TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • re nshap. 35 dib. 251-258
  • Dishipibua dia Babilone Munene

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Dishipibua dia Babilone Munene
  • Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Mukalenge wa muanda-mukulu
  • Bakalenge dikumi bua dîba dimue
  • Dibutudibua dia ndumba
  • Badi bakumbaja lungenyi lua Nzambi
  • Diluangana ne nyama ibidi ya luonji
    Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
  • Tshidi mukanda wa Buakabuluibua wamba bua bena lukuna ba Nzambi
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa (Tshia kulonga)—2022
  • Yehowa udi usokolola malu ‘enzeka mu katupa kîpi emu’
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—2012
  • Dilumbuluishibua dia ndumba mutambe bubi
    Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
Buakabuluibua—Nkomenu wabu munene ukadi pabuipi!
re nshap. 35 dib. 251-258

Nshapita wa 35

Dishipibua dia Babilone Munene

1. Muanjelu udi umvuija tshinyi pa bidi bitangila nyama wa luonji wa dikala dikunze, ne bua kujingulula bimanyinu bia mu Buakabuluibua bidi bikengela meji a mushindu kayi?

PA KUTUNGUNUKA ne kufila diumvuija pa bidi bitangila nyama wa luonji wa dikala dikunze mutela mu Buakabuluibua 17:3, muanjelu udi wambila Yone ne: “Apa ke padi pakengela lungenyi ludi ne meji: Mitu muanda-mutekete idi ileja mikuna muanda-mutekete, padi mukaji musombele ku mutu. Ne kudi bakalenge muanda-mutekete: batanu bakadi bapone, umue udiku, mukuabu ki mmuanji kulua, kadi paluaye, udi ne bua kunenga tshikondo tshîpi.” (Buakabuluibua 17:9, 10) Apa, muanjelu udi umanyisha bua meji a mu diulu, meji amuepele adi mua kufila bujinguludi bua bimanyinu bia mu Buakabuluibua. (Yakobo 3:17) Meji aa adi akenkesha bena mu kasumbu ka Yone ne benzejanganyi nabo ba mudimu pa bidi bitangila bukole bua tshikondo tshitudi mpindieu. Adi ibaka mu mitshima miena kudifila dianyisha bua malumbuluisha a Yehowa, akadi pa kukumbana, ne abuejamu ditshina dia Nzambi dipeteshi dia lupandu. Anu bu mudi Nsumuinu 9:10 wamba ne: “Kutshina kua Yehowa ke ntuadijilu wa meji, ne kumanya kua Mutambe-Bunsantu, ke tshidi lungenyi.” Nenku, ntshinyi tshidi meji a Nzambi atusokoluela pa bidi bitangila nyama eu wa luonji?

2. Mitu muanda-mutekete ya nyama wa luonji wa dikala dikunze idi ileja tshinyi, ne mêyi aa: “Batanu bakadi bapone, umue udiku” adi umvuija tshinyi?

2 Mitu muanda-mutekete ya nyama eu wa luonji idi ileja “mikuna” muanda-mutekete anyi “bakalenge” muanda-mutekete. Mu Mifundu miaku eyi ibidi itu yambuluisha bua kufunkuna makokeshi a mbulamatadi. (Yelemiya 51:24, 25; Danyele 2:34, 35, 44, 45) Bible udi utela makokeshi asambombo a pa buloba bujima avua ne buenzeji mu miyuki ya tshisamba tshia Nzambi: Ejipitu, Assyrie, Babilone, Medo-Perse, Grèce ne Roma. Makalenge atanu akavua makokeshe ne mamane kujimina mu tshikondo tshiakapeta Yone Buakabuluibua, kadi, Roma utshivu’amu bukokeshi bua bukole kupita makuabu pa buloba bujima. Ebi mbiumvuangane bimpe ne miaku eyi: “Batanu bakadi bapone, umue udiku.” Kadi, mbukokeshi kayi “bukuabu” buvua ne bua kulua pashishe?

3. (a) Mmunyi muakafikabu ku diabanya Ampire wa Roma? (b) Mmianda kayi yakenzeka mu Ampire wa ku Ouest? (c) Mmushindu kayi muakanyine udi ukengedibua bua kuangata Ampire Munsantu wa bena Roma?

