Julië

Jefté nyëëx yëˈë wyinˈijx tmëdunäˈänyë Jyobaa, oy mëk tjajäˈäwë ko kyapëkët o tkamëdatëdë yˈuˈunk yˈënäˈk. ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtën? Milˈam tyamë Jyobaa tyestiigëty yˈittë tuk tiempë naytyuˈuk o diˈib kasäädë kyaj tmëdattë yˈuˈunk. ¿Tiko? Yëˈko jamë jyot wyinmäˈäny tpëjtäˈäktë parë niˈigyë tmëdundëdë Jyobaa. Nan ta nimayë nmëguˈukˈäjtëmë mëjjäˈäy mëˈˈënäˈkpë, diˈib yojxtëbë xyëëw tiempë en lugäär dyajtundët mä yˈuˈunk yˈënäˈk o mä yˈokˈënäˈk. Nääk tyundë mä yajkojˈyë jëën tëjk mä nDiosˈawdäjtëm, ets nääk nyëjkxtë mä Eskuelë parë pënaty kyäjpxwäˈkxtëbë Diosë Kyutujkën, ta net yajkaxtë mä tyëgoyˈatyë käjpxwäˈkxpë. Ets nan ta nääk diˈib tyukniwijtsëdëp dyajmëjwindëkëyäˈändë Diosë tyuunk. Jyobaa ninäˈä tkajäˈäytyëgoyaˈany wiˈixë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm nyayoxëdë mët ko tsyokëdë (Eb. 6:10-12). Ets mijts, ¿mˈyoxaambyë mxëëw mdiempë parë niˈigyë xymyëdunëdë Jyobaa? w16.04 1:16, 17

Jesus jyënany ko yëˈë duˈun extëm tuˈugë borreegë kuentˈäjtpë ets ko pënaty panëjkxëdëp duˈun extëm tuk kajpëˈëgë borreegë. Per nˈokpëjtakëm ko majtskë borreegë yajpäättë mä tuˈugë jëdun ets ja nimajtsk mä tuˈugë joy ets jatuˈuk yajpääty wiinktsoo, ¿jënäˈänëm ko tyäˈädë nimëgoxkpë borreegë tuk käjpëˈëk yajpäättë? Kyaj. Nanduˈun jyaty mët ëtsäjtëm, pën yajpäädäˈänëm “tukajpëˈëk” extëmë borreegë diˈib pyanëjkxypy tuˈuk jeˈeyë ja wyintsën, jëjpˈam ets xëmë nëjkxëm reunyonk parë nyajpatëm tuˈugyë mëdë nmëguˈukˈäjtëm. Ko nëjkxëm reunyonk xypyudëjkëm parë tuˈugyë nyajpatëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm extëmxyëp tuk familyë (Sal. 133:1). Ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib kyaj nyekytsyokëdë tyääk tyeety etsë myëgaˈaxëty mët ko Tyestiigëty. Perë Jesus ojts twandaˈaky ko pyäädandëbë fyamilyë diˈib tsokanëdëp ets kuentˈatanëdëp (Mar. 10:29, 30). Pääty, pën kyaj ndëgoyˈäjtëm nituˈugë reunyonk, mbäädë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm xyˈijxëm extëmë tyääk tyeety o myëgaˈaxëty ets myëjämoˈoyëdët. Ko nwinmäˈäyëmë tyäˈädë, ta kyaj ndëgoyˈatäˈänëm nituˈugë reunyonk. w16.04 3:9, 10

Tyam nˈawdäjtëmë Jyobaa ko nmënuˈkxtakëm, ko nëjkxëm käjpxwäˈkxpë ets mä reunyonk. Per pën nmëdäjtëmë tsip akë mëdë nmëguˈukˈäjtëm, Dios kyaj tkupëkäˈäny tijaty nduˈunëm. Pën nnaymyayäˈänëm mëdë Jyobaa, tsojkëp nbokymyaˈkxëmë nmëguˈukˈäjtëm (Luk. 11:4; Éfes. 4:32). Jyobaa yˈawijxypy ets pënaty mëduunëp tpokymyaˈkxtëdë myëguˈuktëjk ets nyayaˈitëdët tuˈugyë. Pääty nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Xytsyiptakxëbëts nbokymyaˈkxëdë nmëguˈuktëjk? ¿Yajpäädandëbëts mëët?”. Pën nbëjkëmë kuentë ko xytsyiptakxëm nbokymyaˈkxëm, nˈokˈijtëm yujy tudaˈaky ets nˈokˈamdoˈowëmë Jyobaa naybyudëkë, pes yëˈë xypyudëkëyäˈänëm (1 Fwank 5:14, 15). w16.05 1:6, 7

¿Nuˈun ndiempë nˈakkäjpxwäˈkxäˈänëm? Jesus jyënany ko axtë ko myinët “ja kutëgoˈoyën” (Mat. 24:14, TNM). Mä tyäˈädë tiempë diˈib jëjpkëxanëp, duˈunyëm ngäjpxwäˈkxëm mët ko Dios xymyoˈoyëmë myëjääw (Apos. 1:8; 1 Peed. 4:14). Näägë jäˈäy jyënäˈändë ko nan myëdäjttëbë Diosë myëjääw. Per ¿nan käjpxwäˈkxtëp extëmë Jyobaa tyestiigëty mä tyäˈädë tiempë diˈib jëjpkëxanëp? Nääk të jyakäjpxwäˈkxäˈändë extëm ëtsäjtëm, per kyaj tmëmadäˈäktë. Ta wiinkpë diˈib jakäjpxwäˈkxtëp, per jeˈeyë tuk tiempë. Ets nan ta diˈib nëjkxtëp tëjkmdëjkm, per kyaj yëˈë tnimaytyäˈäktë ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën. Pääty kyaj yëˈë dyajnëjkxtë ja tuunk diˈibë Jesus yajtsondak. w16.05 2:13, 16

