Viñanda vya Kupangetha mu Mukanda wa Viwano wa Vuyoye Vwetu Vaka-Kilisitu na Chipangi Chetu
FEBRUARY 5-11
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | MATEO 12-13
“Chithimo cha Tiliku na Shaku”
(Mateo 13:24-26) Yesu wavatelelele chithimo chikwavo lalo ngwendi, “Vumwene vwa mwilu vunapu ngwe munu umo wakuvile vimbuto vyavivwa mu lihya lyendi. 25 Vuthsiki vumo, omwo vanu voshe valalele tulo, chitothzi chendi wethzile na kukuvululamo shaku muje mukati ka tiliku, cho waile. 26 Omwo vimbuto vyamenene na kukola, cho vyashangumukile kwima vinona, athinoni shaku yamenene.
“Anukeni Ngweni Njikakala Neni Matangwa Oshe”
2 Vyuma vyalingiwile mu lihya lya uje ndimi vimwetha thimbu nomwo Yesu akakungulwila vaka-Kilisitu va kuvwavetha voshe mangana akayule navo mu Vumwene vwendi. Thimbu ya kukuva yashangumukile ha Pentekosita ya 33 C.E. Kukungulula vaka-Kilisitu va kuvwavetha kukahwa omwo vaje vali na kuyoya ha thimbu ya kukotoka kwa kaye vakavaka chithzivukitho cha kathatetho na kuvatwala mwilu. (Mat 24:31; Kuj 7:1-4) Ngwe mwatha kumwena mwamuvwa munu uje nemana ha lilundu, nechi chithimo chimwetha mwamuvwa vyuma vije vyalingiwile mu myaka 2,000 kunima. Vyuma muka vije vinakundama ku Vumwene vivanendeka omu mu chithimo? Echi chithimo chinendeka vya thimbu ya kukuva na kukola na kuteja. Omu mu chilongetha vanendeka vya thimbu ya kuteja.
KUVANYUNGILILA KULI YESU
3 Ku maputukilo a chita cha myaka cha mu chivali C.E., “shaku yamenene,” omwo vaka-Kilisitu va makuli vasholokele muno mu kaye. (Mat 13:26) Muvetele mu chita cha myaka cha mu chiwana, shaku nambe ngwetu vaka-Kilisitu va makuli vatuvakanene vaka-Kilisitu va kuvwavetha. Anukeni ngweni muje mu chithimo, vangamba valombele shukulu yavo ngwavo avatavethe kukatukula shaku. (Mat 13:28) Shukulu yavo wakumbulwile vati?
(Mateo 13:27-29) Cho vangamba va uje munu vethzile na ku mwihula ngwavo, ‘Shukulu kuma kumwakunine vimbuto vyavivwa mu lihya lyeni ndi? Inatundu kulijo eyi shaku?’ 28 Wavalekele ngwendi, ‘Chitothzi ikeye na chilingi.’ Vangamba vamwihwile ngwavo, ‘Mushaka ngechi tuye tukatukulemo shaku ndi?’ 29 Oloni wavakumbulwile ngwendi, ‘Embwe, omwo mukatukula shaku hamo mukatukwila kumo na tiliku.
“Anukeni Ngweni Njikakala Neni Matangwa Oshe”
4 Yesu wendekele ha tiliku na shaku ngwendi: ‘Vyecheni vyoshe vivali vikolele hamo noho thimbu ya kuteja inete.’ Eli lishiko limwetha ngwalyo kushwa lika mu chita cha myaka cha kulivanga kweta na lelo lino, hano ha kaye hali vaka-Kilisitu va kuvwavetha vavanetheketha ku tiliku. Twendeka ngocho mwafwa Yesu walekele vandongethi vendi ngwendi: “Anukeni ngweni njikakala neni matangwa oshe noho ha kukotoka kwa kaye.” (Mat 28:20) Ngechi vaka-Kilisitu va kuvwavetha vali na kuvanyungilila kuli Yesu matangwa oshe kweta na ha kukukotoka kwa kaye. Ha kulivanga, kuvathzivukile mwamuvwa vaje vapwile tiliku mwafwa vaka-Kilisitu va makuli nambe ngwetu shaku yakolele manene kutuvakana vaka-Kilisitu va kuvwavetha ha thimbu ije. Oloni hanima ya myaka 30, thimbu kanda vashangumuke kuteja, vaka-Kilisitu va kuvwavetha vaje vapwa tiliku vasholokele. Chethzile vati ngwavo vasholoke?
(Mateo 13:30) Vyecheni vyoshe vivali vikule hamo noho thimbu ya kuteja inete. Athinoni njikaleka vaka-kuteja ngechi vatukule shaku ha kulivanga na kuikuta mikuta, cho vayenyeka, cho vakungulwile tiliku mu chishete change.’”
“Anukeni Ngweni Njikakala Neni Matangwa Oshe”
10 Ha kulivanga, vatukwile shaku. Yesu wendekele ngwendi: Nga “thimbu ya kuteja inete. Athinoni njikaleka vaka-kuteja ngechi vatukule shaku ha kulivanga na kuikuta mikuta.” Cho omwo mwaka wa 1914 wetele, tungelo vashangumukile ‘kutukula’ shaku ije yapwa vaka-Kilisitu va makuli kulumbununa kwangununa vaka-Kilisitu va kuvwavetha vaje vapwa ‘vana va vumwene’ kuli vaka-Kilisitu va makuli.—Mat 13:30, 38, 41.
11 Omwo chipangi cha kutukula shaku chakele na kuya kulutwe, kulithethza kwa vivunga vivali kwalimonekelele. (Kuj 18:1, 4) Mu mwaka wa 1919, vathzivukile ngwavo Mbambilone Wakama nau. Vika vyanenethele ngwavo vaka-Kilisitu va vuthunga valithethze na vaka-Kilisitu va makuli? Chipangi cha kwambulula. Vaje vakele na kutwamenena mbunga ya Vaka-kulilongetha Mbimbiliya ha thimbu ije vamwene chipangi cha kwambulula vya Vumwene kupwa cha theho. Chakumwenako, mu 1919, vathonekele mangazini ya vundele ya kwendeka ngwayo, To Whom the Work Is Entrusted, ije ya shongangeyeye vaka-Kilisitu va kuvwavetha voshe kuya na kwambulula ha njuvo na njuvo. Ije mangazini yendekele ngwayo: “Nameme echi chipangi chinapu chakama, oloni chinapu cha Mwene, ngechi atwana ndthzili mangana tuchipange. Mwavethzika kupanga echi chipangi.” Vyuma muka vyatundilemo? Kaposhi ka Kukengela ka mu 1922, kendekele ngwako, kutunda ha thimbu ije, Vaka-kulilongetha Mbimbiliya vambulwile na ndthzili. Mu kwetile lika thimbu yaindondo, vamwene chipangi cha kwambulula ha njuvo na njuvo kupwa cha theho ngwe mutuli na kuchimwena matangwa ano.
