Utu udia bimpe mu nyuma anyi?
“Ndilu muimpe wa pa tshibidilu ke dijinga dia muntu dia nshindamenu ditambe bunene. . . . Kakuyi biakudia bikumbane, tudi mua kufua.”—Food and Nutrition.
BULELELA ebu bua nshindamenu mbuleja patoke kudi mibidi minyane ya balume, bakaji, ne bana badi bafua ne nzala, badibu bapangisha “dijinga [edi] dia nshindamenu ditambe bunene dia muntu.” Bakuabu badi mua kukumbaja dijinga edi mu mushindu kampanda kadi bushuwa batshidi anu badia bibi. Kadi, bavule bavua mua kudia bimpe, misangu ya bungi batu banyisha biakudia bidi kabiyi bikolesha mubidi ne biupetesha anu bidishi bikese menemene. Tshikandakanda kampanda tshidi tshiamba ne: “Biakudia bidi bimueneka bu tshimue tshia mu bintu bietu bitamba kutumika nabi bibi.”—Healthy Eating.
Nsombelu eu ng’wa muomumue bua biakudia bia mu nyuma—bulelela bua mu Dîyi dia Nzambi, Bible. Bamue bantu mbapangile mene biakudia bia mu nyuma bia nshindamenu mutambe bunene; badi balewuka ne nzala ya mu nyuma. Bakuabu badi balengulula patupu bua kupetela dikuatshisha ku biakudia bia mu nyuma bidiku. Mmunyi buebe wewe? Wewe muine utu udia bimpe mu nyuma anyi? Peshi bidi mua kuikala ne: udi udipangisha wewe nkayebe biakudia bia mu nyuma? Mbia mushinga bua tuetu kuitaba tshitudi mu muanda eu bualu tudi tukengela biakudia bia mu nyuma kupita mene mutudi tukengela biakudia bia ku mubidi.—Matayo 4:4.
Biakudia bua didiunda dia mu nyuma
Mukanda kampanda munene udi wakula bua mushinga wa dikala ne ndilu muimpe wa pa tshibidilu, udi utupesha tubingila tusatu bua didia dilenga. Kamue kadi ne: tudi tukengela biakudia “bua kulubuluja didiunda ne bua kulongolola dinyanguka ne dipingajilula dia selile ya mubidi.” Utuku mumanye ne: dituku dionso dia muoyo webe, miliyo ne miliyo ya selile ya mubidi webe idi inyanguka ne idi ilomba bua kuyishintulula anyi? Didiunda diakane ne bukubi bia mubidi bidi bilomba biakudia bimpe.—Food and Nutrition.
Abi mbilelela kabidi mu nyuma. Tshilejilu, pavua mupostolo Paulo mufundile tshisumbu tshia mu Efeso, wakela kashonyi pa mushindu udi muena nkristo yonso ukengela biakudia bimpe bia mu nyuma bua kufika ku “mulongo wa muntu mukole.” (Efeso 4:11-13) Patudi tudidisha bimpe ne biakudia bikoleshi bia mu nyuma, katuena kabidi bu bana batekete, tupangila mua kuditabalela tuetu bine, tukuatshibua mu buteyi bua njiwu ya mishindu yonso. (Efeso 4:14) Bishilangane, tudi tukola tulua bantu bakulumpe, bakumbane bua kuluangana mvita mikole ya ditabuja bualu tudi ‘badiundisha mu mêyi a ditabuja.’—1 Timote 4:6.
Bidi nanku buebe wewe anyi? Udi mukole mu nyuma anyi? Peshi utshidi bu muana mutekete wa mu nyuma—mupepele kupawula, mueyemene bakuabu mu malu onso nkong, ne kuyi mukumbane bua kuambula majitu manene a muena nkristo? Mbiumvuike, bakese ba kutudi badi mua kuamba ne lukasa luonso ne: tudi bana batekete mu nyuma, kadi didikonkonona dia muoyo umue didi dikengedibua. Bamue bena nkristo bela manyi bavua mushindu’au mu siekele wa kumpala. Nansha muvuabu ne bua kuikala bakadi “bayishi,” bakumbane ne bikale badiakaje bua kulongesha bakuabu tshidi Dîyi dia Nzambi diamba, mupostolo Paulo wakafunda ne: ‘Kadi nudi ne bualu kabidi bua bakuabu banuyishe nuenu mayisha a kumudilu a tshibangidilu tshia mêyi mamba kudi Nzambi; ne nuakulua bu badi ne mabele bualu, kanuena bu badi ne biakudia bikole bualu.’ Biwasua bua kukola mu nyuma, ikala ne nzala ya biakudia bia mu nyuma bimpe ne bikole. Kusanki bua biakudia bia mu nyuma bia bana batekete nansha!—Ebelu 5:12.