Apostëlë Pablo yäjkë tyäˈädë käjpxwijën: “Extëm ja jäˈäy nyaynyijenyëty es tnasjëbipë wyitë puˈutypyë o diˈibë kyaj nyakytyuny, mastuˈuttë miitsëty wiˈix të mjikyˈattë mëdë mˈaxëk atsojkënëty diˈibë mnaytyukwinˈëˈënëdë, pes myajtëgooyënëbë natyë mˈaxëk kostumbrë. Nayakëdë es ja Dios mmoˈoyëdët ja jembyë jot winmäˈäny, es extëm ja jäˈäy ko tsyiidäˈäy es ttuktëkë ja wyitë jembyë es wäˈäts, nandëˈën paduˈudëkëdë ja jembyë jikyˈäjtën diˈibë Dios yajkoj ko nyayajnikojtutë, es yaˈixëdë yëˈë jembyë jikyˈäjtën jaˈagyëjxm ko mjikyˈattë wäˈäts es tëyˈäjtën mëët” (Éfes. 4:22-24). Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko tsojkëp nduunˈadëtsëmë mëjääw parë nnayaˈoˈoyëm ets nyaˈijxëm ja “jembyë jikyˈäjtën” o jäˈäyˈäjtën. Oy nuˈun kujk ndukˈijtëmë tëyˈäjtën, xëmë mbäät nduˈunëmë mëjääw parë niˈˈijxtutëmë Jyobaa jyaˈayˈäjtën. Etsë Biiblyë mbäät xypyudëjkëm parë niˈigyë nnayaˈoˈoyëm ets njäˈäyˈäjtëm extëmë Jyobaa jyaˈayˈaty. w16.05 4:8, 9

Parë tyamë Jyobaa xypyojtsˈoˈoyëm ets xykyäjpxwijëm, yëˈë yajtuumbyë kyäjpn mä jyapˈatyë tuˈugyëˈäjtën etsë jotkujkˈäjtën, diˈib xyyajnayjäˈäwëm seguurë oy tyam njukyˈäjtëm mä jyaˈˈatyë axëkˈäjtën (Is. 64:8). Të niˈamukë nyajtukniˈˈijxëm ets ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm, per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ko nˈixyˈäjtëmë nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë diˈib niˈigyë xytsyojkëm (Sant. 4:8). Mä ja jembyë jukyˈäjtën, mëjwiin kajaa Jyobaa xykyunuˈkxäˈänëm ets xymyoˈoyäˈänëm ja agujkˈäjt jotkujkˈäjtën ets ja tuˈugyëˈäjtën. Nan të nety ja Naxwinyëdë jyëmbity jantsy tsuj mä yˈanaˈamäˈäny ja Diosë Kyutujkën. Mä tadë tiempë, duˈunyëmë Jyobaa xypyojtsˈoyëyäˈänëm ets xytyukniˈˈixëyäˈänëm tijaty extëm kyaj ndimwinmäˈäyëm (Is. 11:9). Nan wäˈäts dyajjëmbitäˈänyë niniˈkx këbäjk etsë jot winmäˈäny. Kyaj nëjkx nyekytsyiptaˈaky njäjtëm tijaty xytyukniˈˈijxëm ets nmëmëdoˈowëm extëm meerë ttsoky. Pääty, nˈoknaygyëyäjkëm xëmë parë Jyobaa xypyojtsëm ets nˈokmëjjäˈäwëm ko duˈun xytyukˈijxëmë tsyojkën. w16.06 1:8, 9

Moisés yëˈë diˈib nyigäjpxë tyäˈädë ääw ayuk mä jëmëjt 1473 mä kyajnëm myinyë Kristë. Ja duˈun jyënany ko ojts nyayjëgäjpxënë mët ja israelitëty jam Moab, yëˈë nety tyuknaxandëp ja Jordán mëj nëë ets tjaˈabëkäˈändë ja Nax diˈib Yajtukwandaktë (Deut. 6:1). Moisés të nety ttuˈumoˈoy ja israelitëty 40 jëmëjt ets yˈakjotmëkmooy parë twinguwäˈägëdët ja amay jotmay diˈibë nety pyäädandëp. Tsojkëbë nety ttukˈijxpattëdë Jyobaa diˈib Diosˈäjttëp ets xëmë tmëmëdowdët. Pääty ko ojts ttukwingugäjpxëtyaˈay ja Mäjkpë Mandamientë ets ja wiinkpë Jyobaa yˈanaˈamën, ta ojts tnigajpxy diˈib jëjpˈam jyamyatstëp, yajpääty mä Deuteronomio 6:4 ets 5. Ja Israelitëty nyijäˈäwëdëbë nety ko Jyobaa diˈib Diosˈäjttëp “yëˈëyë tuˈugë Jyobaa”, ets yëˈëyë yˈawdäjttë ja Dios diˈib nety të tˈawdattë ja yˈaptëjk Abrahán, Isaac, etsë Jacob. w16.06 3:2, 3

Jesus yëˈë duˈun jënan myentrësë nety yˈity yä Naxwiiny. Per kom yëˈë diˈib nyigëbäjkˈataambyë tyäˈädë tsip diˈib xyëwˈäjtypy Armajedon, pääty mbäät njënäˈänëm ko tyam të tnijäˈäwënë näˈä tsyondäˈägäˈäny ja mëk ayoˈon (Diˈibʉ Jat. 19:11-16). Per ëtsäjtëm, kyajnëm nnijäˈäwëm ti xëëw ets ti oorë myinäˈäny ja kutëgoˈoyën. Päätyën jyantsy jëjpˈamëty ets nnayaˈijtëm wijy kejy mët ko Jyobaa të ttukniwijtsënë näˈä meerë dyajtsondäˈägäˈäny ja mëk ayoˈon ets niˈigyë wyingoonˈadëˈëtsy, extëmë Biiblyë jyënaˈany: “¡Kyaj jyakäˈäny!” (Hab. 2:3). ¿Tiko mbäät nˈijtëm seguurë? Yëˈko tijatyë Jyobaa të tnaskäjpxë xëmë yˈadëy. Jyobaa të ttukwandaˈagyë kyäjpn ko yajtsokwëˈëmaampy mä ja mëk ayoˈon ets ko yajjukyˈataampy winë xëëw winë tiempë mä ja jembyë jukyˈäjtën. Mbäät nˈijtëm seguurë ko yaˈˈadëwaambyë tyäˈädë wyandakën. Pääty, pën jukyˈatäˈänëm mä jembyë jukyˈäjtën, tsojkëp nnayaˈijtëm wijy kejy. w16.07 2:4-6