12 Lwa mu chivali, vakungulwile tiliku. Yesu washikile tungelo ngwendi: “vakungulwile tiliku mu chishete.” (Mat 13:30) Kushwa mu 1919, vaka-Kilisitu va kuvwavetha vanavakungulwila mu chikungulukilo cha vaka-Kilisitu. Kukungulula kwa mamanethelelo kwa vaka-Kilisitu va kuvwavetha vaje vachili na kuyoya muno mu matangwa akukotoka, kukalingiwa omwo vakaya kwilu.—Nda 7:18, 22, 27.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Mateo 12:20) Kakapokola lihongo lya kutepama nambe kuthzima mulangi wa kuthsithsivala mu ndeya [mukole wa ndeya uje ukakumuka vwithi, NWT]. Akamona ngechi vuthunga vunahyana vuvi.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 12:20 mu nwtsty
Mukole wa ndeya uje ukakumuka vwithi: Kuthañulu vanu vavangi vapangethele vindeya muje muvakele na kwaka mathzi a olive. Mu vindeya vakele na kwakamo mukole wa linyu uje wakele na kukoka mathzi mangana tuhya tushukume. Majwi a Chingiliki avatengulula ngwavo “mukole wa ndeya uje ukakumuka vwithi” anatha kulumbununa lalo tuhya tuje tuli na kunyonga, oloni vwithi vuchikakumuka. Majwi avapolofwetele ku mukanda wa Isaya 42:3 anendeka ha ngothzi ya Yesu ngwawo: Kakathzimi mulangi wa tuhya wa kuthsithsivala kulumbununa ngwavo akathzivila mema ku mbunge vanu vaje vavali na kuyandetha.
(Mateo 13:25) Vuthsiki vumo, omwo vanu voshe valalele tulo, chitothzi chendi wethzile na kukuvululamo shaku muje mukati ka tiliku, cho waile.
Muthzivuka Ndi?
Kuma vuthunga vene ngwavo kuthañulu vanu vakele na kukuvulula shaku mu mahya a vakwavo ndi?
KU MATEO 13:24-26, Yesu wendekele ngwendi: “Vumwene vwa mwilu vunapu ngwe munu umo wakuvile vimbuto vyavivwa mu lihya lyendi. Vuthsiki vumo, omwo vanu voshe valalele tulo, chitothzi chendi wethzile na kukuvululamo shaku muje mukati ka tiliku, cho waile. Omwo vimbuto vyamenene na kukola, cho vyashangumukile kwima vinona, athinoni shaku yamenene.” Vaka-kuthoneka mavulu vavangi vanayongola ngwavo echi chithimo hamo kethi cha vuthunga, oloni vithoneka vya mashiko a va Loma vya kuthañulu vimwetha ngwavo chapwile cha vuthunga.
Mukanda umo ulumbununa vya mu Mbimbiliya wendeka ngwawo: “Kukuna shaku mu lihya lya munu, mu kulinga shambandinga wapwile mulonga wakama mu mashiko a va Loma. Awa mashiko anenethele ngwavo vanu kethi valingemo thimbu yoshe. Muka-kulilongetha vya mashiko Alastair Kerr ngwendi mu 533 C.E. Mwene wa va Loma Justinian wathonene mukanda wa mashiko (Digest) aje akele mu mikanda yakama ya vaka-kuthona mashiko a va Loma mu myaka ya ma 100-250 C.E. Mu mukanda wa mashiko (Digest, 9.2.27.14), Ulpian nendekamo vya muka-kulilongetha vya mashiko uje wathonekele vya ñanda ya nguvulu wa va Loma Celsus wa mu chita cha myaka cha mu chivali. Shaku muvakele na kuikuva mu lihya lya munu, yakele na kuviyitha vimbuto. Omu mu livulu lya Digest vathonekelemo lalo vyuma vyanapandele kufweta munu kuli vavenya lihya uje ivanaviyithila vimbuto vyendi.
Evi vyuma vyavivi vyakele na kulingiwa mu Vumwene vwa va Loma kuthañulu, vimwetha ngwavo chithimo cha Yesu chapwile cha vuthunga.
Kutanda Mbimbiliya
(Mateo 12:1-21) Ha thimbu ije vene, Yesu wetile mu mahya a tiliku ha Litangwa lya Kuhwima. Vandongethi vendi vathzivile njala, cho vashangumukile kushutothzola mitwe ya tiliku na kulya vinona. 2 Oloni omwo Vafaliseo vamwene ngachije, vamwihwile ngwavo, “Kenga, vandongethi vove vali na kulinga evi lishiko kulitavetha kuvilinga ha Litangwa lya Kuhwima.” 3 Yesu wavakumbulwile ngwendi, “Kuma kanda mulave vije vyalingile Ndaviti na vaje vakele hamo nendi omwo vathzivile njala ndi? 4 Wakovelele mu njuvo ya Shukulu Kalunga, cho ikeye na vanu vendi valile aje makende avakombelelele kuli Njambi, nameme kuwapandele kuwalya kuvanga vaka-kukombelela lika. 5 Nambe kanda mulave majwi a Lishiko lya Mosesa ngwavo vaka-kukombelela vakathzilula lishiko lya ha Litangwa lya Kuhwima mu Njuvo ya Shukulu Kalunga, oloni kuvethi na mulonga? 6 Njimileka ngwange, kuchili chije chinatuvakana Njuvo ya Shukulu Kalunga. 7 Vithoneka vyendeka ngwavyo, ‘Yange njishaka kutetela, kunjishaka ñombelo ya tuthitu. Nga mwathzivukile mwamuvwa muwalumbunukila majwi awa, nga kumuhitha vaje kuvethi na mulonga. 8 Omwo Muna Munu ikeye Mwene wa Litangwa lya Kuhwima.” 9 Yesu watundile ku mutambela uje, cho waile ku sinangonge yavo, 10 cho kuje kwakele munalume umo wa kuthekwa livoko. Cho vamihwile ngwavo, “Kuma mwamuvwa kukangwitha munu ha Litangwa lya Kuhwima ndi?” Ngechi vamuwanene mulonga. 11 Yesu wavakumbulwile ngwendi, “Vatijo nga umo hakati keni nga ali na manga yendi umo, cho uje manga awila mu mbulu ha Litangwa lya Kuhwima? Kuma kamukwata amutundithemo ndi? 12 Cho munu ali na theho kutuvakana manga. Ngechi vene, Lishiko lyetu litutavetha kukwatha munu ha Litangwa lya Kuhwima.” 13 Athinoni Yesu wendekele kuli uje munu ngwendi, “Olola livoko lyove.” Cho wolwele livoko lyendi, cho lyakangukile na kupwa hamo na likwavo. 14 Oloni Vafaliseo vatuhukilemo, cho vatumbile vutumbe vwa kuthsiya Yesu. 15 Omwo Yesu wathzivukile vya vutumbe vwa kumuthsiya, watundile kuje, cho vanu vavangi vamukavele. Cho wakangwithile vaka-kuvinja vavangi, 16 cho wavashikile ngwendi kethi vamuthsimanethe. 17 Echi chinapu kushulitha vije vyendekele Isaya muka-kwimanene ngwendi, 18 “Kengeni, ngamba yange injinangula ou ikeye injathzema, ikeye muka-kunjivwaheleletha. Njikaka Mundthzindthzime wange hali ikeye, cho akambulula vuthunga kuli vaje kethi Vayunda. 19 Kakakala na vimata, nambe kutambeka, nambe kutendeka lijwi lyendi mu vitapalo embwe. 20 Kakapokola lihongo lya kutepama nambe kuthzima mulangi wa kuthsithsivala mu ndeya. Akamona ngechi vuthunga vunahyana vuvi. 21 Cho muli ikeye vanu voshe vaje kethi Vayunda vakaka chinyangavili chavo muli ikeye.”
