Bansonga: Kandamenayi lungenyi lua bena panu
‘Kadi tuetu tuakangata nyuma, ki ng’wa pa buloba, kadi nyuma wa kudi Nzambi.’—1 KOLINTO 2:12.
1, 2. (a) Ndishilangana kayi ditudi mua kumona pankatshi pa bansonga ba panu ne bansonga badi mu bisumbu bia Bantemu ba Yehowa? (b) Nkalumbandi kayi ka musangelu katudi mua kuela bansonga ba bungi badi bikale Bantemu?
“TSHIPUNGU tshia bansonga badiku lelu ntshinyanguke, ntshia bantomboji ne bantu mbatshibenge.” Aa mmêyi akamba tshikandakanda kampanda tshia mu ditunga dia Australie. Tshiakasakidila ne: “Luapolo ya bilumbu bia ku tubadi idi ileja divula dia bungi [bupite bua tshidimu tshishale] bua bansonga 22 pa lukama badibu bafunde bua bilumbu binene . . . Katshia ku bidimu bia 60, bungi bua bansonga badi badishipa mbuvule misangu isatu . . . Ne dishilangana didi dimueneka mu bikadilu bia bena tshipungu etshi ndilue kunena bikole bualu bungi bua bansonga badi batuadije kunua diamba ne maluvu bua kujimija lungenyi budi buenda buvula.” (The Sun-Herald) Nsombelu eu kêna anu mu ditunga dimue to. Pa buloba bujima, baledi, balongeshi ne baminganga ba masama a mpala badi badiabakena bua nsombelu udi nende bansonga.
2 Ndishilangana bunene kayipu didi pankatshi pa bansonga ba bungi badiku lelu’eu ne bansonga ba bikadilu bilenga badi mu bisumbu bia Bantemu ba Yehowa! Katuena tusua kuamba ne: buobu mbapuangane nansha. Badi pabu baluangana ne “nkuka ya bansongalume.” (2 Timote 2:22) Kadi patudi tubangata mu tshibungi, ne dikima dionso bansonga aba mbalamate ku malu adi makane ne mbabenge bua kuenza bidi bena panu babasaka bua kuenza. Ne muoyo mujima tudi tunuela kalumbandi nuenu bansonga bonso badi batshimuna mvita inudi nuluangana ne “bienzedi bia budimu” bia Satana! (Note kuinshi bua Efeso 6:11, NW) Anu bu mupostolo Yone, tudi tuamba ne: “Bansongalume [ne bansongakaji], ndi nnufundila, bualu bua nudi bakole; diyi dia [Nzambi, NW] didi disomba munda muenu ne nuakutshimuna mubi.”—1 Yone 2:14, Muanda Mulenga Lelu.
3. Muaku “nyuma” udi mua kumvuija tshinyi?
3 Kadi bua nuenu kutungunuka ne kutshimuna mvita inudi nuluangana ne mubi, nudi ne bua kukandamena bikole tshidi Bible ubikila ne: ‘nyuma wa pa buloba.’ (1 Kolinto 2:12) Bilondeshile nkonga-miaku kampanda wa tshiena-Greke, “nyuma” udi mua kumvuija “tshilunji anyi buenzeji budi mu anyima wa muntu yonso ne budi bumulombola.” Tshilejilu, paudi umona muntu mufike munda, udi mua kuamba ne: lelu mmubike ne “nyuma” mubi. “Nyuma” anyi tshilunji peshi lungenyi luebe, udi ne buenzeji pa biudi usungula ne pa bienzedi nansha ngakuilu webe. Tumanye se: muntu pa nkayende anyi buobu mu tshibungi badi mua kuleja “nyuma” peshi lungenyi kansanga. Mupostolo Paulo wakafundila bena Kristo kampanda ne: ‘[bulenga bukena buakanyina, NW] bua Mukalenge wetu Yezu Kristo buikale ne nyuma wenu.’ (Filemona 25) Kadi nnyuma kayi udi bena panu baleja? Bu mudi “buloba bujima [buikale] mu bukokeshi bua mubi” Satana Diabolo, nyuma wa bena panu kenaku mua kuikala muimpe nansha kakese, ki mmuomu anyi?—1 Yone 5:19, MML.