3 Ampire wa bena Roma wakanenga bikole ne kutungunuka ne kudiunda mu siekele yakalonda tshikondo tshia Yone. Mu 330 B.B., Amperere Constantin wakumbusha tshimamuende wa bukalenge ku Roma e kutshituma ku Byzance, tshimenga tshiakinyikaye dîna dipiadipia dia Constantinople. Mu 395 B.B., bakabanya Ampire wa bena Roma mu bitupa bibidi: Ampire wa ku Est ne Ampire wa ku Ouest. Mu 410 B.B., Roma wakapona mu bianza bia Alaric, mukalenge wa ba Visigoths (tshisa kampanda tshia bena Germanie tshiakitaba “buena-nkristo” bua ba Arien). Bisa bivule bia bena Germanie (bivua bianyishe pabi “buena nkristo”) biakanyenga ditunga dia Espagne ne tshitupa tshinene tshia buloba bua bena Roma ku Nord-Afrike. Bivua siekele ya dikondakana dia nsombelu, bimvundu ne mashintuluka ku Mputu. Mu Ampire wa ku Ouest kuakapatuka ba-Amperere bende lumu bu mudi Charlemagne wakadia tshiovo ne Pape Léon III mu siekele wa 9, ne Frédéric II wakakokesha mu siekele wa 13. Kadi, nansha muvuabo babikila teritware wabo ne: Ampire Munsantu wa bena Roma, uvua mukese mushadile ku eu wa Ampire wa bena Roma patshivuaye uvuma mu bukole buende. Pamutu pa kuikala Ampire mupiamupia, buvu’amu diasulula peshi ntungunukilu wa bukokeshi ebu bua kale.

4. Mmunyi muakalubuluka Ampire wa ku Sud, kadi, ntshinyi tshiakenzekela tshitupa tshinene tshia teritware ya kale ya Roma ku Nord-Afrike, ku Espagne ne ku Syrie?

4 Ampire wa bena Roma wa ku Est, uvua ne Constantinople bu tshimamuende wa bukalenge, wakanenga pende kadi pa kuikala mu ndululu ne Ampire wa ku Ouest. Mu siekele 6, Justinien I, amperere wa ku Est, wakanyenga tshiakabidi tshitupa tshinene tshia Nord-Afrike; wakanyenga kabidi buloba bua ditunga dia Espagne ne dia Italie. Mu siekele wa 7, Justinien II wakanyenga tshiakabidi teritware ya Macédoine ikavua mu bianza bia bisa bia ba-slave. Kadi, mu siekele wa 8, tshitupa tshinene tshia teritware ya kale ya Roma ku Nord-Afrike, ku Espagne ne ku Syrie yakatekibua muinshi mua ampire mupiamupia wa Islam mivua ituadije payi kumuangalaka, e kulamunyibuayi ku bukokeshi bua Constantinople ne bua Roma.

5. Nansha muvua tshimenga tshia Roma tshipone mu 410 B.B., bua tshinyi biakakengela siekele mivule kumpala kua bishadile bionso bia mianda ya tshididi bia Ampire wa bena Roma kujiminabi pa buloba?

5 Tshimenga tshine tshia Constantinople tshiakanenga kupita apu. Tshiakapanduka ku mvita mitshiela ku misangu ne ku misangu kudi bena Perse, ba-Arabe, ba-Bulgare ne bena Russie bua kuvuatshi kupona pashishe mu 1203​—kabiyi mu bianza bia ba-mizilma kadi mu bia bena mvita baluatshi ba nkuruse bu tshimanyinu, bafume ku Ouest. Kadi, mu 1453, tshiakapita ku bukokeshi bua mfumu muena mizilma muena Ottoman, Mehmed II, ne matuku makese pashishe, tshiakavuijibua tshimamuende wa bukalenge tshia Ampire wa Ottoman peshi wa Turquie. Nenku, nansha muvua tshimenga tshia Roma tshipone mu 410 B.B., siekele mivule yakanji kupita kumpala kua bishadile bia mianda ya tshididi bia Ampire wa bena Roma kujiminabi pa buloba. Nansha kunyima kua dijimina diabi, buenzeji buende buvua butungunuke ku butuangaji bua nsangilu ya bitendelelu bivua bieyemene bumfumu bua ba-pape ba ku Roma peshi Ekleziya ortodokse ya ku Est.

6. Ng’Ampire kayi mipiamipia yakenjibua, ne ku yoyi yonso, ng’udi penyi wakapeta bipeta bilenga?

6 Kadi, mu siekele wa 15, amue matunga akakolesha ampire mipiamipia. Nansha muvua amue a ku makalenge aa mapiamapia a ba-amperere akokesha mu teritware ya kale ya Roma, kaavua ntungunukilu patupu wa Ampire wa bena Roma to. Portugal, Espagne, France ne Hollande mmatunga akadienzela Ampire minene, kadi Angleterre ke wakalubuluka bipitshidile; wakafika ku dikokesha ampire munene uvua ‘dîba kadiyi dianji kubuelela.’ Mu bikondo bishilangane bia miyuki yende, ampire eu wakalabala bikole pa kukongoloja tshitupa tshinene tshia Nord-Amerike, Afrike, Inde ne Azi wa ku sud-est, ne ku Sud-Pacifique.

