Agostë

Mä reunyonk janääm jatsojk nyajtukjamyajtsëm tijaty të xytyukmëduˈunëmë Jyobaa mëdë Jesus. Kom ëtsäjtëm nyajtsobatëm mëjwiin kajaa, pääty njäˈäyˈatäˈänëm extëmë Jesus tuˈuk tuˈugë xëëw (2 Kor. 5:14, 15). Nan jënäämp ja ääw jot parë nmëjkumayäˈänëmë Jyobaa ko dyajkyë yˈUˈunk parë ojts xykyuˈoˈkëm. Tuk pëky wiˈix nmëjkumäˈäyëm, ja ko winë ääw winë jot ngomentaräjtëm mä reunyonk. Nan mbäät ndukˈijxëmë Jyobaa mëdë Jesus nuˈunën ntsojkëm ko nnayojxëm. Pes ko nˈyoˈoyëm reunyonk, seguurë ko nyajnimëjääwdakëm. Extëm nˈokpëjtakëm, mayë nmëguˈukˈäjtëm ja tmëdattë ryeunyonk sëmäängujky ko tyuumbëtsëmdë, ets waˈan jyaˈˈanuˈkxëdë. Ets jatuˈugë reunyonk ja tmëdattë sääbëdë o domingë ko mayë jäˈäy pyoˈkxtë. ¿Yˈijxypyëdaa Jyobaa ko nˈyoˈoyëm reunyonk oy nuˈun njaˈˈanuˈkxëm? Yˈijxypy. Mientrës mas niˈigyë nyajnimëjääwdakëm parë nˈyoˈoyëm reunyonk, Jyobaa mas niˈigyë dyajtsobäädäˈäny (Mar. 12:41-44). w19.01 29 parr. 12, 13

Jesus nan yajkëjx yajnäjx tuˈuk majtskë amay jotmay diˈibë netyë jäˈäy myëdäjttëp. Extëm nˈokpëjtakëm, waˈan yeˈky pyejty mä tuˈugë familyë diˈib ayoop. Ets nan tyuunë tuunk mä tsyokyëtyë jot mëjääw, pes yëˈë mëët tyuunyë José, diˈib yajˈyaˈk yajpajtë (Mat. 13:55; Mar. 6:3). Nan waˈanë Jesus tjäˈäwë jäj jëmuˈumën diˈib yajjäˈäwëp ko yˈooky tuˈugë jiiky mëguˈuk, pes mä nety tkayajtsondaˈakynyëmë Diosë tyuunk, waˈanë José ja yˈoˈky. Jesus nan nyijäˈäwë tidën yˈandijpy nmëdäjtëmë jiiky mëguˈuk diˈib kyaj mëët tyuˈugyë ja mëbëjkën (Fwank 7:5). Tyäˈädë amay jotmay diˈibë Jesus yajkëjx yajnäjx etsë wiinkpë, yëˈë pudëjkë parë tjaygyujkë ets tjäˈäwë ja jäˈäyë yˈamay jyotmay. Ko Jesus ttuunyë miläägrë ja mä yajxon dyajnigëxëˈky ko jyäˈäwë ja jäˈäyë jyäj jyëmuˈumën. Ets kyaj duˈun ttuuny mët ko wyinmääy ko tsojkëp duˈun ttunët, yëˈë duˈun mët ko tjantsy pyaˈˈayooyë jäˈäy (Mat. 20:29-34; Mar. 1:40-42). Jesus jyäˈäwë ti netyë tyäˈädë jäˈäy yajkëjx yajnäjxtëp, ets pääty tpudëkëyany (Mar. 7:32-35; Luk. 7:12-15). w19.03 16 parr. 10, 11

Ja ux mä netyë Jesus yajmatsanë, ta ja yˈapostëlëty ttuundë diˈibxyëp ojts yajjotˈambëkyëty. Nˈokpawinmäˈäyëm nuˈunën tijaty ojts tjantsy myëmay tjantsy myëdäjy. ¿Madäˈägäämbëdaa nety axtë ko yˈoogët? Pën madakp, mbäädë nety miyonkˈamë jäˈäy tpäättë jukyˈäjtën (Rom. 5:18, 19). Per diˈib mas jëjpˈam, yëˈë wiˈixë nety wyëˈëmäˈäny ja Tyeetyë xyëëw (Job 2:4). Ko Jesus yˈakˈaˈuxˈäjty mët ja yˈapostëlëty, ta “ak yëˈëjëty nyayjyënanëdë pënëdaa niˈigyë mëj ijtp”. Per extëm nˈijxëm, Jesus kyaj ttukjotˈambëjky, naybyëjtakë yuunk naxypy. Ta jatëgok tsuj yajxon tukjaygyujkë ko kyaj yˈoyëty duˈun jyaˈayˈattët. Ets ta tˈanmääy ko jantsy oy ko kyaj myastuˈudëdë (Luk. 22:24-28; Fwank 13:1-5, 12-15). Mbäät njäˈäyˈäjtëm extëmë Jesus ko kyaj nˈawäˈändakëm oy tijaty njamëgëjx njamëdujkëm ets pën njamyajtsëm ko të näˈä nmëguˈukˈäjtëm axëëk nyajnayjyäˈäwëm, të wiˈix nduˈunëm o të wiˈix nˈanmäˈäyëm (Prov. 12:18; Sant. 3:2, 5). Nan oy ko nmëjkumäˈäyëmë nmëguˈukˈäjtëm ko dyaˈixëdë oybyë jyaˈayˈäjtën (Éfes. 4:29). w19.02 11, 12 parr. 16, 17

Mä ja Ley diˈibë Moisés yajmooy kyaj nety mbäät pën nanëgoobë yajniwäämbety. ¿Tiko duˈun njënäˈänëm? Jaˈko ja diˈib yajniwäämbajtp, mbäädë nety tpayoˈoy pën diˈib niwäämbajtëp (Deut. 19:16-19; 25:1). Ets parë tyëyˈäjtëndëkët, kuanë ko nety tsyokyëty nimajtsk ja testiigë diˈib nyimaytyäˈägëp (Deut. 17:6; 19:15). ¿Ets pën jeˈeyë nety jyamˈaty tuˈugë testiigë? Tyäˈädë jäˈäy kyaj nety mbäät wyinmay ko të ttukpëtsëmy ja wyinmäˈäny, pesë Jyobaa yëˈë diˈibë nety të tˈijxtäˈäy. Jyobaa yëˈë yajkypyë mas oybyë ijxpajtën, pes yëˈë xëmë tijaty ttuny ak tëyˈäjtën myëët. Yëˈë kyunuˈkxypy pënaty kyaj myastuˈutyëty ets pënaty mëmëdoowëp ja yˈanaˈamën, per tyukumëdoopy pënaty axëëk yajtuundëp ja kyutujkën (2 Sam. 22:21-23; Ezeq. 9:9, 10). Mbäät pën ttuny diˈib kyaj yˈoyëty ets nˈijxëm ko kyaj jyawë yajtukumëdowäˈäny, perë Jyobaa yëˈë diˈib nyijäˈäwëp näˈä meerë tpayoˈoyaˈanyë tadë jäˈäy (Prov. 28:13). Pën kyaj jyodëmbity, kuanë ko tnijawëyaˈany ko “mëk ayoˈonëˈë ko ngäˈäjëm mä ja jiikypyë Diosë tyëytyuˈunën” (Eb. 10:30, 31). w19.02 23, 24 parr. 20, 21

