Nobiembrë

Tyäˈädë kyaj yëˈë tˈandijy ko Abrahán kyaj nety yˈokjukyˈatanë. Yëˈë yˈandijpy ko jotkujkë nety nyayjawëty ko tpawinmay wiˈix të jyukyˈaty. Pes nuˈun jyukyˈajty xëmë jëjpˈam tpëjtaky nyaymyayëdët mëdë Jyobaa. Biiblyë jyënaˈany ko Abrahán “tamë naty tˈawixy ja käjpn mët ja potsy ëjxë mëkpë, diˈibë Dios tyuknibëjtakë es yajkoj” (Eb. 11:10). Okpawinmay wiˈix jantsy jotkujk nyayjawëyaˈanyëty ko nety jyukyˈaty mä ja lugäärë tsujpë ets ko mbäät niˈigyë dyajkëktëkë ja nyaymyayë mëdë Jyobaa. Jantsy jotkujk nyayjawëyaˈanyëty ko tnijawët wiˈixë Dios mëduumbëty të pyudëkëdë ja yˈijxpajtën nuˈun të nyaxy kanäk mil jëmëjt. Nan nyijawëyaampy ko mëjwiin kajaa ojts nyikejy ko ja yˈuˈunk tjayaˈoogany mä ja kopk (Eb. 11:19). Ets ko extëm nyayjäˈäwë, pudëjkë miyonkˈamë jäˈäy parë tjaygyukëdët wiˈixë Jyobaa nyayjäˈäwë ko tkëyajkyë yˈUˈunk parë tkuˈoogëdë naxwinyëdë jäˈäy (Fwank 3:16). w16.02 1:15, 16

Ja tuk pëky mä mbäät nyajnigëxëˈkëm ko yëˈë nbuwäˈkëmë Jyobaa, ja ko niduˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajnëjkxypyë jëjpˈamˈäjtën mä tuˈukmujkën xytyuˈunëm axëëk. Ja rey Saúl yëˈë netyë Dios yajtuunëp, per axtë ja yˈuˈunk axëëk ojts ttuny. Kyaj tjaygyujkë tiko Jonatán mëk ttsekyë David. Pääty ko Jonatán tjapudëkëyanyë David, jantsy tukjotˈambëjkë ja tyeety axtë yajwëˈëmë axëëk mayjyaˈay wyindum. Perë Jonatán duˈunyëm twingutsëˈkë ja tyeety, kyaj tmastutyë Jyobaa ets ni David diˈibë netyë Dios të wyinˈixyëty parë tyunët rey jam Israel (1 Sam. 20:31-41). Yëˈë mëjjäˈäytyëjk diˈib tuundëp mä tuˈukmujkën, jyatuundëbë mëjääw parë oy dyajnayjawëyäˈändë ja myëguˈuktëjk. Per kom pokyjyaˈay yajpäättë, mbäät näˈäty tëgatsy tjaygyukëdë ko jam tii nduˈunëm (1 Sam. 1:13-17). Pën ja näˈä axëëk xyajnayjäˈäwëm o xytyuˈunëm, nˈokpuwäˈkëm xëmë Jyobaa. w16.02 3:14, 15

Ta näägë ënäˈktëjk diˈib jënandëp ko të nyaywyandäˈägëdë mä Jyobaa, per ko kyajnëm yajpäättë listë parë nyëbattët. Pënaty duˈun jënandëp kyaj tjaygyukëdë tidën yˈandijpy nnaywyandakëm mä Jyobaa ets nnëbajtëm. Ko mnaywyandäˈägëdët, yëˈë yˈandijpy ko xyˈanëëmëdë Jyobaa ko mmëdunaampy winë xëëw winë tiempë. Ets ko mnëbatët, yëˈë parë niˈamukë jäˈäy tnijawët ko mijts të Jyobaa xytyukëdëkë mjukyˈäjtën. Pääty mä mganëbetynyëm, tsojkëp xyjaygyukët tidën yˈandijpy ko mnaywyandäˈägëdët mä Dios. Ko mnaywyandaˈagyëty mä Jyobaa, duˈun extëmxyëp xyˈanëëmë: “Desde tyam mijts mjaˈäjtypyë njukyˈäjtënëts”. Yëˈë mdukwandakypy ko xëmë xymyëdunäˈäny ets ko yëˈë jëjpˈam mbëjtäˈägaampy mä mjukyˈäjtën. Pääty, ko tuˈugë jäˈäy nyaywyandaˈagyëty kyaj yˈoynyatiijëty (Mat. 5:33). w16.03 1:14, 15

Pablo yajtuun extëmë ijxpajtën tuˈugë niniˈkx këbäjk parë tnimaytyaky ko niduˈuk niduˈugë Dios mëduumbë mbäät tyuny parë ja tuˈukmujkën yˈitët tuˈugyë ets tpanëjkxtëdë Jesus, diˈib nyigëbäjkˈäjtypy ja tuˈukmujkën. Pablo jyënany ko tuˈugë niniˈkx këbäjk, tuˈugyë yˈijtäˈäy mët ko tam mä tyëjy yˈotsy (Éfes. 4:16). Pääty, ¿tixyëp mbäät niˈamukë nduˈunëm parë ja tuˈukmujkën yˈitët tuˈugyë? Jesus, yëˈë të ttuknipëkyë mëjjäˈäytyëjk parë xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm, ets tsyejpy nwingutsëˈkëm ets nduˈunëm extëm xyˈanmäˈäyëm (Eb. 13:7, 17). Näˈäty, tsiptakp duˈun nduˈunëm, pääty oy ko nˈanmäˈäyëmë Jyobaa parë xypyudëjkëm. Pes xypyudëkëyäˈänëm mëdë myëjääw parë nmëmëdoˈowëm ti xytyimtukˈanaˈamëmë mëjjäˈäytyëjk. Pën ijtëm yujy tudaˈaky ets pën nmëmëdoˈowëm ja mëjjäˈäytyëjk, ta nëjkx nyajpatëm tuˈugyë mët niˈamukë nmëguˈukˈäjtëm ets ntsojkëm niˈigyë tuˈuk tuˈugë xëëw. w16.03 3:8, 9

