Bug Muma Namba 45​—Jo Rumi

Jandiko: Paulo

Ne Ondike: Korintho

Ne Otiek Ndike: Chiegni 56 E.N.

ETICH JOOTE, ne waneno kaka Paulo ma chon ne en jasand Jo-Yahudi ma Jokristo, nolokore mobedo jaote Kristo ma jakinda ne ogendini ma ok gin Jo-Yahudi. E bug Jo Rumi, wachako ng’iyo buge 14 mag Muma ma roho maler ne okudho ne Ja-Farisai machonni ma koro ne en jatich Nyasaye motegno mondo ondiki. E kinde ma ne osendiko bug Jo Rumi, ne oyudo ka Paulo osetieko wuodhene ariyo mag tij lendo kendo ne odhi nyime gi wuodhe mar adek. Ne osendiko burupe moko abich mokudhi gi much Nyasaye ma gin: Jo Thessalonika mokwongo gi mar ariyo, Jo Galatia, kod Jo Korintho mokwongo kod mar ariyo. Kata kamano, nenore ni en gima owinjore ni e Mumbewa masani, bug Jo Rumi okwong ne mamokogo, nikech owuoyo malach kuom bedo maromre e kind Jo-Yahudi kod jogo ma ok Jo-Yahudi, kidienje ariyo mag ji ma Paulo ne olendonegi. Bugno lero lokruok ma ne obedoe kuom kaka Nyasaye ne tiyo gi joge kendo onyiso ni Ndiko mag Dho-Hibrania ma okudhi gi much Nyasaye ne osekoro chon ni wach maber ne idhi landi bende ne jogo ma ok gin Jo-Yahudi.

² Kotiyo gi Tertio kaka jandik baruano, Paulo rwako paro malero wach mowuoyoe, kendo otiyo gi Ndiko mag Dho-Hibrania mang’eny mamiyo bugno bedo achiel kuom buge mag Dho-Grik mamako pach ji. Kotiyo gi weche mamit, owuoyo kuom chandruoge ma ne obedoe kane kanyakla mag Jokristo mokwongo noting’o Jo-Yahudi kod Jo-Grik. Be Jo-Yahudi ne obedo mowinjore moloyo nikech ne gin koth Ibrahim? Be Jokristo motegno, ma ne tiyo gi thuolo ma ne giseyudo kuom Chik Musa, ne nigi ratiro mar chwanyo owetegi ma Jo-Yahudi ma ne ok otegno kendo podi ne luwo timbegi machon? E baruani, Paulo jiwo ahinya ni Jo-Yahudi koda jogo ma ok gin Jo-Yahudi romre e wang’ Nyasaye, kendo iketo dhano kare ok kokalo kuom Chik Musa, to mana kuom bedo gi yie kuom Yesu Kristo kendo kuom ng’wono mar Nyasaye maok wawinjore yudo. E kinde nogono, Nyasaye dwaro ni Jokristo mondo obolore e bwo loje mopogore opogore ma gi yudoree.

³ Kanyakla mar Rumi ne ochakore nade? Ne nitie oganda maduong’ mar Jo-Yahudi e dala mar Rumi, nyalo bedo ni chakre kinde ma Pompey ne omako Jerusalem e higa mar 63 Ka Ndalowa Podi. Tich Joote 2:10 wacho ratiro ni moko kuom Jo-Yahudigo ne ni Jerusalem e Pentekost mar 33 E Ndalowa, kama ne giwinjoe ka ilando wach maber. Jo-Yahudigo ma koro ne oselokre ne odong’ Jerusalem mondo gipuonjre kuom joote, to bang’e onge kiawa ni jogo ma ne obiro koa Rumi ne odok Rumi, moko kuomgi nyalo bedo ni ne odok e kinde ma ne sand ochakore e Jerusalem. (Tich 2:41-47; 8:1, 4) E wi mano, ji ma ne odak kindeno ne gin ji ma ne ong’iyo gi wuodhe maboyo, kendo mano nyalo nyiso gimomiyo Paulo ne nigi osiep machiegni ahinya gi Jokristo mang’eny manie kanyakla mar Rumi, ma moko kuomgi nyalo bedo ni ne owinjo wach maber kane gin e piny Grik kata Asia nikech lendo ma Paulo ne timo.

⁴ Wach mokwongo manyalo bedo adier kuom kanyaklani, yudore e barua mar Paulo. Nenore maler kuom wachni ni kanyaklano noting’o Jokristo ma Jo-Yahudi kaachiel gi ma ok gin Jo-Yahudi kendo ni ginyiso kinda maber. Onyisogi niya: “Yie maru hulore e pinje duto,” kendo, “Ji duto osewinjo ni un jowinj wach.” (Rumi 1:8; 16:19) Suetonius ne ondiko e higini mag 100 kowacho ni e kinde mag loch Klaudio (41-54 E Ndalowa), Jo-Yahudi ne oriemb Rumi. Kata kamano, bang’e ne giduogo mana kaka waneno kuom bedoe mar Akula gi Priskilla e dala mar Rumi. Ne gin Jo-Yahudi ma ne Paulo oromogo e Korintho kendo ma ne owuok Rumi e kinde ma Klaudio nogolo chik, to ne giduogo Rumi kinde ma Paulo ne ondiko ne kanyaklano.​—Tich 18:2; Rumi 16:3.