7. Mmunyi muakenjibua bukokeshi bua pa buloba bujima buenza kudi makalenge abidi, ne bilondeshile mêyi a Yone ‘mutu’ wa muanda-mutekete, bukokeshi bua pa buloba bujima, budi ne bua kunenga mutantshi bule kayi?

7 Mu siekele wa 19, imue ya ku teritware ivua Angleterre mukokeshe ku Nord-Amerike ikavua mimane kushipa malanda ayi ne Grande-Bretagne ne mienze ditunga didikadile dia Etats-Unis d’Amérique. Mu tshididi, kuvua tshimvundu pankatshi pa ditunga edi dipiadipia ne Grande-Bretagne uvua mudikuate ku bupika. Nansha nanku, mvita ya kumpala ya buloba bujima yakasaka matunga aa abidi ku disuika dîyi dimue bua bipatshila bivua biasangishe ne ku didia malanda a pa buawu. Ke mushindu wakaledibua bukokeshi bua buloba bujima buenza kudi makalenge abidi, kudi Etats-Unis, ditunga dibanji kupita makuabu pa buloba, ne Grande-Bretagne, mukokeshi wa ampire munene kupita mikuabu pa buloba bujima. Nenku, eu ke ‘mutu’ wa muanda-mutekete, peshi bukokeshi bua pa buloba bujima, budi butungunuke ne kuikalaku too ne mu tshikondo tshia ku nshikidilu ne mu teritware yabu ke muvua Bantemu ba Yehowa ba mu tshikondo tshietu etshi batuadije mudimu wabu diambedi. Pa kuwufuanyikija ne muisambombo uvua munenge bikole, mutu wa muanda-mutekete udi ne bua kunenga amu “tshitupa tshîpi,” mbuena kuamba ne: too ne palua Bukalenge bua Nzambi kubutula mbulamatadi ya matunga wonso.

Mukalenge wa muanda-mukulu

8, 9. Mmunyi mudi muanjelu ubikila nyama wa luonji wa mu tshimfuanyi wa dikala dikunze, ne mmu ngumvuilu kayi mudi nyama eu mupatukile ku ya kumpala muanda-mutekete?

8 Muanjelu udi upesha Yone diumvuija edi dia pa mutu: “Ne nyama wa luonji uvuaku kadi katshiyiku kabidi, yeye muine udi mukalenge wa muanda-mukulu, kadi mmupatukile ku eyi muanda-mutekete ne udi uya ku kabutu.” (Buakabuluibua 17:11) Nyama wa luonji wa dikala dikunze “mmupatukile ku” mitu muanda-mutekete, mu ngumvuilu wa se: diledibua peshi dikalaku diende ndifume ku mitu ya ‘nyama wa luonji wa kumpala udi upatuka mu mbuu,’ nyama muena udiye tshimfuanyi. Mmushindu kayi? Mu 1919, bukokeshi bua Angleterre ne Etats-Unis ke mutu uvua ukokesha pa buloba. Mitu isambombo ya kumpala ikavu mipone, ne bukokeshi bua buloba bujima buakapita kudi mutu eu peshi bukokeshi bua bakalenge babidi. Mutu eu wa muanda-mutekete, muleji-mpala wa mulongolongo wa makokeshi a pa buloba bujima, ke uvua bukole buakajadika Nsangilu wa Matunga, ne too ne lelu’eu, wowu ke diboko dia bukole ne mufidi munene wa lupetu ludi lutungunuja midimu ya O.N.U. Nunku, mu tshimfuanyi, nyama wa luonji wa dikala dikunze​—mukalenge wa muanda-mukulu—​“mmupatukile ku” mitu muanda-mutekete ya kumpala. Mu ngumvuilu eu, miaku idi ileja ne: mmupatukile ku eyi muanda-mutekete, idi yumvuangane bimpe ne disokolola dishale dia se: nyama wa luonji wa nsengu ibidi bu kana ka mukoko (Bukokeshi bua Angleterre ne Etats-Unis, mutu wa muanda-mutekete wa nyama wa luonji wa kumpala) wakamba bua kuenza tshimfuanyi ne kutshipesha muoyo.​—Buakabuluibua 13:1, 11, 14, 15.