Näägë ënäˈktëjk kyaj tyääk tyeety tyukniˈˈijxëdë desde mutsknëm parë niˈigyë tmëdundëdë Jyobaa. Ets ninäˈä jëjpˈam tkapëjtaktë Diosë tyuunk (Mat. 10:24). Pääty oy ko tuˈugë mëjjäˈäy tjuudëdë tiempë parë mët ja nmëguˈukˈäjtëm mnaymyaaybyëkëdët diˈib tyukniˈˈixëyaampy wiˈix tijaty yajtuny mä ja tuˈukmujkën ets tˈanëëmët ko mbäät mëjwiin kajaa tyuny. Ta net ttukwingugäjpxë tekstë diˈib yajwinmayëdëp tidën yˈandijpy ko ojts nyaywyandaˈagyëty mä Jyobaa (Ecl. 5:4; Is. 6:8; Mat. 6:24, 33; Luk. 9:57-62; 1 Kor. 15:58; 2 Kor. 5:15; 13:5). Mbäät xyjotjäˈtë ko xyajtëwët: “Ko mnaywyandakë mä Jyobaa, ¿ti mdukwandak? ¿Wiˈixëdaa nyayjäˈäwë ko mnëbejty?” (Prov. 27:11). “¿Wiˈixë Satanás nyayjäˈäwë?” (1 Peed. 5:8). Jëjpˈam etsë mëjjäˈäytyëjk tkäjpxëdë duˈumbë tekstë, pes mbäät mëjwiin kajaa yajwinmayëty ja nmëguˈukˈäjtëm ets tjotjäˈtë. w15 15/4 2:9, 11

¿Tiko näˈätyë Jyobaa kyaj tsojk tˈatsoowëmbityë nuˈkxtakën? Parë njaygyujkëm, nˈokjamyajtsëm ko Biiblyë jyënaˈany ko Jyobaa yëˈë nDeetyˈäjtëm ets ko ëtsäjtëm xyˈuˈunkˈäjtëm (Sal. 103:13). Tuˈugë uˈunkteety kyaj xëmë tmoˈoyë yˈuˈunk yˈënäˈk tijaty amdoowëp. Ets pën myoopy, kyaj tsojk tmoˈoy. Nan nyijäˈäwëp ko ja yˈuˈunk näjxp pojënë tsyojkën. Ets nan yˈijxypy pën mbäät yˈaxëktunyëty ti yˈamdoopy o pën mbäät yˈaxëktunyëtyë wiinkpë. Koxyëp xëmë tmoˈoy tijaty amdoowëp, taxyëp jeˈeyë yajtuumbëˈaty. Per ja uˈunkteety nyijäˈäwëp tijaty yajtëgoyˈajtypy ja yˈuˈunk ets nan nyijäˈäwëp näˈä mbäät tmoˈoy. Nanduˈun jyaty mëdë Jyobaa, yëˈë xytsyojkëm ets nyijäˈäwëp tijaty nyajtëgoyˈäjtëm ets näˈä mbäät xymyoˈoyëm. Pääty, oy ko nmaˈkxtujkëm ets nˈijxëm wiˈixë Jyobaa tˈatsoowëmbity ja nuˈkxtakën (Is. 29:16; 45:9). w15 15/4 4:6, 7

Wingon yˈijnë ja kutëgoˈoyën, päätyë Satanás kyaj ttseky ets nnayaˈijtëm wijy. Yëˈë tsyejpy ets jamë jot winmäˈäny nbëjtakëm mä tijaty jaˈäjtp naxwiiny. Tsyejpy nwinmäˈäyëm ko kyaj nyaminy ja kutëgoˈoyën o ko ninäˈä kyajäˈtäˈäny. Perë tyäˈädë kyaj tyëyˈäjtënëty. Nˈoknayaˈijtëm wijy ets nˈokjamyajtsëm xëmë ko yëˈë ndukjukyˈäjtëm ja tiempë diˈib jëjpkëxanëp (Mat. 16:22, 23; 24:42). Satanás nan tsyejpy ets nwinmäˈäyëm ko Jyobaa kyaj xytsyojkëm ets ko ninäˈä xykyapokymyaˈkxäˈänëm. Perë tyäˈädë nan kyaj tyëyˈäjtënëty. Biiblyë jyënaˈany: “Dios tyiimpy extëm pyaatyëty; kyaj tjäˈäytyëgoyët diˈibë miitsëty oy mduundëp” (Eb. 6:10). Extëm nˈijxëm, Jyobaa yajtsobatypy tukëˈëyë diˈib ndukmëduˈunëm (1 Kor. 15:58). Pënënë Jyobaa kyaj ttseky ets ni tkapokymyaˈkxäˈäny, yëˈë Satanás. Pääty nˈoknaygyuentˈäjtëm ets kyaj nnaytyukwinˈëˈënëmë Mëjkuˈu. w15 15/5 1:16-19

Abrahán nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa kyuytyuumbyë wyandakën, pääty yˈijty seguurë ko tukëˈëyë tijaty wyandakypy kyuytyunaampy mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Komë Abrahán myëbëjk tijatyë Jyobaa tukwandakë, ta xëmë ttuuny tijaty tukˈanaˈamë. Extëm nˈokpëjtakëm, myastut ja jyëën tyëjk jam Ur ets ninäˈä kyatsënääytyaknbëjky mä tuˈugë käjpn. Nyijäˈäwëbë nety ko nituˈugë käjpn kyaˈitäˈäny winë xëëw mët ko ja yˈanaˈambëtëjk kyaj tmëdundë Jyobaa (Jos. 24:2). Abrahán yˈawijx “ja käjpn mët ja potsy ëjxë mëkpë, diˈibë Dios tyuknibëjtakë es yajkoj” (Eb. 11:10). Nan yˈawijx jyëjpˈijx jyäˈtët ja tiempë mä Jyobaa yˈanaˈamët yä Naxwiiny. Abel, Enoc, Noé, Abrahán etsë wiinkpë Dios mëduumbëty myëbëjktë ko mbäädë oˈkpë jyukypyëktë ets yˈawijxtë jyukyˈatäˈändë mä ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën, diˈib myëdäjtypy “ja potsy ëjxë mëkpë”. Ko tpawinmääytyë tyäˈädë kunuˈkxën, ta niˈigyë kyëktëjkëdë ja myëbëjkënë mä Jyobaa (Eb. 11:15, 16). w15 15/5 3:8, 9