FEBRUARY 12-18
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | MATEO 14-15
“Kushuka Vanu Vavangi Kupangetha Mavoko a Vanu Vavandondo”
(Mateo 14:16, 17) Yesu wavalekele ngwendi, “Kuvapandele kuya embwe, yeni vene vaneni vyakulya ngechi valye.” 17 Vakevo vendekele nendi ngwavo, “Kutwethi na vyakulya vyeka kuno, kuvanga mikasha ya makende itanu na vithi vavali.”
Kushuka Vanu Vavangi Kupangetha Mavoko a Vanu Vavandondo
2 Omwo Yesu wamwene mbunga ya vanu wavathzivilile ngothzi, cho washangumukile kukangwitha vaje vakele na kuvinja na kuvalongetha vya Vumwene vwa Njambi. Thimbu ya chingwethzi muyetele vandongethi va Yesu vamulekele ngwavo ashandole vanu vakalilandele vya kulya. Oloni wavalekele ngwendi: “Yeni vene vaneni vyakulya ngechi valye.” Awa majwi avathzengethele mu vwongo, mwafwa vakele lika na mikasha itanu ya makende na tuvithi tuvali.
(Mateo 14:18, 19) Cho wendekele navo ngwendi, “Vineneni kuno kuli yange.” 19 Athinoni washikile vanu vatumbame hathi ha mwila, cho watambwile ije mikasha ya makende itanu na vithi vavali, wakengele mwilu, cho wakandelelele kuli Njambi. Wapathzwile ije mikasha ya makende wayanene kuli vandongethi vendi, cho vandongethi vapangethzelele vimbunga vya vanu.
Kushuka Vanu Vavangi Kupangetha Mavoko a Vanu Vavandondo
3 Yesu walingile echi chikomoketho mwafwa ya ngothzi yakele nayo, cho echi chikomoketho chikecho lika chivathoneka mu mikanda yoshe iwana ije yendeka ha viñanda vya Yesu. (Mak 6:35-44; Luk 9:10-17; Yow 6:1-13) Yesu walekele vandongethi vendi vatumbike vanu ha mwila wa kuthzivuluka mu vivunga vyama 50 vamo 100. Hanima ya kulombela wapathzwile ije mikasha ya makende na vithi, cho wayanene “kuli vandongethi vendi, ngechi vapangethzele vivunga vya vanu.” Vanu voshe valile kukuta, cho kwathaleleho na vimo. Achithinganyekeni ngweni: Yesu washukile vanu vavangi kupangetha lika vandongethi vendi vaje vapwile vavandondo.
(Mateo 14:20, 21) Cho voshe valile vakutile. Cho vandongethi vakungulwile vimbathzuvwila vije vyathaleleho vashulithile mitonga likumi na ivali. 21 Cho vanu vaje valile vapwile vanalume 5,000 kujeneka kulavako vanakathzi na vanike.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 14:21 mu nwtsty
vanakathzi na vanike: Mateo lika ikeye walavele kumo na vanakathzi na vanike. Ngechi vanu voshe vaje vashukile Yesu mu kukomoketha vatuvakanene 15,000.
Kushuka Vanu Vavangi Kupangetha Mavoko a Vanu Vavandondo
LINGENI ngwe muli na kumona evi vyuma. (Tandeni Mateo 14:14-21.) Thimbu kanda Pasovala ya 32 C.E. yete, mbunga ya vanalume va kupwa 5,000 na vanakathzi na vanike vanatumbama hamo lika na Yesu na vandongethi mu nganda ya Mbetesainda mu limbo lya ku mukulo wa Ndonga ya Ngalileya.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Mateo 15:7-9) Yeni vaka-chivembulu. Isaya muka-kwimanena wambulwile mwamuvwa vyeni ngwendi, 8 ‘Njambi ngwendi, vanu ava vali na kunjithingimika lika na majwi avo, oloni vimbunge vyavo vili kulyala nange. 9 Chinapu cha ngocho kuli vakevo kunjilemetha, omwo vakevo vali na kulongetha mashiko a vanu ngwe akewo anapu mashiko ange.’”
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 15:7 mu nwtsty
vaka-chivembulu: Lijwi lya hy·po·kri·tesʹ vashangumukile kulipangetha Vangiliki, cho Valoma navo vavatembwininine. Eli lijwi valikundikile ku vaka-kweha vweho vaje vakele na kuthzala vyuma vya kufwika ku vihanga mangana vendeke na majwi akama. Cho vakele na kulipangetha ku munu uje ashweka futithi yendi nambe vithinganyeka vyendi mu kulinga nambe kwendeka vyuma vya makuli. Yesu wendekele vakulunu va vulombelo vwa Vayunda ngwendi vapwa “vaka-chivembulu.”—Mat 6:5, 16.
