Agostë

Ja fes Gedeón mët ja syoldäädëtëjk tuk tsuˈumë nety kujk tsyiptundë ets të jyantsy yˈanuˈkxëtyaˈaytyë. Ja nety kujk tpaboˈoytyë ja myëtsipëty naa 32 kilometrë. Pääty, oyë nety ja Gedeón mëdë jyaˈay të jyaˈˈanuˈkxëdë, pyanëjkxˈadëtstë ja myëtsip axtë ko tmëmadaktë (Juec. 7:22; 8:4, 10, 28). Tyam, nan mëk ntsiptuˈunëm ets anuˈkxëm. Pes yëˈë mëët ntsiptuˈunëmë Satanás, jyaˈay ets tijaty xyyajtëgoyäˈänëm mët ko nbokyjyaˈayˈäjtëm. Ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib jeky kujk tsyiptuunëdë ets të kanäkˈok myadäˈäktë mët ko Jyobaa pyudëkëdë. Per mbäät näˈäty nˈanuˈkxëm mët ko jeky kujk ntsiptuˈunëm ets jeky kujk nˈawijxënë ja kutëgoˈoyën. Tëyˈäjtën ko kyajnëm nmadakëm, pesë Jesus jyënany ko mä ja tiempë jyëjpkëxanë, nyajnaxäˈänëm mëk ja jotmay ets axtë yajtëytyunäˈänëm. Per nan ojts tnigajpxy ko pën kyaj nˈëxtëkëwäˈkëm, nëjkxëp nmadakëm mä tyäˈädë tsip (Luk. 21:19). w16.04 2:1, 2

Mä reunyonk yëˈë nˈëxpëjkëmë Biiblyë ets nnijäˈäwëm ti Jyobaa tsyojkypy ets nduˈunëm (Is. 30:20, 21). Axtë näägë jäˈäy diˈib kyaj Tyestiigëty diˈib nëjkxtëp reunyonk, pyëjktëbë kuentë ko Jyobaa yëˈë diˈib xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm (1 Kor. 14:23-25). Komë Jyobaa yëˈë yajtuumbyë myëjääw parë xytyuˈumoˈoyëm mä nduˈukmujkëm, pääty tijaty jap yajtukniˈˈijxëm jam tsyoony mä yëˈë. Ets ko nyajpatëm reunyonk, ta nmëdoˈowëm wiˈixë Jyobaa xyˈanmäˈäyëm ets nˈijxëm nuˈunën xytsyojkëm, duˈun niˈigyë nmëwingoˈonëm. ¿Pën nyëˈëmoopy tyuˈumoopy mäjaty nduˈukmujkëm? Yëˈë Jesus, yëˈë jyënany: “Mä nimajtsk o nidëgëëk mnaymyukëdë [...] jamëts ëj nˈity kujkˈam mä miitsëty” (Mat. 18:20). Biiblyë nanduˈun jyënaˈany ko Jesus yajpääty “kujkˈääy” mäjaty nduˈukmujkëm, diˈib yˈandijpy ko yëˈë tyuˈumoopy (Diˈibʉ Jat. 1:20–2:1). Seguurë nˈijtëm ko Jyobaa mëdë Jesus yajpatp mët ëtsäjtëm mä reunyonk ets xyjotmëkmoˈoyëm. ¿Wiˈixëdaa Jyobaa nyayjyawëty ko mˈixyëty xytyunyë mëjääw parë xymyëwingonäˈäny mëdë yˈUˈunk? w16.04 3:13, 14

Mä tuˈugë reunyonk sosial tamë nety yajpäättë nimajtskë nmëguˈukˈäjtëmë yetyëjkpë, ko jyajty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëmë toxytyëjkpë ets ojts kyäjpxpoˈkxëdë. Per niduˈuk kyaj tˈoyjäˈäwë extëm ojts yajkäjpxpoˈkxy. Pääty ko ojts nyëjkxnë ja nmëguˈukˈäjtëmë toxytyëjkpë, ta ojts tˈëbääty tkäjpxpääty. Ta jatuˈukpë myëguˈuk tyukjamyajtsë ko tadë nmëguˈukˈäjtëm ja nety kujk tmëdunyë Jyobaa 40 jëmëjt, oy kanäägë jotmay të twinguwäˈägë. Ets tˈanmääy ko ijtp seguurë ko extëm të kyäjpxpoˈkxyëty kyaj yëˈëjëty ko axëëk yajnayjawëyaˈanyëty. Ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib axëëk nnayjäˈäwë, ta waanë wyinmääy ets jyënany: “Tëyˈäjtën extëm mjënäˈäny”. Ta tjäˈäytyëgooy ti nety të tyuny të jyatyëty. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë tyäˈädë ijxpajtën? Ko pën axëëk xyyajnayjäˈäwëm, ëtsäjtëm xypyatëm ets nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm. Pën nmëdäjtëm ja tsojkën, ta nbokymyaˈkxëm (Prov. 10:12, 1 Peed. 4:8). Jyobaa jantsy oy tˈixy ko nbokymyaˈkxëm ja nmëguˈukˈäjtëm (Prov. 19:11). Pääty ko jatëgok pën wiˈix xyˈanmäˈäyëm o xytyuˈunëm, nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Mbäädëts nbokymyeˈkxy etsëts njäˈäytyëgoy wiˈixëts të xytyuny? ¿Oyëdaa kots nmëjpëjtäˈägët?”. w16.05 1:8, 9

¿Pënaty tyam kyäjpxwäˈkxtëbë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën? Yëˈëyë Jyobaa tyestiigëty. ¿Tiko nˈijtëm seguurë? Myëduˈuk, yëˈko yëˈë kyäjpxwäˈkxtëp diˈibë Jesus nanduˈun ojts tkäjpxwaˈkxy: ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën. Myëmajtsk, yëˈko duˈun ngäjpxwäˈkxëm extëmë Jesus: nˈëxtäˈäyëm ja jäˈäy. Myëdëgëëk, yëˈko ntsojkëmë Jyobaa etsë jäˈäy extëmë Jesus. Myëmäjtaxk, yëˈko tyäˈädë tuunk të niˈigyë jyantsy kyajaajë, pes käjpxwäˈkxëm mä tukëˈëyë nasionk ets kanäk ayuk. Ets myëmëgoxk, yëˈko duˈunyëm ngäjpxwäˈkxäˈänëm axtë ko myinët ja kutëgoˈoyën. Mëjwiin kajaa yˈoyëty tijatyë Jyobaa kyäjpn tyuumpy parë tkäjpxwäˈkxtë ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën mä tyäˈädë tiempë jyëjpkëxanë. ¿Tidaa xypyudëjkëm parë duˈun nduˈunëm? Apostëlë Pablo tˈatsoowëmbity extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyam. Pääty nˈokˈamdoˈowëmë Jyobaa jot mëjääw parë niˈigyë ngäjpxwäˈkxˈadëtsëm (2 Tim. 4:5). w16.05 2:17, 18

