¿Wiˈix nˈamdoˈowëmë käjpxwijën?

1. ¿Ti mbäät nduˈunëm parë yˈoybyëtsëmët tijaty nduknibëjktakëm? (Proverbios 13:10; 15:22).

NIˈAMUKË njatsojkëm ets yˈoybyëtsëmët tukëˈëyë tijaty nduknibëjktakëm. Päätyë Diosë yˈAyuk xyˈanmäˈäyëm ets nˈamdoˈowëmë ëwij käjpxwijën (käjpxë Proverbios 13:10; 15:22).

2. ¿Ti të xytyukwandakëmë Jyobaa?

² Nipën mbäät xykyaˈëwij xykyakäjpxwijëm tsuj yajxon ixtëmë nDeetyˈäjtëmë Jyobaa. Pääty, oy ko nmënuˈkxtakëm parë nˈamdoˈowëmë wijyˈäjtën. Jyobaa të xytyukwandakëm: “Nbëjktäˈägaambyëtsë nwiin mä mijts ko nmoˈoyëdë käjpxwijën” (Sal. 32:8). Ko yäˈädë tekstë duˈun jyënaˈany, yëˈë yˈandijaampy ko Jyobaa yëˈë xymyoˈoyäˈänëm ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë nyajtëgoyˈäjtëm ets xypyudëkëyäˈänëm parë nguytyuˈunëm.

3. ¿Tijaty nˈatsoowëmbitäˈänëm mä yäˈädë artikulo?

³ Mä yäˈädë artikulo, yëˈë nyajtunäˈänëmë Diosë yˈAyuk parë nˈatsoowëmbitäˈänëm tijaty mbäät nnayajtëˈëwëm: 1) “¿Wiˈixëts mbäät njäˈäyˈaty parëts ndukˈoyˈatët ja ëwij käjpxwijënë mëdiˈibëts yajmoopy?”, 2) “¿Pënëts mbäät xyˈëwij xykyäjpxwijy?”, 3) “¿Wiˈixëts mbäät nyajnigëxëˈëky ko njantsy tsyojkypyëts ja käjpxwijën?” ets 4) “¿Tiko yˈoyëty etsëts këˈëm nwinˈixët tiijëts ndunaampy?”.

“¿WIˈIXËTS MBÄÄT NJÄˈÄYˈATY?”

4. ¿Wiˈix mbäät njäˈäyˈäjtëm parë xypyudëjkëm ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë yajmoˈoyëm?

⁴ Tsojkëp njäˈäyˈäjtëm yujy tudaˈaky parë mbäät xypyudëjkëm ja ëwij käjpxwijën. Ko nˈamdoˈowëmë käjpxwijënë tuˈugë jäˈäy mëdiˈibë niˈigyë tijaty nyijäˈäwëp o ja mëdiˈibë të jyukyˈaty, mbäät oy tijaty nduˈunëm. Pën kyaj njäˈäyˈäjtëm yujy tudaˈaky, Jyobaa kyaj xypyudëkëyäˈänëm ets ko ngäjpxëm ja ëwij käjpxwijën mä Biiblyë, mbäät nëjkx tyëkë tukˈaduˈum tatskoty ets ja tukˈaduˈum pyëtsëmët (Miq. 6:8; 1 Peed. 5:5). Per pën njäˈäyˈäjtëm yujy tudaˈaky, nmëdoowgukëyäˈänëm ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë yajpatp mä Biiblyë.

5. ¿Tixyëp ko David ojts tyuktëkëtyë mëjˈat këjxmˈat?

⁵ Min nˈokˈijxëm ja yˈixpajtënë rey David, yëˈë nëgooyë ojts tijaty ttuunë ets jyat nyijäˈäwë tijaty, per jäˈäyˈäjt yujy tudaˈaky. Mä nety kyatëkënëm rey, xux koobë nety, axtë ojts twingoy ja rey Saúl (1 Sam. 16:​18, 19). Ets ko Jyobaa wyinˈijxë parë tyunët rey, ta tyuknigajxë yˈespiritë santë mëdiˈibë mëjääwmooyë (1 Sam. 16:​11-13). Ja nax käjpn mëjkuˈëˈëw mëjkugäjpxë mët ko dyaˈoˈky nimayë myëtsip, ixtëmë Goliat, ja jäˈäy mëdiˈibë nëgooyë yenyˈäjnë (1 Sam. 17:​37, 50; 18:7). Koxyëbë David nyayjyäˈäwë mëj këjxm, ojtsxyëp wyinmay: “Ëjts kyajëts nyajtëgoyˈaty etsëts pën xyˈëwij xykyäjpxwijët, ix nuˈunëts tijaty të nduny”. Perë David kyaj duˈun jyaˈayˈajty.

6. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm ko David xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot ijty tˈaxäjë ëwij käjpxwijën? (Ix nanduˈunë dibujë mëdiˈibë miimp mä rebistë nyiˈak).

⁶ Ko David tyëjkë rey, yëˈë mëët yajpaty ja jäˈäyëty mëdiˈibë mbäät yˈëwij kyäjpxwijëdë (1 Crón. 27:​32-34). Yëˈë xëmë nety të tmëdoowˈity ja ëwij käjpxwijën, oy ojts kyäjpxwijˈyëty tuˈugë yeˈeytyëjk o tuˈugë toˈoxytyëjk. Ixtëm nˈokpëjktakëm, myëdoowˈijt ja käjpxwijën mëdiˈibë mooyë Abigaíl. Pes kyaj nety duˈun jyaˈayˈaty ixtëmë Nabal, ja myëmëjjäˈäyë Abigaíl, mëdiˈibë kyaj pën tmëjˈixy ets kyaj ti tkukäjpxë. David jäˈäyˈäjt yujy tudaˈaky ets pyëjktëjkë ja käjpxwijën mëdiˈibë Abigaíl mooyë. Ko duˈun ttuny, ta kyaj tyuundëgooy mëjwiin kajaa (1 Sam. 25:​2, 3, 21-25, 32-34).

7. ¿Tijaty xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë David? (Eclesiastés 4:13; ix nanduˈunë dibujë).

⁷ ¿Tijaty xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtënë David? Tuk pëky, yëˈë ko oy nuˈun tijaty njäjt nnijäˈäwëm ets oy nmëdäjtëmë kutujkën, kyaj mbäät nwinmäˈäyëm ko nnijäˈäwëtyaˈayëm tukëˈëyë ets ko kyaj nyajtëgoyˈäjtëm parë pën xyˈëwij xykyäjpxwijëm. Ets ja tuk pëky, yëˈë ko tsojkëp nmëdoowˈijtëm ja ëwij käjpxwijën oy pën xymyoˈoyëm (käjpxë Eclesiastés 4:13). Ko nmëdoowˈijtëm, ta kyaj nduundëgoyäˈänëm mëjwiin kajaa mëdiˈibë nëjkx nguˈayoˈowëm ets nëjkx tkuˈayowë wiink jäˈäy.

“¿PËN MBÄÄT XYˈËWIJ XYKYÄJPXWIJËM?”

8. Ko David tˈëxtääy ja naybyudëkë mä Jonatán, ¿tiko njënäˈänëm ko oy duˈun ttuuny?

⁸ Min nˈokˈijxëm ja tuk pëjk ti xytyukniˈˈijxëm ja yˈijxpajtënë David. Yëˈë myëmëdoow ja ëwij käjpxwijën mëdiˈibë mooyëdë 1) ja jäˈäyëty mëdiˈibë nety oy ijttëp mëdë Jyobaa ets 2) ja mëdiˈibë jyaygyujkëdëp ti jotmayë nety pyatypy. Ixtëm nˈokpëjktakëm, ko David tnijawëyany pën kyaj wiˈix tyunäˈänyëtyë rey Saúl, yëˈë yajtëëwë Jonatán, ja myäängë Saúl. ¿Tiko netyë Jonatán mbäät pyudëkëty? Yëˈko oyë nety yˈity mëdë Jyobaa ets yˈixyˈajtypyë nety yajxon ja Saúl (1 Sam. 20:​9-13). ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë David?

