Mwakukela na Biyongola Byabibwa ha Bwala

NGWE Tony itunabanga kwendeka kumashangumukilo walitabelele ngwendi ali na bukalu bwa kunwa mwanene bwala, ngwe walikuwile buyoye bwabubwa. Oloni wasinganyekele ngwendi ali na kulinga mwamubwa mwafwa kukwakele bukalu bwakama bwatundile mu kunwa kwendi ha simbu ije. Mwafwa bika bisinganyeka byendi byapwile bya kuhenga?

Bisinganyeka byendi byapwile bya kuhenga mwafwa ya kunwa manene bwala. Kutuzibuka indi Tony wazibukile indi kazibukile, oloni bwongo bwendi buje bukatwamenena bilinga byendi na bisinganyeka byendi nomu mwakalizibila kubwakele na kupanga mwamubwa ha simbu yakele na kupenda. Mwakele na kunwila manene bwala mukemwo mwakele na kwonowela kumona byuma mu ngila inapande.

Cuma camucibali calingisile Tony akale na biyongola bya kuhenga capwile lishungu lyakama lyakele nalyo lya kushaka kutwalelelaho kunwa bwala. Allen itunendeka mu ñanda inahu wakele na kubyana ngwendi kakele na bukalu bwa kunwa manene. Wendekele ngwendi: “Kunjashakele ngwange banu bananguke ngwabo njinanu, co njakele na kulimanena mangana njimwese ngwe kunjakele na kunwa manene. Njashakele kutwalelelaho kunwa bwala.” Nameme banu bakele na kumona ngwabo Tony na Allen bakele na kunwa manene bwala, oloni bakebo bakele na kusinganyeka ngwabo byuma byoshe byakele mwamubwa. Boshe bapandele kulingako bimo mangana becele kunwa manene bwala. Oloni bika bibapandele kulinga?

Lingeniko Bimo!

Bwingi bwa baje banecela kunwa manene bwala banakabangeya majwi endekele Yesu ngwendi: “Nga lisho lyobe lya cilyo lili na kukutanwisa, licakubulemo ulyumbile kuti. Kwakubwa kujeneka kukala na cilyo cimo kutubakana mubila wobe woshe baumbile mu Gehena.”—Mateo 5:29, NWT.

Yesu kalumbunwine ngwendi tunapande kutundisa bilyo bya mubila wetu bene. Oloni walumbunwine ngwendi tunapande kwecela kulinga byuma byoshe bije byasa kutubulumuna ku sipilitu. Cili bene, kwecela kulinga ebi byuma kwasa kutuzibisa kubabala. Oloni kutunyungilila mangana keti tusinganyeke nambe kulinga byuma bije byasa kutulingisa tunwe manene bwala. Ngeci nga bakwetu bali na kwendeka ngwabo tuli na kunwa manene bwala, tunapande kulingako bimo mangana tutepululeko.a Oloni nga kutwasa kutepululako, co cibwaha manene kulikela kunwa. Nameme kunasa kukaluwa, oloni kulinga ngoco kwakubwa kutubakana kubiisa buyoye bwetu.

Nameme kumwesi kunwa bwala simbu yoshe, kuma nga munwako mukabunu manene ndi? Nga mukemwo, co bika bimunapande kulinga mangana keti munwe manene bwala?

Kuli Kumwasa Kuwana Bukwasi?

1. Kulaheleni ngweni kulombela kushwa kumo kutundilila kwisi ya mbunge kukwasa. Mbimbiliya inana eci cinangulo ku banu boshe baje bashaka kuzibisa Yehova kubwaha ku mbunge ngwayo: “Keti mulishoshomwene ha cuma nambe cimo, oloni mu byuma byoshe, lombeni Njambi bimutonda kwitila mu lilombelo na kulambelela, hamolika na kukandelela, co kwoloka kwa Njambi kuje kunatubakana kuzibisisa kwoshe kunyunga bimbunge byeni na bisinganyeka byeni kwitila muli Kilistu Yesu.” (Filipu 4:6, 7, NWT.) Bika bitwasa kulomba mangana tukale neci kwoloka?