Ko Jesus jyukyˈajty yä Naxwiiny mëjwiin kajaa ttuunyë miläägrë. Ko ngäjpxëm mä Biiblyë tijaty tyuun, ta niˈigyë kyëktëkëyaˈanyë mëbëjkën (Mat. 9:35; Luk. 9:11). Jyobaa yëˈë Jesus myooyë mëkˈäjtën, päätyë apostëlë Pablo jyënany: “Kristë dëˈën ja Diosë myëkˈäjtën”. Per ¿ti xytyukniˈˈijxëm ko Jesus ttuunyë miläägrë? Apostëlë Pedro ojts jyënaˈany ko Jesus tyuun “ja mëjˈäjtën” (Apos. 2:22). ¿Ti xytyukniˈˈijxëm tijaty tyuun? Ko yëˈë diˈib tyunaampy ko nety yˈaneˈemy tuk mil jëmëjt, mëjwiin kajaa ttunäˈänyë miläägrë diˈib niˈamukë jäˈäy tyukˈoyˈataampy. Ko Jesus ttuunyë miläägrë, nan yëˈë xytyukniˈˈijxëm wiˈix jyaˈayˈaty ets wiˈix jyaˈayˈatyë Jyobaa. w15 15/6 1:1, 2

Jesus nyijäˈäwëbë nety ko ja toxytyëjk yëˈë Jyobaa të yaˈˈagëdaˈagyëty, pääty tˈanmääy: “Të mˈagëdaˈaky mët ko të xymyëbeky. Nëjx yajxon”. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Jesus tsyojkë jäˈäy diˈib pëjk ijxëdëp (Mar. 5:34). Mëjwiin kajaa xyjotkujkmoˈoyëm ko nnijäˈäwëm ko Jesus mëk ttsekyë naxwinyëdë jäˈäy, ets niˈigyë pënaty pëjk ijxëp. Tim tëgatsyë Satanás, yëˈë tsyejpy ets nmëbëjkëm ko kyaj ntsobatëm ets ko kyaj pën xytsyojkëm. Per ko Jesus ttuunyë miläägrë, yëˈë xytyukˈijxëm ko xymyëmäˈäy xymyëdäjëm ets ko xypyudëkëyäˈänëm mä nbatëmë jotmay. Mëjwiin kajaa nmëjjäˈäwëm ko nmëdäjtëm tuˈugë rey etsë saserdotë diˈib mëk xytsyojkëm (Eb. 4:15). Pën kyajnëm jeky nbäˈämˈijtëm, waˈan tsyiptaˈaky njaygyujkëm wiˈix nyayjawëdë pënaty jeky kujk päˈämˈijnëdëp. Per mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jesus, pes oy ninäˈä kyapäˈämbejty, jyaygyujkë wiˈix nyayjäˈäwëdë pënaty pëjk ijxëdëp ets pyaˈˈayoow (1 Peed. 3:8). w15 15/6 2:11, 12

Mëjwiin kajaa nmëjjäˈäwëm ko nˈixyˈäjtëmë Jyobaa ets ko ndukˈijtëmë kyäjpn “diˈib mënëjkxëdëbë xyëëw” (Hech. 15:14, TNM; Is. 43:10). Pääty ko Jyobaa nˈanmäˈäyëm: “Waˈanë mxëëw twäˈätsy”, yëˈë duˈun ntsojkëm ets wäˈäts yˈitëdë xyëëw (Mat. 6:9, TNM). Nan nˈanmäˈäyëm ets xypyudëjkëm parë kyaj nyajpëtsëˈëmëmë ääw ayuk diˈib axëëk o nduˈunëm ti diˈib axëëk yajwëˈëmëdëp. Kyaj nˈadëˈëtsäˈänëm extëm yˈadëtstë nääk ja Dios mëduumbë mä primer siiglë diˈib kyaj tkuytyuundë tijaty kyäjpxwäˈkxtë extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyam. Jyobaa ja yajxonë xyëëw dyajwäˈätsäˈäny ko nety dyajkutëgoy niˈamukë pënaty mëtsipˈäjtëp ets kyaj kyupëkëdë extëmë yˈanaˈambë (Ezeq. 38:22, 23). Ta net njëmbitäˈänëm wäˈätsjäˈäy. Ets niˈamukë pënaty jukyˈatandëp tsäjpotm ets yä Naxwiiny, yëˈëyë yˈawdatandëbë Jyobaa ets dyajmëjpëtsëmanëdë xyëëw. Taanëmë “Dios tmëdäjtäˈäyët tëgekyë yˈanaˈamën patkëˈëy”, o ja tuk pëky njënäˈänëm, yëˈë yˈanaˈamaampy niˈamukë pënaty yajpattëp tsäjpotm ets yä Naxwiiny (1 Kor. 15:28). w15 15/6 4:7, 10