Ijtëm seguurë ko Moisés xëmë tˈëxtääy etsë Jyobaa nyëˈëmoˈoy tyuˈumoˈoyëdët. Ojts “dyajˈyoˈoy ja tyuˈu extëm jyawë tˈixy ja Dios këˈëm, oy nipën mbäät tkaˈixy ja Dios” (Eb. 11:24-27). Kyajnëmë nety yˈabety majtsk poˈo mä ja israelitëty pyëtsëmdë Egipto ets kyajnëm jyäˈttë mä ja Sinaí gopk ko tpattë tuˈugë jotmay. Tëjkëdë abajt kutujkpë mët ko kyaj ti nëë ets tnibëdëˈktë ja Moisés, päätyë Moisés tˈanmääyë Jyobaa: “¿Tiijëts ënet ëjts tyam nduundäˈägëp mëët yëˈë mayjyaˈay? ¡Ko waanë yˈakˈitëty, tsojkëts jeˈeyë xyˈëkjakkukäˈtsnëdëty!” (Éx. 17:4, MNM). Ta Jyobaa yˈanmääyë yajxon ti tyunëp: twopët mëdë tyäjk ja kaats diˈib Horeb ets jap pyëtsëmäˈäny ja kom nëë. Biiblyë jyënaˈany: “Ko duˈun ja Moisés ttuuny, tam ënety tˈixtë ja mëjjäˈäytyëjkëty”. Ta ja israelitëty nyëˈuktë nuˈun tyimnëˈuugandë, ets duˈun ja jotmay yˈoˈoyë (Éx. 17:5, 6, MNM). w18.07 13 parr. 4, 5

Tuk pëky diˈibë Jyobaa yajtuumpy parë xymyëjääwmoˈoyëm, yëˈë tuˈukmujkën. Ko ntsojkëmë nmëguˈukˈäjtëm, ta nyajnigëxëˈkëm ko ntsojkëmë Dios. Nan nduˈunëmë mëjääw parë ndukˈijxëm ko mëjwiin kajaa Jyobaa yajtsobäädëdë ets ko tsojkëdëp (1 Fwank 4:19-21). Apostëlë Pablo duˈun tˈanmääy ja Dios mëduumbëty: “Nayyajkujkëdë [...] nixim niyam es yajmëjwiin yajkajaajëdë ja mmëbëjkënëty, dëˈën extëm jaayëm xytyundë” (1 Tes. 5:11). Extëm nˈijxëm, kyaj yëˈëyëtyë mëjjäˈäytyëjk pyäädëdë tjotkujkmoˈoytyëdë nmëguˈukˈäjtëm, niˈamukën mbäät duˈun nduˈunëm extëmë Jyobaa ttuny mëdë Jesus (Rom. 15:1, 2). Ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib myëdäjttëbë depresión päˈäm ets tsojkëp nyëjkxët mä tuˈugë espesialistë parë tsyoybyatët (Luk. 5:31). Pënaty tuundëp mëjjäˈäy etsë wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm kyaj mbäät yajtsoybyatëdë. Per nyijäˈäwëdëp ko jëjpˈam tmëmëdowdëdë tyäˈädë anaˈamën: “Jotmëkmoˈoytyë pënaty kumoˈon kudujkëdëp, pudëkëdë pënaty yaˈˈayow yaˈˈamäˈät, mëmaˈkxtuktë niˈamukë” (1 Tes. 5:14). w18.09 14 parr. 10, 11

Ko niˈigyë Jyobaa nˈixyˈäjtëm, ta niˈigyë mëbëjkën kyëktëkë. Ets mbäät niˈigyë nˈixyˈäjtëm ko ngäjpxëm yajxonë Biiblyë ets njuˈtëmë tiempë parë nbawinmäˈäyëm. Mä Biiblyë myaytyakypy wiˈixë Jyobaa tëëyëp tkuentˈäjtyë kyäjpn ets yajkëktëjkëbë mëbëjkën ko nanduˈun tyam xykyuentˈatäˈänëm. Parë nˈijxëm wiˈixë Jyobaa xykyuentˈäjtëm, nˈokwinmäˈäyëm ja ijxpajtën diˈibë Isaías pyëjtak. Mä Jyobaa nyaxy extëm tuˈugë borreegë kuentˈäjtpë, tyäˈädë tekstë jyënaˈany: “Xäjtëwäämp parë dyajtuˈukmukäˈäny ja byorreegëty, ets kyaatsykyëjxy dyajnëjkxäˈäny” (Is. 40:11). Ko ngäjpxëm wiˈixë Jyobaa xymyënëjkxëm, ¿wiˈix nnayjyäˈäwëm? ¿Këdii kuwäˈäny nixäjy nnayjyäˈäwëm ets kyaj nmäˈäy ndäjëm? Diˈib xypyudëkëyäˈänëm parë kyaj ti ntsëˈk njäˈäwëm ko ayoˈon jotmay xytyukmiˈinëm, yëˈë ko nbawinmäˈäyëm extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyam. Nan xypyudëkëyäˈänëm parë nbëjkëm ja jot mëjääw ets kyaj ti ntsëˈk njäˈäwëm parë nwinguwäˈkëm ja ayoˈon jotmay diˈib wingoomp. w19.01 7 parr. 17, 18

¿Tijaty të xytyuknibëjtäägë xytyunäˈäny mä Diosë tyuunk? Waˈan xytyunyë mëjääw parë xykyajpxyë Biiblyë bom bom, parë mas oy mgomentaratäˈäny o xyyajnaxäˈäny tijaty mä reunyonk o mas oy mgäjpxwäˈkxäˈäny. ¿Wiˈix mnayjyawëty ko xyˈixy yˈoybyëtsëmy o ko wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm tˈixtë ets ko mˈanëˈëmxëty ko jantsy oy ko duˈun xytyuny? Seguurë ko jantsy jotkujk mnayjyawëty. Ets tam tiko mbäät duˈun mnayjyawëty, pes yëˈë mduumpy ti Jyobaa tsyojkypy, duˈun extëmë Jesus (Prov. 27:11). Ko xypyëjtäˈägëdë mjot mwinmäˈäny mä Diosë tyuunk, ta mnayjyawëyaˈanyëty agujk jotkujk ets kyaj nanëgoobë mjukyˈatäˈäny. Apostëlë Pablo tkujäˈäyë: “Panëjxtë yajxon es dëˈënyëm xytyundët waanë niˈigyë ja Nintsënˈäjtëmë tyuunk, mët ko miits mnijäˈädëp ko kyaj nyanëgoobëty yëˈë tadë tuunk diˈibë mduundëp tiˈigyë mët ja Nintsënˈäjtëm” (1 Kor. 15:58). Pënaty pyëjtaktëbë jyot wyinmäˈäny parë tpäädäˈändë meeny sentääbë o myëjpëtsëmäˈändë yä naxwiiny, kyaj tpäättë ja jotkujkˈäjtën, diˈibën yˈandijpy ja jotkujkˈäjtën (Luk. 9:25). w18.12 22 parr. 12, 13