Tujingulule nyuma wa bena panu
4, 5. (a) Nnyuma kayi uvua ne buenzeji kudi bena mu tshisumbu tshia mu Efeso kumpala kua kuluabu bena Kristo? (b) Nnganyi udi “mukalenge wa bukokeshi bua mu lupepele,” ne “lupepele” alu ntshinyi?
4 Paulo wakafunda ne: ‘Nzambi wakanuvuija ne muoyo panuakadi bafue bua kushipa kuenu kua mikenji ne bua malu mabi enu, anuakendamu diambedi bu mudi tshikondo tshia buloba ebu, bu mudi mukalenge wa bukokeshi bua mu lupepele, wa nyuma udi wenzeja katataka munkatshi mua bana ba bupidia. Tuetu kabidi tuakikala munkatshi muabu diambedi, tuakalonda nkuka ya mibidi yetu, tuakalonda malu akadi mibidi yetu ne meji etu bisue, tuakaledibua bena lukuna bu mudi bakuabu.’—Efeso 2:1-3.
5 Kumpala kua kuluabu bena Kristo, bena mu Efeso kabavua bamanye ne: bavua balonda “mukalenge wa bukokeshi bua mu lupepele,” Satana Diabolo nansha. Mu “lupepele” amu ki mmuaba mulelela udi Satana ne ba-demon bende basombele to. Pakafunda Paulo mêyi aa, Satana ne ba-demon bende batshivua ne mushindu wa kufika mu diulu. (Tangila Yobo 1:6; Buakabuluibua 12:7-12.) Muaku “lupepele” udi umvuija nyuma anyi lungenyi ludi lutangalake mu bukua-panu bua Satana. (Tangila Buakabuluibua 16:17-21.) Anu bu mudi lupepele lutunyunguluke, ke mudi nyuma eu mutangalake miaba yonso.
6. “Bukokeshi bua mu lupepele” ntshinyi, ne mmunyi mudibu babulejila pa bansonga ba bungi?
6 Kadi “bukokeshi bua mu lupepele” ntshinyi? Pamu’apa budi buleja buenzeji bukole budi nabu “lupepele” elu kudi bantu. Paulo wakamba ne: nyuma eu udi ‘wenzeja munkatshi mua bana ba bupidia.’ Nenku nyuma wa bena panu udi ujula lungenyi lua bupidia ne lua buntomboji, ne buenzeji bua balunda ng’umue mushindu udi nyuma eu uleja bukokeshi ebu. Nsongakaji kampanda Ntemu udi wamba ne: “Paudi mu kalasa, muntu yonso udi anu ukukankamija bua kuikalaku ne buntomboji nansha bukese. Bana badi bakunemeka paudi wenza bualu budi buleja tshikadilu tshia buntomboji.”
Malu adi aleja nyuma wa bena panu
7-9. (a) Tela amue malu adi aleja nyuma wa bena panu munkatshi mua bansonga lelu’eu. (b) Ukadi mumone amue a ku malu aa muaba uudi musombele anyi?
7 Ng’amue malu kayi adi aleja nyuma wa bena panu munkatshi mua bansonga lelu’eu? Dipanga bululame ne buntomboji. Luapolo lua mu tshikandakanda kampanda luakamba ne: balongi bapite 70 pa lukama bakadi pabuipi ne kujikija mu iniversite bakamba ne: bavua bibile mu mateta pavuabu mu tulasa tua bikadilu. Ngakuilu mupange kanemu, wa nsenda ne mubole mmutangalake kabidi. Bulelela, umue musangu Yobo ne mupostolo Paulo bakamba mêyi adi bamue mua kuangata bu dielangana nsenda bua kuleja kanyinganyinga kajalame kavuabu naku. (Yobo 12:2; 2 Kolinto 12:13) Nansha nanku, mêyi a nsenda atu apatuka mukana mua bansonga ba bungi atu misangu mivule a bipendu.