Ko mä Escrituras Hebreas jyënaˈany “mäjëts ja ndeky ngëxkapy”, nan yëˈë tuump tyäˈädë ayuk ko yajmaytyaˈaky ja templë diˈib ijty jam Israel (1 Crón. 28:2; Sal. 132:7). Tyäˈädë templë jantsy tsuj ijtyë Jyobaa tˈixy mët ko jam yˈawdatëdë ets myëjkumayëdë pënaty mëduunëdëp (Is. 60:13). Per tyam kyaj nëjkxëm Dios awdäjtpë mä tuˈugë templë extëm ijty ja israelitëty. Tyam nˈawdäjtëmë Dios mä tuˈugë templë diˈibë naxwinyëdë jäˈäy kyaj të tkojy. ¿Ti yˈandijpy? Yëˈë extëmë Dios të ttukniwitsë yˈawdatëdët ja naxwinyëdë jäˈäy ets myëwingonëdët, mët yëˈëgyëjxm ko Jesus ojts xyjuuybyëtsëˈëmëm. ¿Näˈä dyajnaxkëdaky? Mä jëmëjt 29 ko Jesus nyëbejty, ko yajwinˈijxy parë tyunët extëmë Saserdotë Wintsën mä ja templë diˈibë naxwinyëdë jäˈäy kyaj të tkojy (Heb. 9:11, 12, TNM). w15 15/7 1:1-3

Mä tadë tiempë ja mä Jesus tkumayaˈany pënaty të tmëmëdowdë Dios ets ttukumëdowäˈäny pënaty kyaj (Mat. 24:46, 47, 50, 51; 25:19, 28-30). ¿Wiˈix ttunäˈäny? Yëˈë jyënany: “Kots ëj, ja Naxwinyëdë Jäˈäyëtyë Kyudënaabyë, nminët mët niˈigyë mëjˈäjtën es juwëdity mëdëtsë nˈanklësëty, netëts nˈuˈunyët mä unyaaybyajn mäts ëj nyajkutukäˈäny. Nidëgekyë naxwinyëdë jäˈäyëty nyaymyujktäˈäyëdët mä ëjën, esëts nyajnaywyäˈxëdëts niduˈuk extëm ja borreegë kuentˈäjtpë dyajnaywyaˈxyëty ja byorreegë esë tsyiip awiingaty. Nbëjtäˈägëdëts ja borreegë nˈagäˈänytsyoo es ja tsyiibë nˈanäjnytsyoots” (Mat. 25:31-33). Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko Jesus niˈamukë jäˈäy tpayoˈoyaˈany. Pën tuˈugë jäˈäy kyaj të tmëmëdoyë Dios, ta dyajnaxäˈäny extëmë “tsyiibë” ets dyajkutëgoyaˈany winë xëëw. Per diˈib të tmëmëdoyë Dios, ta dyajnaxäˈäny extëmë “borreegë” ets tmoˈoyaˈanyë jukyˈäjtënë winë xëëbë (Mat. 25:46). w15 15/7 2:11, 12

Kyaj wyiˈixëty ko nˈoyˈijxëm ja it lugäär mä të nyaˈk të nbajtëm, ja kostumbrë, ja ayuk diˈib ngäjpxëm ets ko nxuˈkxjäˈäwëm ja käˈäy ukën. Per kyaj mbäät nwinmäˈäyëm ko niˈigyë yˈoyëty ja kostumbrë diˈib nmëdäjtëm, ja ayuk diˈib ngäjpxëm o extëm nwinmäˈäyëm. ¿Tiko? Yëˈko Jyobaa kexy kaˈpxy tijaty të dyajkojy parë ndukxondakëm (Sal. 104:24; Diˈibʉ Jat. 4:11). Pääty kyaj tiko mbäät mëktaˈaky njënäˈänëm ko niˈigyë yˈoyëty extëm tijaty nduˈunëm. Jyobaa tsyejpy ets niˈamukë jäˈäy yˈixyˈatëdët, yˈawdatëdët ets jyukyˈattët winë xëëw (Fwank 3:16; 1 Tim. 2:3, 4). Pääty, oy ko nyaˈˈawatsëmë jot winmäˈäny ets nmëdoowˈijtëm wiˈix ja nmëguˈukˈäjtëm wyinmaytyë mientrës kyaj tkutëjë Diosë yˈanaˈamën. Ko duˈun nduˈunëm, nëjkxëp niˈigyë ndukxondakëmë jukyˈäjtën ets nˈijtëm tuˈugyë mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Mä tyäˈädë artikulo të nˈijxëm ko yëˈëyë mbäät nbuwäˈkëmë Jyobaa ets ja gyobiernë, pääty kyaj nduktëjk ndukwäˈkëm tijatyë naxwinyëdë jäˈäy yajtsiptaktëp, nan njëjpkudijëm ja mëjˈat këjxmˈat ets nan kyaj nduˈunëmë kompetensyë. Nˈokmëjjäˈäwëm ko Jyobaa xytyukniˈˈijxëm parë nnayaˈijtëm tuˈugyë ets nˈijtëm yujy tudaˈaky. w15 15/7 3:17, 18

¿Wiˈix mbäädë Jyobaa ndukˈijxëm ko ntsojkëm? Tuk pëky, ko ndukxondakëm mä ngäjpxwäˈkxëm ja yˈAnaˈam Kyutujkën (Mat. 24:14; 28:19, 20). Ja tuk pëky, ko kyaj nmastutëm oy nyajnäjxëmë amay jotmay diˈib xyˈijxmäjtsëm (Sal. 84:11; Sant. 1:2-5). Jyobaa nyijäˈäwëp ko nwinguwäˈkëmë amay jotmay diˈib mëjwiin kajaa ets xypyudëkëyäˈänëm mët ko mëk xytsyojkëm (Sal. 56:8). Mbäädë Jyobaa ndukˈijxëm ko ntsojkëm. 1) Ko nbawinmäˈäyëm tijaty jantsy oy jantsy tsuj të dyajkojy, 2) ko yajxon nˈëxpëjkëmë Biiblyë, 3) ko xëmë nmënuˈkxtakëm parë niˈigyë nyajkëktëjkëm ja naymyayë, ets 4) ko nwinmäˈäyëm nuˈun tsyobääty ko ojts nyajjuuybyëtsëˈëmëm (1 Fwank 2:1, 2). Pën nduˈunëm duˈun, ta nˈijtëm seguurë ko Jyobaa xytsyojkëm ets niˈigyë ntsokäˈänëm tuˈuk tuˈugë xëëw. w15 15/8 1:6, 17, 18