(Mateo 15:26) Cho wamukumbulwile ngwendi, “Kethi mwamuvwa kwana vyakulya vya vanike ku tutali.”
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 15:26 mu nwtsty
vanike . . . tutali: Mu Lishiko lya Mosesa tutali vavamwene kupwa va kujwala, ngechi kakangi Mbimbiliya inapangetha eli lijwi lya tutali mu ngila yaivi. (Val 11:27 Mat 7:6; Fil 3:2; Kuj 22:15) Oloni ku mukanda wa Mako (7:27) na wa Mateo, Yesu wapangethele lijwi lya “tutali” mu ngila yeka. Ngechi, echi chakumwenako chendekele Yesu chamwethele ngwavo vaje kuvapwile Vayunda vathzemene manene tutali. Ha kwetheketha Vaisalele ku “vanike” na vaje kuvapwile Vayunda ku “tutali,” Yesu wamwethele ngwendi napande tahi kwaka mbunge ku kulongetha Vayunda. Mu vinjuvo muje mwakele vanike na tutali, valivangele kwana vanike vya kulya nga vyathalaho athinoni vane tutali.
Kutanda Mbimbiliya
(Mateo 15:1-20) Athinoni Vafaliseo vamo na valongethi va majwi a Lishiko vethzile kuli Yesu vatundile ku Yelusalema, vamwihwile ngwavo, 2 “Omwo vikajo vandongethi vove vakaleulula vilongetha vya vakukulwila vetu? Omwo vakevo kuvethi kujwela ku mavoko avo omwo valya.” 3 Yesu wavakumbulwile ngwendi, “Cho neni lalo vikajo mukaleulwila mashiko a Njambi ha kukava mwaya vilongetha vyeni? 4 Omwo Njambi wendekele ngwendi, ‘Thingimika isho na vanyoko,’ cho ‘woshe uje athinga ishe nambe vaina vanapande kumuthsiya.’ 5 Oloni yeni mukalongetha ngweni, nga munu ali na chuma chimo chije atha kukwatha nacho ishe nambe vaina, oloni endeka ngwendi, ‘Vije njashakele kumikwatha njinavyana kuli Njambi,’ 6 kapandele kuthingimika ishe. Mu ngila eyi munathzimangana lishiko lya Njambi ngechi mukavangeye vilongetha vyeni. 7 Yeni vaka-chivembulu Isaya muka-kwimanena wambulwile mwamuvwa vyeni ngwendi, 8 ‘Njambi ngwendi vanu ava vali na kunjithingimika lika na majwi avo, oloni vimbunge vyavo vili kulyala nange. 9 Chinapu cha ngocho kuli vakevo kunjilemetha, omwo vakevo vali na kulongetha mashiko a vanu ngwe akewo anapu mashiko ange’” 10 Athinoni Yesu wathanene mbunga ya vanu vaije kuli ikeye, cho wendekele navo ngwendi, “Tolilileni, cho thzivithitheni. 11 Kethi chije chikovela mukanwa ka munu chikecho chimuviyitha embwe, oloni chije chituhuka mu kanwa, chikecho chimuviyitha.” 12 Athinoni vandongethi vendi vethzile kuli ikeye, vendekele nendi ngwavo, “Wathzivuka ngwove Vafaliseo vanaluvala ha vije viwunendekele navo?” 13 Ikeye wavakumbulwile ngwendi, “Vimbuto vyoshe vije Tate wa mwilu kavikunine vakavitukula. 14 Vecheleni, kethi mulinyenge hali vakevo. Vakevo vanapu vantwama va tupuputwa vatwamenena tupuputwa vakwavo. Cho nga kapuputwa atwamenena kapuputwa mukwavo, cho voshe vavali vakawila mu mbulu.” 15 Oloni Petulu wamukumbulwile ngwendi, “Tulumbunwine muchaila chithimo echi.” 16 Cho Yesu wendekele ngwendi, “Kuma neni lalo kumuthzivithitha ndi?” 17 Kuma kumwathzivukile? Chuma choshe chikovela mu kanwa ka munu chikovela lalo mwimo, cho vakachumbila ku shwata 18 Oloni vyuma vije vikatundu mu kanwa vikevyo vije vikatundu ku mbunge. Cho evi vikevyo vene vikaviyitha munu. 19 Omwo mu mbunge ya munu mukemwo mukatundu viyongola vyavivi, vije vimutwamenena ku kuthsiya na kuvupangala na ku vwithzi na kukuvangela na ku makuli na kukufweya. 20 Evi vyoshe vikevyo vikaviyitha munu. Oloni kulya na mavoko a kujeneka kujwela kuvyatha kuviyitha munu.”
FEBRUARY 19-25
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | MATEO 16-17
“Vithinganyeka Vyeya Viuli na Kuthinganyeka?”
(Mateo 16:21, 22) Kutunda ha thimbu ije, Yesu washangumukile kuleka vandongethi vendi ngwendi, “Njinapande kuya ku Yelusalema, na kuyanda manene ku mavoko a vakulunu, na kuli vakulunu va vaka-kukombelela, na kuli valongethi va majwi a Lishiko. Cho vakanjitwala ku kuthsa, oloni omwo kuneti matangwa atatu njikathanguka.” 22 Cho Petulu wamutwalele kwavo lika, cho wamukandele ngwendi, “Havwe Mwene. Njambi achivindike. Echi kuchapandele kulingiwa kuli yove embwe.”
Vanalume Tembwinineni Kilisitu uje wapwa Mutwe
17 Ha thimbu ikwavo lalo, Yesu walekele tupositolo vendi ngwendi napande kuya ku Yelusalema na kukamupaketha kuli ‘vakulunu, na kuli vakulunu va vaka-kukombelela, na kuli valongethi va majwi a Lishiko, na kukamuthsiya, oloni hanima ya matangwa atatu akathanguka.’ Oloni Petulu wamutwalele ku mukulo na kukamukanda ngwendi: “Havwe Mwene. Njambi achivindike. Echi kuchapandele kulingiwa kuli yove embwe.” Majwi endekele Petulu amwethele ngwavo ngothzi yakele nayo yatuvakanethele. Ngechi Yesu wamunangwile. Yesu wamulekele ngwendi: “Tunda kuli yange Satana. Yove unapu uchitanukitho mu ngila yange, omwo viyongola vyove vinapu vya vunu, kethi vya Njambi embwe.”—Mateo 16:21-23.