⁵ Adiera mar baruano ok ketie kiawa. En mana kaka weche michakogo bugno wacho ni kuom “Paulo, misumba Yesu Kristo, ma noluonga doko jaote, . . . andiko ni ji duto man Rumi, ma Nyasaye ohero, ma noluong doko jo maler.” (Rumi 1:1, 7) Oboke mawuoyo kuom bugno e moko kuom machonie mawuoyo kuom Ndiko mag Dho-Grik mar Jokristo. Petro tiyo gi weche mang’eny machal gi mayudore e bug Jo-Rumi e barupe mokwongo, manyalo bedo ni ne ondik barupeno higini auchiel nyaka aboro bang’ bug Jo-Rumi, josomo mang’eny paro ni nyaka bed ni Petro ne ose neno bug Jo-Rumi. Bug Jo-Rumi ne okaw kaka achiel kuom ndiko mag Paulo kendo Clement Ja-Rumi, Polycarp Ja-Smurna, kod Ignatius Ja-Antiokia, giduto ne gidak ka higini mag 100 E Ndalowa chiegni chakore kod ka higinigo chakore.

⁶ Bug Jo Rumi yudore kanyachiel gi barupe moko aboro mag Paulo e buk machon miluongo ni Chester Beatty Papyrus Na. 2 (P⁴⁶). Kaluwore gi buk machonni, Sir Frederic Kenyon ne ondiko kama: “Mani en oboke moting’o chiegni weche duto manie achiel kuom barupe ma Paulo ne ondiko, ma ne ondiki nyalo bedo ka higini mag 200 chakore.”a Buge mag Chester Beatty Papyrus mag Muma mar Dho-Grik gin machon moloyo moko mong’ere ahinya kaka Sinaitic Manuscript kod Vatican Manuscript Na. 1209, giduto gin mag higini mag 300 E Ndalowa. Magi bende oting’o bug Jo-Rumi.

⁷ Bug Jo Rumi ne ondik karang’o, kendo ne ondike kanye? Josomo ma nono Muma winjore e paro achiel ni bugni ne ondiki e piny Grik, to moloyo nyalo bedo e dala mar Korintho, kane Paulo olimo dalano kuom dweche moko e giko mar wuodhe mar adek mar misonari. Weche manie bugno nyiso ni ne ondike Korintho. Paulo ne ondiko baruano ka en e od Gayo, ma ne en achiel kuom jokanyo mag kanyakla mar Korintho, kendo oketo e nyimgi Fibi mowuok e kanyakla man machiegni miluongo ni Kenkrea ma en dho wath mar Korintho. Nenore ni Fibi ema ne otero baruani Rumi. (Rumi 16:1, 23; 1 Kor. 1:14) E Jo Rumi 15:23 Paulo ne ondiko niya: “Aonge gi kinde mar tiyo kuondegi,” kendo onyiso e ndiko maluwo mano ni odwaro medo tiyo tije mar misonari nyaka yimbo, kochomo yor Spain. Ne onyalo ndiko wechego kochomo giko mar wuodhe mar adek e tij misonari, ka higa mar 56 E Ndalowa chakore.

GIMOMIYO BUGNI KONYO

²⁰ Bug Jo Rumi chiwo paro mawinjore maler mamiyo ng’ato bedo gi yie kuom Nyasaye, kowacho ni “nyaka a chuech piny gik ma ok ne mag Nyasaye, kaka tekone mochwere, gi kite, mineno kuom gik ma en nochueyo, nenore ratiro.” To moloyo mano, bugni miyo tim makare mar Nyasaye duong’, kendo omiyo kech mang’eny kod ng’wono mar Nyasaye mondo ong’ere. Inyisowa wachni maler kokalo kuom ranyisi mar yadh zeituni, kama bede mag thim ichomo kuom kama ong’adie oko bede sie mag yadhno. Ka oparo matut kuom mirima kod ng’wono mar Nyasaye maok wawinjore yudo, Paulo wacho kama: “Yaye mwandu mar Nyasaye, gi riekone gi ng’eyo mare! Gitut manadi! Yaye buche! Gitamo dhano fwenyo. Yaye yorene! Gidhiero dhano ng’eyo.”​—1:20; 11:33.

²¹ Kaluwore gi ranyisini, ema bug Jo Rumi lero elruok mar wach Nyasaye modhiero ji winjo. E kanyakla mar Jokristo, onge pogruok e kind Jo-Yahudi kod jogo ma ok Jo-Yahudi, to ji moa e ogendini duto nyalo yudo ng’wono mar Jehova maok wawinjore yudo kokalo kuom Yesu Kristo. “Nyasaye ok dew wang’ ji.” “To en ja Yahudi e chunye; kendo tero nyangu mare en maradier, mar chuny, ok mar chik mondiki.” “Onge pogruok e kind jo Yahudi gi jo ma ok jo Yahudi; nikech Ruoth achiel en Ruodhgi giduto, kendo gige ogundho ni ji duto ma luongo nyinge.” Kuom magi duto, yie to ok tije, ema miyo iketogi joma kare.​—2:11, 29; 10:12; 3:28.