David yëˈë nety myaytyäˈägaampy ja xëëw tiempë mä niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy jyukyˈäjnëdë extëmë Dios tniˈanaˈamë (2 Peed. 3:13). Isaías 65:22 jyënaˈany: “Yëˈko ja ngäjpnëts jyukyˈatäˈäny jeky extëmë tuˈugë kepy”. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko naxwinyëdë jäˈäy jyukyˈatäˈändë kanäk mil jëmëjt. Mä Diˈibʉ Jatanʉp 21:1-4 jyënaˈany ko mä jembyë jukyˈäjtën kyaj nyekyjyamˈatäˈanyë oˈk tëgoˈoyën, Dios kyunuˈkxaampy pënatyë nety xëmë të myëmëdoyëty. Adán mëdë Eva yajtëgooytyë ja it lugäärë tsujpë winë xëëw winë tiempë, per tim tsojk jatëgokë Naxwinyëdë jyëmbitäˈäny jantsy tsuj. Dios të twandaˈaky ko tkunuˈkxäˈänyë naxwinyëdë jäˈäy. Etsë David nanduˈun jyënany ko pënaty jukyˈäjttëp tëyˈäjtën myëët ets yujy tudaˈaky, yëˈë jyaˈˈatandëp ja Naxwinyëdë ets ttuktsëënëyäˈändë xëmëkyëjxm (Sal. 37:11). Tijatyë Isaías ojts tnaskäjpxë, nan xypyudëjkëm parë nˈawijx njëjpˈijxëm ja jukyˈäjtën mä ja it lugäärë tsujpë (Is. 11:6-9; 35:5-10; 65:21-23). ¿Näˈä? Ko yˈadëwët diˈibë Jesus tyukwandak ja axëkjäˈäy. Mijts nëjkxëp mjukyˈaty mä ja it lugäärë tsujpë (Luc. 23:43, TNM). Ko tpäädëdë tyäˈädë tiempë, ta duˈun tyunäˈäny jyatäˈänyëty. w18.12 7 parr. 22, 23

Tsip njëjpkudijëm extëmë naxwinyëdë jäˈäy wyinmay mët ko yä nyajpatëm ets kyaj mbäät ndukpëtsëëmdutëm (1 Kor. 5:9, 10). Axtë ko nëjkxëm käjpxwäˈkxpë nmëdoˈowëm tijatyë jäˈäy tukniˈˈijxëp diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Per diˈib mbäät nduˈunëm pën kyaj mbäät njëjpkuwäˈkëm wiˈixë naxwinyëdë jäˈäy wyinmay, yëˈë kyaj nyajnëˈë nyaˈuˈungëm mä jot winmäˈäny. Duˈun extëmë Jesus ttuuny, tsojkëp netyë nyajjëgakëm mä jot winmäˈäny diˈibë Satanás tsyojkypy nwinmäˈäyëm. Ets axtë mbäät nguwäˈänëm ja jot winmäˈäny ko kyaj ndimˈëxtäˈäyëm ets xytyukninäjxëmë naxwinyëdë jäˈäyë wyinmäˈäny. Min nˈokˈijxëm wiˈix mbäät nguwäˈänëm. Extëm nˈokpëjtakëm, tsojkëp nwinˈijxëm yajxon pënaty mëët nnaymyayäˈänëm. Biiblyë xyˈanmäˈäyëm ko pën nnaymyaˈayëm mëdë jäˈäy diˈib kyaj tmëdunyë Jyobaa, ta nëjkx nwinmäˈäyëm extëm yëˈëjëty (Prov. 13:20; 1 Kor. 15:12, 32, 33). Nan tsojkëp njëjpkudijëmë ixy jawë diˈib yajmëjwindëjkëbë naytsyiik naygyoxë, axëëkpë ijt tsënaaky etsë evolución. Ko duˈun nduˈunëm, yëˈë nety njëjpkudijëm diˈib mbäädë jot winmäˈäny dyajmäˈäty ets “diˈibë yaˈˈadijkypy es yaˈixyˈatët ja Dios” (2 Kor. 10:5). w18.11 21 parr. 16, 17

¿Wiˈix mbäät niˈigyë nyajtäˈtspëjkëm o ja winmäˈäny nbëjtakëm parë nëˈëyoˈoy nduˈuyoˈoyëm xëmë mä ja tëyˈäjtën? Ko nduˈunëmë mëjääw nuˈun nmadakëm parë ndukniˈˈijxëmë jäˈäy ja tëyˈäjtën. Duˈun extëm ijty ja soldäädë diˈib mëk tsyuumdäˈtsypy ja yˈespäädë, nanduˈun mbäät nyajtuˈunëm “ja Diosë yˈayuk” (Éfes. 6:17). Niˈamukë mbäät nduˈunëmë mëjääw parë oyë jäˈäy nyaˈëxpëjkëm ets ndukniˈˈijxëm “ja ayukë tëyˈäjtënbë” (2 Tim. 2:15). Ko nyajtuˈunëmë Biiblyë parë jäˈäy ndukniˈˈijxëm ja tëyˈäjtën, ta mas niˈigyë xyˈadëkëyäˈän xytyuktëkëyäˈänëm ja Diosë tyëyˈäjtën. Ets yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nduˈuyoˈoyˈadëtsëm mä ja tëyˈäjtën. Tyäˈädë tëyˈäjtën, yëˈë diˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm. Ets mët ko të nnijäˈäwëm, mbäädë net oy mëët nˈijtëm. Jeˈeyënëm tsyondaˈaky tijaty kujk xytyukniˈˈijxëmë Jyobaa, pes yëˈë të twandaˈaky ko njuuyˈadëˈëtsäˈänëm ja tëyˈäjtën winë xëëw winë tiempë. Pääty, nˈokˈyajtsobatëm extëm tuˈugë perlë diˈib tsobatp mëjwiin kajaa. Nˈokjuˈuyˈadëtsëm ets ninäˈä ngatoˈkëm, duˈun nëjkx nguytyuˈunëm diˈibë Jyobaa të ndukwandakëm (Prov. 23:23). w18.11 8 parr. 2; 12 parr. 15-17