Pedro ojts ttukwandaˈagyë Jesus ko ninäˈä tkamastuˈudäˈäny oy ja myëguˈuktëjk duˈun yˈadëˈëtstët (Mar. 14:27-31, 50). Per ko ojtsë Jesus yajmäjtsnë, ta niˈamukë ja yˈapostëlëty nyikakëdë, axtë ja Pedro. Ets tëgëkˈok nibëdëˈëk jyënany ko kyaj tˈixyˈatyë Jesus (Mar. 14:53, 54, 66-72). Pedro ta jantsy axëëk nyayjyäˈäwë ko duˈun yˈadëtsy. Päätyë Jyobaa ojts pyokymyeˈkxyëty ets tyuknipëjkˈadëtsë tuunk. Koxyëp mijts mä tadë tiempë ojts nanduˈun mˈëxpëjkpëˈatyëtyë Jesus etsxyëp xynyijäˈäwë ti Pedro tyuun, ¿ojtsxyëp duˈunyëm xymyëbëkyë Jyobaa? ¿Mjamyatsaampy ko Jyobaa paˈˈayoop ets ko waˈan tnasˈixë tiempë parë jäˈäy jyodëmbitët? Per ¿ets pën ja jäˈäy kyaj tmëkjawë ko të mëjwiin kajaa pyokytyuny? ¿Mˈitäämp seguurë ko Jyobaa nyijäˈäwëp ti tuun jäjtëp ets ko pyäädaambyë tiempë mä dyaˈoyëyaˈanyë tyäˈädë jotmay? Jyobaa mbäät axtë dyajpëtsëmyë tyäˈädë jäˈäy mä kyäjpn pën duˈun yëˈë ttsoky. ¿Mˈijtp seguurë ko Jyobaa xëmë ttunäˈäny diˈib tëyˈäjtën ets oy? w16.06 4:8, 9

Ja tuˈugë mëj kunuˈkxën diˈib nˈaxäjëm mët ko Jyobaa dyaˈixyëty ja pyaˈˈayoˈowën, yëˈë ko xyjotkujkmoˈoyëm ko nyajnäjxëmë amay jotmay (Sal. 51:17). Ko nety ja Dios mëduumbëty diˈib Tesalónica yajpajëdittë, ta Pablo nyijäˈäyëdë extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyam. ¿Këdii xyjotkujkmoˈoyëm ko nnijäˈäwëm ko Jyobaa xytsyojkëm ets ko xykyuentˈäjtëm mët ko xypyaˈˈayoˈowëm? Kom pokyjyaˈay nyajpatëm nitiixyëp ngaˈˈawijx ngajëjpˈijxëm koxyëbë Jyobaa xykyapudëjkëm (Sal. 49:7, 8). Per yëˈë të xytyukˈawäˈänëm ti jotkujkˈäjtën miin këdakp, extëmë Jesus ojts tnigajpxy: “Diˈibë Dios tsyejpy, yëˈë diˈibëts xyˈijxp es xymyëbekyëts extëm ja yˈUˈunk, nmoˈoyëpts ja jikyˈäjtën winë xëë winë tiempë” (Fwank 6:40). Mët ko Jyobaa dyaˈixyëty ja pyaˈˈayoˈowën diˈibë kyaj xyjanitëjkëm, mbäät nˈawijx njëjpˈijxëm ja jukyˈäjtënë diˈib winë xëëw. Pablo jyënany: “Mët ko Dios dyakäˈäny ja nyitsokën mä nidëgekyë jäˈäyëty, të xytyukˈijxëm ja yˈoyˈäjtën” (Titʉ 2:11). w16.07 3:14, 15

Tyam, mä Jyobaa kyäjpn kyaj yajkupëky ets pën tmëdëgoyëdë jyamyëët. Ets tim näˈäty jeˈeyë duˈun jyaty. Per nˈokpëjtakëm ko tuˈugë Dios mëduumbë diˈib të nyëbajnë pyokytyuny mëdë wiinkpë kasäädë jäˈäy, yaˈˈajääywyaˈkxy etsë net mëët pyeky. Pën kyaj jyodëmbity, ta yaˈëxkaxët parë wäˈäts wyëˈëmët ja tuˈukmujkën (1 Kor. 5:11-13). Ets pën jëmbitäämp, tsojkëp dyajnigëxëˈëgët ko të jyantsy jyodëmbity (Luk. 3:8; 2 Kor. 2:5-10). ¿Nuˈun mbäädë tiempë nyaxy parë jatëgok yajkupëkët? Kyaj tyim yajnigajpxy. Per mbäät nyaxy tuk jëmëjt, majtsk jëmëjt o mas niˈigyë, axtë ko dyajnigëxëˈëgët ko jantsy jodëmbijtp. Ets oyë nety të jyayajkupëky, seguurë ko “nidëgekyë ëtsäjtëm nwinguwäˈägëyäˈänëm ja Dios, es yëˈë xypyayoˈoyëm” (Rom. 14:10-12). w16.08 1:12, 13

Apostëlë Pablo myëjkumääy ja myëguˈuktëjk diˈibë nety “jyapäädaampy” tuˈugë tuunk mä ja tuˈukmujkën. Extëm jyënany, yëˈë miimp mä winmäˈäny tuˈugë jäˈäy diˈib tii jyapäädaampy axtë tnixäjwootsy. Nˈokpëjtakëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tpëjtaˈagyë wyinmäˈäny parë tyunäˈäny pyudëjkëbë mëjjäˈäy, per waˈan tpëkyë kuentë ko tsojkëp ttunëdë mëjääw parë tmëdatëdë oybyë jäˈäyˈäjtën extëmë Jesus. Ets ko nety të yajtuunkmoˈoy pyudëjkëbë mëjjäˈäy, ta net ttuunˈadëˈëtsët ja mëjääw parë ok tyunët mëjjäˈäy. Ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajtëgäjtsëbë jyukyˈäjtën mët ko niˈigyë tmëdunäˈändë Jyobaa. Extëm waˈan tyunäˈändë prekursoor, nyëjkxäˈändë Betel o mäjaty yajkojˈyë Diosë tyëjk. w16.08 3:3, 4

Nˈokwinmäˈäyëm wiˈix nyayjyäˈäwë Nehemías ko ojts nyijkxy Jerusalén, tamë netyë wiink käjpn të nyibëdëˈëgëdë ja israelitëty parë dyajtuˈuwëˈëmëyäˈändë ja tuunk ets kyaj tnekyyajpattët ja käjpnë nyabots. Nawäˈätsë nety ja käjpn yˈity ets ja israelitëty të nety yˈëxtëkëwäˈäktë. ¿Wiˈixë Nehemías nyayjyäˈäwë? ¿Ojtsëdaa yˈëxtëkëwaˈaky o nyaxkudëˈëyëdaa ja kyëˈë? Kyaj. Yëˈë xëmë ijty tˈamdoyë nyaybyudëkë Jyobaa, extëm ttuunyë Moisés, Asá etsë wiinkpë Dios mëduumbëty (Éx. 17:8-13; 2 Crón. 14:8-13). Pääty ko tpatyë tyäˈädë jotmay, ta tˈanmääyë Jyobaa ets pyudëkëdët, ojts tmënuˈkxtaˈaky ets yëˈë atsoowëmbijtë. ¿Wiˈix? Ko dyajtuunyë myëjääw ets ja kyëˈë “diˈib kumëjääw” parë tmëjääwmooy ja israelitëty (Neh. 2:20; 6:9). Ets ëtsäjtëm, ¿nan nmëbëjkëm tyam ko Jyobaa yajtuumbyë myëjääw ets ja kyëˈë “diˈib kumëjääw” parë xymyëjääwmoˈoyëm? w16.09 1:9

