Novemba

Ka wang’iyo gik moko awiye awiye, wanyalo ng’ado ne Jona bura ni ne en ng’at manono kendo ma ok nyal gen. Jehova noore achiel kachiel mondo odhi oland ote mag kum ne Jo-Nineve. Kata kamano, kar timo gima Jehova noore mondo otim, noidho yie ma ne dhi kama opogore ahinya gi Nineve kendo “mabor gi Jehova.” (Jona 1:1-3) Ka di ne bed ni in e Jehova, be di ne imiyo Jona migawono kendo? Samoro chunyi di ne obedo matek. Kata kamano, Jehova to nomiye migawono kendo. (Jona 3:1, 2) Lamo ma Jona nolamo nonyiso ni ne en ng’at ma chalo nade kuom adier. (Jona 2:1, 2, 9) Lamono ne en mana achiel kuom lamo mang’eny ma Jona nolamo ka ne en e i rech, kendo okonyowa neno Jona e yo mopogore gi ng’at ma noringo migawo ma Jehova nomiye. Weche ma notiyogo e lamono nyiso ni ne en ng’at mobolore, ma nigi chuny mar goyo erokamano, kendo ma noikore luwo kaka Jehova dwaro. Kido mabeyogo e ma nomiyo Jehova ok oketo pache kuom ketho ma Jona notimo, to nodwoko lamone, kendo nodhi nyime tiyo kode kaka janabine. Dwarore ni moro kamoro kuom jodong-kanyakla ‘owinj weche duto’ ka pok ochiwo siem! w20.04 15 ¶4-6

Jopuonjre ma ndalo Paulo norwako puonj mag Jokristo kendo ne gigeno kuom roho maler mondo okonygi winjo tiend Wach Nyasaye. Ne gitimo nonro giwegi mondo gibed gadier ni gik ma nipuonjogi ne owuok e Ndiko. (Tich 17:11, 12; Hib. 5:14) Yiegi ne ok otenore mana kuom mor ma ne giwinjo e chunygi, to bende ne ok giti ne Jehova mana nikech ne gihero riwore gi Jokristo wetegi. Kar mano, ne gigero yiegi kuom ‘ng’eyo Nyasaye e yo malong’o.’ (Kol. 1:9, 10) Adiera ma ni e Wach Nyasaye ok lokrega. (Zab. 119:160) Kuom ranyisi, ok gilokre sama Jakristo wadwa ochwanyowa kata otimo richo maduong’. Bende, ok gilokre sama waromo gi chandruok. Omiyo, dwarore ni watim kinda ahinya mondo wabed gi lony e puonj mag Muma kendo wabed gadier chuth ni gin e adiera. Ka wan-gi yie motegno kuom gik ma Muma puonjo, wabiro siko ka wamakore gi Jehova kata mana sama weche tek. w20.07 9 ¶6-7

Yesu neno gik ma watimo ne owetene mowal ka gima en e ma watimonegi. (Mat. 25:34-40) Yo maduong’ ma wakonyogo Jokristo mowal en loko ji obed jopuonjre Yesu kaka nochiko. (Mat. 28:19, 20) Mondo owete Kristo otim tij lendo e piny ma ngima, dwarore ni “rombe mamoko” okonygi. (Joh. 10:16) Ka po ni in achiel kuom rombe mamoko, ng’e ni sa asaya mitimo tij lendo, inyiso ni ihero Yesu kod owetene mowal. Wanyiso bende ni wadwaro mako osiep gi Jehova gi Yesu ka wagolo pesa misirogo tij Pinyruoth. (Luka 16:9.) Kuom ranyisi, wanyalo golo chiwo mitiyogo e siro tij piny ma ngima moriwo lendo e alwora mosokore, gero utewa mag lamo kendo ritogi, kod konyo Jokristo wetewa sama giyudo masira. Bende, wanyalo golo pesa ma siro tije mag kanyakla kendo konyo joma nie kanyaklawa ma samoro wang’eyo ni chandore.​—Nge. 19:17. w20.04 24 ¶12-13

Ruoth ma nyandwat nochopo weche ma nokorgo ka ne ok onyiso ‘luor ne Nyasach wuonene.’ E yo mane? Soviet Union notemo mayo dinde teko ma ne gin-go ka dwachgi maduong’ ne en tieko dinde duto. Mondo gichop dwachgino, noyudo gisegolo chik e higa mar 1918 mondo opuonj nyithind skul duto ni Nyasaye onge. Ere kaka ruoth ma nyandwatno nomiyo ‘nyasach kuonde mochiel motegno duong’’? Soviet Union notiyo gi pesa mang’eny ahinya e medo jolweny, tiegogi, kendo loso gige lweny mag nyuklia. Ruoth ma nyandwat gi ruoth ma milambo koro ne nigi gige lweny ma tekregi ng’eny ma noromo nego ji bilionde modhuro. Ruoth ma nyandwat oseriwore gi ruoth ma milambo e wach moro achiel, ma en ‘chungo gima kwero ma kelo kethruok’ ma en Riwruok mar Pinje (United Nations).​—Dan. 11:31. w20.05 6-7 ¶16-17