Seguurë ko Noé kyäjpxwäˈkx ko nety wyingony ja kutëgoˈoyën. Okˈix wiˈixë Jesus jyënany: “Mä tadë tiempë mä nety kyajnëm myiny ja ayoˈonduu, ja jäˈäyëty kyay yˈuuktë es nyayyajpëkëdë axtë ja xëë mä ja Noˈee tyëjkë mä ja yˈarkë. Es nitii [tkamëjpëjtaktë] wiˈixë nety jyatäˈändë axtë jaanëm ko myiiny ja ayoˈonduu. Ta yajjiˈxëdë nidëgekyë. Nandëˈën jyatäˈäny kots nminët ëj, ja Naxwinyëdë Jäˈäyëtyë Kyudënaabyë” (Mat. 24:38, 39). Oyë nety ja jäˈäy tkamëdowäˈändë, Noé duˈunyëm ojts tkäjpxwaˈkxy diˈibë Jyobaa tuknipëjkë. Tyam, yëˈë ngäjpxwäˈkxëm ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën parë jäˈäy tnijawëdët ti tyukmëdunaambyë naxwinyëdë jäˈäy. Ets duˈun extëmë Jyobaa, ëtsäjtëm nan ntsojkënyëˈäjtëm parëxyëbë jäˈäy tmëdoowˈittë tyäˈädë oybyë ayuk ets kyaj yˈooktët (Ezeq. 18:23). Ko ngäjpxwäˈkxëm tëjkmdëjkm ets mä mayjyaˈay nyaxtë, ta nduknijäˈäwëm ko wingoomp ja Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën parë dyajkutëgoyaˈany tukëˈëyë axëkˈäjtën diˈib jaˈäjtp (Ezeq. 3:18, 19; Dan. 2:44; Diˈibʉ Jat. 14:6, 7). w18.05 19 parr. 8, 9

¿Ti ndunäˈänëm ko kuduunk justisë dyajkubokëdë Diosë tyuunk ets xyyajtëˈëwëm tijaty parë nimaytyakëmë nmëguˈukˈäjtëm? ¿Oyëdaa ko nmaytyaktäˈäyëm tijaty nnijäˈäwëm? Nˈokwinmäˈäyëm ti Jesus tyuun ko ja gobernadoor yajtëëwë tijaty. Jesus amonyë näˈäty ojts wyeˈemy, yëˈë pyanëjkx ja käjpxwijën diˈib jënäämp ko “ta tiempë parë amonyë nˈijtëm ets ta tiempë parë ngäjpxëm” (Ecl. 3:1, 7; Mat. 27:11-14). Ko nbatëmë duˈumbë jotmay, mas oy ko nyajˈyoˈoyëmë jot winmäˈäny parë kyaj ja nmëguˈukˈäjtëm nbëjtakëm jotmay jëjpˈam (Prov. 10:19; 11:12). Per ¿ti net ndunäˈänëm ko tuˈugë njiikyˈäjt nmëguˈukˈäjtëm o nmëtnaymyaayëbëˈäjtëm të pyokytyuny ets të nnijäˈäwëm ti të ttuny? Biiblyë jyënaˈany ko yajnigäjpxëp ja tëyˈäjtën. Pääty, oy ko ndukmëtmaytyaktäˈäyëm ja mëjjäˈäytyëjk wiˈix tijaty yˈixëty. Pes yëˈëjëty patëdëp ets tnijawëdët ja tëyˈäjtën, duˈuntsoo tnijawëdët wiˈix tpudëkëdët diˈib të pyokytyuny ets jatëgok tmëˈoybyëkëdë Jyobaa (Sant. 5:14, 15). w18.10 10 parr. 17, 18

¿Wiˈix mbäät nmëjääwmoˈoyëmë nmëguˈukˈäjtëm mëdë tsojkën? Tuk pëky, yëˈë ko nmëdoowˈijtëm wiˈix jyënaˈany (Sant. 1:19). Nyajnigëxëˈkëmë nety ko ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm ko nmëdoowˈijtëm wiˈix nyayjyawëty. Nˈokwinmäˈäyëm wiˈixxyëp ëtsäjtëm nnayjyäˈäwëm koxyëp duˈun nyajpatëm, ets nˈokwinmäˈäyëm tijaty mbäät nyajtëˈëwëm parë njaygyujkëm wiˈix nyayjyawëty. Oy ko mä wiin jëjp nyajnigëxëˈkëm ko ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets ko nmëmäˈäy nmëdäjëm. Pën ja nmëguˈukˈäjtëm xytyukmëtmaytyäˈägäˈänëm wiˈix meerë jyaty kyëbety, oy ko nmaˈkxtujkëm ets kyaj ngajpxypyojtëm. Pes pën nmëdoowˈijtëm maˈkxtujkën myëët, ta njaygyukëyäˈänëm wiˈix nyayjyawëty. Nan nëjkxëp xytyukjotkujkˈäjtëm ets tmëdoowˈitët wiˈix njotkujkmoˈoyëm. Ko tˈixët ja nmëguˈukˈäjtëm wiˈix nmëjpëjtakëm, ta mbäät njotkujkmoˈoyëm. w18.09 14 parr. 10; 15 parr. 13

Tsojkëbë tiempë parë mbäät nmëdoowˈijtëmë Diosë yˈayuk, ngäjpxëmë Biiblyë ets ja ëxpëjkpajn, nan tsojkëbë tiempë parë naytyuˈuk nˈëxpëjkëm, nikäjpxëm tijaty naxäämp reunyonk ets nëjkxëm. Mbäät duˈun nduˈundäˈäyëm pën kyaj nëgoo ja tiempë nyajtuˈunëm mä diˈib kyaj tyim jëjpˈamëty (Efes. 5:15, 16, TNM). ¿Nuˈunë tiempë tmënëjkxy parë tuˈugë jäˈäy tnijawëdë tëyˈäjtënë diˈib wingëjxy tukniˈˈijxëbë Biiblyë? Wiˈixëm tuˈuk tuˈugë jäˈäy. Per ninäˈä mbäät nganijäˈäwëtyaˈayëm wiˈixë Jyobaa tmëdatyë wijyˈäjtën, wiˈix jyaˈayˈaty ets tijaty tyuumpy (Rom. 11:33). Mä ja tim jawyiimbë rebistë diˈib pëtsëëm inglés ojts tˈijxkijpxyë tëyˈäjtënë mët tuˈugë “mutsk pëjˈyuˈunk” ets jyënany: “Këdii mgomformaraty ko jeˈeyë tuˈugë mbëjˈyuˈunk xymyëdatët, o xynyijawët tuk pëky jeˈeyë ja tëyˈäjtën. Koxyëp jeˈeyë tsyokyëty tuˈuk, kyajxyëbë Dios të dyajkojy mayë pëjy. Ak yajmujkˈadëˈëts; ak ëxtääyˈadëˈëts”. Ko nety njukyˈäjtëm winë xëëw, duˈunyëmë Jyobaa nˈixyˈäjtˈadëˈëtsäˈänëm. Pääty diˈib tyam tsojkëp, yëˈë nyajtuˈunëm yajxon ja tiempë parë njuˈuyëm tukëˈëyë ja tëyˈäjtën. w18.11 4 parr. 7