8 Diela kalele mu dijikija lutetuku didi kabidi dileja nyuma wa bena panu. Bare ya butuku itu bansonga babuela, maja a ravea ne mishindu mikuabu ya didisankisha dibi mbitangalake munkatshi mua bansonga. Dinekesha mu mvuadilu ne dilengeja mubidi mbiambule pabi mbuaya. Ku bilamba biabu bipite bunene bia hip-hop ne ku bilele biabu bidi bibungamija bu mudi diditubuisha bimue bitupa bia mubidi, bansonga ba bungi ba lelu badi baleja mudibu ne nyuma wa buntomboji wa bena panu. (Tangila Lomo 6:16.) Bualu bukuabu budi buleja nyuma wa bena panu nditamba kusumpakana bua kuikala ne bintu bia ku mubidi. Bilondeshile tshikandakanda kampanda, “misangu yonso basumbishi ba bintu batu balokeshila bana mamanyisha mapite bungi bua kulengejila bintu bishilashilangane lumu.” Padi bansonga bajikija tulasa tua bikadilu mu États-Unis, bakadi bamone ne bumvue mamanyisha 360 000 a dilengejila bintu lumu ku TV. Balunda bebe badi pabu mua kukusaka bua kusumba bintu ebi. Munga muana wa bakaji wa bidimu 14 udi wamba ne: “Muntu yonso udi anu ukuebeja ne: ‘Mupila anyi jakete peshi mupanu webe wa dinse au ng’wa modele kayi?’”
9 Kubangila mu bikondo bifundilebu Bible, Satana utu usaka bantu bua kudituabu mu bikadilu bibole ku diambuluisha dia mijiki mibi. (Tangila Ekesode 32:17-19; Musambu 69:12; Yeshaya 23:16.) Nenku kabiena bikemesha mudi mijiki idi ne mêyi adi asaka ku dienda masandi—nansha mamba patoke—ne malu a busenji, ne tshikuma tshidi tshijula majinga mabi, mikale mitangalake. Kadi bualu bukuabu budi buleja nyuma eu mubi wa bena panu ntshiendenda tshia masandi. (1 Kolinto 6:9-11) Tshikandakanda kampanda tshidi tshiamba ne: “Bua bansonga ba bungi, kuenda masandi nkulue bualu budibu ne bua kuenza bua kushishabu kubanyisha kudi balunda babu . . . Balongi bapite tshia-bibidi pa bisatu ba mu tulasa tua bikadilu bakadi bende masandi.” (The New York Times) Tshinga tshiena-bualu mu tshikandakanda tshikuabu tshiakajadika tshiamba ne: bana ba bidimu pankatshi pa 8 ne 12 “mbatuadije kuenda masandi bikole.” Muntu mukaji kampanda, mufidi wa mibelu mu bilongelu ne udi ufuma ku diangata pansio matuku adi panshi aa, udi wamba ne: “Tudi tubanga kumona bana bakese ba mu kalasa kisambombo bimite mafu.”b—The Wall Street Journal.
Nupidie nyuma wa bena panu
10. Mmunyi mudi bamue bansonga ba mu mêku a bena Kristo bapone mu buteyi bua nyuma wa bena panu?
10 Bidi bibungamija pa kumona bamue bansonga bena Kristo bapone mu buteyi bua nyuma wa bena panu. Nsongakaji kampanda wa mu Japon udi wamba ne: “Mvua ne ngikadilu mulenga pamvua kumpala kua baledi banyi ne bena Kristo nanyi. Kadi mvua ne nsombelu wa mpala ibidi.” Nsongakaji mukuabu wa mu ditunga dia Kenya udi wamba ne: “Tshikondo kampanda mvua ne nsombelu wa mpala ibidi, mbuena kuamba ne: mvua nya mu mafesto a mangumba, ngimba mijiki ya rock ne nsomba ne balunda babi. Mvua mumanye ne: malu aa avua mabi, kadi tshivua mbutshiuka to, mvua ngela meji ne: mu bungi bua matuku mvua ne bua kualekela. Kadi tshiakaalekela nansha. Malu akanyanguka bikole.” Munga nsongakaji wa mu ditunga dia Allemagne udi wamba ne: “Bionso biakatuadija pamvua nsomba ne balunda babi. Pashishe ngakabanga kunua makanya. Mvua musue kubungamija baledi banyi, kadi ngakadibungamija anu meme nkayanyi.”