Nan tsokanëbë maˈkxtujkën mä ja jembyë jukyˈäjtën. Nˈokpëjtakëm ko jantsy jotkujk nyayjawëdë ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib të jyukypyëktë ja jyiiky myëguˈuk ets ja myëtnaymyaayëbëty. Ets mijts nan mˈixaampy ja mjiiky mëguˈuk diˈib të yˈooktë, per kyajnëm jyukypyëktë. ¿Ti mdunaampy? ¿Mxondäˈägäämp mët ja mmëguˈuk ets mˈawixäämp maˈkxtujkën myëët? (Rom. 12:15.) Pën tyam maˈkxtujkëm myëët nˈawijxëm etsë Jyobaa tkuytyunët tijaty të twandaˈaky, pes nan nëjkxëp jam nˈawijxëm maˈkxtujkën myëët. Nan tsojkëp nmaˈkxtujkëm ko yajwijtsˈoyët wiˈix tyam yajjaygyukë Biiblyë. ¿Ti tsojkëp nduˈunëm pën kyaj ti yajxon njaygyujkëm? Tsojkëp njuˈtëmë tiempë parë nˈëxpëjkëm ja jembyë ëxpëjkpajn ets nduˈunëmë mëjääw parë ngupëjkëm. Ko duˈun nduˈunëm, ta kyaj nëjkx xytsyiptakxëm mä ja jembyë jukyˈäjtën nyaˈijxëm ja maˈkxtujkën ets ngupëjkëm wiˈixë nety jamë Jyobaa xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm (Prov. 4:18; Fwank 16:12). w15 15/8 3:9, 10

Apostëlë Pablo ojts tˈanëëmë ja Dios mëduumbëty diˈib Éfeso ko mbäät myëjawdë extëmë Kristë. Per tsojkëbë nety nyayaˈitëdët tuˈugyë ets tˈixyˈäjtˈadëˈëtstëdë Jesus (Efes. 4:13, Nuevo Testamento [La Palabra de Dios para Todos], 2000). Ko Pablo tnijäˈäyë ja tuˈukmujkën diˈib Éfeso, tamˈäjtpë nety nimayë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të myëjay ets diˈib jeky kujk Dios mëduundëp. Per nan tamˈäjtpë nety diˈib tsojkëp niˈigyë dyajkëktëkëdët ja nyaymyayë mëdë Dios. Nanduˈun tyam jyaty mä kanäägë tuˈukmujkën, tapˈäjtp nimayë nmëguˈukˈäjtëm diˈib jeky kujk tmëduunëdë Jyobaa, per nan tap diˈib kyajnëm myëjawdë. Extëmë diˈib jëmëjt jëmëjt nëbajttëp milˈam, tsojkëp ttundëdë mëjääw parë jyäˈttët extëmë Dios mëduumbë diˈib të myëjay. Ets mijts, ¿yëˈë tuˈugë Dios mëduumbë diˈib të myëjay? (Kol. 2:6, 7). w15 15/9 1:2, 3

Ko nduˈunëmë ejersisyë mbäät xypyudëjkëm parë oy mëk nyajpatëm. Perë tyäˈädë kyaj yëˈë tˈandijy parë oypyënëty mëët nduˈunëmë ejersisyë. Jaˈko mä Proverbios 13:20 jyënaˈany: “Diˈib näjx tëjkëp mëdë kuwijypyë nanduˈun jyëmbitäˈäny kuwijy, per diˈib näjx tëjkëp mëët diˈib kyaj jyapëtyë jyot wyinmäˈäny axëëk jyatäˈäny”. Extëm yä nˈijxëm, jëjpˈam ets nduˈumoˈoyëm ja jot winmäˈäny mëdë Biiblyë parë nwinˈijxëm tijaty ndukxondäˈägäˈänëm. ¿Ti diˈib mas jëjpˈam parë mijts? ¿Ko mnëjkxët mä tuˈukmujkën, käjpxwäˈkxpë ets xyˈëxpëkëdë Biiblyë? ¿O yëˈë ja xondakën? Jesus yäjk tuˈugë käjpxwijën diˈib mbäät xypyudëjkëm parë nˈijxëm nuˈunën ja tiempë nyajtunäˈänëm mä xondakën. Jyënany: “Ëxtääyˈadëˈëtstë jawyiin ja Anaˈam Kutujkën ets ja tyëyˈäjtën, ets tukëˈëyë tyäˈädë tijaty mˈakˈyajmoˈoytyëp” (Mat. 6:33, TNM). Ko nˈijxëm wiˈix ja tiempë nyajtunäˈänëm, ¿njamyatsäˈänëm extëmë Jesus jyënany? w15 15/9 2:13, 15

Jyobaa ojts tjapudëkëyaˈanyë Caín ko tˈijxy mëjwiin kajaa tyuundëgoyaˈany. Ojts tˈanëëmë ets dyajxaamët ja yˈakë ets dyajtëgatsëdë jyot wyinmäˈäny, pes kunuˈkxanëbë netyë Jyobaa ko duˈun ttunët (Gén. 4:6, 7). Perë Caín kyaj tmëjpëjtaky, pääty mëjwiin kajaa tkuˈayoˈowë (Gén. 4:11-13). Jyobaa nan myooyë käjpxwijënë Baruc, diˈib syekretaaryëˈäjtë Jeremías. Baruc të nety tmëˈanuˈkxë ja Diosë tyuunk mët ko kyaj nety yˈoyëty extëm wyinmay. Päätyë Jyobaa yˈanmääyë ko tsojkëp wyinmääytyëgatsët. Baruc ta duˈun ttuuny ets yëˈë yajnitsokë (Jer. 45:2-5). Jyobaa xyjëjpwijtsëmbijtëm ets xytyuˈumoˈoyëm mët ko xytsyojkëm. Yëˈë xytyukˈawäˈänëm mä mbäät nnayaˈoˈoyëm ko nyajtëgoyˈäjtëm, nan xypyudëjkëm parë mas oy njäˈäyˈäjtëm (Eb. 12:6). Tëëyëp, ojtsë Jyobaa tpudëkë pënaty mëduunëp parë tmëdattëdë oybyë jäˈäyˈäjtën. w15 15/9 4:12, 13

