Bug Muma Namba 28—Hosea
Jandiko: Hosea
Ne Ondike: Samaria (Distrikt)
Ne Otiek Ndike: Bang’ 745 K.N.P.
Kinde Miwuoyoe: Kapok 804–bang’ 745 K.N.P.
JI THORO luongo buge 12 mogik manie Ndiko mag Dho-Hibrania ni “jonabi matindo.” Nying’ ma ji tiyogo ahinya e piny Jerman en “buge matindo,” to mano nenore ni en nying’ mowinjore moloyo, nikech bugegi oting’o weche mapek kata obedo ni giduto koriwgi kanyachiel, to podi ok ginyal bedo marom gi bug Isaiah kata Yeremia. Ei Muma mar dho-Hibrania, ne ikawogi kaka buk achiel miluongo ni “Apar Gariyoka.” Nenore ni riwogi kanyachiel kamano ne en ni mondo gibed mayot rito, nimar bedo gi oboke moting’o buk achiel kende mibano, ne nyalo miyo obokeno lal e yo mayot. Mana kaka moro ka moro kuom buge apar gariyogi, buk mokwongoni bende oluong gi nying’ jandike ma en Hosea, nying’ machuok mogol kuom Hoshaiah, matiende en ni, “Oware gi Jah; kata ni Jah Osewaro.”
2 Ei bugni ma omi nying’ Hosea, ok nyis weche mang’eny e wi Hosea wuon, mak mana ni ne en wuod Beeri. Chiegni ni weche ma okoro gin mana kuom Israel, kowuoyo kuom Juda mana matin kende. Hosea ok wach gimoro kuom Jerusalem, to owuoyo kuom dhoot maduong’ mar Israel ma en Efraim koluongo nyingeno nyadi 37, kendo dala maduong’ mar Israel ma en Samaria, iwuoyoe nyadi 6.
3 Kwan matindo mokwongo mar bugno nyisowa ni Hosea ne otiyo kaka janabi mar Jehova kuom ndalo mogwaro miwuoro, chakre kinde ma loch mar Ruoth Jeroboam mar Ariyo ei Israel ne chiegni rumoe, nyaka e kinde mag loch Hezekia ruodh Juda. Mano ne en kapok higa mar 804 ochakre nyaka bang’ higa 745 Ka Ndalowa Podi, ma gin higini ma ok tin ne 59. Onge kiawa ni Hosea ne otiyo tije mar janabi e higini moko ma Jeroboam mar Ariyo kod Hezekia ne jolochoe. E kindego, jonabi mamoko mag Jehova ma bende nochung’ motegno ne gin Amos, Isaya, Mika, kod Oded.—Amos 1:1; Isa. 1:1; Mika 1:1; 2 Weche 28:9.
4 Bedo ni Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo wuoyo nyading’eny kuom weche mokor manie bugni, mano nyiso ni weche manie bugni gin adier. Yesu owuon ne otiyo gi weche manie Hosea 10:8 kane ong’ado ne Jerusalem bura kowacho kama: “Eka ginichak wacho ni gode ni, ‘Podhuru kuomwa;’ kendo ni pidhe niya, ‘Umwauru!’ ” (Luka 23:30) Fweny 6:16 bende tiyo gi weche moko manie ndikono. Mathayo tiyo gi weche manie Hosea 11:1 e nyiso kaka wach ma ne okor ne ochopo niya: “Naluongo wuoda oa e Misri.” (Math. 2:15) Weche ma Hosea ne okoro e wi choko nyithind Israel duto ne ochopo, nimar thoth jogo ma ne ni e pinyruoth ma masawa ma noting’o dhoudi apar ne obiro moriwore gi Juda kapok ne oter dhood Juda e twech, kendo kothgi ne ni e kweth mar jogo ma ne odwogo koa e twech. (Hos. 1:11; 2 Weche 11:13-17; 30:6-12, 18, 25; Ezra 2:70) Chakre e kinde mag Ezra, bugni osebedo achiel kuom Ndiko madier mag dho-Hibrania kaka wach ma ‘Jehova nowuoyo gi Hosea.’—Hos. 1:2.