Biiblyë duˈun tˈanëëmë kasäädë yetyëjk: “Ittë mët ja mgudëjkëty extëm miitsëty xynyijawëdë yajpäättë”. Tyäˈädë nan mbäät yëˈë tˈandijy ko tjaygyukëdët wiˈix yaˈix yajpäättë (1 Ped. 3:7, TNM). Tuˈugë yetyëjk kasäädë diˈib jyaygyujkëp, nyijäˈäwëp ko ja kyudëjk kajaa tyëgatsyëty mët yëˈë, per kyaj wyinmay ko yëˈë niˈigyë myëjjëty (Gén. 2:18). Pääty myëjpëjtakypy wiˈix ja kyudëjk nyayjyawëty ets myayˈajty wyintsëˈkëp. Tuˈugë yetyëjk kasäädë diˈib myëjpëjtakypy wiˈix ja kyudëjk nyayjyawëty, ninäˈä tkawinˈity tkawinxonyë wiink toxytyëjk ets ni tkamëmay tkamëdäjy. Nan kyaj duˈun yˈadëˈëtsy mä Internet o mä redes sociales (Job 31:1). Wyintsëˈkëp ja kyudëjk mët ko ttsoky, per nanduˈun mët ko ttsokyë Dios ets tˈaxëkˈixy diˈib axëëk (Sal. 19:14; 97:10). w18.09 29 parr. 3, 4

¿Tiko tsyiptaˈaky nguytyuˈunëmë Diosë yˈAyuk? Tuk pëky, yëˈko tsojkëp nˈijtëm yujy tudaˈaky. Per mä tyäˈädë “tiempë diˈib jëjpkëxanëp”, tsiptakp duˈun nˈijtëm mët ko njukyˈäjtëm mä jäˈäy këˈëm nyaymyëmay nyaymyëdäjëdë, tˈatsoktë meeny sentääbë, myëj kyëjxmëdë ets kyaj nyayjyëjpkuwitsëdë (2 Tim. 3:1-3). Niˈamukë Dios mëduumbë, nnijäˈäwëm ko kyaj yˈoyëtyë duˈumbë jäˈäyˈäjtën, per näˈäty mbäät nwinmäˈäyëm ko pënaty duˈun jukyˈäjttëp tyukˈoybyëtsëëmdëp tijaty ets tyukxondaktëp (Sal. 37:1; 73:3). Ets mbäädë net nnayajtëˈëwëm: “¿Oyëdaa kots jawyiin nmëmay nmëdäjëdë wiinkpë? ¿Duˈunyëmtsëdaa jäˈäy xywyingutsëˈëgët pën ijtpëts yujy tudaˈaky?”. Pën nasˈijxëm ets xynyinäjxëm ja naxwinyëdë jäˈäyë jyaˈayˈäjtën, mbäät kyaj oy nekyˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets tsip nyaˈëxkäjpëm pën nDiosmëduˈunëm. Pääty, mëjwiin kajaa xypyudëkëyäˈänëm ko nˈëxpëjkëm ets ko nbanëjkxëmë yˈijxpajtën ja Dios mëduumbëty diˈib yajmaytyaktëp mä Biiblyë. w18.09 3 parr. 1

Jyobaa naytyuˈugë nety yajpääty mä tkayajkojynyëm tijaty. Per ta nanduˈun tmooyë jyukyˈäjtënë anklëstëjk etsë naxwinyëdë jäˈäy parë nanduˈun jyukyˈattët. Yëˈë tuˈugë “Diosë jotkujkpë”, diˈib jyantsy tsyojkënyëˈajtypy dyakäˈäny diˈib oy (1 Tim. 1:11, TNM; Sant. 1:17). Ets kom xytyukmëtsojkëm nyajpatëm jotkujk, pääty xytyukniˈˈijxëm ets nˈijtëm yäjkpëjäˈäy (Rom. 1:20). Dios duˈun ojts dyajkojˈyë naxwinyëdë jäˈäy extëmë yëˈë yˈixëty (Gén. 1:27). O ja tuk pëky njënäˈänëm, ojts xyyajkojëm parë nyajnigëxëˈkëmë jyaˈayˈäjtën. Pääty, pën jantsy itäˈänëm agujk jotkujk ets nnayjyawëyäˈänëm ko oy tijaty nduˈunëm, tsojkëp nbanëjkxëmë Jyobaa yˈijxpajtën ko nmëmäˈäy nmëdäjëm ja nmëguˈukˈäjtëm ets nˈijtëm yäjkpëjäˈäy (Filip. 2:3, 4; Sant. 1:5). ¿Tiko? Jaˈko duˈunë Dios ojts xyyajkojëm. Ets oy pokyjyaˈay nyajpatëm, mbäät nˈijtëm yäjkpëjäˈäy extëm yëˈë. Jyobaa tsyojkypy ets niˈˈijxtutëmë jyaˈayˈäjtën, pääty jotkujk nyayjyawëty ko nˈijtëm yäjkpëjäˈäy (Éfes. 5:1). w18.08 18 parr. 1, 2; 19 parr. 4

Nyaˈijxëmë nety ko nmëdoowgujkëmë Jesusë yˈääw yˈayuk ko nmëmëdoˈowëm, ets ko kyaj nëgoo nmëmäˈäy nmëdäjëm diˈib yä naxwiiny (Luk. 21:34). Niˈigyë nˈijxëm ko jëjpˈam nmëmëdoˈowëmë Jesus, axtë mä xytsyiptakxëm duˈun nduˈunëm. Ta nmëguˈukˈäjtëm diˈib duˈunyëm tmëdundë Jyobaa, oy ti amay jotmay twinguwäˈägëdë. Ja tuk pëky wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëdoowgujkëmë Jesusë yˈääw yˈayuk, yëˈë ko nmëmëdoˈowëm pënaty të ttuknipëky xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm (Eb. 13:7, 17). Näämnëm, të Diosë kyäjpn tijaty twijtstëgatsy, extëm wiˈix nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm ets të xymyoˈoyëmë jembyë tuumbajn. Nan të tyëgatsy ja reunyonk diˈib yajmëdäjtp sëmäängujky, ets wiˈix yajkojäˈäny ja Tëjk mä nˈëxpëjkëm, wiˈix yˈaˈoyëyaˈany ets wiˈix mbäät yaˈijxˈity yajkuentˈaty. ¿Këdii mëjwiin kajaa nmëjjäˈäwëm ko yajxon të yajtukniwitsë ets ko tsuj yajxon nyajnëˈëmoˈoy nyajtuˈumoˈoyëm? Mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa xykyunuˈkxäˈänëm ko nmëmëdoˈowëm wiˈixë kyäjpn xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm. w19.03 10, 11 parr. 11, 12