Jomage ma nyalo konyo e manyo rombe molal? Jodong-kanyakla, jopainia, joutewa, kod jolendo duto e kanyakla, tiende ni, waduto wanyalo konyo e manyogi. Be nitie osiepni kata watni moro ma odok chien e tij lendo kata ma tinde ok bi e chokruoge? Sama ilendo ot ka ot kata e troli, be isegaromoe gi ng’ato ang’ata ma odok chien e tij lendo? Nyis ng’at ma kamano ni ka doher ni olime, onyalo miyi nambane mar simu kata yo machielo mar tudruok kode mondo iter ne jodong-kanyakla. Jaduong’-kanyakla moro miluongo ni Thomas nowacho kama: “Mokwongo, apenjoga owete gi nyimine ka ging’eyo kama jalendo moro modok chien e tij lendo odakie. Kata, ajapenjoga ka po ni ging’eyo jalendo moro amora ma tinde ok biga e chokruoge. Kae to sama adhi ma alimo owete gi nyiminego, apenjogi kaka nyithindgi gi wedegi mamoko dhi. Moko kuom jolendo modok chien-go, chon ne biroga gi nyithindgi e chokruok, kendo samoro moko kuom nyithindgigo nosebedo jolendo. Nyithindgigo bende dwaher konyo mondo giduog ir Jehova.” w20.06 24 ¶1; 25 ¶6-7

Kuom chuech duto ma ni e piny, dhano kende e ma nigi nyalo mar paro gik ma notimorenegi e kinde mokalo, kendo puonjore kuom gigo. Mano miyo wanyalo puonjore gik manyien kendo loko paro ma wasebedogo kaachiel gi kit ngimawa. (1 Kor. 6:9-11; Kol. 3:9, 10) Wanyalo kata tiego nyalowa mar paro mondo okonywa pogo gik makare gi gik ma ok kare. (Hib. 5:14) Wanyalo puonjore nyiso ji hera, ng’wono, kendo kechogi. Bende, wanyalo puonjore neno gik moko kaka Jehova nenogi. Achiel kuom yore ma wanyalo nyisogo ni wagoyo erokamano kuom nyalo mar paro gik mosekalo en kuom paro kinde duto kaka Jehova osekonyowa kendo hoyowa. Mano biro miyo wabed gadier ni obiro konyowa e kinde ma biro. (Zab. 77:12; 78:4, 7) Yo machielo en paro gik mabeyo ma ji osetimonwa, kendo bedo ma mor gi gik ma sani gitimo. Jotim nonro osefwenyo ni joma goyoga erokamano, kinde mang’eny bedoga ma mor. w20.05 23 ¶12-13

Temie paro kaka Musa ne winjo ka ne okulore kopondo e lwanda moro korango duong’ mar Jehova ka kalo. Bug Insight on the Scriptures wacho ni “ka Yesu Kristo pok nobiro e piny, nenore ni fweny ma Musa nonenono e wach malichie mogik ma dhano moro amora noseneno e piny.” Musa nowinjo weche ma luwogi, kendo samoro malaika moro e ma nowachogi: “Jehova, an Jehova, an Nyasaye mang’won kendo ma kecho ji, ma iye ok wang’ piyo, kendo mogundho gi hera mosiko kod adiera, ma nyiso ji gana gi gana hera mosiko, ma weyo ne ji kethogi, gi richogi.” (Wuok 33:17-23; 34:5-7) Nyalo bedo ni Musa ne paro wechego sama notiyo gi nying Jehova e weche ma ni e ndiko ma kawuono. Sama watiyo gi nying Jehova, ber paro matut ni Jehova en Nyasaye ma chalo nade. Onego wapar kido ma en-go kaka teko, rieko, yo mong’adogo bura, kod herane. Ka waparo matut e wi kidogo kod kido mamoko ma en-go, wabiro medo miye luor.​—Zab. 77:11-15. w20.06 8-9 ¶3-4