5 Ang’o momiyo Jehova ne ooro janabi Hosea kuom Israel? Ne en nikech Israel ne ong’anjo kendo ne luwo lamo mar Baal, ka giketho singruok margi gi Jehova. Kane gin e Piny Manosingi, Jo-Israel nobedo jopur gi jopith. To kuom timo kamano ne ok gichako mana luwo kit ngima Jo-Kanaan kende, to bende ne giluwo kata din mar jogo, ma noriwo kata lamo Baal, ma ne en nyasach teko mar nyuol gi nyak. E kinde mag Hosea, Jo-Israel ne ong’anjo chuth kuom lamo Jehova mi gidonjo e timbe mag achach, nyasi mag mer moriwo nyaka terruok gi mon ma jochode mag hekalu. Nyithind Israel ne neno ni Baal ema ne miyo gibedo gi ngima maber. Ne ok gimakore kata chung’ motegno gi Jehova, mi nokawogi kaka oganda ma ok owinjore e wang’e, omiyo ne nyaka kumgi. Jehova ne dhi nyisogi ni ne ok giyudo mwandugi kuom Baal, omiyo ne ooro Hosea mondo osiem Israel mondo ging’e gima ne dhi timorenegi ka ok giloko chunygi. Bang’ tho Jeroboam mar Ariyo, Israel ne obedo gi kinde matek ahinya. Kindego mag sand, moting’o kata nek mag ruodhigi moko ne odhi nyime nyaka e kinde ma Assuria ne oterogi e twech e higa 740 Ka Ndalowa Podi. E kindego, ne nitie ywaruok e kind sidienje ariyo e Israel, achiel ne dwaro ni giriwore gi Misri, to machielo ne dwaro ni giriwore gi Assuria. Kuom sidienje ariyogo, onge ma ne oketo geno kuom Jehova.
6 Yo ma Hosea ndikogo nyiso gimoro kuome. Pile otiyo gi weche mamuol, koyiero weche motiyogo, kendo ojiwo nyadinwoya hera mang’won kod kech mar Jehova. Ka oneno ranyisi moro amora matin mar loko chuny, to mano ema owuoyoe ahinya. Seche moko oloko wechene apoya ka oloso e gima chielo. Wechene motiyogo motegno kendo ma tekogi ng’eny, umo kuonde moremie e chano weche adimba. Onyiso ahinya kaka owinjo e chunye, kendo oloko paro mowuoyoe apoya.
7 Gie sama ne ochako tije kaka janabi, ne ochik Hosea mondo okaw “dhako mandhoga.” (1:2) Kuom adier, nitie gimomiyo Jehova ne onyise mondo otim kamano. Israel ne osebedo ne Jehova kaka dhako mandhoga, matimo chode. Kata kamano, Jehova podi ne dhi nyise hera kendo temo mondo odwoke ire. Gomer chi Hosea chiwo ranyisi maber mar gima koro Jehova ne timo. Nwang’ore ni bang’ nyuolo nyathi mokwongo, ne obedo dhako ma ja andhoga, omiyo nenore ni ne onyuolo nyithindo mamokogo e chode. (2:5-7) Wang’eyo mae nikech ndiko wacho ni ne onyuolo ‘ni Hosea wuowi,’ to nying’ janabino ok losie kiwuoyo kuom nyuol mar nyithindo ariyo mamokogo. (1:3, 6, 8, Luo, 1976) Nenore ni sula mar 3, kwan matindo 1-3, wuoyo kuom Hosea ka kawo Gomer kendo, kong’iewe ka ng’at ma ng’iewo jatich ma misumba, to wachni otudore gi kaka Jehova chako kawo joge kendo, bang’ kane giseloko chunygi kuom timgi mar ng’anjo kuome.
8 Pinyruodh Israel ma masawa moting’o dhoudi apar ma weche mag Hosea wuoyoe moloyo, bende ne iluongo gi nying’ mar Efraim, ma e nying’ dhoot ma joggi ne ng’eny e pinyruodhno. Nyinge ariyogi, Israel kod Efraim itiyogo kiwuoyo mana kuom oganda achiel.