Näägë notisyë kyaj nëgoo tyëyˈäjtënëty o tap diˈib kyuyuˈtstëp. Ets pën yajmëdëjkëp waanë anëë, mbäät nyajwinˈëˈënëm. Min nˈokˈijxëm ti tuun jäjtë jam Israel, ja tiempë mä jyukyˈajtyë Josué (Jos. 22:9-34). Ja israelitëty diˈib wiink triibu, myëdoyˈäjttë ko të nety pyëdëˈëky tuˈugë mëj altaar. Tyäˈädë tëyˈäjtënë nety, per kyaj nety yajxon tnijäˈäwëdë tiko të dyajpëdëˈëktë. Ko duˈun ja myëguˈuktëjk tnijäˈäwëdë, ta wyinmääytyë ko të tmastuˈuttë Jyobaa (Jos. 22:11, 12). Per jawyiin tkajxtë niganäägë yetyëjk diˈib tyukjotkujkˈäjttëp parë tpayoˈoytyët wiˈix tijaty yˈixëty. Tyäˈädë yetyëjkëty, ta yajtukmëtmaytyaktë ko kyaj ja altaar të tkojtë parë jam yoxäˈän nyogäˈändë. Yëˈë duˈun parë ja tyëëm yˈääts tjamyatstët ok, ko yëˈëjëty nan myëduundëbë netyë Jyobaa. Seguurë ko ja israelitëty agujk jotkujk nyayjyäˈäwëdë ko jawyiin ojts tpayoˈoytyë wiˈix meerë tijaty yˈixëty ets kyaj dyajkutëgooytyë ja tëgëëkpë triibu. w18.08 5 parr. 9, 10

Pablo jyënany ko axtë Dios mëduumbë mbäät ttundë diˈib axëëk. Ets pënaty duˈun adëtstëp waˈan wyinmaytyë ko duˈunyëm nyaymyayëdë mëdë Jyobaa. Per ko tuˈugë jäˈäy jyënaˈany ko naymyaayëp mëdë Dios o myëmëdoopy, kyaj yëˈë xëmë tˈandijy ko kupëjkëp (1 Kor. 10:1-5). Ja israelitëty këjxtë ja myaˈkxtujkën ko ja Moisés kyatsojkjënajky mä ja Sinaí gopk. Tyam, nan mbäät kyexy ja maˈkxtujkën ko nwinmäˈäyëm ko ja jembyë jyukyˈäjtën ets ja kutëgoˈoyën jajkp. Waˈan nwinmäˈäyëm ko tamnëm jekyë tiempë tyëgoyˈaty parë yˈadëwëdë tyäˈädë wandakën o ko waˈan kyaj tyëyˈäjtënëty. Pën kyaj nnaygyuentˈäjtëm mëdë duˈumbë winmäˈäny, mbäädë net jamë jot winmäˈäny nbëjtakëm mä tijaty ntsojkënyëˈäjtëm ets kyaj mä tijatyë Jyobaa tsyojkypy. Ets ko ja tiempë nyaxët, mbäädë Dios xytyukmëjagamgakëm ets axtë nduˈunënë diˈib ninäˈä ojts ngawinmäˈäyëm nduˈunëm. w18.07 21 parr. 17, 18

Ëtsäjtëm, nan xyˈixyˈäjtëmë Jyobaa ets nyijäˈäwëp ti nxëwˈäjtëm. Per parë mëët nnaymyaˈayëm, jëjpˈam ntsojkëm ets ndukëdëjkëmë jukyˈäjtën (1 Kor. 8:3). Per jëjpˈam ets nguentˈäjtëm ja naymyayë diˈib nmëdäjtëm mëdë nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë. Extëm yaˈˈanmääytyë ja Dios mëduumbëty diˈibë Galacia, tsojkëp nnaygyuentˈäjtëm parë kyaj jatëgok nmëduˈunëm tijaty jaˈäjtp naxwiiny “diˈibë kyaj ti wyaˈany es yaˈˈamäˈät”. Tyäˈädë nan yëˈë yˈandijpy, kyaj nˈëxtäˈäyëm ets xymyëjkumäˈäyëmë naxwinyëdë jäˈäy (Gal. 4:9). Ja Dios mëduumbëty diˈibë Galacia të nety yˈixyˈatëdë Dios, per tamë nety jatëgok tnijëmbittë diˈibë kyaj ti ttsoowëty. Duˈunxyëp extëmë Pablo yˈanmääyëdë: “¿Tiko jatëgok xynyijëmbittë parë mduumbëˈatëdët tijaty kyaj tsyobääty ets diˈib ninuˈun kyatuny?”. w18.07 8 parr. 5, 6

Kyaj tyim tsokyëty ngutëjëmë Diosë yˈanaˈamën parë tyëkëdë jot winmäˈäny. Pes ko ngäjpxëmë Biiblyë ets nbawinmäˈäyëm, mbäät nnijäˈäwëm wiˈix jyäjt kyëbajttë pënaty kyaj tmëmëdoowdë Dios. Tyäˈädë ëxpëjkën jam tsyoony mä Dios ets yëˈë diˈib mas oy. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät nwinmäˈäyëm nuˈunë David tkuˈayoˈowë ko pyokytyuuny mëdë Bat-seba (2 Sam. 12:7-14). Ko ngäjpxëmë tyäˈädë tekstë, nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Tixyëbë David ojts ttuny parëxyëp kyaj dyajnäjxyë jäj jëmuˈumën? ¿Tits ndunëp kots nyajpäädët mä duˈumbë jotmay? ¿Ngugaˈagëbëts extëm ttuunyë José o xyyajkäˈäjëbëts extëmë David?” (Gén. 39:11-15). Ko yajxon nwinmäˈäyëm wiˈix wyimbëtsëmäˈäny ja poky kaytyey, ta niˈigyë nˈaxëkˈijxëm diˈib axëëk (Amós 5:15). w18.06 17 parr. 5, 7