(Mateo 16:23) Oloni Yesu watengulukile wendekele na Petulu ngwendi, “Tunda kuli yange ove Satana. Yove unapu uchitanukitho mu ngila yange, omwo viyongola vyove vinapu vya vunu, kethi vya Njambi embwe.”
Pweni Vakukengelela Satana Ashaka Kumilehula
16 Satana atha kukwitha nameme vangamba va Yehova va kuhya ku sipilitu. Chakumwenako, achithinganyekeni vyalingiwile omwo Yesu walekele vandongethi vendi vya kuthsa kwendi. Kapositolo Petulu wakele na vithinganyeka vyavivwa, ngechi watwalele Yesu kumukulo na kumuleka ngwendi: “Havwe Mwene. Njambi achivindike. Echi kuchapandele kulingiwa kuli yove embwe.” Yesu wakumbulwile Petulu ngwendi: “Tunda kuli yange ove Satana.” (Mat 16:22, 23) Mwafwa vika Yesu watumbwile Petulu ngwendi “Satana”? Mwafwa Yesu wathzivukile ngwendi ololo athsa na kwana ñombelo ya kupatula na kumwetha ngwendi Satana wapwa muka-makuli. Yesu kapandele kulithzivila ngothzi ha thimbu ije yaikalu mu kuyoya kwendi. Satana washakele kumona Yesu onwa kulinga chithzango cha Ishe.
17 Tuli na kuyoya mu thimbu yaikalu, mwafwa kukotoka kwa kano kaye kuli muyehi. Satana washaka ngwendi kethi tupwe vaka-kukengelela mu kulithzivila ngothzi yetu vavenya na kukala na vithinganyeka vya vaka-kaye. Kutwapandele kukala na vithinganyeka vya chifwa echi, oloni ‘tunapande kupwa va kunyanyama.’ (Mat 24:42) Kutwapandele kutavetha viñanda vya makuli vya Satana vitungumune na kuthinganyeka ngwetu mamanethelelo achili kulako nambe ngwetu kuakeja.
(Mateo 16:24, NWT) Athinoni Yesu wendekele kuli vandongethi vendi ngwendi, “Nga munu ashaka kunjikava, napande kulivyana ikeye vavenya na kwambata chiti chendi cha kuyandethela, cho anjikavangeye.
w06 4/1 23 ¶9
‘Yeni na kupwitha vanu kupwa va ndongethi vambwitikeni’
9 Vika vyalivungila mu kukavangeya mwanja wa Yesu omwo tulinga chithzango cha Njambi? Yesu walekele vandongethi vendi ngwendi: “Nga munu ashaka kunjikava, napande kulivyana ikeye vavenya na kwambata chiti chendi cha kuyandethela, cho anjikavangeye.” (Mat 16:24, NWT) Kuli vyuma vitatu vyendekele Yesu vitunapande kulinga. Cha kulivanga, ‘tunapande kulivyana yetu vavenya,’ kulumbununa kwononoka mashiko a Njambi na kuvyana kulinga vyuma vyavivi. Cha mu chivali, tunapande kwambata ‘chiti cha kuyandethela.’ Mu vithimbu vya Yesu nga vashukika munu ha chiti cha kuyandethela, cho vali na kumuyandetha na kumushaula. Ha kupwa vaka Kilisitu, tunapande kuyanda mwafwa ya muthzimbu wauvwa. (2Ti 1:8) Nameme vanu va mu kaye vanatha kutujola nambe kutuyandetha ngwe muje muvalingilile Kilisitu, kutwapandele kuthzeya nameme ‘kuthziva shwamwa,’ oloni tunapande kupwa va kuvwahelela mwafwa tuthzivuka ngwetu tuli na kuthzumbangeya Njambi. (Hev 12:2) Cha mu chitatu, tunapande kukavangeya Yesu “thimbu yoshe.”—Mya 73:26; 119:44; 145:2.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Mateo 16:18) Cho yange njikuleka lalo ngwange, Yove unapu Petulu, cho ha limanya eli vene hakeho njikatungila chikungulukilo change, cho ndthzili ya vukalo vwa vathsi kuikachihyana.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 16:18 mu nwtsty
Yove unapu Petulu, cho ha limanya eli: Lijwi lya Chingiliki lya peʹtros lyakundama ku vanalume lika. Cho eli lya peʹtra lyakundama ku vanakathzi, oloni oshe alumbununa “limanya” nambe limanya lyakama nambe limanya lya kulijala hathi. Eli lijwi lya Chingiliki lya peʹtros (Petulu) likelyo Yesu walukile Simone. (Yow 1:42) Eli lijwi lya Chingiliki valitumbula lalo ku Mat 7:24, 25; 27:60; Luk 6:48; 8:6; Lom 9:33; 1Kr 10:4; 1Pe 2:8. Petulu kalimwene kupwa limanya haje hapandele kutungila Yesu chikungulukilo, mwafwa ku mukanda wa 1Petulu 2:4-8 wathonekele ngwendi Yesu ikeye uje ivapolofwetele kupwa “limanya lya mu mbango,” uje ivangwile kuli Njambi. Kapositolo Paulu nendi wendekele ngwendi, Yesu ikeye “luvula” na ‘limanya lya ku sipilitu.’ (1Kr 3:11; 10:4) Oloni Yesu wendekele vuthunga vene ngwendi: ‘Yove Petulu kulumbununa “Limanya”, cho ha “limanya” eli vene hakeho njikatungila chikungulukilo’ cha vaka-Kilisitu.
chikungulukilo: Eli lijwi lya Chingiliki lya ek·kle·siʹa, lyatunda ha majwi a Chingiliki avali a ek, kulumbununa “hanja,” na ka·leʹo, kulumbununa “kuthana.” Eli lijwi linakundama ku chivunga cha vanu vavanakungulwila hamo mangana valingeko vyuma vimo. (Kengeni Mukoloko Wa Manzwi Aitusisizwe Mwa Bibele) Mu ñanda eyi, Yesu mwendekele “mamanya akuyoya” haje havanatungu ‘njuvo ya ku sipilitu,’ walumbunwine chikungulukilo cha vaka-Kilisitu. (1Pe 2:4, 5) Mbimbiliya ya Chingiliki ya Septuagint inapangetha lijwi lya kulifwa neli lya Chihevelu lya “chikungulukilo” lije lilumbununa vanu va Njambi. (Kwi 23:3; 31:30) Ku Vil 7:38, Vaisailele vaje vatundile mu Ingito vavatumbwile ngwavo ‘chikungulukilo.’ Mu ngila imo lika vaje ‘vavanathana kutunda mu lithuthulungu’ na ‘kuvanena mu cheke chendi,’ na vaje ‘vavanangula mu kaye’ vakevo vanapu “chikungulukilo cha Njambi.”—1Pe 2:9; Yow 15:19; 1Kr 1:2.