Këˈëm mbäät nwinˈijxëm pën nmëmëdowäˈänëmë Jyobaa o kyaj. Ets ko nmëmëdoˈowëm ets nduˈunëm ti yëˈë tsyojkypy, ta ndukˈijxëm ko ntsojkëm ets ko jotkujk nyajnayjawëyäˈänëm. Satanás duˈun jyënaˈany ko Jyobaa kyaj tmëdatyë madakën parë xyˈanaˈamëm. Per ko nmëmëdoˈowëmë Jyobaa, ta nyajnigëxëˈkëm ko ngupëjkëm parë yëˈë xyˈanaˈamëm. Ets mbäät nˈijtëm seguurë ko nDeetyˈäjtëm mëjwiin kajaa dyajtsobääty ko nduˈunëmë mëjääw parë nmëmëdoˈowëm (Job 2:3-5; Prov. 27:11). Parë Jyobaa xytyukjotkëdakëm, tsojkëp nduˈunëmë mëjääw parë njëjpkudijëm tijaty xyyajtëgoyäˈänëm. Per koxyëp yëˈë xypyudëjkëm, kyajxyëp nëgoo xytsyiptakxëm ets kyajxyëp mbäät nyajnigëxëˈkëm pën njantsy myëmëdoˈowëm ets pën ngupëjkëm parë xyˈanaˈamëm. Jyobaa xyˈanmäˈäyëm ets nduˈunëmë mëjääw parë nmëdäjtëmë oybyë jäˈäyˈäjtën extëm yëˈë (Kol. 3:12; 2 Peed. 1:5-7). Nan yˈawijxypy ets mëk ndënäˈäyëm parë njëjwijtsëmbijtëm ja jot winmäˈäny ets wiˈix nnayjäˈäwëm (Rom. 8:5). Pën nduˈunëmë mëjääw parë nnayajtëgäjtsëm, nëjkxëp agujk jotkujk nnayjäˈäwëm. w16.05 4:12, 13

Duˈun extëm tuˈugë oybyë tuˈtspojtspë nyijäˈäwëp wiˈix yˈixëty ja moˈonts, nanduˈunë Jyobaa diˈib xypyojtsëm, xyˈixyˈäjtëm yajxon. Nyijäˈäwëp tijaty xyyajtëgoyäˈänëm, nuˈunën tijaty nmëmadakëm ets wiˈix kujk nnayaˈoˈoyëm. Pääty ko xypyojtsëm nyijäˈäwëp wiˈix nyaˈijx nyajpatëm (Sal. 103:13, 14). Ko nwinmäˈäyëm ti Jesus tyuun ko ja yˈëxpëjkpëty tyëgooytyë, ta njaygyujkëm wiˈixë Jyobaa xyˈijxëm. Kanäkˈok dyajtsiptaktë pën diˈib mas mëj ijtp. Koxyëbë nety jam nyajpatëm, ¿wiˈixxyëp ojts nwinmäˈäyëm? ¿Ojtsxyëp njënäˈänëm ko duˈun yëˈëjëty extëmë moˈonts diˈib tsip yajpotsëp? Jesus kyaj duˈun tˈijxy ja yˈëxpëjkpëty, nyijäˈäwëbë nety ko mbäät tpudëkë parë nyayaˈoyëdët. Myooyë käjpxwijën maˈkxtujkën myëët ets tsuj yajxon, nan myooy tuˈugë oybyë ijxpajtën parë yˈittët yujy tudaˈaky (Mar. 9:33-37; 10:37, 41-45; Luk. 22:24-27). Ko Jesus jyukypyejky, ta ja apostëlëtëjk ojts tˈaxäjëdë Diosë myëjääw ets kyaj ojts tnekymyëmay tnekymyëdäjtë pën diˈib mas mëj ijtp. Niˈigyë ja jyot wyinmäˈäny tpëjtaktë mä ja tuunk diˈib yajtukˈanaˈamdë (Apos. 5:42). w16.06 1:10

Jyobaa yëˈëyë tukpäjkë Diosë tëyˈäjtënbë, kyaj jyaˈˈatyë wiinkpë extëm yëˈë (2 Sam. 7:22). Pääty ko Moisés jyënany “yëˈëyë tuˈugë Jyobaa”, yëˈë parë ttukjamyejtsy ja israelitëty ko yëˈëyë mbäät tˈawdattë. Kyaj tˈawdattët kanäägë dios extëm yˈadëˈëtstë ja wiink nax wiink käjpn, diˈib myëbëjktëp ko ja diosëty myëdäjttëbë mëjääw parë tijaty tˈanaˈamdët. Extëm nˈokpëjtakëm, ja Egipto jäˈäyëty yëˈë ijty yˈawdäjttëbë Ra, diˈib diosˈäjtp mä Xëëw; Nut, diˈib diosˈäjtp mä tsäjp; Geb, diˈib diosˈäjtp mä Naxwinyëdë etsë Hapi, diˈib diosˈäjtp mä ja nëë diˈib xyëwˈäjtypy Nilo. Nan yˈawdäjttëp ijtyë jëyujk animal. Per ko Jyobaa tkejxy ja mäjkpë ayoˈon, ta dyaˈijxë ko yëˈë diˈib niˈigyë ja mëjääw myëdäjtypy ets kyaj dyuˈunëty ja may diosëty. Ja Canaán jäˈäyëty, yëˈë ijty mas mëj yajnäjxtëp ja dios Baal. Tmëbëktë ko tyäˈädë dios yëˈë yajjukyˈäjtëdëp, ets ko nan yëˈë diosˈäjtp tsäjpotm, mä nëë tuu ets ko jyantsy myëkpojtuˈuy. Ets mä kanääk ja it lugäär tmëbëktë ijty ko Baal yëˈë ijxˈijt kuentˈäjtëdëp (Núm. 25:3). Per ja Israelitëty tsojkëbë nety tjamyatstët ko diˈib Diosˈäjttëp, yëˈë ja “Diosë tëyˈäjtënbë”, diˈib tukpäjk, “yëˈëyë tuˈugë Jyobaa” (Deut. 4:35, 39). w16.06 3:4, 5

