Jyobaa yëˈë diˈib xymyoˈoyëm tijaty ets xykyuwäˈänëm

“Yëˈko xytsyojkpëts, ëjts nanduˈun nyaˈˈawäˈätspëtsëmaampy. Nguwäˈänaambyëts yëˈko nyijäˈäwëbëtsë nxëë.” (SAL. 91:14)

¿WIˈIX MˈATSOOJËMBITÄˈÄNY?

¿Tiko mbäät njënäˈänëm ko Jyobaa yëˈë diˈib xymyoˈoyëm tijaty?

¿Ti tuunk tyuumbyë Jesus parë jäˈäy nyaymyëˈoybyëkëdët mëdë Dios?

¿Wiˈixë Jyobaa tkuwäˈäny pënaty tsojkëdëp ets mëmëdoojëp?

1, 2. ¿Wiˈix tëgatsyaty nyaˈijx nyajpatëm ets wiˈix tëgatsyaty të nnijäˈäwëm ja tëyˈäjtën?

TUKËˈËYË familyë jyaˈˈaty mët ko Jyobaa të tpëjtaˈaky (Éfes. 3:14, 15). Ets oyë jäˈäy jyatukfamilyëˈattë, tëgatsyatyë jäˈäyˈäjtënë tmëdattë ets wiˈixëm yaˈix yajpäättë. Waˈan nääk të yajˈyaagëdë tyääk tyeety. Etsë wiinkpë, waˈan yˈoˈktë tyääk tyeety mët ko pyäˈämbajttë, yˈayoˈonbattë o jam ti jotmay tkuˈijx tkubatëdë. Ets ta diˈib kyaj të ttimˈixyˈattë.

² Dios mëduumbëty nan tuk familyë yajpäättë, wiˈixëm nyaˈijx nyajpatëm ets wiˈixëm ja tëyˈäjtën të nnijäˈäwëm. Waˈan mutsknëm xynyijäˈäwë tëyˈäjtën mët ko mdääk mdeety mdukniˈˈijxë Biiblyë kyäjpxwijën (Deut. 6:6, 7). O mbäät të xynyijawë tëyˈäjtën extëm mayë nmëguˈukˈäjtëm ko myëtmaytyakë tuˈugë Jyobaa tyestiigë (Rom. 10:13-15; 1 Tim. 2:3, 4).

3. ¿Wiˈix niˈamukë nyajpatëm?

³ Oy tëgatsyaty nyaˈijx nyajpatëm extëm të yajnigajpxy, per niˈamukë ak pokyjyaˈay nyajpatëm, të xynyinäjxëmë poky etsë oˈkën mët ko Adán tkamëmëdooyë Dios (Rom. 5:12). Per mbäädë Jyobaa nmëgäjpxëm extëm tuˈugë Uˈunkteety ko xëmë nmëduˈunëm. Tëëyëp, ja kyäjpn diˈib wyinˈijx mbäädë nety duˈun jyënäˈändë extëm jyënanyë Isaías 64:8: “Jyobaa mijts nDeetyˈäjttëp”. Jesus nanduˈun ojts dyajtsondaˈagyë nyuˈkxtakën: “Ndeetyˈäjtëm mä mˈity jam tsäjpotm, waˈan tmëjpëtsëmyë mxëë” (Mat. 6:9, Traducción del Nuevo Mundo [TNM]).

4, 5. ¿Ti nˈixäˈänëm parë niˈigyë nyajkëktëjkëmë tsojkën mä nDeetyˈäjtëmë Jyobaa?

⁴ Yëˈë nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë, kyuwaampy ets kyuentˈäjtypy niˈamukë pënaty mëbëjkëngyëjxm käjpxëdëbë xyëë. Yëˈë xyˈanmäˈäyëm: “Yëˈko xytsyojkpëts [diˈib xëmë mëduunëp], ëjts nanduˈun nyaˈˈawäˈätspëtsëmaampy. Nguwäˈänaambyëts yëˈko nyijäˈäwëbëtsë nxëë” (Sal. 91:14). Jyobaa yaˈˈawäˈätspëtsëëmbyë kyäjpn mä myëtsipëty ets kyuwaampy parë kyaj kyutëgoyët.