9 Ku lukuabu luseke, ku matunga a kumpala avua enza Nsangilu wa Matunga, pa kumbusha Grande-Bretagne, kuvua aa avua mateke muinshi mua bukokeshi buawu teritware ya imue ya ku mitu ya kumpala, bu mudi: Grèce, Iran (Perse) ne Italie (Roma). Pashishe, matunga avua akokesha teritware ya makokeshi asambombo a kumpala a pa buloba bujima akafika ku dituadila tshimfuanyi tshia nyama wa luonji diambuluisha ne kudisangisha ku aa avua atshienza. Mu ngumvuilu eu kabidi, tudi mua kuamba ne: nyama eu wa luonji wa dikala dikunze uvua mupatukile ku makokeshi muanda-mutekete a pa buloba bujima.

10. (a) Mmu ngumvuilu kayi mutudi mua kuamba ne: nyama wa luonji wa dikala dikunze “udi yeye muine mukalenge wa muanda-mukulu”? (b) Mmushindu kayi uvua mulombodi kampanda muena matunga avua enza Union soviétique kale muleje ditua diende dia O.N.U. nyama ku mikolo?

10 Nyama wa luonji wa dikala dikunze “yeye muine udi mukalenge wa muanda-mukulu.” Nunku, mu matuku etu aa, O.N.U. mmulongolola mushindu wa kufuananganaye ne mbulamatadi kampanda. Mu imue nsombelu, bulongolodi ebu bukadiku buenze malu anu bu mbulamatadi menemene, pa kutuma biluilu biabu bua kukosesha mvita pankatshi pa matunga, tshilejilu mu ditunga dia Corée, mu tshitupa tshia buloba tshitambe kubuela mu mâyi tshia Sinaï, mu amue matunga a mu Afrike ne ku Liban. Kadi, budi’amu tshimfuanyi tshia mukalenge. Amu bu tshimfuanyi tshia malu a Nzambi, kabuena ne buenzeji bukuabu peshi bukokeshi bulelela amu ebu budibu babupeshe kudi aba bakabuenza ne badi babutendelela. Nyama eu wa luonji wa mu tshimfuanyi udi umueneka mufuba mu imue nsombelu; kadi, ki mbanji kumulekela nansha kakese kudi matunga a ba-tshikokesha-nkaya adi amutua nyama ku mikolo, dilekela diakaponesha Nsangilu wa Matunga mu dijimba. (Buakabuluibua 17:8) Mu 1987, mulombodi kampanda muena Union Soviétique wa kale muende lumu, uvua ne mmuenenu mishilangane bikole mu malu makuabu, wakalonda dikasa dia ba-pape ba ku Roma, pa kuleja dianyisha diende kudi O.N.U. Wakalomba kabidi bua “benze bulongolodi bujima bua dikuba bantu ba mu matunga wonso” bushindamene pa O.N.U. Anu bu mukadibu pa kubimanyisha Yone, tshikondo netshilue tshiapeta bulongolodi ebu bukole bua kutumika nabu bua bungi. Pashishe, pakumbana tshiabu tshikondo, ‘nebuye ku kabutu.’

Bakalenge dikumi bua dîba dimue

11. Muanjelu wa Yehowa udi wamba tshinyi pa bidi bitangila nsengu dikumi ya nyama wa luonji wa dikala dikunze wa mu tshimfuanyi?

11 Mu nshapita mushale wa Buakabuluibua, muanjelu muisambombo ne wa muanda-mutekete bakitshikija tubakudi tua tshiji tshia Nzambi. Nunku, bavua batudimuija ne: bakalenge ba pa buloba badi benda basangishibua bua mvita ya Nzambi ku Armagedon ne ‘Babilone Munene badi ne bua kumuvuluka ku mpala kua Nzambi.’ (Buakabuluibua 16:1, 14, 19) Mpindieu nebatumvuije malu mavule masulakaja pa mushindu wakumbajibua malumbuluisha a Nzambi kudibu. Telejayi tshiakabidi malu adi muanjelu wa Yehowa wambila Yone: “Ne nsengu dikumi iwamonyi idi ileja bakalenge dikumi, badi kabayi banji kupeta bukalenge, kadi badi bapeta bukokeshi bu bakalenge bua dîba dimue pamue ne nyama wa luonji. Bine aba badi’amu ne lungenyi lumue, nenku, badi bapesha nyama wa luonji bukole buabu ne bukokeshi buabu. Bine aba nebaluishe Muan’a mukoko, kadi, bualu yeye udi Mukalenge wa bakalenge ne Mfumu wa bamfumu Muan’a mukoko neabatshimune. Aba badiye mubikidibue nabu, basungula ne bena lulamatu nebenze pabu nunku.”​—Buakabuluibua 17:12-14.