Yesu nowacho ni hera e kido maduong’ ma ne idhi fwenygo jopuonjrene. (Joh. 13:34, 35) Kata kamano, mondo wabed gi yie motegno, hera kende ok oromo. Yiewa ok onego otenre mana kuom hera ma jotich Nyasaye nyiso. Nikech ang’o? En nikech ka hera kende e ma yiewa otenoree, yot mondo yiewa okethre mi wawe tiyo ne Jehova sama gik ma luwogi otimore: Jakristo wadwa moro otimo richo maduong’, to samoro en jaduong’-kanyakla kata painia. Kata, Jakristo moro ochwanyowa. Kata, Jakristo moro ong’anyo moweyo adiera, mi ochako wacho ni Joneno mag Jehova ok puonj adiera. Puonj maduong’ en ma: Ka wagero yiewa mana kuom gik ma jomamoko timo kar keto pachwa kuom winjruokwa gi Jehova, yiewa nyalo kethore mayot. En adier ni yo ma wanenogo Jehova kod joge nyalo tego yiewa e okang’ moro; kata kamano, gima biro konyowa moloyo en puonjruok Muma adimba kendo timo nonro mondo wasik ka wan gadier chuth ni Muma puonjo adiera e wi Jehova.​—Rumi 12:2. w20.07 8 ¶2-3

Nitie gik mang’eny ma osetimore ma nyiso maler ni malaike konyowaga fwenyo joma odok chien ma gombo duogo ir Jehova. (Fwe. 14:6) Kuom ranyisi, nitie chieng’ ma Silvio ma a e piny Ecuador ne lemo konyiso Jehova ni nogombo duogo e kanyakla. Ka ne pok ogoyo kata “Amin,” olang’ ma ni e dhoode noywak. Ka nong’iyo, noyudo ka jodongo ariyo ni kanyo. Jodongogo ne okonye ng’eyo okenge ma nonego okaw mondo oduog ir Jehova. Wabiro bedo ma mor ahinya sama wakonyo joma odok chien mi giduogo ir Jehova. Salvador ma en painia mokawo mapek tij manyo joma odok chien, wacho niya: “Nitie kinde ma abedoga ma mor ma pi wang’a e ma chuer ka aparo kaka Jehova osetiyo koda e manyo rombo ma noselal e piny Satanni kendo duoke e kueth.” Ka po ni isedok chien ma iweyo lendo kata biro e chokruoge, bed gadier ni Jehova pod oheri. Jehova rito gi siso ahinya kinde ma ibiro duogo ire. w20.06 29 ¶16-18

Jehova ‘Japuonjwa Maduong’’ noneno ni mondo ondik ranyisi mag jotichne moko machon e Muma mondo wayud puonj kuomgi. (Isa. 30:21) Sama wasomo ranyisigo kendo paro matut kuomgi, wanyalo puonjore kido mabeyo ma ne ginyiso. Wayudo puonj bende sama wanono ranyisi mag joma notamore luwo kido mabeyo mag Jehova. (Zab. 37:37; 1 Kor. 10:11) Par ane gima notimore ne Ruoth Saulo. Nochako locho ka en rawera mong’eyo tong’ne. Nong’eyo ni nitie gik ma nonyalo timo kod ma ok nonyal, kendo nopondo ka ne idwaro kete ruoth. (1 Sa. 9:21; 10:20-22) Kata kamano, mosmos nochako kalo tong’. Mano nonenore mapiyo bang’ ka nosebedo ruoth. Nitie chieng’ moro ma nool gi rito janabi Samuel, kendo nohedhore chiwo misango miwang’o kata obedo ni ne ok owinjore otim kamano. Mano nomiyo Jehova owere kode, kendo bang’e nogole e bedo ruoth. (1 Sa. 13:8-14) Ranyisi mar Saulo puonjowa ni kik wakal tong’ moketnwa. w20.08 10 ¶10-11

Kokalo kuom Kristo, Jehova osechiwo owete ma gin “kaka mich” mondo ota kanyaklane. (Efe. 4:8) ‘Michgo’ oriwo owete ma ni e Bura Matayo, jokony maggi, owete ma ni e Komiti mar Bad Ofis, jorit-alwora, owete ma puonjo skunde mag tij Nyasaye, jodong-kanyakla, kod jokony-tich. Roho maler e ma ketoga owetego duto mondo ota rombe mag Jehova kendo giteg kanyakla. (1 Pet. 5:2, 3) Roho maler ketoga owete mondo gitim tije mopogore opogore. Mana kaka fuonni mopogore opogore mag del, kaka lwedo gi tielo konyorega mondo del duto oti maber, e kaka owete ma roho oketo e migepe mopogore opogorego tiyo matek mondo kanyakla odhi maber. Ok gimany duong’. Kar mano, gitemoga matek mondo giger owete gi nyimine kendo tegogi. (1 The. 2:6-8) Wadwoko ne Jehova erokamano maduong’ kuom miyowa owete ma dewowago! w20.08 21 ¶5-6