11. Mmunyi muakafika Kaleba ku dibenga kulonda tshisumbu tshia bantu pakapingana batentekedi dikumi ne luapolo lubi?
11 Nansha nanku, kudi mushindu wa kukandamena anyi kubenga nyuma peshi lungenyi lua bena panu. Tangila tshilejilu tshia kale tshia Kaleba. Pavua batentekedi dikumi ba buôwa balue ne luapolo lubi bua Buloba Bulaya, yeye ne Yoshua bakabenga bua kababazakeji ne kabakitaba bua kulonda tshisumbu tshia bantu. Ne dikima dionso bakamba ne: ‘Buloba butuakapita bua kutentekela budi butambe buimpe. Bikala Yehowa ne disanka bualu buetu, yeye nealue netu mu buloba ebu, neatupebu; buloba budi bûle tente ne mabele ne buitshi.’ (Nomba 14:7, 8) Ntshinyi tshiakambuluisha Kaleba bua kukandamena buenzeji buonso abu? Yehowa wakamba bua Kaleba ne: “Uvua yeye ne nyuma mushilangane.”—Nomba 14:24, NW.
Lejayi “nyuma mushilangane”
12. Bua tshinyi mbia mushinga bua kuleja “nyuma mushilangane” pa bidi bitangila ngakuilu?
12 Lelu’eu, bidi bilomba dikima ne bukole bua kuleja “nyuma mushilangane” anyi lungenyi kaluyi lufuanangane ne lua bena panu. Mushindu umue unudi mua kuleja nyuma eu ng’wa kuepuka ngakuilu wa nsenda ne mubule kanemu. Tumanye ne: muaku mukudimuna mu Tshiluba ne: “kuelangana nsenda” udi ufumina ku muaku wa pa muanda wa mu tshiena-Greke udi umvuija “kutukula munyinyi bu mbua.” (Tangila Galatia 5:15.) Anu bu mutu mênu a mbua mua kutukula munyinyi ku mufuba, kusendekangana kudi mua kushiya bantu bakuabu kabayi ne bunême. Kadi Kolosai 3:8 udi unubela bua ‘kudiumbushila malu aa onso: lukuna, tshiji, lukinu, bipendu, mêyi a bundu mukana muenu.’ Ne Nsumuinu 10:19 udi wamba ne: ‘Pavulangana mêyi, kushipa kua mikenji kudiku, kadi udi ukanda mishiku yende udi ne meji.’ Muntu yeye mukupende, udikande pa ‘kumuandamuina dikuabu ditama,’ pamu’apa pa kuyukila mu lutulu ne mu ditalala pa nkayenu ne eu udi muenze tshilema.—Matayo 5:39; Nsumuinu 15:1.
13. Mmunyi mudi bansonga mua kuleja nkatshinkatshi bua bintu bia ku mubidi?
13 Mushindu mukuabu wa kuleja “nyuma mushilangane” ng’wa kuikala ne nkatshinkatshi bua bintu bia ku mubidi. Bushuwa, ki mbibi bua kujinga kuikala ne bintu bilenga to. Nansha Yezu Kristo muine uvua ne tshilamba tshia mushinga mukole. (Yone 19:23, 24) Kadi padi dijinga dia kuikala ne bintu kaditshiyi dikushila muaba, misangu yonso wela baledi bebe mutoyi bua kukusumbila bintu bidibu kabayi mua kukokesha, peshi paudi musue kulonda patupu dikasa dia bansonga bakuabu, nanku nyuma wa bena panu udi ne buenzeji bua bungi kuudi kuyi mumanye. Bible udi wamba ne: “Malu onso a bena panu,—bijingajinga bia mubidi, bijingajinga bia mesu ne lutambishi bua biuma,—kabiena bifuma kudi Tatu, mbia bena panu.” Lungenyi lua dinanga dinekesha dia bintu bia ku mubidi kalukukokeshi nansha! Longa mua kusanka ne biudi nabi.—1 Yone 2:16, MMM; 1 Timote 6:8-10.