Litabeleni ngweni muli na bukalu bwa kunwa manene bwala, co lalo yeni babenya munapande kulingako bimo mangana mutenguluke. Lekeni Njambi bimushaka kulinga, co abezikisa kulifwita kweni na kumikwasa kujenjuka ku bukalu bwakama. Mbimbiliya ngwayo: “Uje ashweka bubi bwendi kakabezika, oloni uje alitabelabwo na kubuseza Njambi akamuzibila mema ku mbunge.” (Visimo 28:13) Yesu nendi watulekele ngwendi twasa kulombela ngwetu: “Keti ututwamenene ku byeseko, oloni twamene ku bubi!” (Mateo 6:13) Bika bimwasa kulinga mangana mulitombole na malombelo a cifwa eci, co kuli kumuwana bikumbululo ku malombelo eni?

2. Waneni nzili mu Lijwi lya Njambi. Mbimbiliya ngwayo: “Lijwi lya Njambi lyapwa lya kuyoya, co lyakala na nzili . . . lyasa kunanguka bisinganyeka na butumbe bwa mu mbunge.” (Vahevelu 4:12, NWT.) Banu babangi baje bakele na kunwa manene bwala banawana bukwasi mu kutanda Mbimbiliya na kusinganyekesesaho ha litangwa na litangwa. Muka-kwimba umo uje wazibila lyoba Njambi wasonekele ngwendi: ‘Nabezika munu uje abyana kunangula kwa baka-bubi, oloni ikeye abwahelela mu kwononoka lishiko lya Shukulu Kalunga, aliyongola mutanya na butsiki. Munu wa cifwa eci abezika mu byoshe byakalingi.’—Myaso 1:1-3.

Allen uje wasele kulikela kunwa manene bwala mwafwa ya kulilongesa Mbimbiliya na Bakaleho ba Yehova wendekele ngwendi: “Ngwe kunjalilongesele Mbimbiliya na binangulo bilimo bije byanjikwasele kwecela kunwa, ngwe njatsa laja mutwendeka hano.”

3. Lilongeseni kukwata mbunge. Mbimbiliya ngwayo bitakwa bamo baje bakupwile baka-Kilistu ‘babajelesele na sipilitu ya Njambi’ mubashangumukile kulikwatasana na cikungulukilo ca baka-Kilistu. (1 Kolinte 6:9-11) Mu ngila muka? Becelele kupwa bitakwa na kuya ku bilika bya kalwa mwafwa ya kukwata mbunge. Eci cifwa twasa kukala lika naco nga tuli na sipilitu ya kujela ya Njambi. Mbimbiliya ngwayo: “Keti mupende binyu mwafwa bikalingisa munu alikobelese manene mu bilinga byabibi, oloni twaleleleniho kushula na sipilitu ya kujela.” (Efeso 5:18, NWT; Ngalatiya 5:21-23) Yesu Kilistu wakulahesele baka-kumukabangeya ngwendi: ‘Tate uje ali mwilu ikeyeni ana manene sipilitu ya kujela kuli baje bamulombayo.’ Ngeci, ‘twaleleleniho kulomba, co bakamyana.’—Luka 11:9, 13.

Baje bashaka kulemesa Yehova mu ngila imuzibisa kubwaha basa kulilongesa kukwata mbunge nga batanda na kulilongesa Mbimbiliya na kulombela kushwa kumo kutundilila kwisi ya mbunge. Keti muzeye, oloni kulaheleni cikulaheso cili mu Lijwi lya Njambi ca kwendeka ngwaco: “Woshe akuna na biyongola bya situ yendi, ateja kubola kuje kutunda ku situ yendi, oloni uje akuna na biyongola bya sipilitu, ateja kuyoya kwa myaka yoshe kuje kutunda ku sipilitu. Ngeci, keti tujuke kulinga byuma byabibwa, mwafwa nga kutujuka tukateja ha simbu inapande.”—Ngalatiya 6:8, 9, NWT.