Ja Gabaón jäˈäyëty wijy yajpattë, yˈëxkäjptë ko Jyobaa yëˈë nety nyitsiptuumpy ja israelitëty. Rahab nan yˈëxkäjp ko Jyobaa pyudëjkëbë kyäjpn. Yëˈë kyaj nety yˈisraelitëty, per të nety tmëdoyˈaty wiˈixë Jyobaa dyaˈˈawäˈätspëtsëëmy ja israelitëty jap Egipto. Pääty ko nimajtsk ja käjpn niˈˈijxpë jyäjttë mä tyëjk, ta tˈanmääy ko myëbëjkypyë nety ko Jyobaa pyudëkëyäˈänëdë parë tjaˈabëktët ja nax käjpn. Rahab myëbëjk ko Jyobaa yajtsoˈoganëp mëdë fyamilyë. Pyëjtak ja mëbëjkënë mä Jyobaa, oyë nety tjanijawë ko axtë mbäät tkuˈoogë (Jos. 2:9-13; 4:23, 24). Tyäˈädë jäˈäyëty ets nimayë wiinkpë diˈib yajmaytyaktëp mä Biiblyë yˈëxkäjptë ko Dios pyudëjkëp pënaty mëduunëp. Tyam, nan ta nimayë Dios mëduumbë diˈib yˈëxkäjptëp ko Dios pudëjkëdëp, ets ëtsäjtëm yëˈë nbanëjkxäˈänëmë yˈijxpajtën. ¿Wiˈix tyam mbäät nˈijxëm ja Jyobaa “kyëˈë” o ko yëˈë xypyudëjkëm? Ko yajxon nˈixyˈäjtëm, ta mbäät nˈijxëm ja “kyëˈë” ko nnijäˈäwëm wiˈix yëˈë jyaˈayˈaty ets wiˈix tijaty ttuny. w15 15/10 1:6, 7, 9

Jesus duˈun ijty tjawë Marta extëmë oybyë myëtnaymyaayëbë ets mëk ijty ttseky. Perë Jesus nan mëk ttsejky ets twintsëˈkë ja wiinkpë toxytyëjkëty. Extëm nˈokpëjtakëm, nan tsyojkë María, jatuˈugë Lázaro myëgaˈax, ets nan mëk ttsejky ja tyääk, María (Fwank 19:25-27). Per ¿tiko Jesus ttsejky ja Marta? Jesus mëk ttsejky ja Marta mët ko jantsy oyjyaˈay ets mëk tuumbë jäˈäy, per diˈib mas tyuktsojk, yëˈë ko tmëdäjty mëk ja mëbëjkën. Marta ijt seguurë ko Jesus yëˈë ja Mesías diˈibë nety të yajwandaˈaky ets myëbëjk tukëˈëyë tijaty tukniˈˈijxë (Fwank 11:21-27). Perë Marta nan pokyjyaˈay yajpaty ets nan tëgooy. Extëm ko tëgokë Jesus ojts nyinëjkxëdë mä tyëjk, ta Marta ttukjotˈambëjkyë María ets tˈanmääyë Jesus: “Wintsën, ¿kyaj xyˈixy ko yëˈë Mariië xytyukmëˈixëts naytyuˈugë tyäˈädë tuunk tëgekyë? Anëëmë esëts xypyudëkët” (Luk. 10:38-42). w15 15/10 3:1, 2

Ko nbawinmäˈäyëm këkpäädë Jyobaa mëdë Jesus, nan xypyudëjkëm parë nmëduunˈadëtsëm agujk jotkujk. Etsë tyäˈädë jotkujkˈäjtën, ta ndukninäjxëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets pënaty ndukmëtmaytyakëmë Diosë yˈayuk. Ko nbawinmäˈäyëm këkpäät ko Jyobaa tkejxyë yˈUˈunk parë ojts xykyuˈoˈkëm, ta nbëjkëmë kuentë ko mëjwiin kajaa tsyobääty ko nnaymyaˈayëm mëdë Dios (Rom. 3:24). Mark, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Sudáfrica, ja tëgëk jëmëjt yˈijty pujxndëgoty mët ko tmëdunyë Jyobaa. Yëˈë jyënaˈany: “Ko këkpäät tijaty nbawinmäˈäyëm mbäät nˈijxkijpxyëm extëm ko muum nëjkxëm mä kyaj nˈixyˈäjtëm. Ko mas tijaty nbawinmäˈäyëm, ta niˈigyë tijaty nnijäˈäwëm mä Jyobaa. Kojëts näˈäty nnayjawëty nˈëxtëkëwäˈägäˈäny o jamëts tii nmëmay nmëdäjy, tajëts ngajpxy tuk pëky mä Biiblyë ets njuutyëtsë tiempë parëts nbawinmay. Yëˈëjëts diˈib xypyudëjkëp parëts oy nnayjawëty”. w15 15/10 4:15