9. Pën nyajtëgoyˈäjtëm tuˈugë käjpxwijën, ¿pën mbäät nˈamdoˈowëm? Pëjktäˈäk tuˈugë yˈijxpajtën (Proverbios 13:20).

⁹ Ko nyajtëgoyˈäjtëm tuˈugë käjpxwijën, oy ko nyajtëˈëwëm ja jäˈäy 1) mëdiˈibë oy ijtp mëdë Jyobaa ets 2) ja mëdiˈibë nyijäˈäwëp ja jotmay (käjpxë Proverbios 13:20).a Ixtëm nˈokpëjktakëm, ko tuˈugë mixy pyëkäˈänët, ¿pën mbäät tˈamdoy ja ëwij käjpxwijën? Ko tˈamdowet ja myëguˈuk mëdiˈibë nanduˈun naytyuˈukˈäjtp, mbäät pyudëkëty pën käjpxwijëp mëdë Biiblyë. Per niˈigyë pyudëkëyaˈanyëty ja ëwij käjpxwijën pën yëˈë yˈamdoopy tuˈugë kasäädë jäˈäy mëdiˈibë ixyˈäjtëp yajxon ets jeky kujk tmëduunëdë Jyobaa.

10. ¿Ti nˈixäˈänëm tyam?

¹⁰ Të nˈijxëm ko tsojkëp njäˈäyˈäjtëm yujy tudaˈaky parë xypyudëjkëm tuˈugë käjpxwijën ets pën mëdiˈibë mbäät nˈamdoˈowëm. Minë net tyam nˈokˈijxëm wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko njantsy tsyojkëm tuˈugë käjpxwijën ets pën oy ko xyˈanmäˈäyëmë wiink jäˈäy ti mbäät nduˈunëm.

“¿WIˈIX MBÄÄT NYAJNIGËXËˈKËM KO NJANTSY TSYOJKËM TUˈUGË KÄJPXWIJËN?”

11, 12. 1) ¿Ti mëdiˈibë kyaj mbäät nduˈunëm? 2) ¿Ti tyuunë Rehoboam ko twinguwäˈkë tuˈugë jotmay?

¹¹ Näˈäty, mbäät tuˈugë jäˈäy tˈamdoyë käjpxwijën, per tëdëm dyajwingëdaknë ti tyunaampy ets jeˈeyë tˈakˈëxtäˈäy parë pën yˈanëˈëmxëdët ko oy mëdiˈibë të ttukniwinmayë. Ko tuˈugë jäˈäy duˈun yˈadëˈëtsy, kyaj nety tjantsy tsyoky ja käjpxwijën. Ja yˈijxpajtënë rey Rehoboam, mbäät xypyudëjkëm parë kyaj duˈun nˈadëtsëm.

¹² Ko Rehoboam tyëjkë rey të nety ja tyeety yˈoˈknë. Mä taabë tiempë, ja nax käjpn kyaj nety ti yˈamääytyakxëdë, per ja israelitëty abajt kutujktë ko nëgooyë nety ja Salomón të yajtuunëndë. Pääty tˈanëmääytyë Rehoboam ets kyaj nëgoo nyekyyajtunëdët, perë Rehoboam ta yˈatsooy ko yˈokwinmayaampy. Ta dyajtëëy ja mëjjäˈäytyëjkëty mëdiˈibë nety të tpudëkëdë Salomón (1 Rey. 12:​2-7). Per kyaj tkupëjky ja käjpxwijën mëdiˈibë mooyëdë. ¿Tiko? ¿Waˈandaa nety të dyajwingëdaknë ti tyunaampy ets jeˈeyë tˈakˈëxtäˈäy pën anëˈëmxëdëp ko oy mëdiˈibë të ttukniwinmayë? Pën duˈun, päätyën net njaygyujkëm tiko ok dyajtëëy ja ënäˈktëjk mëdiˈibë ojts yˈanëˈëmxëdë ko oy mëdiˈibë nety tyunaampy (1 Rey. 12:​8-14). Rehoboam myëmëdoow ja ënäˈktëjk. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Ta nimay ja israelitëty kyujuundaktë ets desde jaa, kyaj pën nyekyjyotkujkˈäjty nuˈun ojts yˈaneˈemy ja Rehoboam (1 Rey. 12:​16-19).

13. ¿Ti xypyudëkëyäˈänëm parë nnijäˈäwëm pën njantsy tsyojkëm tuˈugë käjpxwijën?