12. (a) Nsengu dikumi idi ileja tshinyi? (b) Bua tshinyi tudi mua kuamba ne: nsengu dikumi ‘kayivua mianji kupeta bukalenge’? (c) Mmu ngumvuilu kayi mudi nsengu dikumi ya mu tshimfuanyi mipete “bukalenge” mpindieu, ne neyitumike nabu too ne dîba kayi?

12 Nsengu dikumi idi ileja makole wonso a tshididi adi akokesha lelu’eu pa buloba bujima ne adi afila diambuluisha kudi tshimfuanyi tshia nyama wa luonji. Ku matunga wonso adiku lelu’eu, anu makese a kudiwu ke avua mamanyike mu tshikondo tshia Yone. Ne aa avuaku, bu mudi Ejipitu ne Perse (Iran), adi lelu’eu malongolola mu mianda ya tshididi mu mushindu mushilangane mu bionso. Ke bua tshinyi, mu siekele wa kumpala, ‘nsengu dikumi kayivua mianji kupeta bukalenge to.’ Kadi mpindieu, mu dituku dia Mukalenge, ikadi ne ‘bukalenge,’ peshi bukokeshi bua tshididi. Pakatuadija kupona ampire minene ivua mikuatangana ku bupika, nangananga bituadije ku tshikondo tshia mvita mibidi ya buloba bujima, matunga mavule mapiamapia akaledibua. Mine aa, pamue ne makole a kalekale, adi ne bua kukokesha pamue ne nyama wa luonji bua tshitupa tshîpi​—“dîba dimue” patupu—​kumpala kua Yehowa kubutula makokeshi wonso a tshididi a mu bulongolodi ebu ku Armagedon.

13. ‘Lungenyi lumue’ lua nsengu dikumi ludi tshinyi, nenku, neyikale ne mmuenenu kayi kudi Muan’a mukoko?

13 Mu matuku etu aa, dinanga dinekesha dia buena-ditunga mbumue bua ku makole a dikema adi asaka nsengu eyi dikumi mu bidiyo yenza. Idi ne “lungenyi lumue” lua kukuba bumfumu buayi budikadile ku mutu kua ditunga pamutu pa kukokela Bukalenge bua Nzambi. Etshi ke tshivua tshipatshila tshiayi tshia kumpala pakadisangishayi bua kuenza Nsangilu wa Matunga ne pashishe Bulongolodi bua Matunga masanga​—kukuba ditalala pa buloba bujima ne kupandisha mioyo yabu popamue. Kabiyi mpata, mmuenenu eu udi ujadika ne: nsengu dikumi neyitombokele Muan’a mukoko, “Mukalenge wa bakalenge ne Mfumu wa bamfumu,” bualu Yehowa mmupangadije bua se: mu tshitupa tshîpi emu, Bukalenge buende bupesha Yezu Kristo bupingane pa muaba wa makalenge wonso a bantu.​—Danyele 7:13, 14; Matayi 24:30; 25:31-33, 46.

14. Mmushindu kayi udi bamfumu ba mu bulongolodi ebu mua kuluisha Muan’a mukoko, ne mvita eyi neyijike ne bipeta kayi?

14 Bushuwa, bamfumu ba mu bulongolodi ebu kabena mua kuenza Yezu muine bualu bubi nansha bumue. Mmusombele mu diulu, muaba udibo kabayi mua kufika. Kadi, bana babu ne Yezu, bashadile ba dimiinu dia mukaji, batshidi’amu pa buloba ne mbena bumuntu budi mua kukengeshibua. (Buakabuluibua 12:17) Nsengu mivule ikadi mibakengeshe ne tshikisu tshikole, ne pa kuenza nunku idi iluisha Muan’a mukoko. (Matayi 25:40, 45) Kadi, kumpala eku, tshikondo netshilue tshikala Bukalenge bua Nzambi ne bua ‘kuzaza makalenge aa wonso ne kuashiikija.’ (Danyele 2:44) Nanku, anu bu mutuavua kubimona, bamfumu ba pa buloba nebaditue mu mvita mikole ne Muan’a mukoko. (Buakabuluibua 19:11-21) Kadi apa mêyi a Yone adi atumanyisha malu bungi bukumbmane bua kujingulula ne: matunga kaakutshimuna to. Nansha mudiwu ne “lungenyi lumue,” wowu mine, pamue ne nyama wa luonji wa dikala dikunze wa O.N.U., kaakutshimuna “Mukalenge wa bakalenge ne Mfumu wa bamfumu,” peshi “aba badiye mubikidibue nabu basungula ne bena lulamatu,” munkatshi muabu mudi bamulondi bende bela manyi batshidi ne muoyo pa buloba. Bine aba pabu nebikale bamane kutshimuna pa kushala ne muoyo mutoke mu mabandu wonso makuate muendi avua Satana mubashiminyine.​—Lomo 8:37-39; Buakabuluibua 12:10, 11.