(Mateo 16:19) Njikakwana mathapi a Vumwene vwa mwilu, cho nkala chuma chiukakuta hano hathi, na mwilu vakachikuta lalo, cho nkala chuma chiwukathzitula hano hathi, na mwilu vakachithzitula lalo.”
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 16:19 mu nwtsty
Mathapi a Vumwene vwa Njambi vwa Mwilu: Mu Mbimbiliya vanu vavakele na kwana mathapi ipwe mu mavoko nambe mu chimona vakele na moko. (1Mi 9:26, 27; Isa 22:20-22) Ngechi eli lijwi lya “mathapi” lyemanenene moko na vipangi. Petulu wapangethele awa “mathapi” avamwanene mu kushokolwela Vayunda (Vil 2:22-41), Vasamaliya (Vil 8:14-17), na vaje kuvapwile Vayunda (Vil 10:34-38) ngila ya kutambula sipilitu ya Njambi na kukakovela mu Vumwene vwa mwilu.
Kutanda Mbimbiliya
(Mateo 16:1-20) Vafaliseo vamo na Vasanduki vethzile kuli Yesu na kumwetheka, ngechi vene, vamulombele linga avalingile chithzivukitho chije chimwetha ngechi Njambi na mutava. 2 Oloni wavakumbulwile ngwendi, “Omwo litangwa lilauka mukendeka ngweni, ‘Lelo kunaki mukalavanda, omwo lilu livenga.’ 3 Cho lalo ku mutondo mukendeka ngweni, ‘Lelo nyondthzi ili muyehi na kunyoka, omwo mashelwa anathzivuluka.’ Yeni mwatha kutheteka kutonola na ntwima omwo mukenga lilu, oloni kumwatha kuthzivuka vya vithimbu nambe muvinalumbunukila vithzivukitho evi. 4 Yeni vanu va muyati wauvi vaka-kujeneka kukulahela. Yeni mwihula lika ngechi njimileke chithzivukitho ndi? Embwe. Kuvanga chithzivukitho cha Yona lika.” Ngechi vene, wavathethzele waile. 5 Omwo vandongethi vajavukilile muthambwa ku mutambela weka wa Lishali, vevalele kwambata makende. 6 Yesu wendekele navo ngwendi, “Nyanyameni, cho linyungeni ku muthima wa Vafaliseo na Vasanduki.” 7 Cho vashangumukile kulikanangana hakati kavo ngwavo, “Ali na kwendeka evi omwo kutwambatele makende.” 8 Oloni Yesu wathzivukile vije vakele na kwendeka, ngechi vene wavehwile ngwendi, “Omwo vikajo muli na kulikanangana hakati keni ngweni kumwambatele makende? Yeni vaka-kukulahela kwakundondo. 9 Kuma na ololo kanda muthzivuke ndi? Kuma yeni kumwatha kwanuka muje njapathzwile mikasha ya makende itanu kuli vaje vanu 5,000 ndi? Mitonga ya vimbathzuvwila ingahi mwashulithile? 10 Nambe ije mikasha ya makende itanu na ivali ya vaje vanu 4,000. Cho mitonga ingahi mwashulithile? 11 Omwo vikajo kumwathzivithithile ngechi yange kunjendekele neni ha mikasha ya makende? Nyanyameni ku muthima wa Vafaliseo na Vasanduki.” 12 Athinoni vandongethi vathzivukile ngwavo kuma kavalekele kunyanyama ku muthima wa kulinga mikasha vya makende, oloni kunyanyama ku vilongetha vya Vafaliseo na Vasanduki. 13 Omwo Yesu waile ku lifuti lya kuyehi na nganda ya Sesaliya, Filipu wehwile vandongethi vendi ngwendi, “Vanu vali na kutumbulu Muna Munu ngwavo ikeye iya?” 14 Cho vamukumbulwile ngwavo, “Vamo vali na kwendeka ngwavo yove Yowano Muka-kumbwitika, veka lalo ngwavo yove Elinja, vakwavo lalo ngwavo yove Njelemiya, nambe yove umo wa vaka-kwimanena.” 15 Wavehwile ngwendi, “Yeni oni munjitumbula ngweni yange iya?” 16 Simoni Petulu wamukumbulwile ngwendi, “Yove wa kuvwavetha, Muna Njambi wa Kuyoya.” 17 Cho Yesu wamukumbulwile ngwendi, “Unavethzika ove Simoni muna Yona omwo vanu kuvachijombolwele kuli yove, oloni kuvanga Tate uje ali mwilu. 18 Cho yange njikuleka lalo ngwange, yove unapu Petulu, cho ha limanya eli vene hakeho njikatungila chikungulukilo change, cho ndthzili ya vukalo vwa vathsi kuikachihyana. 19 Njikakwana mathapi a Vumwene vwa mwilu, cho nkala chuma chiwukakuta hano hathi, na mwilu vakachikuta lalo, cho nkala chuma chiwukathzitula hano hathi, na mwilu vakachithzitula lalo.” 20 Athinoni Yesu wathiñikile vandongethi vendi ngwendi kethi valekeko munu umo ngwavo ikeye Kilisitu wa Kuvwavetha.
FEBRUARY 26–MARCH 4
VITHIMPI VYA THEHO VYA MU LIJWI LYA NJAMBI | MATEO 18-19
“Nyanyameni Mangana Kethi Mutanuke na Kutanwitha Vakweni”
(Mateo 18:6, 7) “Nga munu umo atanganetha mwanike wamundondo ngechi kethi akulahele kuli yange, mwamuvwa munu wa ngachije kumukutiiya limanya lyakama lya kulolela vunga mu mukoshi wendi na kumumbila ha ndthzinga ya mema a kalunga. 7 Kayando ka hano ha kaye omwo hali vyuma vili na kutanukitha ngechi kethi vakulahele. Vyuma evi thimbu yoshe vinapande kulingiwa, oloni kayando ka munu uje avilinga.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 18:6, 7 mu nwtsty
limanya lyakama: Nameme “limanya livakele na kukutiiya chimulu” nambe ngwetu “limanya lyakama lya chimulu.” Kakangi eli limanya lyapwile mamita 1.2 kutwala ha 1.5 mu vwihi, eli limanya lyalemene manene, ngechi kuvanga chimulu lika ikeye wathele kulitengulula.