Jesusë yˈijxpajtën, yëˈë xytyukniˈˈijxëm ets ninäˈä ngamastutëmë Jyobaa mëdë kyäjpn. Taaˈäjtp kanäk pëky tiko kyaj mbäät nmastutëm. Pes nˈijxëm wiˈixë Jyobaa xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm mä tyäˈädë tiempë diˈib jëjpkëxanëp. Xypyudëjkëm parë abëtsemy nyaxwinyëdë ngäjpxwäˈkxëm ja tëyˈäjtën, ets ëtsäjtëm jeˈeyë diˈib duˈun nduˈunëm. Ets mët ko Dios xyyaˈëxpëjkëm, ta tuˈugyë nnayaˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets agujk jotkujk. Mä Isaías 65:14 ojtsë Jyobaa tnaskäjpxë wiˈix yajpäädäˈänyë kyäjpn: “¡Okˈixtë! Pënatyëts xymyëduump jantsy xondäˈägandëp mët ko oy ja jyot kyorasoon yajpäättë”. Jantsy jotkujk nyajpatëm mët ko Jyobaa xytyuˈumoˈoyëm ets xypyudëjkëm parë nduˈunëm diˈib oy. Satanásë jyaˈay kyaj jyotkujkˈattë ets nitii tkaˈˈawix tkajëjpˈixtë mä tiempë myiny kyëdaˈaky. Pääty kyaj yˈoyëty nbokymyoˈoyëmë Jyobaa mëdë kyäjpn ko niduˈuk nimajtskë nmëguˈukˈäjtëm tyëgoytyët. Niˈigyë mbäät nmëjˈoˈkpajtëm mä Jyobaa ets nbanëjkxëm wiˈix xytyuˈumoˈoyëm. w16.06 4:10-12

Jam Jerusalén ets mä wiinkpë nax käjpn, jamˈäjtp ijty ja yetyëjkëty diˈib kyuentˈäjttëp ja käjpn. Këjxmaty ijty ja käjpnë nyabots parë kyaj ja myëtsip nyidëkëdët. Extëm yajnimaytyäˈäktë tyäˈädë yetyëjkëty diˈib kuentˈäjttëp, mbäät mëjwiin kajaa tijaty xytyukniˈˈijxëm. Jam ijty këjxm tyanëdë mä ja käjpnë nyabots parë ttukˈijxëtyaˈaytyë ja nax käjpn. Etsë wiinkpë yëˈë ijty kyuentˈäjttëp ja käjpndëjkˈääw. Niˈamukë tyäˈädë kuentˈäjtpë, tsojkëbë nety nyayaˈitëdët wijy xëëny koots. Ets ko ijty tˈixtë ko ta myiny ja myëtsipëty, ta ttukˈawanëdë ja nax käjpn (Is. 62:6). Nyijäˈäwëdëbë nety ko jantsy jëjpˈam yˈittët wijy kejy ets tˈixtët tijaty tuun jäjtëp. Pes pën kyaj duˈun ttundë, mbäädë nety mayë jäˈäy yˈooktë (Ezeq. 33:6). Tuˈugë historiador diˈib xyëwˈäjtypy Josefo, tkujäˈäyë ko manäjxtë nääk ja käjpnguentˈäjtpë. Pääty ja romanë jäˈäy tyëjkëdë, dyajtoybyëjktë ja templë ets dyajkutëgooytyë ja siudad. Duˈunën jyëjpkëjxy ja mëk ayoˈon diˈibë nety ninäˈänëm duˈun tkayajnaxtë ja judiyëtëjk. w16.07 2:2, 7, 8

Mët ko Jyobaa dyaˈixyëty ja pyaˈˈayoˈowën diˈib kyaj xyjanitëjkëm, mbäät nˈaxäjëm kanäk pëkyë kunuˈkxën. Per mët ko xytyim paˈˈayoˈowën, kyaj net yëˈë ndukäjpxëm parë nbokytyuˈunëm, extëm nääk yˈadëtstë ja tiempë mä jyukyˈäjttë ja tim jawyiimbë Jesusë yˈëxpëjkpëty. Nääk duˈun ojts jyënäˈändë ko nety pyokytyundë: “Dios myayˈäjtëngyëjxm nyajpojpëmaˈxëm” (Juud. 4). Waˈan wyinmääytyë ko mbäät pyokytyundë, ets ok ta Jyobaa pyokymyaˈkxëdët. Axtë ojtsë wiinkpë Dios mëduumbë tjayajpokytyunäˈändë extëm yëˈëjëty. Pënaty tyam duˈun adëtstëp “kyaj tmëjˈixtë ja Espiritë Santë diˈibë yajmiimpy ja Diosë tsyojkën mä ja jäˈäyëty” (Eb. 10:29). Mä tyäˈädë tiempë, të Satanás twinˈëëny näägë Dios mëduumbë parë wyinmaytyët ko mbäät pyokytyundë etsë Jyobaa pyokymyaˈkxkojënët. Jantsy tëyˈäjtën ko Jyobaa ijtp listë parë tpokymyaˈkxäˈäny pënaty jodëmbijttëp, per nan yˈawijxypy ets mëk njëjpkuwäˈkëm ja axëëkpë tsojkën diˈib xyyajtuundëgoyäˈänëm. w16.07 3:16, 17

Ko kasäädë jäˈäy yaˈˈajääywyäˈkxtë ets kyaj mët ko niduˈuk të tyuundëgoy mëdë wiinkpë, kyaj mbäät pyëjktëgatsy. Këˈëm mbäät ja kasäädë jäˈäy twinmay pën pyokymyaˈkxaampy ja jyamyëët, extëm ttuuny ja kugajpxy Oseas ko ja kyudëjk Gómer myëdëgooyë. Jyobaa nan ojts tpokymyeˈkxy ja israelitëty ko jyodëmbijttë (Os. 3:1-5). Taa ja tuk pëky, pën tuˈugë kasäädë jäˈäy të tnijawë ko të ja jyamyëët myëdëgoyëty, per yëˈë ta jatëgok mëët tsyëënë, yëˈë nety yˈandijpy ko të tpokymyeˈkxy. Ets kyaj mbäädë Biiblyë tnekytyukwäˈkpety parë yaˈˈajääywyäˈkxtët. Ko Jesus jyënäändääy extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyam, ta net ojts tmaytyaˈagyë naytyuˈuktëjk diˈibë “Dios të myoˈoyëty ja myadakën” ets yˈittët naytyuˈuk, jyënany: “Pën mbäät tkupeky yëˈë ayuk diˈibëts të ngajxy, waˈan tkupeky” (Mat. 19:10-12). Ta mayë Dios mëduumbë diˈib itandëp naytyuˈuk parë aduˈuk tmëdunäˈändë Jyobaa ets nitii kyaˈˈanäjxtukëdët. ¡Nˈokmëjkumäˈäyëmë duˈumbë naytyuˈuktëjk! w16.08 1:15, 16