⁵ Parë niˈigyë nyajkëktëjkëmë tsojkën mä Jyobaa, min nˈokˈijxëm tëgëk pëky wiˈix jyaˈayˈaty: 1) xymyoˈoyëm tijaty, 2) xykyuwäˈänëm ets 3) yëˈë mas oybyë Mëtnaymyaayëbë. Ko nˈijxëm tuˈugatyë wiˈix yajnimaytyaˈaky, nˈokpawinmäˈäyëm wiˈix nˈijtëm mëdë Jyobaa ets ti mbäät nduˈunëm parë nmëjkumäˈäyëm. Nˈokpawinmäˈäyëm nanduˈun wiˈix tkunuˈkxy pënaty mëwingoonëp (Sant. 4:8).

JYOBAA YËˈË DIˈIB XYMYOˈOYËM TIJATY

6. ¿Ti xytyukˈijxëm ko “tëgekyë oybyë esë tsujpë” tsyoony mä Jyobaa?

⁶ Santiago tkujäˈäyë: “Tëgekyë oybyë esë tsujpë, Dios jaˈa yajkypy, diˈibë të tpëjtaˈaky ja jäj tëˈxën tsäjpotm” (Sant. 1:17). Jukyˈäjtën yëˈë tuˈugë oybyë regalë diˈibë Jyobaa të xynyamoˈoyëm (Sal. 36:9). Ko nyajtuˈunëm parë nduˈunëmë tyuunk, ta nyajkunuˈkxëm mëjwiin kajaa ets mä tiempë myiny kyëdaˈaky nëjkxëp nyajpatëm mä jembyë jukyˈäjtën (Prov. 10:22; 2 Peed. 3:13). Per, ¿wiˈixën mbäät nˈaxäjëmë kunuˈkxën pën të Adán xytyukninäjxëmë poky etsë oˈkën?

7. ¿Ti Jyobaa tyuun parë oy mëët nˈijtëm?

⁷ Jyobaa yëˈë diˈib mëjwiin kajaa tijaty xymyoˈoyëm. Extëm nˈokpëjtakëm, të dyaˈixyëtyë yˈoyjyaˈayˈäjtën diˈib kyaj xyjanitëjkëm mët ko të xyaˈˈawäˈätspëtsëˈëmëm. Niˈamukë ak pokyjyaˈay nyajpatëm mët ko Adán ojts xytyukninäjxëm (Rom. 3:23). Per mët ko xytsyojkëmë Jyobaa, ta këˈëm të dyaˈˈawäˈätsyë tuˈu parë oy mëët nˈijtëm. Apostëlë Juan tkujäˈäyë ti tyuun: “Dios xytyukˈijxëm ja tsyojkën ëtsäjtëm ko tkejxy ja tyuˈukˈUˈunk yä naxwiiny es nmëdäjtëm ja njikyˈäjtënˈäjtëm mët yëˈëgyëjxmë yˈUˈunk. Kyaj yˈëtsäjtëmëty jawyiin ntsojkëm ja Dios, jawyiinˈäjtp yëˈë oj xytsyojkëm es xytyukˈijxëm mët ko xytyuknigajxëm ja yˈUˈunk es xyajpojpënitëgoˈoyëm” (1 Fwank 4:9, 10).

8, 9. Ja tiempë mä jyukyˈajtyë Abrahán etsë Isaac, ¿wiˈixë Jyobaa dyajnigëxëˈky ko yëˈë diˈib xymyoˈoyëm tijaty? (Ixë dibujë mä tsyondaˈagyë tyäˈädë artikulo.)