14. (a) Mmunyi muvua bantu ba Nzambi ba mu tshikondo tshia Yeshaya bapange kuleja nkatshinkatshi bua dijikija lutetuku? (b) Nnjiwu kayi idi bamue bansonga bena Kristo bapete mu bare ya butuku ne mu mangumba mabi?
14 Bidi kabidi ne mushinga bua kuteka dijikija lutetuku pa muaba wadi. Muprofete Yeshaya wakamba ne: ‘Mulawu wikale kudi bantu badi bajuka patshiatshia bua kuya kukeba maluvu makole, kudi bantu badi batabale too ne munda mua butuku, too ne palua maluvu kutemesha mitshima yabu! Mu bidia biabu bia disanka badi ne tshisanji ne lunzenze, dikasa ne lushiba, ne maluvu kabidi; kadi kabena belangana meji a bienzedi bia Yehowa, kabena bamona mudimu udiye wenza ne bianza biende.’ (Yeshaya 5:11, 12) Bia dibungama, bamue bansonga bena Kristo mbadibueje mu mangumba mabi a muomumue. Pavuabu bebeje kasumbu ka bansonga bena Kristo bua kumvuijabu malu atu enzeka mu bare ya butuku, muanetu umue wa bakaji wakamba ne: “Mvita itu ijukamu dîba dionso. Umue musangu ngakadimona munkatshi muabu.” Muanetu mukuabu wa balume wakasakidila ne: “Dinua maala ne makanya, bintu bia mushindu’au.” Munga muanetu wa balume wakajadika wamba ne: “Bantu badi bakuatshika. Badi benza malu bu batshimbakane! Ne badi banua diamba. Malu mabi a bungi adi enzekamu. Wewe muyamu, wela meji ne: kabiakukuenzela bualu, udi udishima.” Ki mbua tshianana padi Bible utela bunuavi anyi “mangumba mabi” munkatshi mua “malu a mubidi” nansha.—Galatia 5:19-21; Byington; Lomo 13:13.
15. Nnkatshinkatshi kayi udi Bible uleja bua dijikija lutetuku?
15 Kuepuka dijikija lutetuku dibi kakuena kukupangisha nsombelu wa disanka. Tudi tutendelela “Nzambi wa disanka,” eu udi musue bua wewe wikale ne disanka mu bunsonga buebe! (1 Timote 1:11, NW; Muambi 11:9) Kadi Bible udi utudimuija ne: “Muntu udi munange masanka [“dijikija mukodi,” Lamsa] neabuele mu dikenga.” (Nsumuinu 21:17, MMM) Bushuwa, wewe muvuije dijikija lutetuku bualu bua mushinga wa bungi mu nsombelu webe, neubuele mu dikenga dia mu nyuma. Nenku londa mêyi-maludiki a mu Bible paudi ujinga bua kujikija lutetuku. Kudi malu a bungi adi mua kukusankisha ne ikala mua kukuibaka pamutu pa kukubumbula.c—Muambi 11:10.
16. Mmunyi mudi bansonga bena Kristo mua kuleja ne: mbashilangane?
16 Dileja nkatshinkatshi mu mvuadilu ne ndengejilu wa mubidi ne dibenga miodele ya bena panu mu malu aa nebikuvuije kabidi mushilangane. (Lomo 12:2; 1 Timote 2:9) Ke muikalabi kabidi biwikala usungula mijiki ne meji. (Filipoi 4:8, 9) Nsongakaji kampanda muena Kristo udi utonda wamba ne: “Ndi ne mijiki indi ne tshia bua kuimansha, kadi payi mmimpe be!” Nsongalume mukuabu wakitaba bia muomumue ne: “Buanyi meme mijiki mbuteyi bualu ndi muyinange. Meme musanganamu bualu bubi, anyi baledi banyi buobu babundeje, ndi ne bua kuenzeja lungenyi bua lukokeshe mutshima wanyi, bualu mutshima wanyi ke udi munange mijiki ayi.” Bansonga, kanupangi “kumanya madimu [a Satana]”! (2 Kolinto 2:11) Udi wenza madikolela bua kumbusha bansonga bena Kristo mu njila wa Yehowa ku diambuluisha dia mijiki! Biena-bualu mbipatuke mu mikanda ya Société Watch Tower biakula bua mijiki ya rap, ya heavy metal ne bua mishindu mishilangane ya rock.d Kadi, mikanda ya Société Watch Tower kayena mua kuakula bua mishindu yonso mipiamipia ya mijiki idi ipatuka nansha. Nanku nudi ne bua kuikala ne “meji” (NW) ne “dijingulula dia malu” panudi nusungula mijiki.—Nsumuinu 2:11.
