Bug Muma Namba 30​—Amos

Jandiko: Amos

Ne Ondike: Juda

Ne Otiek Ndike: Chiegni 804 K.N.P.

AMOS ok ne en janabi kata mana wuod janabi, to ne en mana jal ma ne pidho rombe kendo loso ng’ope. Mani e tich ma ne oyudo Amos timo kane Jehova oluonge ma oore odhi obed janabi ok mana ne ogandagi mar Juda kende, to moloyo, ne pinyruoth ma masawa mar Israel. Ne en achiel kuom jonabi ma ne owuo kuomgi e 2 Ruodhi 17:13, 22, 23. Ne odak e dala mar Tekoa e piny Juda, chiegni mail 10 yo milambo mar Jerusalem, ma ne en chiegni wuodh odiechieng’ achiel kowuok e tong’ man yo milambo mar pinyruodh dhoudi apar mar Israel.​—Amos 1:1; 7:14, 15.

² Weche ma bugni chakogo nyiso ni Amos nochako tije kaka janabi e kinde mag Uzzia ruodh Juda, koda Jeroboam mar Ariyo ruodh Israel ma ne en wuod Joash. Mano ne en higini ariyo kapok yiengni piny maduong’ miwuoro notimore. Mano nyiso ni wechegi ne okor e higini 26 kochakore higa mar 829 nyaka 804 Ka Ndalowa Podi, e kinde ma ruodhi ariyogi duto ne ni e loch. Janabi Zekaria wuoyo kuom yiengni marach mar piny e ndalo mag Uzzia, ma e kinde ma ji ne oringo nikech luoro. (Zek. 14:5) Jasomo ma Ja-Yahudi miluongo ni Josephus wacho ni piny ne oyiengni e kinde ma Uzzia ne ohedhore kotemo wang’o ubani e hekalu. Kata kamano, nenore ni yiengni piny ma Amos ne owuoyoeno ne otimore kapok Uzzia obudho ahinya e loch.

³ Nying’ Amos tiende en ni, “Bedo Ting’” kata “Ting’o Ting’.” Kata obedo ni ne oting’o ote mapek mag lit ne Israel kod Juda (kendo ne ogendini mathoth ma ne ok ong’eyo Nyasaye), bende ne oting’o ote ma hoyo chuny e wi wach duoko oganda Jehova e pinygi kendo. Ne nitie gimomiyo nyaka ne land ote moting’o masiche mapek ne Israel. Bedo gi mwandu, dak e ngima mag manyo mor kendo mopong’ gi anjawo, gin gik ma ne dhi nyime pile. Wi ji ne osewil gi Chik Jehova. Mana kaka olemo mochiek ahinya machiegni top, mwandu ma ne gin godo ne oumo pachgi kik gine ni kuom adier ne gichomo e kethruok. Amos ne okoro ni, mana bang’ higini matin kende, pinyruodh dhoudi apar ne ibiro tero e twech mabor mokalo Dameski. Kuom timo kamano, ne oting’o Jehova malo kaka ng’at makare kendo miyo lochne duong’, koluonge nyadi 21 ni “Ruoth Jaloch” kaluwore gi ndiko machon mag dho-Hibrania.​—Amos 1:8.

⁴ Bedo ni wachni ne ochopo kare, kaachiel gi mamoko ma bende ne okoro, nyiso maler ni bug Amos en adier. Amos bende ne okoro ni ogendini ma wasigu mokiewo gi Israel​—kaka Jo-Suria, Jo-Filistia, Jo-Turo, Jo-Edom, Jo-Ammon, koda Jo-Moab​—duto ne idhi tieki chuth ma girum ka gima owang’ gi mach. En gima osenenre malong’o ni, moro ka moro kuom ogendini mag jowasigugi ne okethi bang’ kinde. Timbe Juda kod Israel ne miyo gibedo joketho moloyo, nikech ne giweyo Jehova ka giluwo lamo mag miriambo. Samaria dala mochiel gi ohinga ma ema nodong’ ka pod otegno, ne olwar e higa mar 740 Ka Ndalowa Podi, bang’ ka jolweny mag Jo-Assuria e bwo Shalmaneser mar Abich ne oselwore. (2 Ruo. 17:1-6) Juda ok ne opuonjore kuom gima ne otimore ne jowetegi ma ne ni e bwo pinyruoth ma masawa, omiyo kuom mano Juda bende ne okethi e higa 607 Ka Ndalowa Podi.

⁵ Amos ne okwedo ngima ma Israel ne odakie mar hero manyo mor, nimar jomwandu ne wuondo ka mayo jo modhier mondo eka giger “ut lak liech,” ma ne gimethe kendo gichieme ka giwinjo maber. (Amos 3:15; 5:11, 12; 6:4-7) Josomo ma kunyo gik machon e lowo osefwenyo gik manyiso ni kuom adier jogi ne nigi mwandu machalo kamano. Gik mang’eny ma olos gi lak liech ne oyudi e bwo lowo e dala machon mar Samaria. Buk miluongo ni Encyclopedia of Archaeological Excavations in the Holy Landa wacho ni: Ne oyudi gik moko molos kitiyo gi lak liech ma nyaka bed ni ne itiyo godo e loso gige ot e ute ruodhi mag Israel. Muma wuoyo kuom ‘ute lak liech’ ma ne Ahab ogero (1 Ruodhi 22:39) koda ‘kitendini mag lak liech’ ma ne girieyore, manyiso kit ngima mar manyo mor ma ne ji luwo e dala mar Samaria. (Amos 6:4).