Ënäˈktëjk oy mëk yajpäättë ets myëdäjtëbë jot mëjääw parë kanäk pëky ttunët ja Diosë tyuunk (Prov. 20:29). Extëm nääk diˈib tuundëp Betel, jam tyundë mä kyojˈyë ëxpëjkpajn. Nan taaˈäjtp nimayë ënäˈktëjk diˈib nëjkxtëp mä yajkojy o mä yˈaˈoyë ja Diosë tyëjk. Nan ta wiinkpë diˈib nayˈawäˈänëdëp parë tpudëkëyäˈändë nmëguˈukˈäjtëm mä tijaty të yˈayoˈonbëjtaˈaky. Ets nan ta nimay diˈib tuundëp prekursoor, tjattë wiink ayuk o nyëjkxtë wiink lugäär mä tyëgoyˈatyë käjpxwäˈkxpë. Niduˈuk diˈib jyaayë Salmo jyënany: “Jawëdë ets ixtë ko Jyobaa oyjyaˈay”. Ets yˈakjënany: “Pënaty yˈëxtääytyëbë Jyobaa nitii oyˈäjtënë kyatëgoyˈatäˈänxëdë” (Sal. 34:10). Ko nmoˈoyëmë Jyobaa diˈib mas oy, ta nnayjäˈäwëm agujk jotkujk pes nnijäˈäwëm ko tyukjotkëdakypy. Ets yëˈë xykyuentˈatäˈänëm extëm të twandaˈaky. w16.08 3:5, 8

Jyobaa xypyudëkëyäˈänëm ets xymyëjääwmoˈoyäˈänëm mëdë myëjääw (1 Crón. 29:12). Pën nmëmadäˈägäˈänëmë Satanás mëdë jyaˈay, jëjpˈam ets nˈamdoˈowëmë Diosë myëjääw (Sal. 18:39; 1 Kor. 10:13). Jyobaa nan xymyëjääwmoˈoyëm mëdë yˈAyuk, ets mëjwiin kajaa ngukäjpxëm. Nan oy ko nwinmäˈäyëm tijaty njäjtëm mä ëxpëjkpajn tuˈuk tuˈugë poˈo. Ets nan mbäät tyam xypyudëjkëm extëm yaˈˈanmääytyë ja israelitëty ko nety tˈagojëdë ja Diosë tyëjk (Zac. 8:9, 13). Jyobaa nan xymyëjääwmoˈoyëm tyam mä reunyonk, mä asamblee ets mä kanäägë eskuelë diˈibë kyäjpn yajjaˈäjtypy. Tijaty yajtukniˈˈijxëm, xypyudëjkëm parë nguytyuˈunëm tijaty nikëjxmˈäjtëm extëmë Dios mëduumbë (Sal. 119:32). ¿Nˈaxäjëyäˈänëm ja naybyudëkë diˈibë Jyobaa yajkypy ko xytyukniˈˈijxëm? w16.09 1:10, 11

Ja ley diˈibë Moisés yajmooy parë ja israelitëty jyënaˈany ko Jyobaa yˈaxëkˈijxypy ko jäˈäy ttuktëkëdë wit xox diˈib kyaj mëët yaˈëxkapët pën yetyëjk o toxytyëjk (Deut. 22:5). Tyäˈädë Ley yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko Jyobaa kyaj tˈoyˈixyë wit diˈibë yetyëjk yajkëxëˈëgëdëp toxytyëjkën ets ni yëˈë diˈibë toxytyëjk yajkëxëˈëgëdëp yetyëjkën, ets ni yëˈë wit diˈib tsip mëdë jäˈäy yaˈëxkapët pën yetyëjk o toxytyëjk. Biiblyë yajkypyë käjpxwijën diˈib mbäät xypyudëjkëm parë oy nwinˈijxëm wiˈix nnaywyit nnayxyojxëm. Tyäˈädë käjpxwijën niˈamukë mbäät nguytyuˈunëm oy mä ntsënäˈäyëm, oy wiˈix ja kostumbrë nmëdäjtëm ets oy wiˈix yˈixëty ja tiempë, oy yˈanët o xyuxët. Kyaj tyim tsekyëty nyajmoˈoyëm tuˈugë listë diˈibë wit xox mbäät nbëjtakëm ets diˈibë kyaj. Yëˈëyë tsojkëp nbaduˈunëmë Biiblyë kyäjpxwijën parë nnaywyit nnayxyojxëm extëm ntsojkënyëˈäjtëm. w16.09 3:3, 4

Pënaty jyaaytyë Biiblyë yaˈijxëdë jotmëkˈäjtën ets xëmë tijaty tmaytyaktë tëyˈäjtën myëët. Mä tadë tiempë, yëˈëyë ijtyë jäˈäy kyujäˈäyëdëp tijaty oy tyuundëbë nyax kyäjpn etsë yˈanaˈambëtëjk. Per ja Jyobaa kyugajpxyëty kyaj jeˈeyë tkujäˈäyëdë tijaty oy tyuundë ja israelitëty ets ja ryeyëty, nan kyujäˈäyëdë tijaty kyaj oy ttuundë (2 Crón. 16:9, 10; 24:18-22). Axtë kyujäˈäyëdë mä yëˈëjëty tyëgooytyë etsë wiinkpë Dios mëduumbëty (2 Sam. 12:1-14). Ko nasˈijxëm etsë Biiblyë xytyuˈumoˈoyëm mä jukyˈäjtën, ta nˈijxëm ko jantsy oy wyimbëtsëmy, ets xyyaˈijtëm seguurë ko jantsy jamën tsyoony mä Dios (Sal. 19:7-9). Biiblyë të tpudëkë nimayë jäˈäy parë tpëktëdë kuentë ko tijatyë nety myëbëjktëp kyaj tyëyˈäjtënëty (Sal. 115:3-8). Ta jäˈäy diˈib kyaj tmëbëktë Dios ets duˈun tˈixtë ääy ujts, jëyujk animal o tun kopk extëmxyëp diosëty. Wiinkpë jyënäˈändë ko mbäädë naxwinyëdë jäˈäy xymyoˈoyëmë jotkujkˈäjtën. Per ko nˈijxëm tijaty kujk tyuundëp, ta nbëjkëmë kuentë ko kyaj tmëdattë madakën parë dyaˈoyëdët ja amay jotmay diˈib jaˈäjtp Naxwiiny. Yëˈëyë Biiblyë diˈib mbäät xyˈawäˈänëmë oyˈäjtën diˈib miin këdakp (Sal. 146:3, 4). w16.09 4:10, 11