Achiel kuom gik momiyo walendo en ni ji ‘isando malit,’ kendo gin gi riyo mar puonjore adiera mag Pinyruoth. (Mat. 9:36) Jehova diher ni ji mopogore opogore duto ong’e adiera mi resgi. (1 Tim. 2:4) Sama waparo matut kuom ber ma tijwa mar yalo kelo, mano biro jiwowa mondo wakaw migawono mapek. Wareso ngima ji. (Rumi 10:13-15; 1 Tim. 4:16) Dwarore ni wabed gi gige tich mowinjore gi tijwa. Bende, dwarore ni wang’e tiyo maber gi gige tich ma wan-go. Yesu nonyiso jopuonjrene gima ne ginyalo timo mondo giyal wach maber. Nonyisogi gik ma nonego giting’, kuonde ma nonego gilendie, kod gik ma ne ginyalo wacho. (Mat. 10:5-7; Luka 10:1-11) E kindegi, riwruok mar oganda Jehova osemiyowa Gik Mwatiyogo e Puonjo Ji Muma mosekonyowa ahinya. Kendo ipuonjowaga kaka wanyalo tiyo gi gigo. Mano miyo wabedo gi chir kod lony ma dwarore e timo tijwa mar yalo kod puonjo ji.​—2 Tim. 2:15. w20.09 4 ¶6-7, 10

Par ane kaka jaote Johana ne mor ka nowinjo ni joma nosepuonjo adiera pod ne dhi nyime tiyo ne Jehova! Ne giromoga gi chandruoge mang’eny, kata kamano, jaote Johana nodhi nyime tego yiegi kendo nonenogi kaka nyithinde. Wan bende wabedoga ma mor ahinya e kindewagi sama waneno ka nyithindwa ma wanyuolo kata joma wapuonjo adiera, chiwo ngimagi ne Jehova kendo gidhi nyime tiyone. (3 Joh. 3) E higa mar 98 kama, Jehova notayo Johana mi ondiko barupe adek. Gima duong’ momiyo nondiko barupego ne en ni mondo ojiw Jokristo odhi nyime bedo gi yie motegno kuom Yesu kendo gisik ka giwuotho e adiera. Puonj mag miriambo ma nosedonjo e kanyakla ne chando chuny Johana ahinya. (1 Joh. 2:18, 19, 26) Joma nong’anjo ma ne puonjo miriambogo ne wacho ni ne ging’eyo Nyasaye, kata kamano, ne ok giluw chikene. w20.07 20 ¶1-3

Wan gi yie kuom wach ma walando, omiyo, wan gi siso mar nyiso jomamoko bende wachno. Wageno kuom gik ma Nyasaye osingonwa e Wachne. (Zab. 119:42; Isa. 40:8) Waseneno kaka moko kuom gik ma nokor e Muma chopo e kindewagi. Waseneno gi wang’wa kaka Muma loko kit ngima ji sama gitiyo gi puonj ma ni e iye. Wechego miyo wabedo gadier ni wach maber ma walando mar Pinyruoth en wach ma ji duto onego owinj. Wan gi yie bende kuom Jehova ma e Wuon wach maber mwalando, kendo wan gi yie kuom Yesu Kristo ma oseketo kaka Ruoth e Pinyruodh Nyasaye. Kata ang’o e ma timre, Jehova biro dhi nyime ritowa kendo miyowa teko. (Zab. 46:1-3) E wi mago, wan gadier ni Yesu tayo tijwa mar lendo ka en e polo, kotiyo gi teko ma Jehova omiye. (Mat. 28:18-20) Yie miyo wabedo gadier ni Jehova biro guedho kindawa. w20.09 12 ¶15-17

Nitie seche ma nyiminewa nyalo dwaro ng’at ma nyalo kedonegi sama giromo gi pek moko. (Isa. 1:17) Kuom ranyisi, nyaminwa moro ma chi liel kata ma kendne nokethore nyalo dwaro ng’at ma nyalo konye timo tije moko ma chwore ne timoga. Nyaminwa moti nyalo dwaro ng’at ma nyalo wuoyo e loye sama odhi neno laktar. Kata, nyaminwa ma painia ma odich e migepe moko e riwruok mar oganda Jehova nyalo dwaro ng’at ma nyalo wuoyo e loye ka po ni jomoko neno marach ni tinde ok ong’eny ahinya e tij lendo kaka jopainia mamoko. Ne ane ranyisi mar Yesu. Yesu ne wuoyoga e lo nyiminene ma Jokristo sa asaya ma jomoko ne ok ong’eyo tiend gik ma nyiminego ne timo. Kuom ranyisi, ka ne Maritha oneno marach ni nyamin-gi nobet abeta piny to en otiyo, Yesu nodokne Maria. (Luka 10:38-42) Chieng’ machielo bende ka ne Maria otimo gima jomoko ne paro ni ok owinjore, Yesu nochung’ motegno mowuoyo e lo Maria. (Mar. 14:3-9) Yesu nong’eyo maber chuny ma Maria ne nigo. Omiyo, nopwoye. Nowacho nyaka ni gima Maria notimono ne idhi wuoye kaka rapar ‘kamoro amora ma wach maber ibiro landie e piny duto.’ w20.09 24 ¶15-16

