi amueneka ne: mmakumbanyine luendu padiwu pa mâyi—pamu’apa nansha munkatshi mua mavuala a tshipepele tshikole. Bia muomumue, bukole bua tshisuikidi tshia dibaka kabatu babujadikila anu mu bikondo bia ditalala padiku dinanga to. Imue misangu, butu bumuenekela mu nsombelu mikole padi bena dibaka batantamena mpepele mikole ya ntatu.
Bua kuenza nanku, bena dibaka badi ne bua kuenzelangana dilaya, bualu Nzambi wakalongolola bua mulume ‘alamate mukaji wende’ ne bubidi buabu ‘bikale mubidi umue.’ (Genese 2:24) Lelu’eu lungenyi lua kuenza dilaya ludi luenza bantu ba bungi buôwa. Pabi, mbia meji bua se: bantu babidi badi banangangane bushuwa bitabe bua kuenza dilaya dia bunême bua kusomba pamue. Dilayangana didi dipesha dibaka bunême. Didi difila nshindamenu bua kuikala ne dishindika dia se: nansha kuenzeka bualu kayi, mulume ne mukaji nebalejangane lutulu.a Biwikala kuyi mudiakaje bua kuenza dilaya dia nunku, bushuwa kuena mudiakaje bua dibaka nansha. (Fuanyikija ne Muambi 5:4, 5.) Nansha bantu bakadi baselangane badi ne bua kukolesha dianyisha diabu bua mushindu udi dilaya dikale ne mushinga mukole bua dibaka didi dinenga.
Anji ditangila wewe muine
Kakuyi mpata udi mua kutela mulongolongo wa ngikadilu iwajinga kumona kudi muntu uudi usua kuselangana nende. Kadi mbikole menemene bua wewe kuditangila bua kujadika muudi mua kufila diambuluisha mu dibaka. Didikonkonona didi ne mushinga wa bungi, kumpala ne kunyima kua dienza mitshipu ya dibaka. Tshilejilu, udiele nkonko idi ilonda eyi:
• Ndi mudiakaje bua kuenzela muena dibaka nanyi mutshipu bua matuku anyi onso a muoyo anyi?—Matayo 19:6.
Mu matuku a muprofete wa mu Bible Malaki, balume ba bungi bakalekela bakaji babu, pamu’apa bua kusela bakaji batshivua batekete. Yehowa wakamba ne: tshioshelu tshiende tshivua tshibuikila ne binsonji bia bakaji bavuabu balekele, ne wakapisha bantu balume ‘bavua balekele’ bakaji babu.—Malaki 2:13-16.
• Bingikala ngela meji a kubuela mu dibaka, nkadi mupitshishe tshikondo tshitu majinga a diangatangana mikale makole ne tshidiwu mua kunyanga ngelelu wa meji mulenga anyi?—1 Kolinto 7:36.
Nikki, uvua ne bidimu 22 pakamuselabu, udi wamba ne: “Kudi njiwu ya bungi bua kubuela mu dibaka pautshidi mupuekele menemene.” Udi udimuija ne: “Mmuenenu yebe, bipatshila biebe, ne nganyishilu webe wa bintu nebitungunuke ne kushintuluka kubangila ku buana buebe too ne paukadi wipatshila ku bidimu 30.” Bushuwa, kabena mua kupima dikumbana bua dibaka ku bungi bua bidimu nkayabi to. Nansha nanku, dibuela mu dibaka padi muntu kayi muanji kupitshisha tshikondo tshidi majinga a diangatangana matshikale ku ntuadijilu ne tshidiwu nangananga makole didi mua kunyanga ngelelu wende wa meji ne kumupangisha bua kumona ntatu idi mua kumueneka.
• Nngikadilu kayi intu nayi yangambuluisha bua kusomba bimpe mu dibaka?—Galatia 5:22, 23.
Mupostolo Paulo wakafundila bena Kolosai ne: ‘Luatayi mutshima wa luse, ne wa dikuatshisha, ne wa kudipuekesha, ne wa kalolo, ne wa lutulu.’ (Kolosai 3:12) Mubelu eu mmuakanyine aba badi bela meji a dibaka ne bakadi baselangane.
• Nkadi mushindame mudibi bikengedibua bua kukuatshisha muena dibaka nanyi mu bikondo bikole anyi?—Galatia 6:2.
