Bug Muma Namba 50 Jo Filipi

Jandiko: Paulo

Ne Ondike: Rumi

Ne Otiek Ndike: Chiegni 60–61 E.N.

KANE jaote Paulo oyudo ote e fweny ni mondo odhi oland wach maber e piny Makedonia, en kaachiel gi jowetene, Luka, Sila, kod rawera ma Timotheo, ne gitimo mapiyo kaka ne onyisgi. Ka gia Troa mani gweng’ mar Asia Matin, ne giidho yie nyaka Neapoli, bang’ kanyo ne gichomo Filipi achiel kachiel, ma en mail 9 gi nus kowuok e dho nam ka giluwo yo makalo e kind gode. Luka luongo Filipi ni “dala mar piny Makedonia, en dala maduong’ moloyo e gweng’no.” (Tich 16:12) Dalano ne ochak ni Filipi bang’ ruodh Makedonia Philip mar Ariyo (wuon Aleksanda Maduong’), ma ne omako dalano e higa mar 356 Ka Ndalowa Podi. Bang’e, Jo-Rumi ne okawo dalano. Dalano ema lwenje moko mager ne ogore e higa mar 42 Ka Ndalowa Podi, ma ne omiyo Octavian, ma bang’e ne obedo Kaisar Augusto, ogurore e loch. Kaka rapar mar loch ma ne oyudo e lwenjego, ne oketo Filipi e bwo loch mar Rumi.

² Tim mar Paulo ne en ni kochopo e dala manyien, to ne okwongo lendo ne Jo-Yahudi. Kata kamano, kane okwongo donjo Filipi higa madirom 50 E Ndalowa, ne onwang’o ka Jo-Yahudi ne nok kendo nenre ni ne gionge gi sunagogi, nikech ne gihinyo romo kamoro e dho aora oko mar dalano mondo gilam. Tij Paulo mar lendo ne oyudo nyak mapiyo, achiel kuom jogo ma ne olokore ne en Ludia, dhako ma ja ohala ma ne luwo din Jo-Yahudi, ne orwako adiera mar Kristo gi mor kendo ne ohombo jowuothgo ni nyaka bed e ode. Luka ndiko kuom Ludia ni, “nogeng’owa.” Kata kamano, bang’ kinde matin ne giromo gi akwede, kendo Paulo gi Sila ne ochwad mi otwe e jela. Kane gin e twech, piny ne oyiengni, kendo jarit od twech kod joode ne obedo gi yie bang’ winjo Paulo gi Sila. Odiechieng’ manoluwo ne ogony Paulo gi Sila e od twech, kendo ne gilimo owete e od Ludia mi gijiwogi kapok giwuok e dala Filipi. Paulo ne odhi koparo maler chandruoge ma ne nitie kane ichako kanyakla mar Filipi.​—Tich 16:9-40.

³ Higini matin bang’ mano, ka Paulo ne nie wuodhe mar adek e tij misonari, ne olimo kanyakla mar Filipi kendo. Bang’ higini madirom apar, kane osechaki kanyaklano, tim mar owete ma Filipi mar nyiso hera ne omiyo Paulo ondikonegi baruani mokudhi gi much Nyasaye kendo moserit maber ei Ndiko Maler gi nying mar kanyakla moherno.

⁴ Bedo ni Paulo ema ne ondiko baruani kaka owachi e weche mokwongo, en gima josomo manono Muma oyiego, kendo gin gi adiera momiyo gitimo kamano. Polycarp (69?-155? E Ndalowa) e barua ma en owuon ne ondiko ni Jo-Filipi, nonyiso ni Paulo ne ondikonegi. Josomo machon manono Muma, kaka Ignatius, Irenaeus, Tertullian, kod Clement Ja-Aleksandria nwoyo weche manie bug Jo Filipi ka giwacho ni Paulo ema ne ondikogi. Iwuoyo kuom baruano e oboke mar Muratorian Fragment mar higini mag 100 E Ndalowa, koda e oboke duto machon moting’o buge maler, kendo oyudore kanyaachiel gi barupe mamoko mag Paulo e oboke mar Chester Beatty Na. 2 (P⁴⁶), ma iwacho ni osebedoe chakre higa mar 200 E Ndalowa.

⁵ Kama ne ondike kod higa ma ne ondikee inyalo ng’e gadier. E kinde ma ne indiko baruano, Paulo ne ni e twech ka irite gi askeche mag ruodh Rumi, kendo ne nitie gik mang’eny ma ne itimo gi Jokristo kanyo. Ne otieko barupeno gi mos moa kuom Jokristo ma ne yudore e od Kaisar. Wechegi duto nyiso ni baruani ne oor koa Rumi.​—Fili. 1:7, 13, 14; 4:22; Tich 28:30, 31.