Ko jäˈäy kyayajtunyë tyëyˈäjtën, ta ttuktëkëdë politikë. Mä primer siiglë, ja kugëbety yëˈë ijty jotmaytyuunëdëp. Niˈamukë pënatyë nety tsënääytyëp mä ja it lugäär diˈibë Roma yˈaneˈempy, kuanë ko nety tkugëbattët extëm ja nyax ets ja jyëën tyëjk. Ets kom ja yajkugëbajtpëty kyaj ttuundë tëyˈäjtën, ta ja jäˈäyëty tmëkjäˈäwëdë. Näˈäty, myeenymyooytyë ja yajkutujkpë parë myoˈoyëdët ja madakën, ets ta net dyajtuundë ja kutujkën parë myeenybyattë. Zaqueo diˈib nyigëbäjkˈäjt ja kugëbety jam Jericó, nayajkumeenytyakë mët ko awinˈëën ojts tmeenybyëjkë jäˈäy (Luk. 19:2, 8). Ets waˈanë wiinkpë nanduˈun yˈadëtstë. Pënatyë Jesus mëtsipˈäjtëdë, tsyojktë parë ttuktëkët ja jotmay mä jäˈäy dyaktë ja kyugëbety. Parë kyäˈäjët, ta dyajtëëwdë pën mbäät dyaktë ja kugëbety o kyaj, ja ijty kyëbattë tuk denaaryë niˈamukë pënaty tsënääytyëp mä ja it lugäär diˈibë Roma yˈaneˈempy (Mat. 22:16-18). Ja judiyëtëjk ninuˈun tkaˈoyjyäˈäwëdë dyaktëdë tyäˈädë kugëbety, pes duˈun tjäˈäwëdë ko yëˈë anaˈamëdëp ja romanë jäˈäy. w18.06 5, 6 parr. 8-10

Ko nbuwäˈkëmë Satanás, xëmë kajaa yajkumëdoy ets kyaj yajtukˈoyˈaty extëmë nety njawinmäˈäyëm (Job 21:7-17; Gal. 6:8). ¿Tiko yˈoyëty nnijäˈäwëm ko Satanás yëˈë yˈaneˈembyë naxwinyëdë jäˈäy? Tuk pëky, jaˈko xypyudëjkëm parë nmëjˈijxëm ja kuduunk justisë etsë gobiernëtëjk mët ko duˈunë Jyobaa ttsoky (1 Peed. 2:17). Jyobaa yˈawijxypy ets nmëmëdoˈowëm ja anaˈamën diˈib yajnaxkëdaktëbë gobiernëtëjk, per net pën kyaj yajkutëjy tijaty yëˈë nyiˈanaˈamëp (Rom. 13:1-4). Nan nnijäˈäwëm ko kyaj mbäät nbuwäˈkëm tuˈugë partiidë o ja diˈib nyiwintsënˈäjtypyë politikë (Fwank 17:15, 16; 18:36). Ja tuk pëky, ko nnijäˈäwëm nuˈunënë Satanás tmëdatyë mëjääw, yëˈë xypyudëjkëm ets niˈigyë ngäjpxwäˈkxëm. Pes ko nˈijxëm wiˈixë Diosë xyëëw dyaˈˈaxëëgë ets tniwäämbety, ta jäˈäy ndukniˈˈixëyäˈänëm ja tëyˈäjtën parë tnijawëdët pënën nDiosˈäjtëm. Jantsy mëj nnayjyäˈäwëm ko nmënëjkxëm ja xyëëw ets ko nyajtuˈunëm. Nan nnijäˈäwëm ko mëjwiin kajaa ndukˈoyˈäjtëm ko ntsojkëmë Dios ets këdiinëm ko nbaˈoˈktëˈëwëm ja wit meeny o jukyˈäjt madakën (Is. 43:10; 1 Tim. 6:6-10). w18.05 24 parr. 8, 9

¿Mbäät nyaymyastuˈudëdë tuˈugë kasäädë jäˈäy ko tpäättëdë amay jotmay? Biiblyë kyaj tnigajpxy näˈä mbäädë jäˈäy nyaymyastuˈudëdë. Pablo tkujäˈäyë: “Es pën yëˈë nmëmëbëjkpë toxytyëjk myëdäjtypy tuˈugë nyaˈay diˈibë kyaj nmëmëbëjkpëˈäjtëm, pën yˈaˈijxëp tsyëënët mëdë nyëdoˈoxy, kyaj tmastuˈudët ja nyaˈay” (1 Kor. 7:12, 13). Tyäˈädë anaˈamën duˈunyëm tyambäät tyuny. Per näˈäty, ja yetyëjk diˈib kyaj yˈëxpëky të dyajnigëxëˈëky ko kyaj nyekytsyëënëyaˈany mët ja kyudëjk. Waˈan të ttuny jantsy axëëk ets mbäät ja kyudëjk wyinmay ko jotmay jëjpˈam yajpääty ja jyukyˈäjtën ets ko mbäät yuduny pyäˈämdunyëty. Nan waˈan kyaj tˈokmoˈoyanë ja fyamilyë tijaty tëgoyˈäjtxëp o mëktaˈaky ja jyamyëët ttukmastuˈudäˈänyë Dios. Ko näägë nmëguˈukˈäjtëm të tpäättë duˈumbë jotmay, ta të twinmaytyë ko nik oy tmastuˈuttët ja myëmëjjäˈäy, pes kyaj nety tˈaˈixë ets mëët tsyëënët. Per ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib pyattëbë duˈumbë jotmay, per kyaj duˈun wyinmaytyë. Myëmadaktëp ets tyuundëbë mëjääw parë dyaˈoyëyäˈändë tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. w18.12 13 parr. 14, 16; 14 parr. 17

Mä Lukʉs 8:5-8, 11-15 jap myinyë ijxpajtën diˈibë Jesus myaytyak, ja tëëm yëˈë yˈandijpy “ja Diosë yˈayuk”, o ja oybyë ayuk diˈib nyimaytyakypyë Diosë Kyutujkën. Ja nax, yëˈë yˈandijpy ja jäˈäyë kyorasoon. Ja tëëm diˈib käˈä mä ja oy nyax, pyëjtakë yˈääts tyikts, ta yoony “es tyëëmˈäjty mëgoˈpxˈok”. ¿Wiˈix tyëëmˈaty? Pes duˈun extëm tuˈugë ujts kepy, kyaj ttëëmˈatyë ujts yoonuˈunk, yëˈë tyëëmˈäjtypyë ujtspäjk. Nanduˈun ëtsäjtëm ko ja tëëm nyäjkëm, kyaj yëˈëjëty ko jäˈäy nyajtëjkëm ëxpëjkpë, yëˈë duˈun ko ngäjpxwäˈkxëm ja Diosë Kyutujkën. Tëgok tëgok ngäjpxwäˈkxëm, duˈunxyëp extëm nyäjkëm ja tëëm diˈib ojts yajniˈipy mä ngorasoonˈäjtëm (Luk. 6:45; 8:1). Tyäˈädë ijxpajtën yëˈë xytyukˈijxëm ko mbäät nyäjkëm ja tëëm “mëdë madakën” ko xëmë nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm. w18.05 14 parr. 10, 11

Pablo kyaj jeˈeyë tmëjääwmoˈoyany ja myëguˈuktëjk mëdë yˈääw yˈayuk, pes duˈun tˈanmääytyë: “Nyajtunëdëts tëgekyë diˈibëts nmëdäjtypy, es mët tëgekyëts ja nmëjää nbudëkëdët miitsëty” (2 Kor. 12:15). Nanduˈun mbäädë mëjjäˈäytyëjk ttundë, kyaj jeˈeyë tmëjääwmoˈoytyët ets tjotkujkmoˈoytyëdë myëguˈuktëjk mëdë ääw ayuk, tsojkëbë duˈun jam ti ttukpudëkëdët. Duˈun dyajnigëxëˈëktët ko jyantsy myëmääy jyantsy myëdäjtëp (1 Kor. 14:3). Parë mëjjäˈäytyëjk tmëjääwmoˈoytyëdë myëguˈuktëjk, tsojkëp näˈäty tkäjpxwijtët o tjëjwijtsëmbittët. Oy ko tjamyatstët wiˈixë Biiblyë jyënaˈany parë tkäjpxwijtët ja myëguˈuk extëm mbäät myëjääwmoˈoyëty. Jesus pyëjtak tuˈugë oybyë ijxpajtën. Ko nety të jyukypyëjknë, ta ojts tkäjpxwijy kanääk ja tuˈukmujkën diˈib yajpatp Asia Menor. Ja tuˈukmujkën diˈib Éfeso, Pérgamo ets Tiatira jawyiin ojts tmëjkumay mä tkamoˈoynyëmë käjpxwijën (Diˈibʉ Jat. 2:1-5, 12, 13, 18, 19). w18.04 22 parr. 8, 9

Seguurë ko miitsëty, uˈunktääk uˈunkteety, mduundëbë mëjääw parë kyaj ja mˈuˈunk mˈënäˈk pyäˈämbattët. Ets parë xykyuwäˈändë, ta wäˈäts ja mjëën mdëjk xyyaˈittë ets xyyajpëtsëmdë diˈib mbäät yˈayoˈonmoˈoyëdë o yˈaxëktunëdë. Nanduˈun mbäät xykyuentˈattë mä tˈixtë pelikula, programë mä telebisionk, bideojueegë ets mä dyajtundë Internet, pes mbäät yajmäˈädëdë ets yajwinmayëdë extëmë Satanás. Jyobaa të mduknipëkëdë ets xyˈijxˈit xykyuentˈattët ja mˈuˈunk mˈënäˈk ets xypyudëkëdët parë oy yˈittët mëdë Dios (Prov. 1:8). Pääty, këdii mtsëˈëgëdë, pëjtäˈäktë anaˈamën mä mjëën mdëjk duˈun extëmë Biiblyë tniˈanaˈamë. Tukˈawanëdë ja mˈuˈunk mˈënäˈk ti mbäät tˈixtë ets ti kyaj, ets tukmëtmaytyäˈäktë parë tjaygyukëdët tiko duˈun mjënäˈändë (Mat. 5:37). Mientrës yaak pyattë, tukniˈˈixëdë parë këˈëm tˈixtët tidën oy ets tidën axëëk duˈun extëmë Dios tniˈanaˈamë (Eb. 5:14). Jamyatstë ko kajaa tijaty xytyukniˈˈixëdë ja mˈuˈunk mˈënäˈk, per mas niˈigyë mët tijaty mduundëp (Deut. 6:6, 7; Rom. 2:21). w19.01 16 parr. 8

Ënäˈktëjk, mbäät tpëjtäˈäktë wyinmäˈäny ets tmëmay tmëdäjtët ja nmëguˈukˈäjtëm diˈib të myëjjäˈäy myëˈˈënäˈkënë. Mbäät dyajtëwdë wiˈix të myadäˈäktë parë kanäk jëmëjt të Dios mëdundë. Duˈuntsoo nyaymyëjääwmoˈoyëdët ets nyaybyudëkëdët parë dyajtëˈkx dyajjäjtët ja tëyˈäjtën. Ets mbäät niˈamukë nduknibëjtakëm ets tsuj yajxon nˈëboˈkx ngäjpxpoˈkxëm pënaty jäjttëp mä reunyonk. Pënaty jyuˈttëbë grupë, ¿wiˈix mbäät xypyudëkëdë pënaty të myëjjäˈäyëndë parë duˈunyëm tyëˈkx jyäjtët? Ko xykyaxtët käjpxwäˈkxpë mä mbäät nyëjkxtë. Nan mbäät xytyukpagexyë ënäˈktëjk parë jyamyëdatëdët. Ets oy ko nanduˈun xyjyaygyukëdët pënaty kyaj mbäät nyekykyäjpxwäˈkxtë extëm ijty mët ko pyëk yˈixëdë o mët ko jam ti jotmay tmëdattë. Pën mjaygyujkëdëp wiˈix ja mmëguˈuktëjk yajpäättë, ta xypyudëkëdët ets niˈamukë ttukxondäˈäktët ja Diosë tyuunk, duˈunë mëjjäˈäytyëjk, ënäˈktëjk, ja diˈib jemy o diˈib jaayëm käjpxwäˈkxtëp (Lev. 19:32). w18.06 23, 24 parr. 10-12

Ëtsäjtëm nan tsojkëp nmëjjäˈäwëm ko Jyobaa të xyyaˈˈawäˈätspëtsëˈëmëm mä ja poky ets ja oˈkën. Mët ko Jyobaa ojts xyjuuybyëtsëˈëmëm, mbäädë net nmëduˈunëm ets kyaj ti xyˈatsijpëm mä jot winmäˈäny (Sal. 40:8). Kyaj jeˈeyë tsyokyëty nmëjjäˈäwëm ko të nˈawäˈätspëtsëˈëmëm, nan tsojkëbë duˈun nnaygyuentˈäjtëm ets kyaj axëëk nyajtuˈunëm. Apostëlë Pedro ojts jyënaˈany ets ninäˈä ngatukkäjpxëm ja awäˈätstumˈäjtën parë nduˈunëm diˈib axëëk. Ko duˈun jyënany yëˈë xytyukjamyajtsëm extëm yˈadëtstë ja israelitëty mä ja lugäärë äänëˈëk tëtsëˈëkpë. Tyam mas niˈigyë tsyokyëty nbaduˈunëm tyäˈädë käjpxwijën, pesë Satanás mëdë jyaˈay, niˈigyë dyajpëtsëmdë tijaty mbäät nˈoyˈijxëm, extëmë wit xox etsë ixy jawë. Mä tijaty yaˈˈawan yaˈˈayääxë, yëˈë pëtsëëmbë jäˈäy diˈib jantsy oy këxëˈkp parë xytyukmëbëkäˈänëm ko tsojkëp njuˈuyëm diˈib kyaj tyim jëjpˈamëty. Tyäˈädë mbäät pojënë xywyinˈëˈënëm etsë net axëëk nyajtuˈunëm ja awäˈätstumˈäjtën. w18.04 10 parr. 7, 8