Doktere kampanda udi wamba ne: “Padi ntatu ijuka, meji atuku nga kudiwula muena dibaka nebe. Tshidi tshitambe mushinga ki ntshia kumanya muntu wa kudiwula to. Kadi, mmushindu udi mulume ne mukaji mua kueleshangana diboko bua kulengeja malanda a mu dibaka.” Mêyi a Solomo Mukalenge wa meji adi atangila bena mabaka. Wakafunda ne: “Mbimpe kuikala babidi, pa mutu pa kuikala nkayebe, bualu mudimu wa bantu babidi udi mua kubapetesha tshipeta tshimpe. Padi umue udishinda, mukuabo udi umujula; kadi muntu muikale nkayende, mudishinde, nganyi udi mua kumujula?”—Ntoyi 4:9, 10, Mukanda wa Mvidi Mukulu.
• Pa tshibidilu ntu muena disanka ne mmuenenu muimpe, peshi ntu nangananga mubungame ne muena mmuenenu mubi wa malu?—Nsumuinu 15:15.
Muena mmuenenu mubi wa malu utu umona dituku dionso bu dibi. Dibaka kaditu dishintulula mmuenenu eu mu tshishima to! Muntu mujike—mulume anyi mukaji—utu utamba kujanangana anyi muena mmuenenu mubi wa malu nealue anu muena dibaka udi ujanangana ne muena mmuenenu mubi wa malu. Mmuenenu mubi wa nunku neajule tshimvundu tshikole mu dibaka.—Fuanyikija ne Nsumuinu 21:9.
• Ntu nshala mupuwe padiku bualu budi busuya, peshi ntu ndeja tshiji katshiyi didikanda?—Galatia 5:19, 20.
Bible udi utumina bena Kristo dîyi bua kubenga ‘kukuata tshiji lubilu.’ (Yakobo 1:19) Kumpala ne mu tshikondo tshia dibaka, muntu mulume anyi mukaji udi ne bua kudienzeja bua kuikala ne nsombelu mumvuangane ne mubelu udi ulonda eu: ‘Nuikale ne tshiji, kadi kanuenji bualu bubi; dîba kadibueledi tshiji tshienu.’—Efeso 4:26.
Tangila muntu uudi usua kuselangana nende
Lumue lusumuinu lua mu Bible ludi luamba ne: “Muena budimu udi utangila kudiye uya.” (Nsumuinu 14:15) Bualu ebu mbulelela paudi usungula muntu uudi mua kuselangana nende. Disungula muntu wa kubuela nende mu dibaka ndimue dia ku mapangadika a mushinga wa bungi menemene adi muntu mulume anyi mukaji ne bua kuangata. Kadi tudi tumona se: bantu ba bungi badi bangata dîba dia bungi mu dipangadija bua kumanya mashinyi adibu mua kusumba anyi tulasa tudibu mua kulonga kupita dîba didibu bangata mu dipangadija bua kumanya muntu udibu mua kusela.
Mu tshisumbu tshia bena Kristo, batu ‘badianjila kuteta’ bantu batubu bapesha majitu. (1 Timote 3:10) Biwikala wela meji a kubuela mu dibaka, umanye bimpe muntu uudi usua kuselangana nende bikalaye muakanyine. Tshilejilu, tangila nkonko idi ilonda eyi. Nansha mudiyi miela bilondeshile mmuenenu wa muntu mukaji, malu a bungi adi kabidi atangila muntu mulume. Ne nansha aba bakadi basele badi mua kupeta masanka mu diyikonkonona.
• Utu ne lumu kayi?—Filipoi 2:19-22.
Nsumuinu 31:23 udi wakula bua mulume udi ‘mumanyibue ku bibuelelu bia ku musoko, pashikamaye munkatshi mua bakulu ba ditunga.’ Bakulu ba musoko bavua basomba ku biibi bia tshimenga bua kukosa bilumbu. Nenku bushuwa mulume au uvua umueneka muikale muntu mueyemena kudi bantu. Mushindu udi bakuabu bangata muntu udi utuleja lumu ludiye nalu. Bikalabi biakanyine, konkonona kabidi mushindu udibu bamuangata kudi bantu badi bamukokela. Muanda eu udi uleja muwamuangata panuikala mu dibaka.—Fuanyikija ne 1 Samuele 25:3, 23-25.
• Utu ne nsombelu wa mushindu kayi?