4. Anguleni mwamubwa banu bamulikwatasana nabo. Mbimbiliya ngwayo: “Uje enda na baka-mana apwa muka-mana lalo, oloni uje enda na bilema akanyonga.” (Visimo 13:20) Lekeni babusamba beni ngweni mwalyangwila kunwa mu kwesekela. Lijwi lya Njambi linatunangwila cimweja ngwalyo nga tulikela kwenda mu “kunwa manene, mu bilika bya kalwa, [na] mu kunwa ca kulihyana,” co babusamba betu bamo balaja ‘bakasama na kutwendeka mwamubi.’ (1 Petulu 4:3, 4, NWT.) Mwasa kulikela kulikwatasana na banu baje bashaka kumyonowesa kunwa mukwesekela.

5. Kaleni na seteko. Mbimbiliya ngwayo: “Keti mutabese katumameno ka myaka ino kamimunge, oloni tengululeni bisinganyeka byeni mangana mulimwene yeni babenya cizango ca Njambi, cije capwa cacibwa, ca kulumbunuka, catabesa Njambi.” (Loma 12:2, NWT.) Mulikuwa kuyoya mu ngila ije izibisa Njambi kubwaha nga mutabesa binangulo bya mu Lijwi lya Njambi ngweni bimyakele seteko imunapande kunwa. Keti mutabese babusamba beni nambe “katumaneno ka myaka ino” kamyakele seteko imunapande kunwa. Oloni mwasa kuzibuka bati seteko yaibwa imunapande kulyakela?

Nga bwala bumunanu bumilingisa mujeneke kusinganyeka mwamubwa, co bunatubakana seteko inapande. Ngeci nga mwangula kunwa bwala, co mulinga mwamubwa kujeneka kwaka seteko ije imikokela ku kupenda. Akeni seteko ya busunga. Akeni seteko mpundu, yamweseke, ije kuimilingisa muwile mu kunwa manene.

6. Mwasa kubyana. Mbimbiliya ngwayo: “Nga mwendeka ngweni ‘Eyo,’ ipwe bene eyo, nga ngweni ‘Embwe,’ ipwe bene embwe.” (Mateo 5:37, NWT.) Zibukeni mwakubyanena mu kasingimiko nga munu amikakateya ngwendi munwe. Mbimbiliya ngwayo: “Majwi eni apwe amabwa simbu yoshe, apwe a kutoba mwongwa mangana muzibuke mwakukumbulwila munu na munu.”—Kolose 4:6, NWT.

7. Lombeni bukwasi ku bakweni. Lombeni bukwasi bwa babusamba beni baje basa kumikundwiya na kumikwasa mutwaleleleho kunwa mu kwesekela na kumikwasa ku sipilitu. Mbimbiliya ngwayo: “Banu babali bapwa bababwa kutubakana munu umo, omwo mububali bwabo basa kupanga mwamubwa bipangi byabo. Nga umo wabo awila hasi, co mukwabo asa kumukwasa na kumwindula.” (Muka-kwambulula 4:9, 10; Yakomba 5:14, 16) Cibunga ca baje batala mubali na kupangesela bwala banu ca National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism in the United States ngwaco: “Simbu imo kwecela kunwa manene kukakaluwa. Lombeni bukwasi ku naanga yeni na ku babusamba beni mangana bamikwase kushulisilila cilengo ceni.”

8. Lingeni bimunangula kulinga. Mbimbiliya ngwayo: “Pweni baka-kulinga byuma bili mu lijwi lya Njambi, keti baka-kuziba lika oku mulikwisa yeni babenya na bisinganyeka bya makuli. Oloni uje atalesesa mu lishiko lya kulumbunuka lije litwala ku kupatuka na kutwalelelaho muje mu lishiko, napu muka-kupanga bipangi keti muka-kuziba lika na kwibala, co abwahelela mu byuma byalinga.”—Yakomba 1:22, 25, NWT.