vyuma vya kutanwitha: Lijwi lya Chingiliki lya skanʹda·lon, livanalumbununa ‘kutanwitha’ lilifwa na mweto. Vamo vakendeka ngwavo vyuma vya kutanwitha vyapwile kachiti ka ku mweto nameme kamusheleveko kuvakele na kukutilila vyakulya. Mu endekethi ikwavo valipangethele kulumbununa chuma choshe choshe chije chitanwitha nambe kuwitha munu. Eli lijwi lyakundamene lalo ku vilinga nambe vifwa vije vilingitha munu ashangumuke kwenda mu ngila yaivi na kulinga vuvi nambe kutanuka. Ku Mateo 18:8, 9, lijwi lya skan·da·liʹzo, livananungula ngwavo “kutanwitha,” linatha kulumbununa lalo ‘kuthsa mu mweto nambe kulinga vuvi.’
mithzimbu ya mu nwtsty
Limanya
Mamanya akulolela vawapangethele ku kutwa vinona na kukamuna olive mangana vawane mathzi. Mamanya amo apwile amandondo, cho vanu vathele kuwatwitha, oloni amo apwile akama manene, cho tuthitu lika vawapangethele. Limanya lya chifwa echi hamo lyalifwile na lije lyakele na kutwitha Samusoni omwo vamukwatele ku Vafilisitiya. (Maako 16:21) Mu Isalele kethi mukemwo lika muvakele na kupangetha tuthitu ku kutwa, oloni na mu Loma mwoshe vakele na kupangetha tuthitu.
Limanya lya Helu Neli lya Kwithi
Limanya lyakama lya kutwitha ngwe eli livanamwetha aha vakele na kulipangetha tuthitu va kufuka va kufwa ngwe vimulu, ava vimulu vakele na kuvapangetha ku kutwa vinona nambe kuthsena olive. Limanya lya kutwitha lya helu lyapwile lya mamita 1.5 mu vwihi, cho vakele na kulithzengulwitha ha limanya lyakama lya kwithi.
(Mateo 18:8, 9) “Cho nga livoko lyove nameme lindi lyove likutanukitha ngechi uthzimbalethe kukulahela kwove, livatuleko ulyumbile kuti. Mwamuvwa kuli yove kukovela mu mwonyo wa myaka yoshe na livoko limo nameme lindi limo kutuvakana kukala navyo vyoshe ngechi vakumbile mu tuhya twa myaka yoshe tuje kutwethi kuthzima. 9 Cho nga lisho lyove likutanukitha ngechi uthzimbalethe kukulahela kwove, lichakuvulemo ulyumbile kuti. Mwamuvwa kuli yove kukovela mu mwonyo wa myaka yoshe na lisho limo kutuvakana kukala na mesho oshe avali ngechi vakumbile mu tuhya twa myaka yoshe tuje kutwethi kuthzima.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 18:9 mu nwtsty
Ngehena: Eli lijwi lyatunda ha lijwi lya Chihevelu lya geh hin·nomʹ, lije lilumbununa “chimbongo cha Hinome,” chije chakele ku kangombe kayambi na ku mbwela ya Yelusalema. (Kengeni Litaba Zeekelizwe B12, mu Bibele ya Toloko ya Lifasi Lelinca. mapa “Jerusalema ni Sibaka Sesiipotolohile.”) Mu thimbu yakele na kuyoya Yesu, omu mu chimbongo vakele na kwenyekelamo mathzilo, ngechi kwendeka ngwetu “Ngehena” kunapande mwafwa eli lijwi limanena kunyongetha.
mukana wa majwi a mu Mbimbiliya a mu nwtstg
Ngehena
Chimbongo cha Hinome, cha ku kangombe kayambi na ku mbwela ya Yelusalema, vachipolofwetele kupwa mutamba wa kumbila vivimbi. (Nje 7:31 Nje 7:32; 19:6) Kukwethi vukaleho vumwetha ngwavo mu Ngehena vakele na kwenyekelamo tuthitu na vanu va kuyoya. Ngechi echi chimbongo cha Hinome kuchimanena mutamba mpundu wa kuyandethela nambe kwenyekelamo vanu. Oloni Yesu na vandongethi vendi vapangethele eli lijwi lya Ngehena kwimanenako “kuthsa kwa mu chivali,” kuje kunapu kunyonga nambe ngwetu kuthsa kuthsililila.—Kuj 20:14; Mat 5:22; 10:28.
(Mateo 18:10) “Kengeni ngechi kethi muyengule umo wa ava vavandondo. Omwo njimileka ngwange, thimbu yoshe tungelo twavo vali mwilu ku mesho a Tate wa mwilu.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 18:10 mu nwtsty
vali mwilu ku mesho a Tate: Nambe ngwetu “vali na lithetha lya kukala na Tate.” Tungelo vakevo lika vatha kumona Njambi, mwafwa vakevo vakala nendi.—Kut 33:20.
w10 11/1 16
Muvakamikwathela Tungelo
Yesu wamwethele ngwendi Tungelo vali na chipangi chakama cha kunyunga vangamba va Njambi. Ngechi omwo Yesu wanangwile vandongethi vendi ha kutanwitha vakwavo, wavalekele ngwendi, “Kengeni ngechi kethi muyengule umo wa ava vavandondo. Omwo njimileka ngwange, thimbu yoshe tungelo twavo vali mwilu ku mesho a Tate wa mwilu.” (Mateo 18:10) Yesu kalumbunwine ngwendi umo na umo wa vandongethi vendi ali na kangelo uje akamunyungilila. Oloni Yesu wamwethele ngwendi tungelo va Njambi vathzema na kwaka mbunge umo na umo wa vangamba va Njambi.
Kutondethetha Vithimpi vya Theho
(Mateo 18:21, 22) Athinoni Petulu wethzile kuli Yesu wamwihwile ngwendi, “Mwene, nga mukwetu anga achinjivulumwina, vithimbu vingahijo njikamuthambetha? Vithimbu vitanu na vivali ndi?” 22 Yesu wamukumbulwile ngwendi: “Kunjikuleke ngwange vithimbu vitanu na vivali embwe, oloni vithimbu makumi atanu na avali na vithimbu vitanu na vivali.