Boaz yajxon dyajnigëxëˈky ko naytyukjotmaytyuunëbë netyë Rut ets ko nan jyaygyujkëp tijaty jotmay wyinguwäˈkëp mët ko jyabyoˈkxyjyaˈayëty. Ojts tˈanëëmë parë mëët tyundët ja toˈoxyˈënäˈkëty diˈib yëˈë yajtuumpy net ja yetyëjkëty kyaj yˈanax yˈamayëdët. Nan myooy ja käˈäy ukën etsë nëë duˈun extëm ja tyuumbëtëjk. Boaz kyaj mayˈäjt wintsëˈkën dyajtëgooy mët përoobë tyäˈädë toxytyëjk diˈib jabyoˈkxyjyaˈay, ets jyotmëkmooy (Rut 2:8-10, 13, 14). Boaz oyjyaˈaytyak mëdë Rut mët ko kyaj nety të tmastuˈuty ja xyakxy, Noemí. Per nan pääty yˈoyjyaˈaytyaky mët ko Rut të nety tmëduuntsondaˈagyë Jyobaa ets të tˈaˈoogë. Ko Boaz yˈoyjyaˈaytyaky mëdë Rut, yëˈë pyanëjkxë Jyobaa yˈijxpajtën diˈib myëdäjtypyë tsojkën ets kyaj myastuˈuty (Rut 2:12, 20; Prov. 19:17). Nanduˈun tyam jyaty, pën oyjyaˈaytyakëm mët “nidëgekyë” jäˈäy, mbäät nbudëjkëm parë tnijawëdët ja tëyˈäjtën ets tpëktëdë kuentë ko mëk tsyokëdë Jyobaa (1 Tim. 2:3, 4). w16.10 1:10-12

Niˈigyë kyëktëkë ja mëbëjkën ko nˈamdoˈowëmë Jyobaa nyaybyudëkë ets nˈijxëm wiˈix tˈatsoowëmbity, ets ko xymyoˈoyëm tijaty mä meerë nyajtëgoyˈäjtëm (1 Fwank 5:14, 15). Pääty nˈokˈamdoˈowˈadëtsëmë Jyobaa myëjääw parë niˈigyë nmëdäjtëmë mëbëjkën (Luk. 11:9, 13). Kyaj mbäät jeˈeyë nmënuˈkxtakëmë Jyobaa parë nˈamdoˈowëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm, nan tsojkëp nmoˈoyëmë dyoskujuyëm ets nmëjkumäˈäyëm tuˈuk tuˈugë xëëw. Pes mëjwiin kajaa tijaty të ttuny (Sal. 40:5). Nan tsojkëp ninuˈkxtakëmë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajpattëp abëtsemy nyaxwinyëdë, extëm pënaty ijttëp pujxndëgoty ets pënaty yajnëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën mä Diosë kyäjpn. Ko nˈijxëm wiˈixë Jyobaa tˈatsoowëmbityë nuˈkxtakën, ta niˈigyë nmëwingoˈonëm ets niˈigyë kyëktëkë ja mëbëjkën (Eb. 13:3, 7). w16.10 3:8, 9

Niˈamukë nuˈun nmëduˈunëmë Dios nasˈijxëm etsë myëjääw xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm. Pääty nmëbëjkëmë yˈAnaˈam Kyutujkën ets nbuwäˈkëm, nan nnaytsyojkëm nixim niyam (Gál. 5:22, 23, TNM). ¿Wiˈixë net wyimbëtsëmy? Pes ko jaa tyam nyajpatëm naxy tuktujk miyonk abëtsemy nyaxwinyëdë, agujk jotkujk nyajpatëm ets tuˈugyë mäjaty nduˈukmujkëm. Tyäˈädë yëˈë yajxon xytyukˈijxëm ko mëbëjkën etsë tsojkën myëdäjtypyë mëkˈäjtën. Tsipxyëp tuˈugyë nyajpatëm koxyëbë Jyobaa xykyapudëjkëm, pääty nitëjkëp nmëjkumäˈäyëm (Is. 55:13). Jyobaa duˈunyëm mayë jäˈäy tpudëkëyaˈany parë myëbëkëdët. Ets pyäädaambyë tiempë mä Naxwinyëdë tyuktukäˈäny mëdë wäˈäts jäˈäy, yˈitäˈändë agujk jotkujk ets tmëjkumayäˈändë Jyobaa winë xëëw winë tiempë. w16.10 4:18, 19

Mëjjäˈäytyëjk yëˈë yajtuundëbë Biiblyë parë xytyuˈumoˈoyëm. Mä primer siiglë, tamˈäjtpë nety näägë Dios mëduumbëty diˈib “tijaty tyuundëp oy wiˈix”, kyaj tyunäˈändë ets jeˈeyë ttuktëk ttukwäˈägëdë diˈib kyaj pyäädëdë. Ja mëjjäˈäytyëjk ojts jyapudëkëdë, per yëˈëjëty kyaj nyayajtëgäjtsëdë. Pablo, ta tˈanmääy ja myëguˈuktëjk wiˈix mbäät nyaygyuentˈatëdë mëdë duˈumbë jäˈäy, jyënany: “[Mˈijxwëˈëmdëp] pënëtyë dëˈën es katë ti mëët xyˈëmuk xykyäjxmuktë”. Jëjpˈamë nety ets kyaj mëdë tyäˈädë jäˈäy nyekytyuˈukmuktët, jeˈeyë ko kyaj duˈun tˈixtët extëmë myëtsip (2 Tes. 3:12-15). Tyam, nanduˈunë mëjjäˈäytyëjk tjapudëkëdë pënaty kyaj tmëmëdowdë Diosë yˈanaˈamën. Extëm nˈokpëjtakëm, pën jam tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tnoobyëˈaty tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj Tyestiigëty, ta tkäjpxwijtë (1 Kor. 7:39). ¿Ti ndunäˈänëm ko dyaktët ja käjpxwijën? Ets ko mä tuˈugë diskursë nnijäˈäwëm pën jam yajmaytyakp, ¿nnaygyuentˈatäˈänëm ets jaayë mëët nduˈukmujkëm ko reunyonk o ko mëët nëjkxëm käjpxwäˈkxpë? Pën nduˈunëm duˈun, nëjkxëp nbudëjkëm parë tpëkëdë kuentë ko kyaj yˈoyëty diˈib tyuumpy ets ko kyaj Jyobaa tkupëky. Ets mbäädë net ok wyinmääytyëgatsy. w16.11 2:13