Kutunda mu Bundungo bwa Kunwa Bwala Simbu Yoshe

Banu bamo bakanu manene bwala, oloni keti simbu yoshe. Bamo bakashangumuka kunwa manene, nambe kunwa simbu yoshe, kukwapwa muje kubasa kukala kwa kujeneka kunwa bwala. Ha kuwana ngwe bundungo bwa kunwa bwala simbu yoshe bukatengula mubila wa munu na bisinganyeka byendi, banu bali nobu bukalu kubatondo lika bukwasi bwa ku sipilitu nambe kukala lika na lishungu lya kushaka kwecela kunwa simbu yoshe. Allen ngwendi: “Munjakele na kwecela kunwa bwala, mubila wange wakele na kuziba manene kubabala. Njanangukile ngwange keti bukwasi bwa ku sipilitu lika njitonda, oloni njinapande kuya na ku cipatela.”

Bwingi bwa baka-kunwa manene bwala bakatondo bukwasi bwa ku cipatela mangana base kulwa nzita yabo ya ku sipilitu ya kwecela kunwa manene bwala na kujeneka kwilukila futisi yabo.b Bamo bakatondeka kubakwata mu cipatela mangana babakwase kujeneka kuziba manene kubabala kuje kunaija mwafwa ya kwecela kunwa bwala, nambe kubana bumbanda buje butepulula ku lishungu lyabo lya kushaka kunwa bwala na kubakwasa kubwecela. Muna Njambi uje walingile bikomokeso wendekele ngwendi: ‘Bakangule kubesi kutonda muka-kusaka embwe kubanga baka-kubinja lika.’—Mako 2:17.

Bubwa bwa Kukabangeya Mashiko a Njambi

Binangulo bya bibwa bya mu Mbimbiliya bije byendeka ha bwala byatunda kuli Njambi wa busunga uje ashaka ngwendi tulikuwe kuyoya, keti ha simbu ino lika, oloni na kulutwe haya myaka yoshe. Kuneti oni myaka 24 kutunda hecelele kunwa bwala Allen, wendekele ngwendi: “Njabwahelele manene munjazibukile ngwange njasa kutenguluka. Njabwahelele lalo munjazibukile ngwange Yehova washakele kunjikwasa njiyoye mwamubwa . . .” Allen wolokele kamandondo na misozi ha mesho mwafwa ya kusinganyekesesa ha byuma byalingiwa. Watwaleleleho ngwendi: “ . . . Kuzibuka ngwange Yehova anjizibisisa mwamubwa, wanjaka mbunge, co lalo anjikwasa kunanjitakamesa.”

Ngeci nga muli na bukalu bwa kunwa manene bwala nambe bwa kunwa simbu yoshe, keti mulikele kulifiwta nambe kusinganyeka ngweni kumwasa kwecela embwe. Allen na banu babangi bapwile ngwe yeni, oloni banatepulula nambe kulikela kunwa bwala. Kubesi na kulibeya, neni kumukalibeye.

Nameme mulyangwile kunwa mu kwesekela nambe kwecela bene kunwa, oloni anukeni eci cinangulo cakutunda kuli Njambi wa cizemo: “Nga mwatolililile ku mashiko ange, nga bibezikiso byeni byapwile ngwe muna ndonga uje kesi kuma cau, nga munahyana ngwe mankimba a mema a Kalunga.”—Isaya 48:18.

[Majwi a kwinikila]

[Cipalo/​Cikupulo]

Kuma Muli na Kunwa Manene Bwala Ndi?

Mwasa kulihula ngweni:

• Kuma njikanu manene bwala kutubakana munjakele na kunwila kunima ndi?

• Kuma njikanu kushwa kumo kutubakana munjakele na kunwila kunima ndi?

• Kuma hano njikanu bwala buje bupendesa manene ndi?

• Kuma njikanwila kumanesa bishoti nambe kulitangesa bukalu ndi?

• Kuma kuli kabusamba nambe muka-naanga yange uje nendeka ngwendi njikanu manene bwala ndi?