Tuˈugë perioodikë diˈib Holanda ojts tnimaytyaˈaky wiˈix tëgok nyaywyit nyayxyojxëdë pënaty nyiwintsënˈäjttëbë relijyonk ko tyuˈukmujktë. Jyënany ko nimay kyaj ojts nyëjkxtë oytyuny mët ko jyantsy yˈany. Tyäˈädë perioodikë nan ojts tnimaytyaˈagyë Jyobaa tyestiigëty wiˈix nyëjkxtë jantsy oytyuny mä tuˈugë asamblee. Jyobaa tyestiigëty janääm jatsojk yajmëjkumaytyë mä wiˈix nyaywyit nyayxyoxëdë. Apostëlë Pablo jyënany ko Dios mëduumbëty, tsojkëp nyayxyoxëdët “extëm pyaatyëty ets dyajˈyoˈoytyëdë jyot wyinmäˈäny”, mët ko duˈunën mbäät tuˈugë Dios mëduumbë nyaywyit nyayxyoxyëty (1 Tim. 2:9, 10, TNM). Mä tyäˈädë tekstë, Pablo yëˈë duˈun ojts tˈanëëmë toxytyëjkëty, per nanduˈun mbäät tpadundë yetyëjkëty. Dios mëduumbë jëjpˈam tˈixtë ets tsuj yajxon nyaywyit nyayxyoxëdët mët ko Dios diˈib nˈawdäjtëm jëjpˈam tˈixy (Gén. 3:21). Jyobaa yëˈë diˈib yˈanaˈamdaapy tukëˈëyë, ets mä Biiblyë nyigajpxy yajxon wiˈix nyaywyit nyayxyoxëdët pënaty mëduunëp. Pääty ja wit diˈibë nbëjtäˈägäˈänëm yëˈë diˈibë Jyobaa yˈoyˈixëp, diˈib nDiosˈäjtëm ets nReyˈäjtëm. w16.09 3:1, 2

Nääk yëˈë tsyojkënyëˈäjttëp tˈëxpëkäˈändë tijaty ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë. Wiinkpë yëˈë yˈijxkijpxyëyandëp wiˈixë Biiblyë jyënaˈany ets wiˈixë ëxpëkyjyaˈay tˈëxpëjkpëtsëmdë diˈib tëëyëp tuun jäjtëp, o wiˈix jyënäˈändë arqueólogos o científicos. Extëm tuk pëky diˈib jëjpˈam ojts yajnaskäjpxë mä Biiblyë, yëˈë diˈib yajpatp mä Génesis 3:15. Tyäˈädë ja ojts yajnaskäjpxë ko nety ja Adán mëdë Eva të tnibëdëˈëktë Jyobaa ets ja yˈanaˈamën. Ets yëˈë xypyudëjkëm parë njaygyujkëm ko Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën, yëˈë yajjëjptëgoyaambyë ayoˈon jotmay ets dyaˈixäˈänyëty ko yëˈëyë Dios diˈib myëdäjtypyë madakën parë yˈanaˈamët. ¿Wiˈix mbäät xyˈëxpëky diˈib ojts yajnaskäjpxë mä Génesis 3:15? Mbäät xykyujayë diˈibatyë tekstë kyäjpxtëˈkxypy mä wiˈix yˈadëy, ta net xypyayoˈoyët näˈäjaty yajjääy etsë net xymyäˈkxët. Ko duˈun xytyunët, ta xypyëkäˈänyë kuentë ko pënaty jyaaytyë, wiink tiempë jyukyˈäjttë, per ko niduˈuk niduˈuk ojts tkäjpxtëˈkxtë wanaty wanaty ti myaytyäˈägaambyë tyäˈädë tekstë. Tyäˈädë yëˈë mbudëkëyanëp parë xynyimaytyäˈägët ko pënaty jyaaytyë Biiblyë, yëˈë Jyobaa yajtuunë myëjääw parë ojts wyinmäˈänymyoˈoyëdë. w16.09 4:8

Apostëlë Pedro ojts dyaˈixyëtyë duˈumbë jäˈäyˈäjtën ko tpejxy ja diˈib kyaj yˈisraelitëty. Per ko tiempë nyajxy, ta dyajtëgäjtsy ja jyaˈayˈäjtën (Apos. 10:28, 34, 35; Gal. 2:11-14). Ets ëtsäjtëm, ¿ti mbäät nduˈunëm pën nbëjkëmë kuentë ko naa mëj këjxm nnayjäˈäwëm mä wiˈix nˈixˈäjtëm o pën tëgatsy nˈijxëmë wiink jäˈäy? Tsojkëp nduˈunëmë mëjääw ets nyajjëgakëmë duˈumbë jäˈäyˈäjtën (1 Peed. 1:22). ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm? Ko niˈamukë njamyajtsëm ko ak pokyjyaˈay nyajpatëm ets ko kyaj xynyitëjkëm nbatëmë nnitsokën, oy diˈibë lugäär ntsoˈonëm (Rom. 3:9, 10, 21-24). Pääty, kyaj tiko mëj këjxm nnayajnäjxëm mä wiinkpëty. Duˈun mbäät nnayjäˈäwëm extëmë apostëlë Pablo diˈib yˈanmääy ja Dios mëduumbëty: “Tuˈukyë ja Tios myajˈitëtë ijxtëm ja jaˈay tuˈkjëën tuktëjkpën” (Efes. 2:19, TY). Tsojkëp niˈamukë nduˈunëmë mëjääw parë kyaj tëgatsy nˈijxëmë wiink jäˈäy, net nëjkx nyajnigëxëˈkëm ja jembyë jäˈäyˈäjtën (Kol. 3:10, 11). w16.10 1:9

¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë nmëdäjtëm mëkë mëbëjkën? Yëˈë Biiblyë diˈibë Jyobaa të xymyoˈoyëm, jap tnigajpxy tijaty wyandakypy ets tijaty mbäät nduˈunëm parë nˈijtëm agujk jotkujk. Pääty jëjpˈam ets bom bom ngäjpxëm ets nbaduˈunëm ja yˈëwij kyäjpxwijën (Sal. 1:1-3; Apos. 17:11). Jyobaa nan xymyoˈoyëmë käˈäy ukën mä meerë nyajtëgoyˈäjtëm mët yëˈëgyëjxmë “tyuumbë diˈibë kuwijy” (Mat. 24:45). Duˈun extëm tëëyëp ttuundë ja Dios mëduumbëty, nanduˈun ëtsäjtëm tsojkëp ngäjpxëm bom bom tijatyë Dios xytyukwandakëm ets këkpäät nbawinmäˈäyëm. Yëˈë diˈib xypyudëkëyäˈänëm parë ninäˈä ngamastutëmë Dios ets duˈunyëm nˈawijx njëjpˈijxëm ja yˈAnaˈam Kyutujkën yä Naxwiiny (Eb. 11:1). ¿Tijaty ak pudëjkëdë ja Dios mëduumbëty parë mëk dyaˈijttë ja myëbëjkën? Ko Jyobaa tˈamdoowdë nyaybyudëkë ets ko tˈijxtë wiˈix tˈatsoowëmbity (Neh. 1:4, 11; Sal. 34:4, 15, 17; Dan. 9:19-21). w16.10 3:7, 8

Jesus jyënany ko ntsojkëmë Dios, yëˈë ja “anaˈamën diˈibë niˈigyë myëjjëty” (Mat. 22:35-40). Mä Biiblyë nyigajpxypy ko mëbëjkën etsë tsojkën, niˈigyë jyëjpˈamëty nmëdäjtëm. Pääty pënaty jyaaytyë Biiblyë kanäkˈok tˈajääymyujktë mëbëjkën mëdë tsojkën. Extëmë Pablo duˈun tkujäˈäyë: “Nˈijtëm extëmë soldäädë diˈibë nayxyojxëp mët ja pujxngäätsy, nnaygyuentˈäjtëm mët ja mëbëjkën es ja naytsyokë” (1 Tes. 5:8). Juan jyënany ko “Dios tniˈanaˈamë es nmëbëjkëm ja yˈUˈunk Jesukristë es nnaytsyojkëm nixim niyam” (1 Fwank 3:23). Pablo nanduˈun jyënany: “Yëˈë mëbëjkën, yëˈë jëjpˈijxën esë tsojkën ijttëëp; perë diˈibë dëˈën jawyiin mä tyäˈädë tëgëëkpë, yëˈë dëˈën ja tsojkën” (1 Kor. 13:13). ¿Tiko ja tsojkën yëˈë diˈib mas jëjpˈam? Yëˈko mä ja jembyë jukyˈäjtën, kyaj nekyyajtëgoyˈatäˈänëm ja mëbëjkën parë nˈawijx njëjpˈijxëm tijatyë Dios të twandaˈaky, pes tamë nety agujk jotkujk njukyˈäjtëm extëmë Biiblyë jyënaˈany. Perë tsojkën xëmë yˈitäˈäny parë ntsojkëmë Dios etsë nmëguˈukˈäjtëm, ets niˈigyë myëjwindëkëyaˈany. w16.10 4:15-17

Tamˈäjt pënaty ojts tkuˈixëdë ja tuˈukmujkën parë “tˈawäˈänëdë myëguˈuktëjk ja ëxpëjkën diˈibë të dyaky ja apostëlëty esë mëjjäˈäytyëjkëty diˈibë ijttëp Jerusalén” (Apos. 16:4). Ets kom pyaduundë wiˈix tyuˈumooyëdë pënaty ojts twooyoˈoytyë ja Diosë kyäjpn, ta ojts “myëjwiinëdë myëbëjkën es bom bom tmëbëjktë waanë may ja jäˈäyëty”. Ets ¿ti mbäät nduˈunëm ko Diosë kyäjpn xytyuˈumoˈoyëm? Biiblyë jyënaˈany ko niˈamukë mbäät nmëmëdoˈowëm pënaty xytyuˈumoˈoyëm (Deut. 30:16; Eb. 13:7, 17). Pën xëmë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa, ta kyaj nëjkx ngujuundakëm o ndëjkëm abajt kutujkpë extëm nyajtuˈumoˈoyëm. Kyaj nˈadëˈëtsäˈänëm extëmë Diótrefes, diˈib kyaj tmëjˈijxy pënatyë nety yajnëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën mä ja tuˈukmujkën (3 Fwank 9, 10). Pääty nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Nˈanmaabyëtsë nmëguˈuktëjk parë xëmë tmëmëdowdëdë Jyobaa? ¿Pojënëts nmëmëdoy ets ngupëjkypyëts wiˈix tijaty ttukniwitsëdë pënaty myënëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën?”. w16.11 2:10, 11

Ja judiyëtëjk diˈib myëmëdoowdë Jyobaa duˈun jyukyˈäjttë extëmë nety jyukyˈattë ja kunax kugäjpn. Ja Babilonia jäˈäy ojts tnasˈixëdë parë jyukyˈattët wiˈix ttsojkënyëˈattë ets nyëjkxtët mä tyim nëjkxäˈändë. Mä tadë tiempë, ajuuy adoˈktëp ijtyë jäˈäy jam Babilonia. Ets të yajpäätyë neky diˈib tëëyëp yajjääy, diˈib yajnigëxëˈkypy ko nimay ja judiyëtëjk diˈib yajmënëjkxtë Babilonia nan ojts yˈajuy yˈadooktë ets tyukjäjttë yajxon wiˈix tijaty dyajkojtët, axtë ojts nääk myëkjäˈäytyaknëdë. Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko kyaj duˈun yajtëytyuundë extëm pënatyë nety kyanäk mëgoˈpx jëmëjtëp të yajtuumbëˈäjt yajmosëˈäjttë jap Egipto (Éx. 2:23). ¿Mbäädë nety näˈä ja israelitëty jatëgok tˈawdattë Jyobaa extëm ja Ley tniˈanaˈamë? Tsipë nety kyëxëˈëky parë jatëgok duˈun ttundët, mët ko ja Babilonia jäˈäy ninäˈä ijty tkayaˈˈawäˈätspëtsëmdë ja nax käjpn diˈib jyaˈabëjktëp. Perë Jyobaa të nety ttukwandaˈaky ja kyäjpn ko yaˈˈawäˈätspëtsëmaampy ets ojts tkuytyunyë tyäˈädë wyandakën extëm xëmë tkuytyuny tijaty yëˈë tyuknibëjtakëp (Is. 55:11). w16.11 4:3, 5