Tukmëtmaytyäˈäk ja mˈuˈunk diˈib yaˈkpëtsëëmp tiko tijaty xytyunäˈäny o tiko xyajnaxkëdaˈaky tuˈugë anaˈamën, net kyaj tsyiptakxëdët tmëmëdowdët. Barry, tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib Sudáfrica, ja të dyajˈyeeky nimäjtaxkë yˈënäˈk. Yëˈë jyënaˈany: “Ënäˈktëjk diˈib yaˈkpëtsëëmp, niˈigyë ttukˈijxpattë tyääk tyeety ko tpëktë kuentë ko tam tiko tijaty ttunäˈändë ets kyaj jyeˈeyëty mët ko tmëdattë kutujkën”. Jamyats ko ja mˈuˈunk kyaj nyekymyutskëty. Yëˈë ogäˈän jyajtypy dyajˈyoˈoyëdë jyot wyinmäˈäny ets twinˈixët këˈëm ti tyunaampy. Barry nanduˈun tnimaytyaˈaky ko patˈyaaktëjk tsojkëp jawyiin dyajˈyoˈoytyëdë jyot wyinmäˈäny ko ti ttunäˈändët ets kyaj alokë tijaty ttundët. Pääty it yujy tudaˈaky ets këdii tii xykyuyuˈutsy mä mˈuˈunk mˈënäˈk. Net tpanëjkxtëdë mˈijxpajtën ets tpëktëdë kuentë ko mwingutsëˈkëp ets ko duˈun xyˈixy extëmë mëjjäˈäy mëˈˈënäˈkpë. w15 15/11 2:11

Taaˈäjtp miyonkˈamë nmëguˈukˈäjtëm abëtsemy nyaxwinyëdë diˈib nanduˈun myëduundëbë Jyobaa. ¿Wiˈix mbäät mëët nˈijtëm? (Rom. 12:10.) Apostëlë Pedro nanduˈun jyënany ko pën nmëmëdoˈowëm “ja tëyˈäjtën”, ta amumduˈukjot ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm extëmxyëp tukaˈaxpëm. Nanduˈun tˈanmääy ja Dios mëduumbëty: “Waˈan tˈity nan niˈigyë tsojkën mä miitsëty” (1 Peed. 1:22; 4:8). Abëtsemy nyaxwinyëdë kyaj jyaˈˈatyë wiinkpë relijyonk extëmë njaˈäjtëm. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Jaˈko ntsojkëm amumduˈukjotë nmëguˈukˈäjtëm, nan ntsojkëmë Jyobaa ets nmëmëdoˈowëmë yˈanaˈamën. Ets xypyudëjkëm mëdë myëjääw, pes yëˈë diˈib niˈigyë mëkˈäjtënë myëdäjtypy. Tyäˈädë mëjääw yëˈë diˈib xypyudëjkëm parë tuˈugyë nyajpatëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm abëtsemy nyaxwinyëdë (1 Fwank 4:20, 21). w15 15/11 4:8, 9

Jyobaa kyaj xytyukˈaguanëˈäjtëm ets njäjtëm tuˈugë ayuk parë yëˈë nˈixyˈäjtëm ets nnijäˈäwëm tijaty wyandakypy (Diˈibʉ Jat. 7:9, 10). Jantsy kanäägë ayuk jyaajëty diˈib ngäjpxëm, per kyaj yëˈë Jyobaa yajtuˈuˈadukyëty parë xymyëgäjpxëm. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Yëˈko mä Biiblyë yajkujäˈäyë tuˈuk majtskë ayuk extëmë nety ja Jesus kyajpxy (Mat. 27:46; Mar. 5:41). Jyobaa yëˈë naytyuknipëjkë parë ja Jesus yˈääw yˈayuk yajkujayët ets yajkäjpxnaxët mä ayuk grieegë, ets ok mä kanäägë ayuk. Ets mët ko ja israelitëty ets ja Jesusë yˈëxpëjkpëty xëmë tjääynyäjxtë ja Diosë yˈAyuk, ta kyaj yˈadëgooy. Ja maybyë kopyë yëˈë diˈibë net tuun parë yajkäjpxnäjxy mä kanäägë ayuk. Ko nyajxy naa 400 jëmëjt mä Jesus të yˈoˈknë, ta tuˈugë ëxpëkyjyaˈay diˈib xyëˈäjt Juan Crisóstomo jyënany ko tijatyë Jesus tukniˈˈijxë të nety yajkäjpxnaxy mä kanäägë ayuk, diˈib yajkäjpxp Siria, Egipto, India, Persia ets Etiopía. w15 15/12 1:10, 11

Pën kyaj nwinmäˈäyëm näˈä ngäjpxëm, mbäät ja jäˈäy kyaj tjaygyukë o kyaj tkupëky ti ndukmëtmaytyakëm. Extëm nˈokpëjtakëm, marsë 2011 nyajxy tuˈugë mëk ujx ets kyuyaˈpë mejny diˈib yajwindëgooytyaay kanäägë siudad jap Japón. Jaa jäˈäy yˈoˈktë naxy 15 mil. Mayë nmëguˈukˈäjtëm yˈoˈktë jyiiky myëguˈuk etsë myëtnaymyaayëbëty, ets jyajotkujkmoˈoyandë mëdë Biiblyë ja myëjënbäˈä myëdëjkpäˈä. Per pyëjktë kuentë ko kyaj mbäät tnatukmëtmaytyäˈäktë ko oˈkpë jyukypyëkäˈändë. ¿Tiko? Yëˈko mä tadë lugäär, mayë jäˈäy diˈib budistë ets kyaj nëgoo tnijawëdë Biiblyë. Päätyë nmëguˈukˈäjtëm jeˈeyë tjotkujkmooytyë jäˈäy ets ttukmëtmaytyaktë tiko axëk njäjt ngëbajtëm. w15 15/12 3:7