Dibutudibua dia ndumba

15. Muanjelu udi wamba tshinyi pa bidi bitangila ndumba, pa mmuenenu ne bienzedi bia nsengu dikumi ne bia nyama wa luonji kudiye?

15 Tshisamba tshia Nzambi katshiena nkayatshi ku dilabula tshiji tshia lukuna tshia nsengu dikumi nansha. Muanjelu udi ukoka tshiakabidi ntema ya Yone kudi ndumba. “Ne yeye kungambila ne: ‘Mâyi awamonyi, padi ndumba musombele, adi aleja bisamba ne misumba ne matunga ne miakulu. Ne nsengu dikumi iwamonyi, ne nyama wa luonji, mine eyi neyikine ndumba ne neyimubutule ne kumushiya butaka, ne neyidie mubidi wende ne neyimuoshe butubutu mu kapia.’”​—Buakabuluibua 17:15, 16.

16. Bua tshinyi Babilone Munene neapange mua kupeta diambuluishibua ne dikubibua bia kudi mâyi ende pamukudimukila mbulamatadi ya tshididi?

16 Anu bu muvua Babilone wa kale mueyemene mâyi bua kudikuba, Babilone Munene mmueyemene diambuluisha didiye upeta mu tshikondo tshietu etshi kudi aba buonso bena diende badi bungi kabuyi kubala ba “bisamba ne misumba ne matunga ne miakulu.” Mu mushindu mukumbanyine, muanjelu udi ukoka ntema yetu pa musumba eu kumpala kua kuakulaye bua muanda mukuate buôwa: dipulumukila Babilone Munene dia tshikisu kudi mbulamatadi ya tshididi ya pa buloba ebu. Nenku, ntshinyi tshienza ‘bisamba ne misumba ne matunga ne miakulu’ mu tshikondo atshi? Bituadije ku mpindieu, basadidi ba Nzambi badi badimuija Babilone Munene ne: mâyi a Efrate neume. (Buakabuluibua 16:12) Ndekelu wa bionso, neakame menemene. Mâyi aa kaakutuadila ndumba eu mukulakaje mukuate muendi diambuluisha dikumbanyine mu tshikondo tshikalaye udikengela menemene to.​—Yeshayi 44:27; Yelemiya 50:38; 51:36, 37.

17. (a) Bua tshinyi bubanji bua Babilone Munene kabuakumusungila? (b) Mmu ngumvuilu kayi muikala ndekelu wa Babilone Munene ne bua kuenzeka mu mushindu mukuate bundu? (c) Pa kumbusha nsengu dikumi, peshi matunga dimue ku dimue, ntshinyi tshikuabu tshiaditua patshi mu dibutula dia Babilone Munene?

17 Bubanji buvulavulayi bua ku mubidi budi Babilone Munene mudiunguijile kabuakumusungila mu bualu nansha bumue. Pamu’apa nebuambuluje mene kabutu kende, bualu tshikena-kumona tshidi tshisokolola ne: tshikondo tshialeja nsengu dikumi ne nyama wa luonji lukinu luayi patoke kudi mukaji eu wa ndumba, neyimuvuule bilamba biende bia bumfumu ne bilengejilu biende bionso. Neyipawule bubanji buende. “Nebamushiye . . . butaka,” yimufuisha bundu pa kutandula tshidiye menemene. Ndipawula kayipu! Kabidi, ndekelu wende neenzeke mushindu kawuyi wa lumu. Neyimubutule, “neyidie mubidi wende,” yimushiye mifuba patupu kayiyi muoyo. Ndekelu wa bionso, “neyimuoshe butubutu mu kapia.” Neyimuoshe amu bu muntu uvua ne disama dia tshiambu dishipianganyi ne kakujikibua ne lumu to! Ki ng’amu matunga nkayawu, maleja kudi nsengu dikumi, abutula ndumba munene, kadi ne “nyama wa luonji,” ke O.N.U. muine, neadisangishe kudiwu mu dibutula edi dipite bukole. Neanyishe dibutudibua dia bitendelelu bia dishima. Ku masungula awu, mavule a ku matunga mapite pa 190 adi enza O.N.U. akadi matuadije kuleja buluishi buawu kudi bitendelelu, nangananga bia bukua-buena-nkristo.