⁶ Onge kiawa ni bug Amos en achiel kuom ndiko maler mag Muma. Gima bende nyiso malong’o chuth ni bugni en adier, nenore maler kuom weche ma Stefano wacho mawuok ei bugni kaluwore gi kwan matindo moko adek ei Tich Joote 7:42, 43, kaachiel gi weche ma Jakobo nwoyo kowuok ei bugni e Tich Joote 15:15-18.​—Amos 5:25-27; 9:11, 12.

GIMOMIYO BUGNI KONYO

¹³ Jogo ma somo Muma e kindegi nyalo yudo kony kuom ng’eyo gimomiyo Amos ne ochiwo siem ne Israel, Judah, koda jogo ma nodak e alworagi. Jehova ok nyal yie gi jogo ma tamore chikene, ma mayo kendo sando jo modhier, jo ma nigi ich lach mohero anjawo, kendo ma lamo nyiseche manono. Kata kamano, Jehova ng’wono ne jogo ma weyo timbe ma kamago kendo timo lokruok e chunygi, kendo okechogi. Wanyiso ni wan-gi rieko ka ok wamak osiep gi joma richo e piny marachni kendo ka wawinjo siem ma Jehova chiwo kowacho ni: “Dwarauru, mi unubedi mangima.”​—5:4, 6, 14.

¹⁴ E seche ma ne inego Stefano, ne otiyo gi ndiko mawuok e bug Amos. Ne oparo ne Jo-Yahudi ni, gimomiyo ne oter Jo-Israel e twech en nikech ne gilamo nyiseche mawelo, kaka Molok kod Refan. Be Jo-Yahudigo noyudo puonj kuom winjo ka inwoyonegi weche ma Amos ne owacho? Ooyo! Nikech mirima, ne gigoyo Stefano gi kite ma ginege, kendo timo kamano ne omiyo gibedo joma ne nyaka yud masira ma ne dhi biro kane iketho Jerusalem, e higa 70 E Ndalowa.​—Amos 5:25-27; Tich 7:42, 43.

¹⁵ En gima konyo nono kaka weche ma Amos ne okoro ne ochopo, to ok mana mago ma ne ochopo e kinde kumo Israel, Juda kod ogendini mamoko kende, to bende koda weche ma moko ma ne koro wach kuom duokogi e pinygi. Mana kaka Jehova ne owuoyo kokalo kuom Amos, Jo-Israel ma ne oter e twech ne oduogo e higa 537 Ka Ndalowa Podi, mondo giger kendo gidag e miechgi ma ne odong’ gundini, mi gipidh puothegi mag mizabibu.​—Amos 9:14; Ezra 3:1.

¹⁶ Kata kamano, nitie gimoro maber miwuoro kendo magero yie ma Amos koro ma ne ochopo e kinde mag joote. Kowuoyo kuom wach choko ogendini ma ok gin Jo-Israel ei kanyakla mar Jokristo, Jakobo keto maler kokalo kuom roho mar Nyasaye ni, wachno ne okor e Amos 9:11, 12. Onyiso ni wach ‘gero kendo od Daudi ma ne oyudo ogore piny,’ chopo kuom kanyakla mar Jokristo, “ni mondo ji ma moko duto odwar Ruoth, ee, ogendini duto miluongo gi nyinga. E kaka Ruoth owacho.” Kuom adier, ka e kama Ndiko sirogo chenro manyien kaluwore gi gima Simon Petro wacho, ni Nyasaye ne golo ji kowuok ei ogendini ‘mondo gibed joge owuon.’​—Tich 15:13-19.

¹⁷ Yesu Kristo ma e Wi kanyaklani mar Jokristo, iwuoyo kuome kamachielo kinyiso ni en “wuod Daudi” ma ibiro miyo “kom Daudi kwar mare” kendo olocho nyaka chieng’. (Luka 1:32, 33; 3:31) Kuom mano, weche ma Amos ne okoro nyiso kaka singruok ma ne otim ne Daudi kuom wach pinyruoth, biro chopo. Weche ma Amos tiekogo, ok chiw mana fweny majaber kuom gweth mogundho e kinde mag chungo “tabernakel mar Daudi” kende, to bende gijiwo ni, Pinyruodh Nyasaye siko nyaka chieng’: “Anapidhgi e pinygi giwegi, to ok anopudhgi kendo a e pinygi masemiyogi, Jehova Nyasachi owacho.” Piny nopong’ gi gweth mogundho nyaka chieng’ ka Jehova duoko chuth “tabernakel mar Daudi”!​—Amos 9:13-15.

[Weche moler piny]