Mä jëmëjt 33 ko tyuunë ja Pentekostes xëëw, milˈamë jäˈäy tyukkëdakëdë Diosë myëjääw diˈibë nety të tmëbëktë Jesus. Tyäˈädë jäˈäyëty, yëˈë diˈib yajwinˈijxtë “reyëty diˈib tundëp saserdotëty, tuˈugë nasionk diˈib wäˈäts, tuˈugë käjpn diˈib aduˈuk yajjaˈäjtp” (1 Ped. 2:9, 10, TNM). Nuˈun jyukyˈäjttë ja apostëlëtëjk, tsuj yajxon tkuentˈäjttë ja tuˈukmujkën mäjaty yajpaty. Per ko ojts yˈoˈktääynyëdë, ta näägë yetyëjk dyajtëjkëdë tukniˈˈijxën diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty ets yëˈë ojts ttukpanëjkxnëdë ja Jesusë yˈëxpëjkpëty. Tyäˈädë yetyëjkëty niˈigyë tˈoymyëdoowdë tijaty tukniˈˈijxëdë Aristóteles mëdë Platón, pääty yëˈë tyukniˈˈijxëdë en lugäär tyukniˈˈixëdët ja tëyˈäjtën diˈib yajpatp mä Diosë yˈAyuk (2 Tes. 2:6-8). Nimayë tyäˈädë yetyëjkëty mëjë nety yˈittë ets yëˈë yajnëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën mäjaty ja tuˈukmujkën. Ta ogäˈän twinˈijxtë pënaty nyiwintsënˈatëp ja relijyonk, oyë netyë Jesus të jyajënäˈäny ko duˈun niˈamukë nyayjyawëdët tukaˈaxpën (Mat. 23:8). w16.11 4:8

Waˈan tëëyëp ojts tijaty nduˈunëm diˈib axëëk mët ko kyaj nety nnijäˈäwëm wiˈixë Jyobaa wyinmay. Yëˈë ijty xytyuumbëˈäjtëm “ja poky kaytyey” (Rom. 6:19, 20, TNM). Per ko ojts nnijäˈäwëm mä Biiblyë wiˈixë Dios ttsoky ets njukyˈäjtëm, ta ja winmäˈäny ojts nbëjtakëm ko nyajtëgatsäˈänëm ja jukyˈäjtën, ojts nnaywyandakëm mä Dios ets ta ojts nnëbajtëm. Ta ojts nˈawäˈätspëtsëˈëmëm “mä ja poky kaytyey” ets yëˈë net xytyuumbëˈäjtëm “ja tëyˈäjtën” (Rom. 6:17, 18, TNM). Pääty, tsojkëp niduˈuk niduˈuk nwinmäˈäyëm pën naytyukmënëjkxäˈänëm ja axëëkpë tsojkën ets ja axëëkpë jot winmäˈäny, o njëjpkudijëyäˈänëm. Nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Nasˈijxëbëts ets ja axëëkpë tsojkën myëjwiin kyajaajët axtëtsë net xytyuktuunët ja axëkˈäjtën? ¿O pojënëts njëjpkudijë?”. Pën njantsy myëjjäˈäwëm ja Diosë pyaˈˈayoˈowën diˈib kyaj xyjanitëjkëm, ta nduˈunëmë mëjääw parë yëˈë nyajjotkujkˈäjtëm. w16.12 1:11, 12

Dyoskujuyëmë Jyobaa, mbäät njäˈäwëm ja nikˈäjt xeemyˈäjtën mä jot winmäˈäny. Nan mbäät nyajpatëm tuˈugyë ets jotkujk mëdë familyë etsë mëdë wiinkpë Dios mëduumbëty. Per kom niˈamukë pokyjyaˈay nyajpatëm, näˈäty nmëdäjtëmë jotmay mët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, ko duˈun njäjtëm, oy ko nbanëjkxëmë tyäˈädë käjpxwijën diˈibë Jesus yäjk: “Nëjx jawyiin mnayyajtiˈigyëdë mëdë mmëguˈuk” (Mat. 5:24). Nˈokjamyajtsëm ko nmëguˈukˈäjtëm nan yëˈë myëduundëp “ja Dios diˈibë xymyoˈoyëm ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën” (Rom. 15:33; 16:20). Pën nbëjtakëm ja winmäˈäny mä espiritë santë, ta nbäädäˈänëmë agujkˈäjt jotkujkˈäjtën diˈib nimää kyayajpääty: ko oy nˈijtëm mëdë Dios. Isaías ojts tkujayë ko Jyobaa kyuwäˈänaampy pënaty mëbëjkëp amumduˈukjot ets xëmë tmoˈoyaˈany ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën (Is. 26:3; Rom. 5:1). w16.12 2:5, 18, 19

Jyobaa xykyunuˈkxëm tyam, oy njukyˈäjtëm mä jyëjpkëxanë Satanás yˈanaˈamën. ¿Wixaty xykyunuˈkxëm? Ko xymyoˈoyëm jantsy mayë käˈäy ukën diˈib yajpatp mä yˈAyuk ets ko xyyaˈijtëm agujk jotkujk. Ets duˈun extëmë Jesus twandaky, nan të xymyoˈoyëm nimayë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajpattëp abëtsemy nyaxwinyëdë, diˈib xytsyojkëm ets diˈib njäˈäwëm extëmë familyë (Is. 54:13; Mar. 10:29, 30). Dios nan myoobyë nikˈäjt xeemyˈäjtën etsë jotkujkˈäjtën pënaty amumduˈukjot ëxtääyëdëp (Filip. 4:5-7). Mbäät nˈijtëm seguurë ko nˈaxäjëyäˈänëm “diˈibë yëˈë të twandaˈaky” pën nduˈunëm “diˈibë Dios tsyejpy”. Pääty, nˈokˈyajkëktëjkëm niˈigyë ja mëbëjkën ets nˈokmëduˈunëmë Jyobaa nuˈun nmadakëm, net seguurë nˈijtëm ko yëˈë xykyumayäˈänëm (Kol. 3:23, 24). w16.12 4:17, 20

Ja madakën diˈib nmëdäjtëm parë këˈëm nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm, të yaˈˈawitsy. ¿Tiko net njënäˈänëm ko jantsy awäˈätstum nyajpatëm? Yëˈko ndukˈoyˈäjtëm ko ti yaˈˈawitsy. Nˈokpëjtakëm tuˈugë ijxpajtën. Nˈokwinmäˈäyëm ko nnëjkxëm karroty mä tuˈugë siudad, per mä ja karreteerë nimää tkanigajpxy wiˈixë jäˈäy dyajˈyoˈoytyët ja kyarrë, oymyääjëty dyajnëjkxtë ets wiˈixëm dyajpëyëˈëktë. ¿Seguurëdaa nnayjäˈäwëm nduˈuyoˈoyëm mä duˈumbë karreteerë? Kyaj. Tyäˈädë ijxpajtën yëˈë xytyukˈijxëm ko tsojkëp yajpëjtäˈägëdë anaˈamën parë seguurë nnayjäˈäwëm ets awäˈätstum. Min nˈokˈijxëmë ijxpajtënë Adán, diˈib xytyukˈijxëm ko extëmë Jyobaa të tˈawitsy ja awäˈätstumˈäjtën o të tpëjtaˈaky ja anaˈamën, yëˈë parë ndukˈoyˈäjtëm. Adán kyaj twintsëˈkë nuˈunë Jyobaa tˈawijtsy ja awäˈätstumˈäjtën diˈib mooyë, pes ojts tjeˈxy ja ujtstëëm diˈib yajkubojk. Kanäk mil jëmëjt kujkë naxwinyëdë jäˈäy tkuˈayowëdë mët ko Adán oy tkayajtuuny ja madakën parë këˈëm twinˈixët ti tyunaampy (Rom. 5:12). Pën nyaˈijtëm winmäˈänyoty wiˈix mëjwiin kajaa nguˈayoˈowëm extëmë Adán yˈadëtsy, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë yajxon nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm ets kyaj ninäjxëm nuˈunë Jyobaa të tˈawitsy ja awäˈätstumˈäjtën. w17.01 2:6, 8