• Kunwa bwala kunanjinenela bukalu bumo ku njibo, ku cipangi nambe mu kwenda ndi?

• Kuma kunjasa kumanesa calumingo kwa kujeneka kunwa bwala ndi?

• Kuma kunjesi kuliziba bwino nga bakwetu balikela kunwa bwala ndi?

• Kuma kunjesi kushaka ngwange bakwetu bazibuke bwingi bwa bala bunjinanu ndi?

Nga mukumbulula ngweni eyo nambe ku cimo cebi bihula, co munapande kulingako bimo mangana mutepulule ku kunwa ceni.

[Cipalo/​Cikupulo]

Kwangula Mwamubwa Nga Mushaka Kunwa Bwala

Simbu kanda munwe bwala, singanyekeseseni ha bihula binatako:

• Njinwe bwala indi njilikele?

Cinangulo: Uje kasa kunwa mu kwesekela keti anwe.

• Njinapande kunwa bwala bwa kupwa hali?

Cinangulo: Zibukeni seteko ya bwala bumushaka kunwa simbu kanda bwala bumipende.

• Njinapande kunwa simbu muka?

Cinangulo: Keti munwe nga mushaka kwendesa mota nambe nga mushaka kulinga bipangi bimo bije bitonda kwakako mbunge. Keti munwe nga mushaka kulinga bipangi bya Njambi, nambe nga muli na limo nambe nga muli ha mambanda amo.

• Njikanwila kuli?

Cinangulo: Ku mwela unapande, keti ku bushweke mu kushaka kusweka bwingi bwa bwala bumunwa. Keti hakati ka banu baje basa kutanuka mwafwa ya kumimona munwa bwala.

• Njinwa na beya?

Cinangulo: Mwasa kunwa na babusamba bababwa na baka-naanga, keti na baje bakanu mwamubi.

[Cipalo/​Cikupulo]

Lijwi lya Njambi Lyakwasele Munalume Umo Uje Wapwile Citakwa

Supot wa ku Thailand wapwile citakwa. Hakulibanga wakele na kunwa lika ku mangwezi. Mu kwita kwa simbu, washangumukile kunwa na mutondo na mutanya. Wakele na kunwila lika kupenda. Oloni Supot washangumukile kulilongesa Mbimbiliya na Bakaleho ba Yehova. Mwalilongesele ngwendi Yehova Njambi katabesele butakwa, walikelele kunwa. Oloni mu kwita kwa simbu, welukilile lalo ku kalingolingo kendi kalaja ka kunwa manene. Baka-naanga yendi balizibile kubihya.

Nameme ngoco, Supot anga wazemene Yehova, co washakele kumulemesa mu ngila inapande. Babubamba bendi batwaleleleho kumukwasa na kushongangeya baka-naanga yendi ngwabo bawane simbu yaingi ya kukala nendi na kutwalelelaho kumukwasa. Ha simbu oyo, majwi ali ku 1 Kolinte 6:10, aje endeka ngwawo ‘bitakwa kubakaswana Bumwene bwa Njambi’ akwasele Supot amone ngwendi byakele na kulinga byapwile byabibi manene. Wamwene ngwendi wapandele kulinga mwoshe mwaselele mangana ecele kunwa manene.

Ha simbu oyo, Supot walyangwilile kwecela bene kunwa bwala. Mu kwita kwa simbu, Supot wakanyamene lalo ku sipilitu, co walikele kunwa mwafwa ya nzili ya sipilitu ya Njambi na binangulo bya mu Lijwi lya Njambi na bukwasi bwa baka-naanga yendi na cikungulukilo. Naanga yendi yabwahelele manene mwalyangwilile kumumbwitika mu kumwesa ngwendi nalikundika kuli Njambi. Hano Supot ali na kulikuwa kukala mu busamba bwa kukanyama na Njambi ngwe mwashakelele, co ali na kupangesa simbu yendi mu kukwasa bakwabo ku sipilitu.