Jakwath maber ong’eyo maler ni rombo nyaloga lal, kendo ka gima kamano otimore, jakwadhno ok bedga mager gi rombono. Ne ane ranyisi ma Jehova noketonwa sama nokonyo moko kuom jotichne ma noweye kuom kinde moro. Janabi Jona noringo migawo ma Jehova nomiye. Kata kamano, Jehova ne ok ojok kode mapiyo. Mana kaka jakwath maber timoga, Jehova nokonye, motege mondo otim migawono. (Jona 2:7; 3:1, 2) Bang’e, Jehova notiyo gi ranyisi mar otangwe mondo okony Jona neno kaka ngima dhano en gima duong’. (Jona 4:10, 11) Mano puonjowa ang’o? Jodongo ok onego ojog mapiyo gi joma odok chien moweyo tij lendo. Kar mano, onego gitem nono gimomiyo rombono noweyo kueth. Kendo sama rombono oduogo ir Jehova, jodongo onego odhi nyime nyiso ni gidewe. w20.06 20-21 ¶10-12

Bang’ ka ne Soviet Union osepodho e higa mar 1991, jotich Nyasaye ma nodak e alwora mopogore opogore noyudo ‘kony matin’ kuom kinde, tiende ni, ne giyudoe thuolo moro mar tiyo tij Nyasaye ka gin thuolo. Mano nomiyo bang’ kinde manok kwan mar jolendo nomedore ahinya e pinje ma chon ne ni e bwo Soviet Union. Mosmos, Russia kod pinje ma riwe lwedo e ma koro nobedo ruoth ma nyandwat. Mondo owach ni sirkal moro en ruoth ma milambo kata ma nyandwat, nyaka ochop gik moko adekgi: (1) oloch e piny ma jotich Nyasaye ng’enyie, ka samoro osandogi, (2) timbene nyaka nyis ni en jasik Jehova kod jotichne, kae to (3) nyaka oyware gi ruoth machielo. Russia gi pinje ma riwe lwedo e ruoth ma nyandwat sani, kendo gitimo gik ma mulo jotich Nyasaye achiel kachiel. Gisegoyo tijwa mar lendo marfuk, kendo gisando owetewa gi nyiminewa mang’eny. Timbegigo nyiso gadier ni gin jowasik Jehova kod jotichne. Bende gisebedo ka giyware kata piem gi ruoth ma milambo, ma en Loch mar Ingresa gi Amerka. w20.05 12 ¶3-4

Nikech tij puonjo otudore gi loko ji obed jopuonjre, dwarore ni wapuonj e yo maberie mogik. Wapuonjoga ji tara gi tara adiera ma yudore e Muma. Waheroga gik ma wapuonjo ma ni e Wach Nyasaye. Mano nyalo miyo seche moko wawuo mang’eny e wi gik ma wahero. Kata kamano, bed ni watayo Puonjruok mar Ohinga mar Jarito, Puonjruok Muma e Kanyakla, kata wapuonjo ng’ato Muma, ng’ama tayo ok onego owuo ahinya. Ka japuonj dwaro ni Muma e ma mondo opuonj to ok en, nyaka obed gi kido mar ritruok mondo kik oler gik moko duto mong’eyo e wi ndiko kata wach moro. (Joh. 16:12) Tem ane paro adiera ma ne ing’eyo ka ne obatisi kod ma sani ing’eyo. Nyaka bed ni e kindeno, ne ing’eyo mana puonj mag mise mag Muma. (Hib. 6:1) Nokawi higni mang’eny mondo ibed gi ng’eyo ma in-go sani, omiyo, kik item pong’o wi japuonjreni mar Muma gi gik mang’eny e puonjruok achiel. w20.10 14-15 ¶2-4

Jehova ne oyiero ne Yesu jonyuol mabeyo mogik. (Mat. 1:18-23; Luka 1:26-38) Weche ma yudore e Muma ma Maria nowacho kowuok e chunye nyiso kaka ne ohero Jehova kod Wachne. (Luka 1:46-55) Bende, yo ma Josef noyie winjogo Jehova ka ne Jehova ochike mondo okend Maria nyiso ni ne en ng’ama oluoro Nyasaye kendo nodwaro more. (Mat. 1:24) Jehova ne ok oyiero ne Yesu jonyuol momewo. Chiwo ma Josef gi Maria nogolo ka ne onyuol Yesu nyiso kaka ne gin joma odhier. (Luka 2:24) Nenore ni ne gidak e ngima mayot, to ahinya-ahinya kaka ne gimedo bedo gi nyithindo mang’eny ma ok tin ne abiriyo. (Mat. 13:55, 56) Jehova nogeng’o ne Yesu chandruoge moko ma ne nyalo yude, to ok notimone kamano kinde duto. (Mat. 2:13-15) Kuom ranyisi, Yesu ne nyaka ng’e kaka ne onyalo dak gi wedene ma ne okwongo okwede ni ok ne en Mesia. (Mar. 3:21; Joh. 7:5) Yesu bende ne nyaka nyagre gi lit ma ne owinjo ka ne Josef wuon-gi ma nopidhe otho. w20.10 26-27 ¶4-6