¹³ ¿Ti xytyukniˈˈijxëm ixtëm jyajtyë rey Rehoboam? Ko jaa mbäät nˈamdoˈowëmë ëwij käjpxwijën mä kyajnëm nyajwingëdakëm ti ndunäˈänëm. Pääty nayajtëwëdë: “Pën nˈamdoobyëtsë käjpxwijën ets kyajëts nyaˈˈanëëmë ixtëmëts njatsoky, ¿njëjpkudijëbëts netyë?”.

14. ¿Ti tsojkëp njamyajtsëm ko nyajmoˈoyëm tuˈugë käjpxwijën? Pëjktäˈäk tuˈugë ijxpajtën (ix nanduˈunë dibujë).

¹⁴ Nˈokpëjktakëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yaˈˈawanë tuunk mä tsooxë yajmëjuyaˈany, per tsojkëp jekyˈam tnikaˈagët ja fyamilyë. Mä tkakupëkynyëm, ta tˈamdoyë käjpxwijënë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë tuump mëjjäˈäy, ets yëˈë ta tyukˈixyëty mëdë Biiblyë ko mëdiˈibë nyikëjxmˈäjtypy, yëˈë tpudëkët ja fyamilyë ets tnëˈëmoˈo ttuˈumoˈoyët (Éfes. 6:4; 1 Tim. 5:8). Per kyaj tkupëky ixtëm ja mëjjäˈäy të jyakäjpxwijˈyëty ets ta dyajtëëwˈadëˈëtsyë niganäägë nmëguˈukˈäjtëm axtë ko tpääty ja mëdiˈibë anëmääyëp ko oy ko tkupëkët ja tuunk. ¿Jyantsy yˈëxtaabyë netyë ëwij käjpxwijën, o të nety dyajwingëdaknë ets jeˈeyë tˈakˈëxtäˈäy pën anëˈëmxëdëp ko oy mëdiˈibë tyunaampy? Nˈokjamyajtsëm ko korasoon winˈëˈëmp (Jer. 17:9). Ets näˈäty ja käjpxwijënë mëdiˈibë nyajtëgoyˈäjtëm, yëˈë mëdiˈibë kyaj nmëdowäˈänëm.

“¿TIKO YˈOYËTY ETSËTS KËˈËM NWINˈIXËT TIIJËTS NDUNAAMPY?”

15. ¿Ti mëdiˈibë kyaj mbäät nduˈunëm, ets tiko?

¹⁵ Jyobaa tsyojkypy ets niduˈuk niduˈuk nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm (Gal. 6:​4, 5). Ixtëm të nˈijxëm, mä ti ngatuˈunëm, oy ko nbayeˈeyëm wiˈixë Biiblyë xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm ets wiˈix xykyäjpxwijëm ja nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë jeky kujk tmëduunëdë Jyobaa. Pääty mëdiˈibë net mbäät nduˈunëm, yëˈë ets këˈëm nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm, kyaj net nninëjkxëm ja mëdiˈibë ndukjotkujkˈäjtëm ets nyajtëˈëwëm: “¿Tixyëp mijts mduumpy koxyëp xypyaatyë duˈumbë jotmay?”. Oy ko nanduˈun niwinmäˈäyëm ti ndunäˈänëm ets kyaj jeˈeyë nbanëjkxëm alokë ti tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tyuumpy.

16. ¿Ti jotmay pyattë ja Diosmëduumbëty mëdiˈibë Corinto mä nety tsyokyëty twinˈixtët ti tyunandëp? (1 Korintʉ 8:7; 10:​25, 26).