Ko nyajtuknipëjkëm tuˈugë tuunk, oy ko nmënuˈkxtakëmë Jyobaa ets nwinmäˈäyëm yajxon pën mbäät nduˈunëm. Nan oy ko nwinmäˈäyëm pën nmëdatäˈänëm ja tiempë ets ja jot mëjääw parë nduˈunëm. Pën ijtëm yujy tudaˈaky, tsojkëp näˈäty njënäˈänëm ko kyaj mbäät ngupëjkëm. Jyobaa tsyojkypy ets nˈijtëm yujy tudaˈaky mä mëët nëˈëyoˈoy nduˈuyoˈoyëm (Miq. 6:8). Pääty pën yajmoˈoyëm tuˈugë tuunk mä kyäjpn, nˈoktuˈunëm extëmë Gedeón ets nˈokˈamdoˈowëmë Jyobaa parë xypyudëjkëm ets xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm. Nˈokpawinmäˈäyëm wiˈixë Jyobaa xyˈanmäˈäyëm mët yëˈëgyëjxmë Biiblyë etsë kyäjpn. Nˈokjamyajtsëm ko tukëˈëyë tijaty nduˈunëm, yëˈë duˈun mët ko Jyobaa yujy tyudaˈagyëty ets mët ko xypyudëjkëm, kyaj mët ko nwijyˈäjtëm (Sal. 18:35). Pën ijtëm yujy tudaˈaky, kyaj nëjkx naymyëjpëjtakëm. w17.01 3:17, 18

Jesus nyijäˈäwëbë nety ko kyaj xëmë yˈitäˈäny yä Naxwiiny ets ko wiinkpë diˈib yajtuˈuyoˈoyaampy ja tuunk. Ets oyë nety ja yˈëxpëjkpëty yajpäättë pokyjyaˈay, Jesus tyukjotkujkˈäjt ko yëˈë diˈib kyäjpxwäˈkxandëp ja oybyë ayuk jagambäät (Fwank 14:12). Tyukniˈˈijxë yajxon ja yˈëxpëjkpëty parë kyäjpxwäˈkxtët oytyim määjëty ets duˈunën ttuundë (Kol. 1:23). Ko Jesus yˈoˈky, ta Jyobaa yajjukypyëjkë ets tyuknipëjkë mas niˈigyë tuunk, ta tpëjtaky ets “tniWintsënˈatët tëgekyë yëˈë mëkˈäjtën, kutujkën esë madakën” (Éfes. 1:19-21). Pën njëjpˈoˈktutëmë Diosë tyuunk mä kyaminynyëmë Armajedon, jukypyëkäˈänëm mä ja jembyë jukyˈäjtën ets nmëdatäˈänëm mayë tuunk diˈib xyyajnayjawëyäˈänëm agujk jotkujk. Per tyam, nikëjxmˈäjtëm ja tuunk parë ngäjpxwäˈkxëm ja oybyë ayuk ets parë nyaˈëxpëjkëmë jäˈäy. Pääty, oy nˈënäˈkˈäjtëm ets oy të nmëjjäˈäyënë, nˈoktuˈunëm “waanë niˈigyë ja Nintsënˈäjtëmë tyuunk”. w17.01 5:17, 18

Jesus ojts “nyayakyëty wintsëˈkën jeˈeyë tëgok mët winë xëë winë tiempë” (Eb. 9:24-26). Adán yëˈë ojts xytyukninäjxëmë oˈkën, perë Jesusë wyintsëˈkën, yëˈë xymyoˈoyäˈänëm ja jukyˈäjtënë winë xëëwbë. Nan mbäät xyyaˈˈawäˈätspëtsëˈëmëm mä naxwinyëdë jäˈäy diˈibë Satanás yˈaneˈempy ets ko ntsëˈk njäˈäwëmë oˈkën (Eb. 2:14, 15). Mbäät nˈijtëm seguurë ko tijatyë Jyobaa wyandakypy xëmë yˈadëwäˈäny. Yëˈë ninäˈä kyatëgatsy, duˈun extëm kyaj tyëgatsy ja anaˈamën diˈib jaˈäjtp mä kyojy pyëjtaˈaky. Ninäˈä xykyawinˈëënäˈänëm. Jyobaa kyaj jeˈeyë xyyajjukyˈäjtëm, nanduˈunën xytsyojkëm. Biiblyë jyënaˈany: “Dëˈën nnijäˈäjëm es nmëbëjkëm ko Dios xytsyojkëm. Dios yëˈë dëˈën ja tsojkën” (1 Fwank 4:16). Tim tsojkë tyäˈädë Naxwinyëdë jyëmbitäˈäny extëm tuˈugë lugäärë tsujpë. Ets niˈamukë jäˈäy ak duˈun jyaˈayˈatäˈändë extëmë Jyobaa ets nyaytsyokäˈänëdë. Taanëmë net niˈamukë, duˈun pënaty yajpattëp tsäjpotm ets yä Naxwiiny njënäˈänäˈänëm: “Yëˈë awdäjtën, mëjˈäjtën, wijyˈäjtën, jäˈäygyëdakën, wintsëˈkën, kutujkën esë mëkˈäjtën, waˈan tëgekyë tyäˈädë tjaˈˈaty yëˈë Nintsënˈäjtëm Dios winë xëë winë tiempë. Waˈan dëˈënëty” (Diˈibʉ Jat. 7:12). w17.02 2:16, 17