Tsojkëp nˈijtëm wijy, pes mbäät näägë jäˈäy xyˈanmäˈäyëm ko myëdäjttëp tuˈugë tratamientë diˈib mbäät xyaˈˈagëdakëm. Ets mbäät duˈun ttundë mët ko jeˈeyë myeenybyäädäˈändë. Mbäät xyˈanmäˈäyëm ko mayë jäˈäy të tˈaxäjëdë tyäˈädë tsooy ets ko të yaˈˈagëdäˈägëdë. Per kyaj yˈoyëty nëgoo ti tsooy njëˈxëm mët ko oy nnayjawëyäˈänëm o parë mas jeky njukyˈatäˈänëm. Pën nnayaˈijtëm wijy, ta nëjkx nnaygyuentˈäjtëm parë kyaj nmëbëjkëm extëm nyaˈˈanmäˈäyëm wiˈix mbäät nnayajtsoybyajtëm, ets mas niˈigyë pën yëˈë xyˈanmäˈäyëmë jäˈäy diˈib kyaj të tniˈëxpëkë tsooy. Pääty, oy ko nnayajtëˈëwëm: “¿Ijtpëts seguurë ko të jäˈäy jyantsy pyudëkëtyë tyäˈädë bitaminë, ääytsyooy ujtstsooy o tijaty të yaˈˈanëëmë tjëˈxët? Ets pën të nääk pyudëkëty, ¿wiˈixëts nnijawë ko nan xypyudëkëyäämbëts? ¿Tsojkëbëts niˈigyë nbayoˈoyët etsëts nyajtëwët tuˈugë doktoor?” (Deut. 17:6). w15 15/12 4:14, 15

Pablo nyijäˈäwëbë nety ko pën njäˈäwëm wiˈixë Jesus të xytsyojkëm, ta niˈigyë ntsokäˈänëm ets nyajmëjpëtsëmäˈänëm. Ko yajxon njaygyujkëm ti Jyobaa të xytyukmëduˈunëm, ta nˈijxëm pën duˈun njukyˈäjtëm extëm mbäädë Jesus myëjpëtsëmy. ¿Wiˈix mbäät nduˈunëm? Tsojkëp nbanëjkxëmë Jesusë yˈijxpajtën jantsy oyˈixyë (1 Ped. 2:21, TNM; 1 Fwank 2:6). Ko nmëmëdoˈowëmë Dios etsë Jesukristë, ta nyajnigëxëˈkëm ko ntsojkëm. Jesus jyënany: “Pën nyijäˈäp es tpaduny yëˈë nˈanaˈamënëts, yaˈijxëp kots xytsyeky. Esë nDeetyëts tsojkëp diˈibëts ëj xytsyojkp” (Fwank 14:21; 1 Fwank 5:3). Pääty nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Wixatyëts tyam nbanëjkxë Jesusë yˈijxpajtën? ¿Jamëts muum xyˈaktëgoyˈäjtxë nnayaˈoyëdët?”. Jëjpˈam ets duˈun nnayajtëˈëwëm, mët ko mä tyäˈädë tiempë xytyuktunäˈänëmë naxwinyëdë jäˈäy tijaty yëˈë tyuundëp (Rom. 12:2). w16.01 2:7-9

¿Mjäˈäwëp ko tim wiink xytyukxondaˈaky mä mˈëwaˈkxy mgäjpxwaˈkxy? ¿Mjantsy tyukxondakypy xyˈëxpëkëdë Biiblyë “axtë ja këkpë nimëjääbë wyinmäˈäny ja Dios”? (1 Kor. 2:10.) ¿Të xyˈixy wiˈix tim tëgatsyë Jyobaa të mbudëkëty mä mˈëwaˈkxy mgäjpxwaˈkxy? ¿Mdunaampy mët tukëˈëyë mjot mëjääw ti Dios tsyejpy? ¿Mëk xytsyekyë nmëguˈukˈäjtëm ets mjäˈäwëp ko mnikëjxmˈäjtypy xypyudëkëdët parë tmëdundëdë Jyobaa? ¿Të xyˈixy wiˈixë Dios jantsy kanäkˈok mbudëkëty mä mjukyˈäjtën? Pën akˈoy xyˈatsoowëmbity, ¿yëˈë yaˈijxëp ko mijts jam mnëjkxäˈäny tsäjpotm? Kyaj, jaˈko mbäät niˈamukë Dios mëduumbë duˈun nyayjawëdë, oy kyanëjkxäˈändë jam tsäjpotm. Jyobaa mbäät dyajtunyë myëjääw parë niˈamukë xypyudëjkëm, oy njukyˈatäˈänëm jam tsäjpotm o yä Naxwiiny. Pën mijts jam tyam mnayajtëyëty pën të Dios mwoyëty tsäjpotm, yëˈë yˈandijpy ko kyaj të myajwoy. Mët ko pënaty të yajwowdë, kyaj nyayajtëwëdë pën të yajwowdë o kyaj. w16.01 3:14, 15

Jesus mëjwiin kajaa ojts ttukxondaˈaky ko mëdë Tyeety tyuuny, pes yajkoj tijaty ets nyijäˈäwëbë nety ko tsojkëbë tyeety. ¿Ets ëtsäjtëm? ¿Nan mbäät duˈun nnayjäˈäwëm? Jesus jyënany ko agujk jotkujk nnayjäˈäwëm ko ti nˈyäjkëm ets nanduˈun ko ti nyajmoˈoyëm (Apos. 20:35). Ko ojts nyajtukniˈˈijxëm ja tëyˈäjtën jantsy jotkujk ojts nnayjäˈäwëm. Per nanduˈun nnayjäˈäwëm ko wiinkpë ndukniˈˈijxëm, pes jantsy jotkujk nyayjawëdë ko tjaygyukëdë ja tëyˈäjtënë diˈib miimp mä Biiblyë ets ko ogäˈän tˈixyˈattë Dios. Ko nˈijxëm wiˈixë jäˈäy dyajtëgatstë jyot wyinmäˈäny etsë jyukyˈäjtën, ¿këdii jantsy jotkujk nnayjäˈäwëm? Pääty jëjpˈam ets ngäjpxwäˈkxëm, pes mbäädë jäˈäy nyaymyëˈoybyëkëdë mëdë Dios ets jyukyˈattët winë xëëw (2 Kor. 5:20). ¿Jaˈäjtpëdaa wiinkpë tuunk diˈib mbäät jantsy jotkujk xyajnayjäˈäwëm? w16.01 5:6, 7