Tudi kabidi tukengela biakudia bikole bia mu nyuma bua kulongolola dinyanguka dionso dikeba kudi mateta a ku dituku ne ku dituku atudi tuakana mu bulongolodi ebu bua buluishi. Mateta aa adi mua kutekesha bukole buetu bua mu nyuma. Kadi Nzambi udi mua kuvuija bukole abu bupiabupia. Paulo wakamba ne: “Katuena tuteketa. Nansha mudi mubidi wetu wa bumuntu wenda ubutuka ku kakese ku kakese, muoyo wetu wa munda udi wowo wenda wandamuka mupiamupia ku dituku ku dituku.” (2 Bena Korente 4:16, MMM) Mmunyi mutudi ‘tuvuijibua bapiabapia ku dituku ku dituku’? Mu tshikoso, mu dididisha pa tshibidilu ne Dîyi dia Nzambi mu dilonga dia pa nkaya ne dia mu tshisumbu dia Mifundu ne mikanda mishindamene pa Bible.
Biakudia bua makanda a mu nyuma
Biakudia bidi bikengedibua kabidi “bua kupatula luya ne makanda.” Biakudia bidi bipetesha mibidi yetu bidishi bua kutumikayi bimpe. Bituikala tudia bibi, netuikale ne makanda makese. Dipangika dia fer mu ndilu wetu wa pa tshibidilu didi mua kutushiya tudiumvua batshioke ne bazengele. Ke muutu umvua imue misangu bua mudimu wa mu nyuma anyi? Udi ne lutatu lua kukumbaja majitu adi masuikakaja ku dikala muena nkristo anyi? Bamue badi bamba mudibu balondi ba Yezu Kristo mbapungile mu dienza dia bimpe, ne mbapangile mufobu bua midimu ya bena nkristo. (Yakobo 2:17, 26) Biwamona se: bualu ebu budi nanku buebe wewe, luondapu ludi mua kuikala mu bualabale lushindamene mu diakaja ndilu webe wa mu nyuma wa pa tshibidilu anyi kuvudija didia diebe dia biakudia bia mu nyuma.—Yeshaya 40:29-31; Galatia 6:9.
Kudidingi mu didima bibidilu bibi bia didia dia mu nyuma. Dimue dia ku mafi matambe bunene adi Satana mutumike nawu mu siekele mivule ndia kufikisha bantu ku ditaba ne: kabena bakengela kubala Bible ne kupeta dimanya dijalame didimu. Udi utumika ne budimu bua kale butumika nabu kudi biluilu bibundianganyi bua kutshimuna bimenga bia baluishi—kubapangisha biakudia ne kubashipesha ne nzala mu dibakokesha. Kadi mmufikishe kabidi budimu ebu kule. Udi ushima aba badiye “ukuata” mu didishipa buobu nkayabu ne nzala eku bikale banyunguluka kudi mukuna wa biakudia bilenga bia mu nyuma. Katuena tukema bua mudi bantu bavule bakuatshibua mu mateyi ende!—Efeso 6:10-18.
Biakudia bua mubidi muimpe wa mu nyuma
Kabingila kisatu katudi tukengela biakudia, mudi mukanda mumana kutela (Food and Nutrition) wamba, kadi “bua kulama makanda a mubidi . . . ne kudikuba ku masama.” Makanda a mubidi mapetela ku biakudia bimpe kaena amueneka diakamue nansha. Patudi tujikija biakudia bimpe, tutu mu mpukapuka tuela meji ne: ‘Biakudia ebi mbiambuluishe bikole mubidi (anyi tuonyi peshi mifungu, ne bikuabu).’ Kadi, teta mua kushala kuyi udia munkatshi mua lupolo lule lua tshikondo, ne bipeta ku makanda ebe a mubidi bidi bimueneka patoke. Mbipeta kayi abi? “Tshimfuanyi tshitambe kumanyika,” ke mudi mukanda kampanda wa malu a luondapu wamba, “tshidi tshibi: dishawuka, dipangila mua kukandamena masama a lupitapita, dipangila makanda anyi mufobu.” Disama dia muomumue ne dia mu nyuma diakakuata Izalele wa kale mu tshikondo kampanda. Muprofete Yeshaya wakamba bualu buabu ne: ‘Mutu wonso udi musame, mutshima wonso udi mupungile. Munda mua makasa too ne ku lubombo lua mutu kakuena muaba udi kauyi ne disama.’—Yeshaya 1:5, 6.