Be isegawinjo ka gima in kendi, kendo onge ng’ama nyalo konyi sama inyagori gi chandruok moro? Mano gima osetimore ne ji mathoth moriwo nyaka jotich Jehova momakore kode. (1 Ru. 19:14) Ka gima kamano otimoreni, par weche ma Jehova singo e ndiko ma kawuono. Omiyo, wanyalo wacho gi chir niya: “Jehova e jakonyna; ok abi luor.” (Hib. 13:6) Jaote Paulo nondiko wechego ne Jokristo wetene ma ne ni Judea chiegni higa mar 61. Wechegego paronwa gik ma jandik-zaburi moro nowacho e Zaburi 118:5-7. Mana kaka jandik-zaburino nowacho, Paulo nong’eyo ni Jehova e Jakonyne. Kuom ranyisi, higni mokalo ariyo ka pok ne ondiko barua ne Jo-Hibrania, ne otony e wuoth moro ka ne nam ochacho kendo opong’ gi apaka. (Tich 27:4, 15, 20) Jehova nobedo Jakonyne kinde matin ka pok nodhi e wuodhno, kendo nokonye e wuodhno duto. w20.11 12 ¶1-2

Ang’o momiyo ok en gima nyiso rieko ka wasiko waparo ni ngimawa machon ne ber moloyo ma sani? Pimo ngimawa ma sani gi machon nyalo miyo waket pachwa kuom gik mabeyo ma notimore chon kende. Wane ane ranyisi mar Jo-Israel machon. Bang’ wuok Misri, wigi nowil mapiyo gi kaka ne gidak matek. Kendo ne gichako keto pachgi kuom gik mamoko ma ne gigombo ma ne giweyo Misri. Ne giwacho kama: “Parieuru rech ma ne wachamo nono e piny Misri, gi olemb afuoto bende, gi otungu, gi otungu mar saumu, kod alode mamoko!” (Kwan 11:5) To be chiemogo ne gichamo “nono” kuom adier? Ooyo. E kindeno, Jo-Israel ne sandore malit ka gin wasumbni e piny Misri. (Wuok 1:13, 14; 3:6-9) To e ma pod wigi nowil gi sandgo duto kendo ne gichako gombo gik ma ne giweyo chien. Ne giyiero keto pachgi mana kuom gik moko mabeyo ma ne giweyo chien, kar keto pachgi kuom gik mabeyo ma Jehova ne timonegi gie sechego. Jehova ne ok mor gi wachno.​—Kwan 11:10. w20.11 25 ¶5-6

Ndalo mag ngimawa nok kendo ‘gipong’ gi chandruok.’ (Ayub 14:1) Paro wachno nyaloga nyoso chunywa ahinya. Nitie jotich Jehova moko machon ma bende chunygi nonyosore ahinya, mochopo kama ne gigombo mana tho. (1 Ru. 19:2-4; Ayub 3:1-3, 11; 7:15, 16) Kata kamano, kinde duto Jehova Nyasachgi ma ne gigeno ne hoyogiga kendo tegogi. Gik ma jotich Jehova machon-go nokaloe nondik e Muma mondo gipuonjwa kendo gihowa. (Rumi 15:4) Wawuo ane kuom Josef wuod Jakobo. Noweyo bedo nyathi ma wuon-gi nohero ahinya, mochako bedo mana misumba e od ng’at ma ne ok ti ne Jehova. (Cha. 37:3, 4, 21-28; 39:1) Kae to chi Potifar nohangone ni nodwaro nindo kode githuon. Potifar ne ok onono wachno ka be ne en adier, kar mano, nowito Josef e jela kuma notueyee gi nyoroche. (Cha. 39:14-20; Zab. 105:17, 18) Nyaka bed ni wechego nonyoso chuny Josef ahinya! w20.12 16-17 ¶1-4