¹⁶ Min nˈokˈijxëm ti tuun jäjtë jam Corinto mä primer siiglë. Ja Diosmëduumbëty, tsojkëbë nety twinmaytyët pën tsyuˈutsandëp ja tsuˈutsy mëdiˈibë të yajtukwintsëˈëgë ja agojwinax o pën kyaj. Pablo duˈun nyijäˈäyëdë: “Tëyˈäjtënëˈë ko ni tuˈugë agojwinax kyaj ti ttsooty, es tëyˈäjtënëˈë ko tiˈigyë jeˈeyë Dios, kyajpë wiinkpë” (1 Kor. 8:4). Pääty, tam nääk ja Diosmëduumbë mëdiˈibë kyaj wiˈix nyayjyäˈäwëdë tjuytyët ja tsuˈutsy mëdiˈibë nety të yajtukwintsëˈëgë ja agojwinax. Ets tam mëdiˈibë kyaj tjuyandë mët ko ja wyinmäˈäny kyaj tnasˈijxë, per këˈëmë nety mbäät twinˈixtë ti tyunandëp (käjpxë 1 Korintʉ 8:7; 10:​25, 26). Pablo yˈanëmääy ja Diosmëduumbëty ets kyaj tniˈˈijxtuˈuttët ti tyuundëp ja myëguˈuktëjk ets këˈëm twinˈixtët ti tyunandëp. Mä Romanʉs 14:​10-12 duˈun tˈanëmääy: “Niduˈuk niduˈuk nyäjkëm ja tëyˈäjtën mä Dios”.

17. ¿Ti mbäät tyuny jyatyë pën jeˈeyë niˈˈijxtutëm ti ja nmëguˈukˈäjtëm tyuundëp? Pëjktäˈäk tuˈugë ijxpajtën (ix nanduˈunë dibujë).

¹⁷ ¿Ti jotmay mbäät nanduˈun tyam nbatëm? Ixtëm nˈokpëjktakëm, ko ja doktoortëjk dyajnaywyaˈkxyëtyë neˈpyny, tsojkëp tuˈuk tuˈugë Diosmëduumbë twinmayët pën kyupëkaampy o kyaj.b Tsiptakp njaygyujkëm wiˈixën dyajtunäˈäny ja neˈpyny mëdiˈibë të dyajnaywyaˈkxyëty parë xyajtsoybyatäˈänëm, per tsojkëp këˈëm nwinˈijxëm pën ngupëkäˈänëm o kyaj (Rom. 14:4). Pën jeˈeyë niˈˈijxtutëm ti ja wiink jäˈäy tyuumpy, kyaj tyunäˈäny ja jot winmäˈäny, pääty parë tyunët yajxon, tsojkëp nyajtuunkpatëm (Eb. 5:14). Parë nnijäˈäwëm ti mbäät nduˈunëm, tsojkëp jawyiin këˈëm nbayeˈeyëm ets nˈijxëm wiˈixë Biiblyë xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm. Ets pën nˈijxëm ko ntsojkëm ja naybyudëkë parë njaygyujkëm yajxon ti mbäät nduˈunëm, oy ko nyajtëˈëwëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm mëdiˈibë oy myëduumbyë Jyobaa.

NˈOKˈAMDOˈOWˈADËTSËMË ËWIJ KÄJPXWIJËN

18. ¿Tijatyë Jyobaa të xytyukmëduˈunëm?

¹⁸ Jyobaa nyasˈijxëp ets këˈëm nwinˈijxëm ti ndunäˈänëm, duˈuntsoow dyajnigëxëˈëky ko xytyukjotkujkˈäjtëm. Yëˈë të xymyoˈoyëmë Biiblyë mä myiny ja yˈëwij kyäjpxwijën, etsë nmëguˈukˈäjtëmëty mëdiˈibë mbäät xypyudëjkëm parë nguytyuˈunëm. Duˈuntsoowë Jyobaa xyˈijxˈijt xykyuentëˈäjtëm ixtëm tuˈugë uˈunkteety mëdiˈibë mëk tsojkp (Prov. 3:​21-23). ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëm tukëˈëyë tijatyë Jyobaa të xytyukmëduˈunëm?

19. ¿Wiˈix mbäät nyajjotkujkˈäjtëmë Jyobaa?

¹⁹ Uˈunktääk uˈunkteety, agujk jotkujk jyantsy nyayjyawëdë ko tˈixtë wiˈix ja yˈuˈunk yˈënäˈk yaak pyattë ets tmëdundë Jyobaa, kyäˈpxtë ja jyot wyinmäˈäny ets tpudëkëdë ja myëguˈuktëjk. Nanduˈunënë Jyobaa agujk jotkujk jyantsy nyayjyawëty ko xyˈijxëm wiˈix tyëkë ja jot winmäˈäny, nˈamdoˈowëmë ëwij käjpxwijën ets ko nduˈunëm tijaty yëˈë yajmëjpëtsëëmëp.