Meji a kudi Nzambi “diambedi adi mimpe.” (Yakobo 3:17) Muntu uudi musue kuselangana nende utu utamba kumona anu didisankisha didi difuma ku diangatangana kupita mmuenekelu wende ne webe ku mêsu kua Nzambi anyi? Bikalaye kayi wenza madikolela bua kulonda mêyi-makulu a nsombelu wa tshitembu a Nzambi mpindieu, nkabingila kayi kadiku bua kuitaba ne: neenze nanku panyima pa dibaka?—Genese 39:7-12.
• Utu ummona mushindu kayi?—Efeso 5:28, 29.
Mukanda wa mu Bible wa Nsumuinu udi wakula bua mulume udi “muteke muoyo wende mujima” kudi mukajende ne “umutumbisha” kabidi. (Nsumuinu 31:11, 28) Kêna ne mukawu munekesha, anyi ki mmupange nkatshinkatshi mu malu adiye utekemena kudi bakuabu. Yakobo wakafunda ne: meji a mu diulu nga ‘ditalala, a bupole, mûle tente ne luse ne mamuma mimpe.’—Yakobo 3:17.
• Utu wangata bena mu dîku diabu mushindu kayi?—Ekesode 20:12.
Dinemeka baledi kadiena anu bualu budibu balomba bana to. Bible udi wamba ne: ‘Umvua mêyi a tatu webe wakakulela; kupetudi mamu webe paluaye muntu mununu.’ (Nsumuinu 23:22) Bualu budi busankisha, Doktere W. Hugh Missildine wakafunda ne: “Bavua mua kuepuka anyi kudianjila kumona ntatu ya bungi ne dibenga kupetangana mu dibaka, bikala mulume ne mukaji badi babangilangane bakumbulangana mu tshimpitshimpi ku nzubu ne bamone malanda avua pankatshi pa ‘mubangila’ ne baledi bende. Mushindu udiye wangata baledi bende neuleje muangataye muena dibaka nende. Muntu udi ne bua kudiebeja ne: ‘Ndi musue angangate bu mudiye wangata baledi bende anyi?’ Ne mushindu udi baledi bende bamuangata neuleje bimpe muikalaye mua kudiangata ne muikalaye musue ne: umuangate panyima pa dituku dia dibaka.”
• Utu ne bumfiika-munda peshi ne ngakuilu mubi anyi?
Bible udi ubela ne: ‘Difika dia munda ne tshiji ne lukuna ne diyoyo ne dipendangana ne lukinu luonso biumushibue kunudi.’ (Efeso 4:31) Paulo wakadimuija Timote bua bamue bena Kristo bavua ‘basama muoyo bua kukonkangana ne bua kuelangana mpata [“bua miaku,” NW]’ ne bavua baditua mu dileja ‘mutshiaudi ne matandu ne bipendu ne biejeji bibi, ne kutandangana kua bantu badi ne meji abu moneka.’—1 Timote 6:4, 5.
Kusakidila apu, Paulo wakafunda ne: muntu udi ukumbaja malu-malomba bua kupeta masanka a mudimu a pa buawu mu tshisumbu kêna ne bua kuikala “mukumianganyi”—bilondeshile tshiena-Gelika tshia ntuadijilu, “udi kayi ututangana mbata.” (Note kuinshi bua 1 Timote 3:3, NW) Kêna mua kuikala muntu utu ukuma bakuabu ku mubidi anyi ukanyinangana ne mêyi a mukana. Muntu utu ulua muena tshikisu dîba didiye ne tshiji ki mmuena dibaka muakanyine to.
• Utu ne bipatshila kayi?
Bamue badi bipatshila bubanji ne bapeta ntatu idi kayiyi kuepuka. (1 Timote 6:9, 10) Bakuabu badi benda balalakana patupu mu nsombelu kabayi ne bipatshila bia kukumbaja. (Nsumuinu 6:6-11) Kadi muntu udi utshina Nzambi nealeje dipangadija dia muomumue ne diakaleja Yoshua. Wakamba ne: ‘Kadi meme ne ba mu nzubu muanyi netukuatshile Yehowa mudimu.’—Yoshua 24:15.
Mafutu ne majitu
Dibaka nndongoluelu wa Nzambi. Yehowa Nzambi ke uvua mudibanjije ne mudijadike. (Genese 2:22-24) Wakenza ndongoluelu wa dibaka bua kuikale tshisuikidi tshia kashidi pankatshi pa mulume ne mukaji, bua bikale bambuluishangana. Padibu batumikila mêyi-maludiki a mu Bible, mulume ne mukaji badi mua kutekemena bua nsombelu alue wa disanka.—Muambi 9:7-9.