¿Ti Pablo myaytyäˈägan ko duˈun tˈanmääy ja Dios mëduumbëty? Ko Jesukristë yˈoˈky, ta Dios ojts tmeˈkxy ja Pablo pyoky kyaytyey ets ja Dios mëduumbëty diˈib jukyˈäjttë mä primer siiglë. Ta Jyobaa ojts yˈuˈunkniwäˈänëdë mët yëˈëgyëjxmë myëjääw. Ets pën xëmë nety tmëmëdowdë, ta jyukyˈattët tsäjpotm ets yˈanaˈamdët mëdë Jesus. Per ¿tiko Pablo jyënany ko duˈunë nety yajpäättë “extëmë oˈkpëty mä ja [poky]”? Jaˈko mëjwiin kajaa nety të dyajtëgatstë jyukyˈäjtën. Pablo yëˈë yajtuunë Jesusë yˈijxpajtën parë tnimaytyaky, jyënany: “Jesukristë të jyikypyeky, ninäˈä kyanakyˈoogäˈäny, kyaj ja oˈkën ja mëkˈäjtën tˈokmëdäjnë [ets] myëmadäˈägëdët”. Nanduˈunë nety ja Dios mëduumbëty yajpäättë “extëmë oˈkpëty mä ja [poky]”, per të nety jyukypyëktë “tiˈigyë mët ja Jesukristë” (Rom. 6:9, 11). Mëjwiin kajaa nety të dyajtëgatstë jyukyˈäjtën mët ko kyaj tnekynyasˈijxëdë ets ja poky kaytyey tyuktunëdët tijaty tsyojkypy. Niˈigyë nety ttundë ja mëjääw parë Dios tyukjotkëdäˈägëdët. w16.12 1:9, 10

Ko nyaˈijtëm ja winmäˈäny mä ja espiritë santë, kyaj yëˈë tˈandijäˈäny ko yëˈëyë aduˈuk nwinmäˈäyënë Jyobaa etsë Biiblyë, ets yëˈëyë ngajpxyˈäjt nmaytyaˈakyˈäjtënë. Pesë Dios mëduumbëty nanduˈun dyajnaxtë jyukyˈäjtën extëm oytyim pënëty. Extëm pënaty jukyˈäjttë mä primer siiglë nan kääy uktë, pëjk uktë, myëdäjttë fyamilyë etsë tyuunk yˈayoˈon (Mar. 6:3; 1 Tes. 2:9). Per tukëˈëyë tyäˈädë, kyaj yëˈë jëjpˈam tpëjtaktë. Extëmë Pablo, nnijäˈäwëm ko yëˈë ijty yaˈoˈoyëbë wittëjk parë tpäätyë meeny sentääbë, per kyaj yëˈë jëjpˈam tpëjtaky ja tyuunk yˈayoˈon. Diˈib mas jëjpˈam pyëjtak, yëˈë ko tmëduunyë Dios. Jamë wyinmäˈäny tpëjtaky mä ojts yˈëwaˈkxy kyäjpxwaˈkxy ets mä yaˈëxpëjky (Apos. 18:2-4; 20:20, 21, 34, 35). Ja Dios mëduumbëty diˈib Roma, tsojkëbë nety tpanëjkxtët ja Pablo yˈijxpajtën, ets ëtsäjtëm nanduˈun mbäät nduˈunëm (Rom. 15:15, 16). w16.12 2:5, 15, 16

Mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa yajtsobatypy mëjwiin kajaa tijaty ndukmëduˈunëm. Yëˈë jyaygyujkëp ko näˈäty nˈamajtsk njotmajtskëm o ko nwinmäˈäyëm ko kyaj nmëmadäˈägäˈänëm tijaty yajtuknipëjkëm. Nan xypyaˈˈayoˈowëm ko nmëgëjx nmëˈanuˈkxëmë tuunk ayoˈon o ko kyaj nnijäˈäwëm wiˈix nˈijxëm ja familyë. Jyobaa nan jyaygyujkëp pën kyaj mbäät nekymyëduˈunëm extëm ijty, mët ko nyajpatëm yuumëët päˈämmëët o ko të xypyatëmë päˈäm diˈib yajmoon yajtujkp. Ets mbäät nˈijtëm seguurë ko yajtsobatypy ko xëmë nmëduˈunëm, oy nbatëmë amay jotmay (Eb. 6:10, 11). Nˈokjamyajtsëm nanduˈun ko Jyobaa “myëdoowˈijtypyë nuˈkxtakën”. Mbäät nˈijtëm seguurë ko yëˈë myëdoowˈitaampy ko nmënuˈkxtakëm (Sal. 65:2). Yëˈë “nDeetyˈäjtëm diˈibë myëdäjtypy ja paˈˈayoˈon es xyyajjotkujkˈäjtëm”, xymyoˈoyäˈänëm tukëˈëyë diˈib nyajtëgoyˈäjtëm. Ets mbäät dyajtunyë nmëguˈukˈäjtëm parë xypyudëjkëm (2 Kor. 1:3). Jyobaa jantsy jotkujk nyayjyawëty ko nbaˈˈayoˈowëmë nmëguˈukˈäjtëm ets nbudëjkëm (Mat. 6:3, 4). Ets wyandakypy xymyëgëbatäˈänëm. w16.12 4:13, 14

Ko Jesus jyukyˈajty yä Naxwiiny, ojts tjëjpkudijë tijatyë Satanás jatukˈyajtëgoyanë (Mat. 4:10). Ja ux mä nety yajmatsanë, ta tmënuˈkxtakyë Tyeety ko yëˈë tyunanëbë tsyojkën. Tˈanmääy: “Tatë, pën mtsejpy, yajjëgaˈagë tyäˈädë basë. Per kyaj xytyunët extëmëts ëj ntseky, tun extëm mij xytsyeky” (Luk. 22:42). Ëtsäjtëm nan të nyajmoˈoyëm ja madakën parë këˈëm nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm. ¿Mbäät nbanëjkxëmë Jesusë yˈijxpajtën parë nmëjkumäˈäyëmë Jyobaa ets nduˈunëm ti yëˈë tsyojkypy? Mbäät, pes nanduˈunë Dios ojts xyyajkojëm extëm yëˈë (Gén. 1:26). Per ëtsäjtëm kyaj nyajpatëm awäˈätstum parë nduˈunëm ti ndimtunäˈänëm extëmë Jyobaa. Biiblyë nyimaytyakypy ko Jyobaa të tˈawitsy nuˈun mbäät nmëdäjtëm ja awäˈätstumˈäjtën ets tsojkëp nwintsëˈkëm. Extëm nˈokpëjtakëm, yëˈë toxytyëjk kasäädë tsojkëp tmëjˈixtët ja kutujkën diˈib myëdäjtypyë myëmëjjäˈäy, etsë uˈunk ënäˈk tsojkëp tmëmëdowdëdë tyääk tyeety (Éfes. 5:22; 6:1). w17.01 2:4, 5