Biakudia bimpe bia mu nyuma bidi bitupesha bukole bua kukandamena butekete bu ebu bua mu nyuma ne bipeta bia disama dia mu nyuma. Dimanya dia kudi Nzambi didi diambuluisha bua kutulama mu nsombelu muimpe wa mu nyuma—bituikala tudidisha nadi! Yezu Kristo wakumvuija mushindu uvua bantu ba bungi ba mu matuku ende kabayi balongele ku kalèngù ka batatuabu pa bidi bitangila kudia biakane mu nyuma. Buobu pabu bakabenga bua kudidisha ne malelela avuaye ulongesha. Ne tshipeta kayi? Yezu wakamba ne: ‘Mitshima ya bantu aba yakulua manyi a bungi, badi mpudi matshu, bakubuikila mesu abu; nunku kabamonyi ne mesu abu, kabumvu ne matshu abu, kabamanyi mu mitshima yabu, kabakudimunyi mitshima yabu bua meme mbondape.’ (Matayo 13:15) Bantu bavule kabakapetela dikuatshisha ku bukole buondapi bua Dîyi dia Nzambi nansha. Bakashala basama mu nyuma. Nansha bamue bena nkristo bela manyi bakalua “ne masama ne mibidi mitekete.” (1 Bena Korente 11:30, MMM) Katupepeji nansha kakese biakudia bia mu nyuma bidi Nzambi utupesha.—Musambu 107:20.
Tshiambu tshia mu nyuma
Kusakidila ku njiwu ya dilewuka ne nzala ya mu nyuma, kudi njiwu mikuabu itudi ne bua kumanya—biakudia bine bitudi tudia bidi mua kuikala ne tshiambu. Diangata malongesha manyanga kudi ngenyi ya njiwu ya ba-demon didi mua kutulunga anu mudibu mua kutulunga mu didia biakudia bia ku mubidi binyanga ne tuishi anyi milungu. (Kolosai 2:8) Kabiena misangu yonso bipepele bua kujingulula biakudia biela mulùngu nansha. “Biakudia,” ke mudi mukanda kampanda wamba, “bidi pamu’apa mua kumueneka bikale anu bimpe ku mêsu kadi bikale ne tuishi tua bakteri.” Nenku mbimpe kukonkonona mpokolo wa biakudia bietu bia mu tshimfuanyi, pa kuvuluka ne: imue mikanda, bu mudi ya batontolodi, idi mua kuikala minyanga kudi malongesha akena a mu Mifundu ne a nkindi. Bamue benji ba bintu batu mene batumika ne tubeji tua mamanyisha tua mafi bua kushima babasumbi ba bintu bu mudi bua bidi munda mua bintu biabu bidibu benze. Bushuwa tudi mua kutekemena bua Satana, muena mashimi munene, kuenzaye bia muomumue. Pa nanku, wikale mushindike ne: udi upetela biakudia bia mu tshimfuanyi bu ebi ku mpokolo wa kueyemena, bua umone mua kushala ‘mulenge mu ditabuja.’—Tito 1:9, 13.
Thomas Adams, muyishi wa mu siekele wa 17, wakamba bua bantu ba mu tshikondo tshiende ne: “Mbadiumbuile nkita yabu ne mênu abu.” Mu mêyi makuabu: biakadiabu biakabashipa. Wikale mujadike ne: biudi udia mu nyuma kabiena bikushipa. Keba biakudia bimpe bia mu nyuma bidi bikuatshisha. “Nudi nutula lupetu luenu ku bintu bidi kabiyi binudisha bua tshinyi?” ke muvua Yehowa Nzambi mukonke pavua aba bavua badiamba ne: mbantu bende batangile kudi balongeshi ne baprofete ba dishima. “Ntelejayi! Nuenu banteleje, nenudie tshiakudia tshimpe, nenudie biakudia bisheme, nusanke. Teyayi matshio enu, nuvue kundi; ntelejayi, nenuikale ne muoyo.”—Yeshaya 55:2, 3, MMM; fuanyikija ne Yelemiya 2:8, 13.
Biakudia bivule bia mu nyuma
Bushuwa kakuena dikepela dia biakudia bia mu nyuma nansha. Bu muakadianjila Yezu kumanyisha, udi mpindieu ne kasumbu ka mupika wa lulamatu ne wa budimu kadi kadifile mu dipetesha “biakudia . . . mu tshikondo tshiakanyine” bua muntu yonso udi ubijinga. (Matayo 24:45, NW) Ku diambuluisha dia muprofete Yeshaya, Yehowa wakalaya ne: ‘Tangilayi, bantu banyi nebadie, kadi nuenu nenuikale ne nzala; . . . bantu banyi nebimbe misambu bua disanka dia mu mitshima yabu.’ Bushuwa, udi ulaya didia dinene dia biakudia bua aba badi basue kubidia. ‘Yehowa wa misumba nealongoluele bantu bonso bidia bia disanka bia manyi, bidia bia disanka bia mvinyo muladika ndala, biakudia bia manyi bisangisha ne buongo bua mu mifuba.’—Yeshaya 25:6; 65:13, 14.