⁶ To, baruano ne ondiki karang’o? Nenore ni Paulo ne osebedo e Rumi kuom kinde moromo miyo wach twechne kod gimomiyo ne otweye kaka Jakristo landre ne ji mang’eny kokalo kuom askeche ruoth. Bende, kinde ne osekalo moromo Epafrodito chopo Filipi (ma en bor madirom mail 600) ka en gi mich ne Paulo, kendo ne nitie kinde moromo mondo wach tuwo Epafrodito e dala mar Rumi ochop Filipi, kendo mondo wach mar goyo mos nikech tuwono oa Filipi ka biro Rumi. (Fili. 2:25-30; 4:18) Nikech twech mokwongo mar Paulo ne otimore higini madirom 59-61 E Ndalowa, nyaka bedni ne ondiko baruani e higa mar 60 kata 61 kama, E Ndalowa, higa achiel kata mokalo achiel bang’ chopone Rumi.

⁷ Tich matek ma ne otiyo mar nyuolo nyithindogi man Filipi kokalo kuom landonegi adiera, chuny mar hera kod chiwo mich mag gik ma Paulo ne ochando ma ne giorone e wuodhene mang’eny, kod kinde mag chandruok ma ne oromogo, kaachiel gi gweth ma ne Jehova ochiwo ne tij misonari mokwongo e Makedonia, magi duto ne omiyo hera mang’eny obedo e kind Paulo kod owetene ma Jo-Filipi. Koro mich mang’won ma ne giorone, kaachiel gi dwaro ng’eyo wach tuwo mar Epafrodito kod kaka tij lando wach maber e Rumi ne dhi nyime, ne omiyo Paulo ondiko barua mamor ma nigi hera mondo ojiwgigo.

GIMOMIYO BUGNI KONYO

¹² Mano kaka bug Jo Filipi konyowa! Onge kiawa ni wabende wadwaro mondo Jehova oyie kodwa kendo mondo opuowa gi jorit e kanyakla mar Jokristo mana kaka Paulo ne opuoyo Jo-Filipi. Mani nyalo timorenwa ka waluwo ranyisi maber mar Jo-Filipi kod puonj maber ma Paulo ne ochiwo. Mana kaka Jo-Filipi, wan bende onego wanyis chuny mar bedo jochiwo, bedo gi chuny mar konyo owetewa ka gin e chandruok, kod riwo lwedo tij siro kendo jiwo wach maber. (1:3-7) Onego wadhi nyime ‘chung’ matek gi chuny achiel kod paro achiel, ka wakedo kaachiel ni yie mar Wach Maber,’ ka warieny kaka “sulue rieny e polo” e kind tieng’ mobam. Ka watimo gigi kendo medo paro weche monego opaki, wabiro bedo joma kelo mor ne owetewa mana kaka Jo-Filipi ne okelo mor mang’eny ne Paulo.​—1:27; 2:15; 4:1, 8.

¹³ Paulo wacho ni “makuru timna.” Wamak timne e yo mane? Yo achiel en bedo joma tiyo mondo walo dwachwa kinde duto. Kata kinde ma Paulo ne nigi mathoth kata kinde ma ne ochando, ne opuonjore dak e chalgo maok ong’ur, mondo mi omed tiyo gi kinda kendo gi mor e tij Nyasaye. Waduto onego wabed kaka Paulo, kuom nyiso hera ne owetewa mohero Nyasaye. Mano kaka ne owuoyo gi mor kuom tij lendo ma ne Timotheo kod Epafrodito ne timo! Kendo mano kaka chunye ne obedo machiegni gi owetene ma Jo-Filipi, ma ne oluongo ni, ‘owetena mahero, morna gi osimbona’!​—3:17; 4:1, 11, 12; 2:19-30.

¹⁴ En yo mane machielo ma inyalo makgo tim Paulo? En kuom ‘mako wuoth matek chopo e kar pok’! Jogo duto moseketo pachgi e ‘weche mowinjore opaki’ dewo ahinya chenro majaber mar Jehova e polo gi piny, kama ‘lep ka lep nohul ni Yesu Kristo en Ruoth, mondo Nyasaye Wuoro omi duong’.’ Puonj maber manie Jo Filipi jiwo ji duto ma nigi geno mar yudo ngima ma nyaka chieng’ e bwo Pinyruodh Nyasaye mondo oti matek ne mano. Kata kamano, barupe ne Jo-Filipi ondiki moloyo ne jogo ma ‘polo e thurgi’ kendo marito gi siso mondo ‘olok ringregi obed machal kod ringre [Kristo] ma nigi duong’.’ Ka ‘wigi wil gi gigo man chien, kendo ka gihawo gigo man nyimgi,’ we mondo jogi duto omak tim Paulo e ‘wuoth matek mondo gichop e kar pok, ma en luong ma Nyasaye luongogigo malo,’ ma en girkeni margi maduong’ e Pinyruodh polo!​—4:8; 2:10, 11; 3:13, 14, 20, 21.