Yesu nowacho ni mano en achiel kuom weche ma onego wakwa e lamo. Kata kamano, wechego tiendgi ang’o? Keto gimoro obed maler tiende en pwodhe. Jomoko nyalo penjore niya: ‘Donge nying Jehova to lerga kinde duto?’ Mondo wadwok penjono, dwarore ni wang’e gima nying ochung’nega. Nying ok en aena nyukta moko moriw kanyachiel minyalo ndik piny mi som matek. Ne ane gima Muma wacho: “Ber yiero nying maber moloyo mwandu mathoth.” (Nge. 22:1; Ekl. 7:1) Ang’o momiyo nying en gima duong’ kamano? En nikech oriwo nyaka timbe ng’ato kaachiel gi yo ma jomoko nenogo ng’at ma iluongo gi nyingno. Omiyo, gima duong’ ok en kaka indiko nying moro kata kaka isome, to en paro ma jomoko bedogo sama giwinjo nyingno. Sama ji wacho miriambo e wi Jehova, gimiyo jomoko bedo gi paro maricho kuome, to mano ketho nyinge. w20.06 3 ¶5-7

Gik ma miyowa parruok nyalo chando chunywa ahinya ma chop kama gin e ma wasiko ka waparogi seche duto. Kuom ranyisi, wanyalo chako parore ni ok wabi yudo pesa moromowa ng’iewo gik ma ochuno e ngima, kata ni wanyalo tuore ma walal tich. Bende, wanyalo luor ni di po ka waketho chik Jehova sama waromo gi tem. Machiegnini, Satan biro miyo joge omonj jotich Nyasaye, kendo mano nyalo chando chunywa nikech wakia ni wabiro timo nang’o e kindeno. Wanyalo penjore ni, ‘Be parruok e wi weche kaka mago en gima rach?’ Yesu nonyiso jolupne niya: “Weuru bedo gi parruok.” (Mat. 6:25) Be Yesu ne temo wacho ni kik waparre e wi gimoro amora? Ooyo! Par ni nitie jotich Jehova moko ma bende ne nigi parruok to Jehova pod noherogi ahera. (1 Ru. 19:4) Gima Yesu ne temo wacho en ni ok onego waparre ahinya e wi chandruoge ma waromogo ma chop kama gimonowa tiyo ne Jehova. w21.01 3 ¶4-5

Jehova gi Yesu diher ni dichwo ota joode e yo maber. (1 Pet. 3:7) Nikech Jehova e wi gik moko duto e piny gi polo, en gi ratiro mar keto chike ma nyithinde onego oluw, kendo neno ni giluwo chikego. (Isa. 33:22) Yesu bende kaka wi kanyakla nigi ratiro mar keto chike ma jo kanyakla onego oluw, kendo neno ni giluwo chikego. (Gal. 6:2; Kol. 1:18-20) Mana kaka Jehova gi Yesu, dichwo ma Jakristo ma nigi joode nigi ratiro mar keto ne joode chike moko monego giluw. (Rumi 7:2; Efe. 6:4) Kata kamano, ratiro ma en-gono nigi tong’. Kuom ranyisi, chike moketogo onego otenre kuom puonj ma ni e Wach Nyasaye. (Nge. 3:5, 6) Bende, dichwo ma wi ot onge gi ratiro mar keto chike ne jomamoko ma ok gin joode. (Rumi 14:4) E wi mano, sama yawuote gi nyige osebedo joma dongo ma giwuok pacho, koro ok gin e bwoye kata obedo ni pod onego bed ni gimiye duong’.​—Mat. 19:5. w21.02 2-3 ¶3-5

Achiel kuom yore ma wiye udi nyalo nyisogo ni gihero joutegi en miyogi gige ringruok. Kata kamano, wi ot ok onego opar ni chiwo gige ringruok kende oromo loso winjruok maber e kind joode gi Nyasaye. (Mat. 5:3) Ka ne Yesu ni e yadh-sand, nodwaro ni Maria odhi nyime yudo gige ringruok kod chiemb chuny bende. Kata obedo ni Yesu ne nigi lit mang’eny, pod notimo chenro mondo jaote Johana orit min-gi. (Joh. 19:26, 27) Owadwa ma en wi ot nyalo bedo gi ting’ mang’eny. Dwarore ni obed jakinda kama otiye mondo timbene omi nying Jehova duong’. (Efe. 6:5, 6; Tito 2:9, 10) Onyalo bedo gi ting’ mamoko e kanyakla kaka bedo jaduong’-kanyakla kaachiel gi tayo tij lendo. Bende, dwarore ni opuonjre Wach Nyasaye gi kinda kaachiel gi chiege kod nyithinde. Joode biro bedo ma mor ahinya ka gineno kinda motimo mondo omigi gige ringruok kod chiemb chuny.​—Efe. 5:28, 29; 6:4. w21.01 12 ¶15, 17