Mä Diˈib Xytyukˈawäˈänëm 15 äämbë oktuubrë diˈib pëtsëëm 1973, dyajtëëy: “¿Mbäät nyëbattë jäˈäy diˈib duˈunyëm juˈkp?”. Ta yaˈˈatsoowëmbijty ko kyaj, ets yëˈë tyukwäˈkpajt extëmë Biiblyë jyënaˈany. Mä tyäˈädë rebistë ojts kanääk tnigajpxyë tekstë parë tnimaytyaky tiko mbäät yaˈëxkexyë jäˈäy mä Diosë kyäjpn pën kyaj tmastuˈuty ja juˈuky (1 Kor. 5:7). Ets yajnimaytyaky ko tyäˈädë anaˈamën kyaj myiny mä naxwinyëdë jäˈäy, “Diosën duˈun nyiˈanaˈamëp mä yˈAyuk diˈib të dyajjäˈäyëty”. Tyää näämnëm duˈun tuˈugë liibrë jyënany diˈib nyimaytyakypyë relijyonk jap Estados Unidos: “Pënaty nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk diˈib kristianë xëmë tˈaˈijxëtyaˈaytyë tijaty tukniˈˈijxëdëp parë twijtsˈoyëdë extëm mbäät ja jyaˈay tˈoymyëdowdë ets tkupëktë oytyim pënëty”. Ëtsäjtëm jeˈeyë nrelijyonkˈäjtëm diˈib tsyojkënyëˈajtypy tpadunäˈäny extëmë Diosë yˈAyuk dyajnigutukë. Ets yajpaduumbë duˈun, oy nääk tsyiptakxëdë. w17.02 4:15

Pënaty tuundëp mëjjäˈäy mä nduˈukmujkëm kyaj ttsoktë ets nyajnäjxëm extëmë jäˈäyëty diˈib mëjpëtsëëmdëp. Kyaj duˈun jyaˈayˈattë extëm pënaty tyam nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk o extëm ja wintsëndëjk diˈibë Jesus duˈun nyimaytyak: “Jam tyimˈuˈunyëyaˈany mä ja jäˈäyëty mbäät yajxon yˈixëdë tsäjptëgoty, es jam yˈuˈunyëyaˈany mä yëˈë wintsëˈkën tyuˈuyoˈoy mëj windum mä pën kyay yˈiiky, es tsyojktëp es ja jäˈäyëty yˈëboˈx kyäjxpoˈxëdët mëdë wintsëˈkën tuˈääy” (Mat. 23:6, 7). Pënaty tuundëp mëjjäˈäy, yëˈë myëmëdoowdëp extëmë Jesus jyënany: “Miitsëty katë xyˈatsoktë es ja jäˈäyëty mˈanëˈëmxëdët yaˈëxpëjkpë, mët ko miits mdukkaˈaxˈäjttëp nidëgekyë es tiˈigyë jeˈeyë xymyëdattë yëˈë mYaˈëxpëjkpë, ëj, yëˈë Kristë. Es katë pën miitsëty xytyeetynyiwäˈäny ja wiinkpë, mët ko mmëdäjttëp tuˈuk jeˈeyë mDeetyëty diˈibë ijtp tsäjpotm. Es ni mgajënäˈändët ko jyaatyë mwintsënë wiinkpë, mët ko ëj, ja Kristë, ëjë dëˈën jeˈeyë mWintsënˈäjtypy. Diˈibë myëdiimpy oypyënëty mä miitsëtyën, yëˈë dëˈën ijtp mëj mä miitsëty” (Mat. 23:8-11). Ko mëjjäˈäytyëjk diˈib tuundëp mäjatyë tuˈukmujkëm, yˈittë yujy tudaˈaky ets ttundë extëmë Jesus jyënany, ta ja myëguˈuktëjk tsyokëdë ets wyintsëˈëgëdë. w17.03 1:14, 15

Extëm jyäjttë ja israelitëty, yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko tsojkëp naytyuktuˈumoˈoyëmë Diosë yˈAyuk parë nwinˈijxëm diˈib oy wimbëtsëmëp. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko kyaj mbäädë wiink jäˈäy twinˈixy ti ëtsäjtëm mbäät nduˈunëm. Niˈigyë yˈoyëty nnijäˈäwëm ti diˈibë Dios tsyojkypy etsë net yëˈë nduˈunëm. Mbäädë wiink jäˈäy xytyuktuˈunëm ti tsyojkypy ko mëktaˈaky xyˈanmäˈäyëm parë nduˈunëm diˈib kyaj yˈoyëty (Prov. 1:10, 15). Kujotmay ko nasˈijxëm etsë wiink jäˈäy twinˈixët ti ëtsäjtëm mbäät nduˈunëm, pes nikëjxmˈäjtëm ets këˈëm nyajtuˈunëmë jot winmäˈäny extëm të ndukniˈˈijxëm mëdë Biiblyë. Per pën yëˈë nduˈunëm ti ja wiink jäˈäy xytyuktunäˈänëm, yëˈë nety xytyuˈumoˈoyëm, ets mbäät mëjwiin kajaa nguˈayoˈonbatëm. Apostëlë Pablo ojts tˈanëëmë ja myëguˈuktëjk diˈib Galacia parë kyaj tnasˈixëdët etsë wiink jäˈäy twinˈixtët ti yëˈëjëty mbäät ttundë (Gal. 4:17). Tamë nety nääk ja Dios mëduumbë diˈib tyuktunandëbë myëguˈuktëjk extëm yëˈëjëty wyinmaytyë. w17.03 2:8-10

Josías niˈigyë ttuunyë mëjääw parë Jyobaa tyukjotkëdäˈägëdët. Yëˈë tyatwelëˈäjt ja rey Manasés diˈib jodëmbijt, ets waˈan yëˈë tyukniˈˈijxë ko Jyobaa pokymyaˈkxp. Pën mijts mixy o kiixy, mbäät nanduˈun tijaty mdukniˈˈixëty pënaty mëjjäˈäy mëˈˈënäˈk mä mfamilyë o mä ja tuˈukmujkën. Mbäät mdukmëtmaytyäˈägëdë tijaty oyˈäjtënë Jyobaa të tyukmëdunëdë. Jamyats nanduˈun ti netë Josías tyuun ko tmëdooy wiˈix ja Diosë yˈanaˈamën jyënaˈany. Kom tsyojkypyë nety parë Jyobaa tyukjotkëdäˈägëdët, pääty netyë tijaty oy ttuuny. Nanduˈun mijts, pën mgajpxypyë Biiblyë, ta nëjkx xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot xymyëmëdoyë Jyobaa, diˈib mbudëkëyanëp parë mas oy mëët mnaymyayëdët ets mas jotkujk mnayjawëdët. Nan nëjkxëp xytsyojkënyëˈaty xytyukmëtmaytyäˈägëdë jäˈäy pënën Jyobaa (2 Crón. 34:18, 19). Ko xyˈëxpëkëdë Biiblyë, mbäät xypyëkyë kuentë ko tsojkëp muum mnayaˈoyëdët parë mas oy xymyëdunëdë Jyobaa. Pën mbëjkypyë kuentë, tunë mëjääw amumduˈukjot extëm ttuunyë Josías. w17.03 3:18, 19