²² Puonj ma barua ma ne ondiki ne Jokristo man Rumi oting’o konyo Jokristo ma kindegi bende maromo gi chandruoge machal gi mag Jokristo ma Jo-Rumi. Ijiwo Jokristo kama: “beduru gi kwe kod ji duto,” kata gi jogo ma ok gin Jokristo. Ng’ato ka ng’ato nyaka ‘winj jo man gi teko mar loch,’ nikech gin chenro ma Nyasaye oketo kendo gikelo luoro ne jogo matimo marach to ok ne jogo ma rito chik. Jokristo onego obed jogo mabolore e bwo chik ok mana nikech giluoro kum to nikech ging’eyo e chunygi ni mano owinjore, omiyo, gichulo osuru, gimiyo ji duto gima owinjore giyud, gichulo gopegi, ma ok gidong’ gi gop ng’ato ang’ata ‘mak mana herore ng’ato ka ng’ato.’ Hera tieko Chik duto.​—12:17-21; 13:1-10.

²³ Paulo jiwo wach mar timo neno e lela. Kata obedo ni ng’ato yie gi chunye mi odoko makare, ohulo gi dhoge e lela wach resruok. “Ng’ato ka ng’ato maluongo nying Ruoth, norese.” To mondo omi mani otimre, dwarore ni jolendo oland wach “ma kelo weche mabeyo.” Wan joma mor ka wan achiel kuom jolendogi ma dwondgi osedhi “e tung’ piny koni gi koni”! (10:13, 15, 18) Kendo mondo waikore ne tij lendoni, we uru mondo watem ng’eyo Ndiko mokudhi gi much Nyasaye mana kaka Paulo, nikech e sula achielni (10:11-21) onwoyo weche mang’eny kuom Ndiko mag Dho-Hibrania. (Isa. 28:16; Joel 2:32; Isa. 52:7; 53:1; Zab. 19:4; Rapar 32:21; Isa. 65:1, 2) Omiyo ne onyalo wacho niya: “Weche duto, ma nondik chon, nondikgi mondo wapuonjrego, mondo kuom kinda, kendo kuom hoch mar ndikogo wabedie gi geno.”​—Rumi 15:4.

²⁴ Puonj maber manyalo konyo ahinya ichiwo kuom kaka winjruok nyalo bedoe e kanyakla mar Jokristo. Kata bed ni ne giwuok e piny mane, dhoot mane, kata ne gipon nade, giduto nyaka gilok pachgi mondo giti ne Nyasaye tich maler kaluwore gi “gino ma Nyasaye dwaro—en gi maber, malong’o, molony.” (11:17-22; 12:1, 2) Mano kaka en paro mowinjore ma wayudo e puonj duto ma Paulo chiwo e Jo Rumi 12:3-16! Kuom adier, mano en puonj maber ahinya kuom kaka wanyalo bedo gi kinda, bolruok, kod ng’wono e kind Jokristo manie kanyakla. E sula mag giko, Paulo chiwo siem motegno kuom rito kendo bedo motang’ gi jogo makelo pogruok, to bende owuoyo kuom mor mabedoe e kind ji duto kuom bedo gi osiepe mabeyo ei kanyakla.​—16:17-19; 15:7, 32.

²⁵ Kaka Jokristo, nyaka wadhi nyime gi ng’iyo winjruok manie kindwa gi jowetewa. “Nikech pinyruodh Nyasaye ok en chiemo kata metho, to en tim makare gi kuwe gi mor e Roho maler.” (14:17) Tim makareni, kuwe, koda mor bedo gweth moloyo ni jogo ma gin “jocham gikeni kaachiel gi Kristo,” ma dhi ‘yudo duong’ kode bende’ e Pinyruoth manie polo. Ne bende, kaka bug Jo Rumi wuoyo kuom wach momedore e chopo singo mar Pinyruoth ma ne ochiw e Eden mawacho niya: “Nyasach kuwe nomiu nyono Satan e tiendu piyopiyo.” (Rumi 8:17; 16:20; Chak. 3:15) Nikech wan gi yie kuom adiera mabeyogi, we uru mondo wamed bedo gi mor, kuwe, kod geno mang’eny. We mondo wang’ad e chunywa mar loyo pinyni kaachiel gi Kodhi mar Pinyruoth, nikech wan gadier ni onge gimoro amora e polo malo kata e piny mwalo “kata gimoro manadi mochue, ok nyal pogowa gi hera mar Nyasaye moherowago e Kristo Yesu Ruodhwa.”​—Rumi 8:39; 15:13.

[Weche moler piny]