17. (a) Pornéïa ntshinyi, ne muaku eu udi ukonga malu kayi? (b) Ntshinyi tshidi disua dia Nzambi bua bidi bitangila tshikadilu tshimpe?
17 Bua kujikija, nudi ne bua kuikala ne tshikadilu tshimpe. Bible udi ufila mubelu eu: ‘Nyemayi masandi.’ (1 Kolinto 6:18) Muaku wa mu tshiena-Greke bua masandi, pornéïa, udi umvuija malu onso a bundu adi bantu badi kabayi mu dibaka mua kuenza ne bitupa bia lulelu. Bidi bikonga diangatshilangana mukana, ne dinaya ne bitupa bia lulelu bua kumvua bimpe. Bansonga bena Kristo ba bungi mbaditue mu bilele ebi, bela meji ne: kabavua menemene benda masandi to. Kadi Dîyi dia Nzambi didi diamba patoke ne: ‘Bualu ebu budi disua dia Nzambi, tshijila tshienu mene, bua nuenu nudikande ku masandi; muntu ne muntu wa munkatshi muenu amanye mua kukubaye mubidi wende mu tshijila ne mu kunemeka.’—1 Tesalonike 4:3, 4.
18. (a) Mmunyi mudi nsonga mua kuepuka bua nyuma wa bena panu kamuambulukidi? (b) Ntshinyi tshituamona mu tshiena-bualu tshidi tshilonda?
18 Bushuwa, ne diambuluisha dia kudi Yehowa, nudi mua kuepuka bua nyuma wa bena panu kanuambulukidi to! (1 Petelo 5:10) Nansha nanku, misangu mivule Satana utu usokoka mateyi ende a lufu, ne imue misangu bitu mua kulomba bujinguludi bua bushuwa bua kumanya muaba udi njiwu. Tshiena-bualu tshietu tshidi tshilonda ntshilongolola bua kuambuluisha bansonga bua bakoleshe biumvuilu biabu.
[Mêyi adi kuinshi]
a Bibilu bienza bua kuja maja butuku bujima. Bua kupeta mumvuija a bungi, tangila tshiena-bualu tshia: “Les jeunes s’interrogent . . . Les raves: un amusement sans danger?” mu nimero wa Réveillez-vous! wa dia 22 Tshisua-munene 1997.
b Bana ba bidimu bitue ku 11.
c Bua kupeta ngenyi mikuabu, tangila dibeji dia 296 too ne dia 303 mu mukanda wa Les jeunes s’interrogent—Réponses pratiques.
d Tangila nimero wa Tshibumba tshia Nsentedi wa dia 15 Tshisanga 1993.
Nkonko bua kuambulula
◻ ‘Nyuma wa pa buloba’ ntshinyi, ne mmunyi mudiye ‘ukokesha’ bantu?
◻ Ng’amue malu kayi adi aleja nyuma wa bena panu munkatshi mua bansonga lelu’eu?
◻ Mmunyi mudi bansonga bena Kristo mua kuleja “nyuma mushilangane” mu ngakuilu ne mu dijikija lutetuku?
◻ Mmunyi mudi bansonga bena Kristo mua kuleja “nyuma mushilangane” mu bikadilu ne mu mijiki?
[Tshimfuanyi mu dibeji 9]
Ku tshikadilu tshiabu, bansonga ba bungi badi baleja ne: badi ku “bukokeshi” bua nyuma wa bena panu
[Tshimfuanyi mu dibeji 10]
Ikala ne meji paudi usungula mijiki
[Tshimfuanyi mu dibeji 11]
Bidi bilomba dikima bua kukandamena nyuma wa bena panu