Jantsy oyë tyäˈädë tiempë diˈib ndukjukyˈäjtëm. Pesë Diosë kyäjpn diˈib yä Naxwiiny, niˈigyë nyimayëˈadëˈëtsy. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko duˈunyëm tijaty tyëgatsäˈäny, ets nan mbäät tyëgatsy ja tuunk diˈib nikëjxmˈäjtëm. ¿Ti ndunäˈänëm? Nˈokˈijtëm yujy tudaˈaky ets nˈokpëjtakëm jawyiin tijatyë Jyobaa jyaˈäjtypy ets kyaj tijaty ëtsäjtëm ntsojkëm. Tyäˈädë yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nˈijtëm tuˈugyë. Pablo nyimaytyak ko duˈun extëm tyuundäˈäy tijaty nmëdäjtëm mä niniˈkx këbäjk, nanduˈun niˈamukë nmëguˈukˈäjtëm ak tuundëp mä nduˈukmujkëm (Rom. 12: 4, 5). Niˈamukë Dios mëduumbë nbudëkëyäˈänëmë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën ets ndunäˈänëm ti xyˈamdoˈowëm. Pën mijts të mëjjäˈäy mëˈˈënäˈkënë, tukniˈˈixë ënäˈktëjk parë ttundët ja tuunk diˈib mijts mduumpy. Ets pën mijts mˈënäˈkˈäjtp, kupëk niˈigyë ja tuunk, it yujy tudaˈaky ets wintsëˈëgë mëjjäˈäy mëˈˈënäˈkpë. Ets miitsëty toxytyëjk kasäädë pudëkëdë ja mëmëjjäˈäy oy ti tnikëjxmˈattët, ittë extëmë Pricila diˈib pyudëjkë ja myëmëjjäˈäy Áquila (Apos. 18:2). w17.01 5:15, 16

Gedeón xymyoˈoyëmë ijxpajtën mä tidën yˈandijpy nˈijtëm yujy tudaˈaky. Tëgokë Jyobaa yˈanmääyë ets dyaˈˈawäˈätspëtsëmëdë israelitëty mä ja myëtsipëty. ¿Wiˈix jyënanyë Gedeón? Jyënany ko ja fyamilyë yëˈë diˈib mas niwaanë ets ko yëˈë diˈib mas mutsk. Gedeón tyukˈijxpajtë Dios ets kyupëjk ja tuunk. Jyaygyujkë yajxon ti diˈibë Jyobaa tsyojkypy ttunët ets yˈamdoowë nyaybyudëkë (Juec. 6:36-40). Gedeón jotmëk yˈijty, per nan nyijäˈäwë wiˈix tijaty ttunët (Juec. 6:11, 27). Ko ja jäˈäy jyayajtëkëyanë anaˈambë, kyaj tkupëjky. Jantsy jeˈeyë ttuundääy ti Jyobaa tukˈanaˈamë, ta jyëmbijty mä tyëjk (Juec. 8:22, 23, 29). Nˈijtëm yujy tudaˈaky, kyaj yëˈë tˈandijy ets kyaj ngupëjkëmë tuunk mä Diosë kyäjpn o kyaj nduˈunëmë mëjääw parë nyajtuunkmoˈoyëm. Pesë Biiblyë jyënaˈany ko oy ko niˈigyë nmëdunäˈänëmë Jyobaa, nmëguˈukˈäjtëm ets nwimbajtëm (1 Tim. 4:13-15). Per parë nwimbajtëm, kyaj tyim jëjpˈamëty nyajtuknipëjkëm tuˈugë tuunk. Mëdë Jyobaa nyaybyudëkë mbäät nwimbajtëm oy ti tuunk tyam nikëjxmˈäjtëm. Duˈuntsoo nmëduˈunëm mas oyë Jyobaa etsë nmëguˈukˈäjtëm. w17.01 3:15, 16

Jyobaa jantsy tsooxë ojts xyjuuybyëtsëˈëmëm (1 Peed. 1:19). Mëjwiin kajaa xyyajtsobatëm, pääty tkëyajky ja yˈUˈunk diˈib mëk tsyojkypy parë ojts xykyuˈoˈkëm. Mbäät njënäˈänëm ko Jesus yëˈë wyingudëgatsˈäjtë Adán ets yëˈë diˈibë net ndeetyˈäjtëm (1 Kor. 15:45). Mët ko ojts xyjuuybyëtsëˈëmëm, kyaj jeˈeyë nˈaxäjëyäˈänëmë jukyˈäjtënë winë xëëwbë, nan xykyupëkäˈänëmë Dios mä fyamilyë ko nety të njëmbijtëm wäˈätsjäˈäy, per kyaj tninaxäˈänyë yˈanaˈamën. Nˈokpawinmäˈäyëm wiˈix jantsy oy yˈixˈatäˈäny ja jukyˈäjtën ko nety niˈamukë yajpäättë wäˈätsjäˈäy pënaty myëmëdoowdëbë Dios. Taanëmë nety të jyaˈty ja tiempë parë nˈijtëm tuk familyë, duˈun pënaty ijttëp tsäjpotm ets duˈun diˈib yä Naxwiiny. Niˈamukë ak yëˈë nety xyˈuˈunkˈäjtëmë Dios (Rom. 8:21). Pën nmëjjäˈäwëm ko Jesus ojts xyjuuybyëtsëˈëmëm, ta ndukmëtmaytyakëmë jäˈäy ko mëjwiin kajaa tsyobääty. w17.02 1:17, 19