18. (a) Ntshinyi tshidi tshileja ne: matunga mmakumbane mua kukudimukila bitendelelu biakafuma ku Babilone? (b) Nkabingila kayi ka nshindamenu kasaka matunga bua kuluisha ndumba munene ne tshikisu tshikole?

18 Bua tshinyi matunga adi ne bua kukudimukila munanga wawu wa kale bua kumuenzela bibi? Miyuki ya mu tshikondo tshietu etshi idi ileja ne: matunga mmakumbane mua kukudimukila bitendelelu bifume ku Babilone. Mbulamatadi idi ileja patoke kumukina kuayi, ikadi mikepeshe menemene buenzeji bua bitendelelu mu matunga bu mudi aa Union Soviétique wa kale ne Chine. Mu matunga a ku Mputu mudi mishonyi mujame, dileja kadiwu ne mpata dia bantu bavule bua bitendelelu ndishiye ntempelo munda mutupu, bifuane kuamba ne: bitendelelu mbifue. Ampire mualabale wa Katolike mmupanduluke bua buntomboji ne dipanga kumvuangana bidi balombodi bende kayi ufika ku dijikija. Kadi, katupu muoyo se: dipulumukila Babilone Munene dia ndekelu ne dia tshikisu tshikole nediumvuije dikumbajibua dia dilumbuluisha dikena kushintulula divua Nzambi mufundile ndumba munene.

Badi bakumbaja lungenyi lua Nzambi

19. (a) Mmunyi mudi dilumbuluisha didi Yehowa mufundile ndumba munene dipetela dishindika ku tshilejilu tshia dilumbuluisha diakakumbajaye pa Yeruzaleme mutontolodi mu 607 K.B.B.? (b) Nsombelu wa Yeruzaleme pakabutudibuaye ne kushiyibua bitupu kayi bantu kunyima kua 607 K.B.B., uvua tshimfuanyi tshia tshinyi mu matuku etu aa?

19 Mmunyi mudi Yehowa ukumbaja dilumbuluisha edi? Tudi mua kushindika muanda eu pa kuangata tshilejilu tshia dinyoka divuaye mufundile tshisamba tshiende tshitontolodi ku kale, bua tshisamba etshi wakamba ne: “Ndi mumone malu mabi matambe kudi baprofete ba ku Yeruzaleme, kuenda masandi ne kuendela mu dishima; ne bakakolesha bianza bia benji ba malu mabi bua kabalekedi, muntu yonso bubi buende. Buonso buabu mbalue bu Sodomo ku mêsu kuanyi, ne bena mu tshimenga mbalue bu Gomore.” (Yelemiya 23:14) Mu 607 K.B.B., Yehowa wakatumika ne Nebukadnezare bua ‘kuvuula bilamba, kumbusha bintu biatshi bilengele, ne kushiya butaka ne tshitanduke’ tshimenga etshi tshivua tshienda masandi mu nyuma. (Yehezekele 23:4, 26, 29) Yeruzaleme wa mu tshikondo atshi uvua tshimfuanyi tshia bukua-buena-nkristo lelu’eu, ne, anu bu muvua Yone mubimone mu bikena-kumona bitukadi bakule bualu buabi, Yehowa neanyoke bukua-buena-nkristo ne bitendelelu bionso bia dishima mu mushindu wa muomumue. Mushindu wakabutudibua Yeruzaleme ne kushiyibua bitupu kayi bantu kunyima kua tshidimu tshia 607 K.B.B. udi uleja muikala bukua-buena-nkristo pikalabu bapawule bubanji buabu ne kubutandula tshidibu patoke bua kufuishibuabu bundu. Bua bitendelelu bikuabu bia Babilone Munene, kabiakutekemena disanka nansha kakese.

20. (a) Mmu miaku kayi mudi Yone uleja ne: Yehowa neatumike tshiakabidi ne bamfumu ba pa buloba bua kukumbaja dilumbuluisha diende? (b) “Lungenyi” lua Nzambi ludi tshinyi? (c) Mmu ngumvuilu kayi muakumbaja matunga ‘lungenyi luawu lumue,’ kadi, ndungenyi lua nganyi luakumbajibua bushuwa?