Kadi tudi ne bua kumanya ne: tudi mu ‘matuku a malu makole.’ Bible ukavua muambe ne: mu tshikondo etshi, bantu nebikale ‘badisui, banangi ba biuma, baditumbishi, badileji, kabayi ne tshijila, kabayi banangi ba bana babu, bashipi ba bipungidi, batungidianganyi, bena lukuluku, buujibue ne diambu.’ (2 Timote 3:1-4) Ngikadilu eyi idi mua kuikala ne buenzeji bukole mu dibaka dia muntu. Nenku, aba badi bajinga kuselangana badi ne bua kubala mushinga wadi ne muoyo mujima. Ne aba bakadi baselangane badi ne bua kutungunuka ne kuenza madikolela bua kulengeja nsangilu wabu pa kukeba mua kumanya ne kutumikila mibelu ya Nzambi idi mu Bible.
Bushuwa, mbimpe bua aba badi bela meji a dibaka batangile nsombelu wa panyima pa dituku dia tshibilu tshia dibaka. Ne bonso badi ne bua kukonkonona ki ng’anu muanda wa diselangana to, kadi nsombelu wa kuikala baselangane kabidi. Nyemena kudi Yehowa bua kupeta buludiki bua wewe kumona mua kuela meji mushindu udi malu pamutu pa kumona anu dinanga dia mulume ne mukaji. Mu dienza nunku, pamu’apa neusombe bimpe mu dibaka.
[Mêyi adi kuinshi]
a Bible udi witaba anu kabingila kamue bua kushipa dibaka ne kubuela mu dikuabu padiku mushindu. Kabingila aku ‘mmasandi’—diangatangana pambelu pa dibaka.—Matayo 19:9.
[Kazubu mu dibeji 5]
“Diumvuija ditambe buimpe dia dinanga dintu tshiyi muanji kubala”
Doktere Kevin Leman udi ufunda ne: “Mmunyi muudi mumanye ne: udi munange bushuwa? Kudi mukanda wa kale udi ne diumvuija dia dinanga. Mukanda eu ukadi ne bidimu bitue ku binunu bibidi, kadi diumvuija diawu ditshidi anu diumvuija ditambe buimpe dia dinanga dintu tshiyi muanji kubala.”
Doktere Leman uvua wakula bua mêyi a Paulo, uvua mupostolo muena Kristo, adi mu Bible mu 1 Bena Korente 13:4-8 (MMM):
“Dinanga didi ne lutulu; dinanga didi dienzela bakuabo bimpe; kadiena ne lubabu, kadiena diditambisha, kadiena didisua; kadiena dipanga bukalanga, kadiena dikeba diakalenga diadio, kadiena difika munda, kadiena divuluka bubi, kadiena disanka bua malu mabi, didi disanka bua malu malelela. Dinanga didi dilekelelangana bionso, ditaba bionso, ditekemena bionso, diumvua bionso ne lutulu. Dinanga kadiena difua.”
[Kazubu mu dibeji 8]
Majinga adi mua kuikala ashima
Nsongakaji wa mu Shunema wa mu bikondo bifundilebu Bible uvua mumanye bimpe bukole budingi bua dinanga dia mulume ne mukaji. Pavuabu bamuambisha kudi Solomo Mukalenge wa bukole, wakambila bansongakaji nende bua ‘kababishi anyi kabajudi dinanga divua munda muende too ne pasuadi.’ (Musambu wa Solomo 2:7, NW) Nsongakaji eu wa meji kavua musue bua balunda bende bamusake ku dilekela majinga ende amulombola to. Bualu ebu budi kabidi ne dikuatshisha lelu’eu bua bantu badi bakeba kubuela mu dibaka. Ukandamene bikole majinga ebe. Biwabuela mu dibaka, bidi ne bua kuikala bualu udi munange muntu, ki ng’anu bua lungenyi lua kuikala musele nansha.
[Tshimfuanyi mu dibeji 6]
Nansha bantu bakadi baselangane kale badi mua kukolesha bisuikidi biabu bia dibaka
[Tshimfuanyi mu dibeji 7]
Utu wangata baledi bende mushindu kayi?