Kadi, elabi meji ku bualu ebu: Tudi mua kufua ne nzala mu didia dinene! Petu banyunguluka kudi biakudia, tudi mua kuenda tufua kakuyi bilele bua didia dibi bituikala katuyi tudienzeja bushuwa bua kudia bimue bia kudibi. Nsumuinu 26:15 (MMM) udi ufila diumvuija edi dijalame ne: “Muena lulengu udi wela tshianza mu dilongo, kadi upanga bukole bua kutshifikisha mukana.” Nnsombelu kayipu mubi nunku! Tudi bia muomumue mua kutamba kulua bena lulèngù bua tuetu kudifila mu dilonga dia pa nkaya dia Dîyi dia Nzambi ne dia mikanda miumvuiji ya Bible milongolola bua kutuambuluisha bua kudia biakudia bia mu nyuma. Anyi tudi mua kutshioka bikole bua kulongolola peshi bua kufila mandamuna mu bisangilu bia tshisumbu tshia bena nkristo.
Bibidilu bimpe bia didia
Nenku, tudi ne tubingila tua kudiundisha bibidilu bimpe bia didia mu nyuma. Kadi, bulelela budi se: bavule badi badia biakudia biabu bia mu nyuma ne muengu, bamue mene badilewula bikole ne nzala. Badi mua kuikala bu bantu badi kabayi bamona mushinga wa ndilu muimpe wa pa tshibidilu too ne papetabu bipeta bibi mu matuku abu a muoyo atshilualua. Mukanda mumana kutela udi ufila kabingila aka bua tshinyi tudi mua kuikala pamu’apa bena kalèngù pa bidi bitangila bibidilu bia ndilu wetu, nansha mutudi bamanye se: didia dimpe didi ne mushinga bua muoyo: “Tshilumbu tshidi ne: [bu tshipeta tshia bibidilu bibi bia didia] kakuena dinyanguka dia lukasalukasa dia makanda a mubidi, kakuena tshipeta tshia diakamue bu mudi disambuka njila mu tshitanaji. Bishilangane, kudi mua kuikala dinyanguka dia ku kakese ku kakese ne dia muinshimuinshi dia makanda a mubidi a muntu, badi mua kukuata masama ne lukasa luonso, mifuba idi mua kulua mitekete bikole, diondapa dia mputa ne dijuka ku disama bidi mua kulua anu ku kakese ku kakese.”—Healthy Eating.
Mu nsombelu mitambe bukole, muntu kampanda udi mua kulua bu mukaji mutshikale nsonga muikale ne tshikofu. Udi udikankamika ne: udi ukengela biakudia bikese, ne se: udi bimpe menemene, nansha mudiye wenda wenguluka ku mubidi. Ndekelu wa bionso udi ujimija dijinga dionso dia kudia. “Nnsombelu wa njiwu,” ke mudi mukanda kampanda wa malu a luondapu wamba. Bua tshinyi? “Nansha mutu mubedi mu mpukapuka ufua bua nzala, udi upeta nsadi mukole menemene ne udi mua kufua bua disama dikese dia lupitapita.”
Mukaji kampanda muena nkristo wakitaba ne: “Munkatshi mua bidimu bivule ngakaluangana ne dimanya dia dikengela bua dilongolola bisangilu pa tshibidilu ne dilonga dia pa nkaya, kadi tshiyi mpeta mushindu wa kubienza nansha kakese.” Pashishe wakenza mashintuluka, nunku kuluaye mulongi muimpe wa Dîyi dia Nzambi, kadi bivua anu pakajingululaye dikengedibua dia mitalu bua nsombelu wende.
Nenku, vuluka bimpe mubelu wakafila mupostolo Petelo. Nulue bu “bana balela katataka,” ne ‘nujinge mabele a meji adi kaayi ne kudinga, bua nuenu nudiundeku too ne ku lupandu.’ (1 Petelo 2:2) Eyowa, “nujinge”—nudiundishe dijinga dikole—dia kuuja lungenyi ne mitshima bienu ne dimanya dia Nzambi. Bantu bakole mu nyuma badi bakengela pabu bua kutungunuka ne kudiundisha dijinga adi. Kulekedi biakudia bia mu nyuma bilua ‘tshimue tshia mu bintu biebe bitambe kutumika nabi bibi.’ Wikala udia bimpe mu nyuma, petela dikuatshisha dia tshishiki ku ‘mêyi malenga’ a mu Dîyi dia Nzambi, Bible.—2 Timote 1:13, 14.
[Tshimfuanyi mu dibeji 28]
Udi ukengela bua kulengeja ndilu webe wa pa tshibidilu anyi?