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 18:22 mu nwtsty
vithimbu 77: Nameme “vithimbu makumi atanu na avali na vithimbu vitanu na vivali.” Eyi endekethi ivanalumbununa kutunda mu Chingiliki ya “70 taimisi 7” inatha kupwa “70 pulasi 7” ije itwana (77) nameme “70 taimisi 7” ije itwana (490). Eyi endekethi lalo tuiwana mu Mbimbiliya ya Chihevelu ya Septuagint ku mukanda wa Kushangumuka 4:24. Nameme vanu vakathzivithitha ou mukanda mu kulithethzathethza, kwilukila ilukila nambala 7 kwimanena “thimbu yoshe,” nameme “kujeneka mamanethelelo.” Yesu mwalekele Petulu ngwendi napande kukonekela vanu vithimbu vya kupwa 77 kethi vithimbu 7 lika, walumbunwine ngwendi vandongethi vendi vanapande kutwalelelaho kukonekela. Oloni mukanda wa Yoma 86b mu Mbimbiliya ya Babylonian Talmud unendeka ngwawo: “Nga munu alinga vuvi lwa kulivanga na lwa mu chivali na lwa mu chitatu, cho vamuthambethe, oloni nga alinga vuvi lwa mu chiwana kuvapandele kumuthambetha.”
(Mateo 19:7) Vafaliseo vamwihwile ngwavo, “Omwo vikajo Mosesa washikile lishiko hali munalume lya kwana munakathzi wendi mukanda wa kuthsiya vulo na kumukondola?”
viñanda vitukwatha kuthzivithitha Mat 19:7 mu nwtsty
mukanda wa kukondola: Nameme “mukanda wa kuthsiya vulo.” Lishiko lya mwethele ngwavo munalume uje ashaka kukondola munakathzi wendi wapandele kumwana mukanda wa kuthsiya vulo na kuthimutwiya na vakulunu. Kulinga ngocho kwanene uje munalume thimbu ya kuthinganyekethetha ha chuma chashakele kulinga. Eli lishiko lyakwathele vanu vajeneke kuthzambwila kulikondola, cho lalo lyanyungililile vanakathzi. (Kwi 24:1) Oloni vantwama va mu vulombelo va mu thimbu ya Yesu vatavethele kulikondola mu vwathi vwathi. Josephus muka-kulilongetha vya kuthañalu uje wayoyele mu chita cha myaka cha kulivanga, uje lalo wakondwele munakathzi wendi wendekele ngwendi: “Munalume atha kukondola munakathzi wendi nameme ha kamulonga kakandondo lika (cho vanalume vavangi vakalingi ngocho).”
mithzimbu ya mu nwtsty
Mukanda wa Kuthsiya Vulo
Ou mukanda wa kuthsiya vulo wa mu Chiaramaic, vauthonekele mu 71 nambe mu 72 C.E. Vauwanene ku kunto ya Wadi Murabbaat, ha nunda ya Mambo ya Yunda. Aha ha mukanda vathonekeleho ngwavo mu mwaka wa vu 6, omwo Vayunda vakele na kulwa, Joseph muna Naqsan wakondwele munakathzi wendi Miriam muna Jonathan uje wayoyele mu nganda ya Masada.
Kutanda Mbimbiliya
(Mateo 18:18-35) “Mwa vuthunga njimileka ngwange, vyuma vyoshe vimukakuta hano hathi, na mwilu vakavikuta lalo, cho vyuma vyoshe vimukathzitula hano hathi, vakavithzitula lalo mwilu. 19 “Cho njimileka lalo ngwange, nga mu vuvali vweni hano hathi mulithzivathana ha chuma choshe choshe chimukalomba, vakamilingilacho kuli Tate wa mwilu. 20 Omwo kuje kunakungulukila vanu vavali nameme vatatu mu lithzina lyange, nange lalo njili hakati kavo.” 21 Athinoni Petulu wethzile kuli Yesu wamwihwile ngwendi, “Mwene, nga mukwetu anga achinjivulumwina, vithimbu vingahijo njikamuthambetha? Vithimbu vitanu na vivali ndi?” 22 Yesu wamukumbulwile ngwendi, “Kunjikuleka ngwange vithimbu vitanu na vivali embwe, oloni vithimbu makumi atanu na avali na vithimbu vitanu na vivali, 23 ngechi vene, Vumwene vwa mwilu vunapu ngwe umo mwene washakele kwilula makongo a vangamba vendi. 24 Omwo washangumukile kulinga ngechi, umo uje watambwile likongo lya vimbongo vya kupwa 1,000 000 vamunenele kuli ikeye. 25 Ngamba uje kafwetele likongo lyendi, ngechi vene, mwene wamushikile ngechi vamulandethe apwe ndungo, na munakathzi wendi, na vana vendi, na vyuma vyoshe vije vyakele navyo, ngechi afwete makongo endi. 26 Ngechi vene, uje ngamba wathsikamene hathi ku mesho a mwene wendekele ngwendi, ‘Achinjivandameneko tahi, cho njikakufwetela vyuma vyoshe.’ 27 Cho mwene wamuthzivilile mema ku mbunge, ngechi vene, wamuthambethele aje makongo endi, cho wamwechelele. 28 “Oloni ngamba uje vene omwo watuhukile waliwanene na mukwavo uje wakele na likongo lyalindondo kuli ikeye. Wamukwatele, cho washangumukile kumutikinya ha mulivu na kumuleka ngwendi, ‘Fweta likongo lyove. 29 Ngechi vene, uje mukwavo ngamba wawile hathi wamulambelelele ngwendi, ‘Achinjivandameneko tahi, cho njikakufweta vyuma vyoshe.’ 30 Oloni wavyanene, cho wamutwalele na kumwaka mu kamenga noho nafwete lije likongo. 31 Omwo vaje vakwavo vangamba vamwene chije chalingiwile, vathzivile manene kuvavala ku vimbunge, cho vaile na kwambulula kuli mwene vyoshe vije vyalingiwile. 32 Ngechi vene, uje mwene wathanene uje ngamba ngechi aije, cho wendekele kuli ikeye ngwendi, ‘Yove u ngamba wamuvi. Yange njakuthambethele likongo lyove lyoshe liwatambwile kuli yange, omwo yove wanjilombele kukuthambetha. 33 Cho yove kuwatha kuthzivilako mukweni mema ku mbunge ngwe munjinakuthzivilile mema ku mbunge yange ndi?’ 34 Cho uje mwene waluvalele manene, wamwakele mu kamenga kuli vaka-kuyandetha noho wafwetele makongo endi oshe.” 35 Cho Yesu wamanethele kwendeka ngwendi, “Mukemwo mwakalinga Tate wa mwilu ku munu woshe, nga kuwuthambetha mukweni na mbunge yove yoshe.”