GIMOMIYO BUGNI KONYO
14 Bug Hosea jiwo yie e weche mokor kuom much Jehova. Gik moko duto ma Hosea ne okoro e wi Israel kod Juda ne otimore adier. Jogo ma Israel ne omakogo osiep e kind ogendini ma nolworogi kendo ma ne lamo nyiseche manono, ne oringo moweyogi, kendo Assuria ne oketho Israel e higa mar 740 Ka Ndalowa Podi. (Hos. 8:7-10; 2 Ruo. 15:20; 17:3-6, 18) Kata kamano, ne onwang’o Hosea osekoro ni Jehova ne dhi nyiso Juda ng’wono kendo ne odhi rese, to ok ne odhi timo kamano kuom teko mar jolweny. Wachni ne ochopo e kinde ma malaika mar Jehova ne onego Jo-Assuria 185,000 ma ne oikore kedo gi Jerusalem. (Hos. 1:7; 2 Ruo. 19:34, 35) Kata kamano, Juda bende ne oket e bura mar kum miwuoyo kuome e Hosea 8:14 kama: “To anaor mach kuom mieche, mi nowang’ ohingini maggi.” Wachni ne ochopo e yo malich ahinya e kinde ma Nebukadnezzar ne okethoe Juda kod Jerusalem, e higini mag 609-607 Ka Ndalowa Podi. (Yere. 34:6, 7; 2 Weche 36:19) Thoth weche ma Hosea nokoro kuom duogo mar ogandano e pinygi ne otimore e kinde ma Jehova ne ochako ochoko Juda kod Israel kanyachiel, mi ‘giidho a e piny’ ma notwegie e higa mar 537 Ka Ndalowa Podi.—Hos. 1:10, 11; 2:14-23; 3:5; 11:8-11; 13:14; 14:1-9; Ezra 2:1; 3:1-3.
15 Nono weche ma Hosea ne okoro ma jondik Ndiko mag Dho-Grik mag Jokristo wuoyoe, bende nyalo konyowa ahinya ndalogi. Kuom ranyisi, Paulo tiyo gi weche manie Hosea 13:14 e yo maber ndi kowuoyo kuom chier kama: “In tho, ere lochoni? In tho, ere lit mikelo?” (1 Kor. 15:55) Kojiwo wach ng’wono mar Jehova ma dhano ok owinjore yudo, kaka nenre e agulini motimnegi miwafu, Paulo nwoyo weche manie Hosea 1:10 kod 2:23 kama: “Kaka owacho bende e Hosea niya: ‘Jogo ma ne ok joga naluong ni, “Joga”; Kendo jal ma ne ok oher naluong ni, “Jaherana.” Kendo ka ma nowachnigie chon ni, “Ok un joga,” Kanyo niluonggi ni yawuot Nyasaye mangima. ’ ” (Rumi 9:25, 26) Petro bende chako nwoyo weche mag Hosea koketogi e yo machielo kama: “Un yandi chon ne ok un oganda, to koro un oganda Nyasaye; un yandi ok okechu, to koro osekechu.”—1 Pet. 2:10.
16 Kuom mano, weche ma Hosea ne okorogo ok ne ochopo mana e kinde mag Zerubbabel kende, kane jogo ma nodong’ ne oduogo e pinygi, to wechego bende chopo kuom jogo modong’ mowal gi roho, ma Jehova choko kokalo kuom ng’wonone mondo gibi gibed ‘yawuot Nyasaye mangima.’ Kokalo kuom roho mar Nyasaye, Hosea ne onyiso gik madwarore kuom jogi. Ok mana lamo mitimo e yor nyasi mag nyisruok, to yor lamo maluwore gi weche manie Hosea 6:6 (ma Yesu ne onwoyo e Mathayo 9:13 kod 12:7) mawacho ni: “To adwaro miwafu, ok liswa; kendo ng’eyo Nyasaye moloyo misengini miwang’o.”
17 Ranyisi mar dhako mandhoga ma ne onenre malong’o e ngima mar Hosea owuon, nyiso ni chuny Jehova jok gi jogo ma ng’anjo kuome ka giluwo yore mag lamo kido kod lamo ma miriambo, manyiso ni gin jo andhoga e winjruok margi gi Nyasaye. Ng’ato ang’ata ma oketho nyaka duog ir Jehova koloko chunye gadier, kendo kochiwo ‘mich mar pak moa e dhoge e kar ruedhi mag misango.’ (Hos. 14:2; Hibr. 13:15) Joma kamago nyalo bedo mamor kanyachiel gi yawuot Israel mowal gi roho ma pod odong’ e piny, e chopo singo mar Pinyruoth manie Hosea 3:5: “Bang’e nyithind Israel noduogi, ka gidwaro Jehova Nyasachgi, kod Daudi ruodhgi; to kar giko ndalo ginibi gi luor ir Jehova kendo kuom berne.”