20 Yehowa udi utumika tshiakabidi ne bamfumu ba pa buloba bua kukumbaja dilumbuluisha diende. “Bualu Nzambi mmubuteke mu mitshima yabu bua kukumbajabu lungenyi luende, eyowa bua kukumbaja lungenyi luabu lumue pa kufila bukalenge buabu kudi nyama wa luonji, too ne pakumbajibua mêyi a Nzambi.” (Buakabuluibua 17:17) “Lungenyi” lua Nzambi ludi tshinyi? Ndua kusaka bashipi ba Babilone Munene ku didisuika tshintu tshimue bua kumubutula butubutu. Bushuwa, pa kumubunda mvita, bamfumu nebikale ne tshipatshila tshia kukumbaja “lungenyi luabu lumue.” Nebele meji ne: pa kukudimukila ndumba munene badi basadila bipatshila biabu bia buena-matunga. Nebafike pamu’apa ku dipeta mmuenenu wa ne: dikalaku musangu mule dia bitendelelu mu teritware idibo bakokesha didi diteka bumfumu buabu bukena mikalu mu njiwu. Kadi, pa kuamba bulelela, Yehowa ke walombola mianda muinshi muinshi; lungenyi luende ke luakumbajabo pa kubutula ku mukumu umuepele muena lukuna wende wa bidimu ne bitshia, muendi wa masandi.​—Fuanyikija ne Yelemiya 7:8-11, 34.

21. Bu muatumikabu ne nyama wa luonji wa dikala dikunze bua kubutula Babilone Munene, mbimueneke ne: matunga neenzele O.N.U. tshinyi?

21 Eyowa, matunga neatumike ne nyama wa luonji wa dikala dikunze, O.N.U., bua kubutula Babilone Munene. Kaakudienzela ku bukole buawu nkayawu to, bualu Yehowa neateke bualu ebu mu mitshima yabo bua “kukumbajabu lungenyi luende, eyowa, bua kukumbaja lungenyi luabu lumue pa kufila bukalenge buabu kudi nyama wa luonji.” Pakumbana tshikondo tshijadika, mbimueneke se: matunga neamone dikengedibua dia kukolesha Matunga masanga menemene. Mu ngakuilu kampanda, neapeshe bulongolodi ebu mênu, pa kubuomekela bukokeshi buonso ne bukole buonso bidiwu nawu bua bumone mua kukudimukila bitendelelu bia dishima ne kuluangana nabi bua kubitshimuna “too ne pakumbana mêyi a Nzambi.” Ke mushindu wajimijibua menemene ndumba eu mukulakaje. Ndisulakana kayipu!

22. (a) Mushindu udi muanjelu ukomesha bujadiki buende mu Buakabuluibua 17:18 udi ufila dishindika kayi? (b) Ntshinyi tshidi Bantemu ba Yehowa benza mpindieu pa kumona disokolodibua dia bualu busokome?

22 Bienz’amu bu bua kushindika ne: dilumbuluisha dia Yehowa nedikumbajibue menemene pa nsangilu wa bitendelelu bia dishima pa buloba bujima, muanjelu udi ukomesha bijadiki biende pa kuamba ne: “Ne mukaji uwamonyi udi uleja tshimenga tshinene tshidi ne bukokeshi pa bakalenge ba pa buloba.” (Buakabuluibua 17:18) Anu bu Babilone wa mu tshikondo tshia Belshazare, Babilone Munene ‘wakapimibua pa tshipiminu, e kumusanganabo kayi mukumbane.’ (Danyele 5:27) Dishipibua diende nedikale dia lukasa luonso ne dia kashidi. Kadi, ntshinyi tshidi Bantemu ba Yehowa benza mpindieu pa kumona disokolodibua dia bualu busokome bua ndumba munene ne bua nyama wa luonji wa dikala dikunze? Ne mitalu yonso, badi bamanyisha dituku dia dilumbuluisha dia Yehowa ne bandamuna “ne musangelu” ku nkonko ya aba badi bakeba bulelela ne muoyo mujima. (Kolosai 4:5, 6; Buakabuluibua 17:3, 7) Anu bu muabileja nshapita udi ulonda, aba buonso badi bajinga kupanduka pashipibua ndumba munene eu badi ne bua kuenza bualu kampanda, ne kubuenza ne lukasa luonso!

[Bimfuanyi mu dibeji 252]

Dilondangana dia makokeshi muanda-mutekete a pa buloba bujima

EJIPITU

ASSYRIE

BABILONE

MEDO-PERSE

GRÈCE

ROMA

ANGLO-AMERIKE

[Bimfuanyi mu dibeji 254]

“Yeye muine udi mukalenge wa muanda-mukulu”

[Tshimfuanyi mu dibeji 255]

Pa kuela Muan’a mukoko nyima, “badi bapesha nyama wa luonji bukole buabu ne bukokeshi buabu”

[Tshimfuanyi mu dibeji 257]

Bukua-buena-nkristo, tshitupa tshia kumpala tshia Babilone Munene, nebufuanangane ne Yeruzaleme wa kale pa kubutudibua butubutu

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu