DIˈIB MIIMP MÄ NYIˈAK: ¿NÄˈÄ JÄˈÄY KYAJ TËGATSY NYEKYNYAYˈIXÄˈÄNËDË?
Ko jäˈäy tëgatsy nyayˈixëdë: yëˈë tuˈugë jotmay diˈib abëtsemy nyaxwinyëdë
JONATHAN, myaxuˈunkˈäjty Estados Unidos, perë tyääk tyeety tsyoondë Corea. Yëˈë jyäˈäwë ko tëgatsyë jäˈäy yˈijxë ko myutskˈäjty. Ko ojts yaˈknë, ta tˈëxtääy tuˈugë lugäär mä jäˈäy kyupëkëdët oy tëgatsy yˈixëty. Ta tniˈëxpëjkë tsooy ets ojts nyijkxy mä tuˈugë käjpn diˈib yajpatp Alaska (Estados Unidos), mä netyë jäˈäy ak naa duˈun yˈixˈattë extëm yëˈë. Jonathan wyinmääy ko mä nety nyijkxy, mëk jyantsy xyuxy, per kyaj nety nëgoo tjawëyaˈanyë xux extëmë nety tjawë ko jäˈäy kyaj kyupëkyëty.
Jotmay myëët njënäˈänëm ko kyaj duˈun tyuun jyäjtë extëmë netyë Jonathan wyinmay. Tëgok, yëˈë nety yajtsoybyejtypy tuˈugë kiixy diˈibë jyëmëjt 25. Tyäˈädë kiixy ooky tëgoyë nety yˈijnë, per ko ojts jyotwijy ets twinˈijxpejtyë Jonathan, ta ojts tˈaxëkmëgajpxy, mët ko yˈaxëkˈijxypyë nety ja jäˈäyëty diˈib Corea. Ko duˈun jyajtyë Jonathan, ta tˈijxy ko nëgoobë nety të nyijkxy jagam.
Extëm jyajtyë Jonathan, yëˈë xytyukˈijxëm ko axtë mä it lugäärë nidëkëbë, jaˈäjtpë jäˈäy diˈib tëgatsy yˈijxypyë myëguˈuk. Ets mä jyawë jyaajëtyë jäˈäy, taaˈäjtpë duˈumbë jäˈäyˈäjtën.
Oymyääjëty jyaˈˈatyë tyäˈädë jotmay, ets mayë jäˈäy kyaj wiˈix tˈixtë. Per ¿tiko net oypyënëty duˈun jyaˈayˈaty ets pën kyaj yˈoyëty? Pënaty kyaj tˈoyˈixtë duˈumbë jäˈäyˈäjtën, kyaj tpëktë kuentë ko yëˈë nanduˈun jyaˈayˈattë. ¿Waˈan nanduˈun mjaty?
NIˈAMUKË DUˈUN NJÄˈÄYˈÄJTËM
Naxwinyëdë jäˈäy tsip tpëkëdë kuentë pën myëdäjtypyë duˈumbë jäˈäyˈäjtën. ¿Tiko? Yëˈko Biiblyë jyënaˈany: “Nitii duˈun kyawinˈëëny extëmë korasoon” (Jeremías 17:9). Duˈunë duˈun, mbäät nnaywyinˈëˈënëm ets njënäˈänëm ko kyaj wiˈix nˈijxëmë jäˈäy oy wiˈix yˈixˈatët, o mbäät nwinmäˈäyëm ko tam tiko duˈunë jäˈäy nˈijxëm tëgatsy.
Min nˈokpëjtakëm tuˈugë ijxpajtën parë njaygyujkëm ko tsip nbëjkëmë kuentë pën tëgatsy nˈijxëmë jäˈäy. Okpawinmay ko mduˈuyoˈoy koots ets mnaxy mä tuˈugë tuˈu diˈib aduˈuktuuy ets agootstuuy. Ta xyˈixy myiny nimajtskë yaˈayˈënäˈk diˈib kyaj xyˈixyˈaty. Mëkaty kyëxëˈëktë ets niduˈuk, duˈun yaˈixy ko tam ti tmëminy.
¿Mwinmääygyojëp ko mbäät wiˈix mdunyëty? Waˈan axëëk të mˈokjäjtpë ets pääty mnaygyuentˈatyëty. Per ¿jamdaa tiko mbäät nwinmäˈäyëm ko tyäˈädë nimajtskpë yaˈayˈënäˈk mbäät wiˈix mdunyëty? O waˈan mwinmay, ¿mädaa tsyoondë ets wiˈixëdaa yˈixˈattë? Extëm mˈatsoojëmbity yëˈë yajnigëxëˈëgaampy wiˈix mwinmay. Mbäät nyigëxëˈëky ko tap kujk nyaxkëdaˈaky mä mjot mgorasoon ko tëgatsyë jäˈäy xyˈixy diˈib wiink rasë.
Pën nˈijxëm wiˈixën meerë njäˈäyˈäjtëm, ta nbëjkëmë kuentë ko tëgatsy nˈijxëmë nmëguˈukˈäjtëm. Biiblyë myaytyakypy tuk pëky tiko jäˈäy tëgatsy tˈixtë myëguˈuk. Jap jyënaˈany: “Naxwinyëdë jäˈäy duˈun tijaty tpayoˈoytyë extëm tˈixtë” (1 Samuel 16:7, La Biblia, mensaje vivo). Duˈunë duˈun, niˈamukë duˈun nˈadëtsëm ets näˈäty mëk axëëk wyimbëtsëmy. ¿Mbäädëdaa nyajjëgakëmë duˈumbë jäˈäyˈäjtën ets kyaj tëgatsy nekyˈijxëmë nmëguˈukˈäjtëm? ¿Waˈandaa naxwinyëdë jäˈäy kyaj tnekymyëdatëdë duˈumbë jäˈäyˈäjtën?
[Rekuäädrë diˈib mä pajina 3]
OYMYÄÄJËTYË JÄˈÄY TËGATSY TˈIXT
Canadá: “Oy ja [paˈis] të tjakupëktë parë kyaj pënë myëguˈuk tëgatsy tˈixët ets ja gobiernë të tjayajnaxkëdäˈäktë ley parë yajkuwäˈänëdë jäˈäy diˈib tsoˈondëp mä käjpn o diˈib wiink ayuk käjpxtëp, duˈunyëmë jäˈäy kyaj tkupëktë myëguˈuk ets kyaj tmëjˈixtë ja madakën diˈib myëdäjttëp”. (Duˈunë Amnistía Internacional tnimaytyakyë Canadá, 2012.)
Europa: “Ja naa nigujkwaˈkxyënë jäˈäy diˈib Europa wyinmaytyë ko mä pyaˈis, kyaj nëgoo ti yajtuny parë kyaj tëgatsyë jäˈäy tˈixëdë myëguˈuk”. (Intolerance, Prejudice and Discrimination: A European Report, 2011.)
África: “Ko jäˈäy axëëk nyaytyunëdë ets ko toxytyëjk yajjäämˈixy yajnääxˈixy, niˈigyë myëjwindëkë mä mayë paˈis”. (Informe anual 2012, Amnistía Internacional.)
Nepal: “Yëˈë dalits (o diˈib kyaj pën tyon myëwäˈänëdë) xëmë jäˈäy yˈëxtijëdë, extëm kyaj pën myëtjuyäˈän myëttoogäˈänëdë, kyaj pën myëttuˈukmukäˈänëdë ets kyaj pën yaˈëxpëkäˈänëdë”. (Human Rights Watch World Report, 2012.)
Europa del Este: “Mä pyaˈis yaˈˈaxëktuundëp ets mä wiinkpë paˈis duˈun yaˈixtë extëmë tsyiibë diˈibë kyëbejtypyë wiink jäˈäyë pyoky. Yëˈë gitanos diˈib Europa del Este nituˈugë gobiernë kyamaytyäˈägäˈänëdë”. (The Economist, 4 de septiembre de 2010.)
[Rekuäädrë diˈib mä pajina 4]
¿TI YˈANDIJPY KO JÄˈÄY TËGATSY NYAYˈIXËDË?
Mayë ëxpëkyjyaˈay tsip tnimaytyäˈäktët. Nääk jyënäˈändë ko pääty “tëgatsyë jäˈäy nˈijxëm mët ko wiink rasë”. Etsë wiinkpëty jyënäˈändë ko pääty tëgatsy nˈijxëm ets “tëgatsy nwinmäˈäygyojëm, mët “kyaj yajxon nˈixyˈäjtëm”. Per oy wyiˈixˈatët, xëmë jäˈäy nyayˈaxëkˈixëdë ko wiink rasë, ko jantsy niˈkx o jantsy pejy, ko yetyëjkëty o tyoxytyëjkëty, ko wiink ayuk tkajpxy ets ko wiink relijyonk ttukˈitë o tiiyëm naytyukˈaxëkˈijxëdëp.
[Dibujë diˈib mä pajina 3]
[Dibujë diˈib mä pajina 4]
¿Wiˈix mnayjawëdët ko duˈumbë jotmay xypyäädët?