Mä Diˈib Xytyukˈawäˈänëm 1 äämbë julië 2013, ojts tnimaytyaˈaky ko pënaty yajtijtëp tuumbë diˈib kuwijy, nan yëˈë yajtijp Diˈib wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty, tuk grupë nmëguˈukˈäjtëm diˈib nëjkxandëp tsäjpotm. Ko tyuˈukmuktë sëmään sëmään, yajtuˈugyëdëp ja yˈääw yˈayuk ko tijaty ttunäˈändë. Ko janäämëty tyuˈukmuktë, yëˈë pudëjkëdëp parë nyayˈëw nyaygyäjpxëdë tsuj yajxon ets nyayaˈitëdë tuˈugyë (Prov. 20:18). Nituˈuk mas mëj kyanayjawëty mä myëguˈuktëjk. Pääty yajtëgäjtstëp tuˈuk tuˈugë jëmëjt pën yajtsondäˈägëbë reunyonk diˈib myëdäjttëp sëmään sëmään (1 Peed. 5:1). Ets nanduˈunën tyundë mä ja tëdujkpë komitee. Nituˈuk kyanayjawëdë ko yëˈë nyiwintsënˈäjtypy ja myëguˈuktëjk. Niduˈuk niduˈugë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm nanduˈun nyaxtë extëm “ja poˈoduumbëty”, ets nan yˈaxäjëdëp ja käˈäy ukën o ja ëxpëjkpajn ets tpanëjkxtë extëm tyuˈumoˈoyëdë ja tuumbë diˈib kuwijy. Diˈib wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty, kyaj myëgäjpxëdë Dios parë tijaty tyuknijawëdë ets nan kyaj wyäˈätsjäˈäyˈattë. Pääty, extëm näˈäty xytyuˈumoˈoyëm o extëm näˈäty tnimaytyäˈäktë tijaty tukniˈˈijxëbë Biiblyë, mbäät kyaj dyuˈunˈaty. w17.02 4:10-12

Tuk pëky wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëm ko Jesus ojts xyjuuybyëtsëˈëmëm, ja ko nnaytyukëdëjkëmë Jyobaa ets ko nnëbajtëm. Duˈun nyajnigëxëˈkëm ko nmëbëjkëm ko ojts nyajjuuybyëtsëˈëmëm ets ko yëˈë “xyjaˈäjtëm ja Nintsënˈäjtëm [“Jyobaa”, TNM]” (Rom. 14:8). Tukëˈëyë tijatyë Jyobaa tyuumpy, yëˈë mët ko xytsyojkëm. Yëˈë tsyojkypy ets pënaty mëduunëp pyanëjkxëdët ja yˈijxpajtën ets nyaytsyokëdët nixim niyam (1 Fwank 4:8-11). Ko ntsojkëmë jäˈäy, ta nyajnigëxëˈkëm ko ntsojkëm ets xyˈuˈunkˈäjtëmë nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë (Mat. 5:43-48). Mä Biiblyë nyigajpxypy ko ja anaˈamën diˈib mas jëjpˈam, yëˈë ntsojkëmë Jyobaa, etsë myëmajtskpë, yëˈë ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm (Mat. 22:37-40). Mbäät nyajnigëxëˈkëm ko ntsojkëmë jäˈäy ko ndukmëtmaytyakëmë oybyë ayuk diˈib nyimaytyakypy ja Diosë Kyutujkën. Ets nëjkxëp amumduˈukjot ntsojkëmë Dios, pën nmëmëdoˈowëm ko xytyukˈanaˈamëm ntsojkëmë jäˈäy, ets mas niˈigyë nmëguˈukˈäjtëm (1 Fwank 4:12, 20). w17.02 2:13, 14

Mbäät njënäˈänëm ko kyajxyëp tiko ojts tsyiptakxëdë twinˈixtët, pes nnijäˈäwëm ko diˈib mas oy, yëˈë nmëduˈunëmë Jyobaa. Tuˈugë jäˈäy diˈib wijy kyaj tmëdunäˈänët tuˈugë dios diˈib kyaj jyuugyëty. Per ja israelitëty ojts tsyiptakxëdë twinˈixtët. Biiblyë jyënaˈany ko kyaj ojts dyaˈˈaduˈugëdë wyinmäˈäny. Elías ta yˈanmääyëdë parë twinˈixtët ets yëˈë tmëdundëdë Jyobaa, ja Diosë tëyˈäjtënbë. ¿Tiko mëk ojts tsyiptakxëdë ja israelitëty twinˈixtët? Myëduˈuk, yëˈko kyaj tmëbëjktë Jyobaa ets kyaj tmëmëdowandë. Kyaj ttukˈijxpajttë ets kyaj tjuˈttë tiempë parë tˈixyˈattët pënën Jyobaa o tpayoˈoytyët ja yˈëwij kyäjpxwijën. Koxyëp duˈun ttuundë, ojtsxyëp tnijawëdë ti diˈib oy wimbëtsëmëp (Sal. 25:12). Myëmajtsk, yëˈko nyasˈijxëdë etsë tyäˈädë jäˈäyëty tyuktunëdët tijaty. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Nanduˈunë net ojts yˈadëtsnëdë extëm ja jäˈäyëty ets ojts tˈawdäjnëdë ja diosëty diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Jyobaa të nety tëëyëp tyukˈawäˈänxëdë ko mbäät duˈun jyattë pën kyaj nyaygyuentˈatëdë (Éx. 23:2). w17.03 2:6, 7

Yˈijxpajtënë Ezequías, nan mbäät xypyudëjkëm parë nˈijxëm tijaty xytyukmëjagamgaˈagäˈänëmë Jyobaa ets xypyëjkëmë tiempë parë kyaj nmëduˈunëm. Extëm nˈokpëjtakëm, kyaj nˈadëˈëtsäˈänëm extëmë naxwinyëdë jäˈäy diˈib mëj yajnäjxtëbë jäˈäy mä redes sociales ets jam ja xyëëw tiempë dyajtundë parë jeˈeyë tˈijxnëdë tijatyë tyäˈädë jäˈäy tyuundëp diˈib ni tkaˈixyˈattë, o jantsy kanäk oorë tiempë dyajnäjxnëdë parë tˈijxëdë ryetratë ets tijaty të tkujayëdë. Kyaj wyiˈixëty ko nyajtuˈunëmë redes sociales parë nnaymyëgäjpxëm mëdë familyë o mëtnaymyaayëbë. Per pën kyaj nnaygyuentˈäjtëm, mbäät xytyukˈyajtëgoˈoyëm kajaa tiempë. Axtë mbäädë net mëj këjxm nnayjäˈäwëm ko mayë jäˈäy tpëjtäˈäktët ko yˈoyˈijxtëbë retratë diˈib të nyajpajtëm o tijaty të ngujäˈäyëm mä Internet, o mbäät axëëk nnayjäˈäwëm ko kyaj pën xynyekypyanëjkxëm. Pääty nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Nnaygyuentˈäjtëbëts parëts kyaj mëj nyajnaxët tuˈugë naxwinyëdë jäˈäy, ets parëts kyaj nxëëw ndiempë nyajtunët mä diˈib kyaj tyim jëjpˈamëty?” (Efes. 5:16, TNM). w17.03 3:14, 17