Sama Wach Nyasaye wuoyo e wi dhako ma long’o, owachoga ni dhakono ong’eyo rito ode, onyalo manyo puodho kendo ng’iewe; bende, ong’eyo timo ohala. (Nge. 31:15, 16, 18) Dhako ma kamano ok en misumba. Kar mano, jaode ogene, kendo owinjoga paro mochiwo. (Nge. 31:11, 26) Sama dichwo obedo mang’won kamano gi jaode, jaodeno biro yudo ka yotne bolorene. Kata obedo ni Yesu osetimo gik madongo, ok onega ni bolruok ne chenro mar Jehova nyiso ni en ng’ama nono. (1 Kor. 15:28; Fil. 2:5, 6) E yo ma kamano, dhako ma long’o ma luwo ranyisi mar Yesu, ok bi neno ni en ng’ama nono mana nikech obolore ne chwore. Obiro riwo chwore lwedo nikech ohero chwore. To maduong’ie moloyo nikech ohero Jehova, kendo omiye luor. Dhako ma obolore ok bi riwo chwore lwedo ka po ni chworeno nyise ni otim gimoro ma ok winjre gi Muma. w21.02 11 ¶14-15; 12 ¶19

Kinde duto hera ma jotich Jehova oherogo Nyasaye osekonyogi nano e bwo sand. Kuom ranyisi, e kinde ma kot maduong’ mar Jo-Yahudi nochiko joote ni kik giyal wach maber, hera ma ne giherogo Nyasaye nochwalogi mondo gidhi nyime ‘winje kaka jalochgi, kar winjo dhano.’ (Tich 5:29; 1 Joh. 5:3) Hera ma kamano bende e ma osetego owetewa e kindegi mondo gichung’ motegno kata sama sirkende man gi teko sandogi. Kar mondo weche ma kamago onyos chunywa, waneno ni en thuolo makende nano sama pinyni osin kodwa. (Tich 5:41; Rumi 5:4, 5) Achiel kuom gik ma nyaloga temo yiewa ahinya en sama akwede wuok e odwa. Sama wachako puonjore adiera e wi Jehova, moko kuom joodwa nyalo paro ni iwuondowa. Moko kuomgi nyalo paro ni wiwa okethore. (Pim gi Mariko 3:21.) Ginyalo kata timonwa gik moko ma nyalo hinyowa. Akwede kaka mago ok onego obwogwa. Yesu nowacho kama: “Wasik ng’ato nobed joode owuon.”​—Mat. 10:36. w21.03 21 ¶6-7

Kitero jalendo moro tayo puonjruok mar Muma, chik iti maber sama japuonj gi japuonjre wuoyo. Kitimo kamano e ka ibiro ng’eyo sama onego ichiwie paro. Adiera en ni, ber nono ka be ochuno ni nyaka iwuo e sechego. Kuom ranyisi, ok diher ni iwuo mang’eny ahinya, kata ng’ado japuonj gi wach moro ma nolero, kata sieko gi wach moro mopogore gi ma iwuoyoe. Kata kamano, inyalo chiwo paro machuok, ranyisi, kata penjo mondo imed lerogo wach moro ma japuonj jiwo. Samoro nyalo bedo ni onge gima dijiw ahinya, kata kamano, pod inyalo jiwo japuonjre kipwoye kendo nyiso ni idewe. Mano biro konye timo dongruok. Ka po ni owinjore, inyalo wacho ne japuonjre e yo machuok kaka ne ipuonjori adiera, kaka niloyo pek moro, kata kaka Jehova nokonyi e wach moro. (Zab. 78:4, 7) Wachno nyalo konyo japuonjreno timo dongruok kendo tego yiene. Onyalo konyo japuonjre mondo olo pek moro mokaloe. w21.03 10 ¶9-10

En ng’ano monego oyud pak sa asaya ma wayudo nyak e tij lendo? Paulo nochiwo dwoko mar penjono ka nondiko ne kanyakla ma Korintho niya: “An ne apitho, Apolo ne oolo pi, to Nyasaye ne omiyo gidongo.” (1 Kor. 3:6, 7) Mana kaka Paulo, wan bende onego wami Jehova pak sa asaya ma wayudo nyak e tij lendo. Ere kaka wanyalo nyiso ni wamor gi thuolo makende ma wan-go mar ‘tiyo kanyachiel’ gi Jehova, Yesu, kod malaike? (2 Kor. 6:1) Wanyalo timo mano ka wabedo jokinda e manyo thuolo moro amora mondo walend ne ji. Onego wapidh kodhi mag adiera kendo olonegi pi. Sama ng’ato oyie winjowa, wadwaro timo kinda mar lime kendo, mondo ochak puonjore Muma. Wabedoga mamor ahinya sama waneno ka Jehova konyo japuonjreno loko pache kod chunye mondo oluw chike Jehova. w20.05 30 ¶14, 16-18