⁸ Ja nety yˈaktëgoyˈaty 1,900 jëmëjt parë Jesus myinët, ko tëgokë Abrahán dyajnigëxëˈky ti nety tyunaambyë Jyobaa parë naxwinyëdë jäˈäy diˈib mëmëdoojëp ets tpäättëdë jukyˈäjtën winë xëë winë tiempë. Ebreeʉsʉty 11:17-19 tnimaytyaˈaky: “Ja Abrään, ko Dios yˈanmääyë es ttukwintsëˈëgëdët ja yˈuˈunk, myëmëdoo ja Dios es nëjx dyaˈoogäˈäny ja yˈuˈunk Isää es wyintsëˈkënˈatët, oyë naty ja Dios tyukwandakëdë ko yˈanmääyë: Yëˈëgyëjxmë Isää xymyëdatët ja tëëmp ääts. Dëˈën ttuuny mët ko tpawinmääy yajxon ko Dios mbäät dyajjikypyeky ja Isää. Es jaˈagyëjxm ko të Abrään ttuknibëjtäägë es dyaˈoogët ja yˈuˈunk, dëˈënë naty extëmxyëp ja Abrään tˈaxäjë jatëgok jiiky ja yˈuˈunk mä naty të tˈokˈyäjkpë wintsëˈkën”. Duˈun extëmë Abrahán tjayakanyë yˈuˈunk extëmë wintsëˈkën, nanduˈunë Jyobaa tkëyajkyë yˈUˈunk Jesukristë parë niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy ttukˈoyˈattët (käjpxë Fwank 3:16, 36).

⁹ ¡Agujk jotkujk nyayjäˈäwë Isaac ko tnijäˈäwë ko kyaj nety yˈoogäˈäny! Seguurë ko myooyë dyoskujuyëmë Dios ko dyajkëxëˈkyë wiinkpë wintsëˈkën, tuˈugë borreegë yaˈay diˈibë nety jam të jyanë ujtsoty (Gén. 22:10-13). Päätyë Abrahán txëmooyë tadë lugäär “Jehová-yiré”, diˈib nikajp “Jyobaa Yakaampy” (Gén. 22:14, notë).

¿TIJATYË JYOBAA YAJTUUMPY PARË MËËT NAYMYËˈOYBYËJKËM?

10, 11. ¿Pënaty myënëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën mä ja tuunk diˈibë jäˈäy pudëjkëdëp parë nyaymyëˈoybyëkëdët mëdë Dios, ets wiˈix ttundë?

¹⁰ Ko nbawinmäˈäyëm tukëˈëyë tijatyë Jyobaa të xymyoˈoyëm, ta nˈëxkäjpëm ko kyajxyëp mëët naymyëˈoybyëjkëm koxyëbë Jesukristë të xykyakuˈoˈkëm. Pablo tkujäˈäyë: “Mët ko nmëdäjtypyëts ja tëyˈäjtën ko yëˈë yˈeˈky mët yëˈëgyëjxm nidëgekyë jäˈäy, pääty nidëgekyë jäˈäy yˈittë oˈkën patkëˈëy. Jesukristë yˈeˈky mët yëˈëgyëjxm ja jäˈäyëty nidëgekyë, es dëˈën kyaj nnakyjyikyˈäjtëm extëmë ngëˈëm winmäˈänyˈäjtëm, jaˈa dëˈën extëm ttseky ja Jesukristë diˈibë oj xykyuˈoˈkëm es oj jyikypyeky mët ëtsäjtëmgyëjxm” (2 Kor. 5:14, 15).

¹¹ Pënaty tim jawyiin ojts tpanëjkxtë Kristë, tsyojktë Dios ets myëjjäˈäwëdë ko tmëduundë. Pääty tkupëjktë ja tuunk diˈibë jäˈäy pudëjkëp parë nyaymyëˈoybyëkëdët mëdë Dios. Mët ko ojts kyäjpxwäˈkxtë ets yaˈëxpëjktë, ta ja tuˈu yˈawatsy parë mayë jäˈäy oy yˈittët mëdë Dios, nyaymyaaybyëkëdët ets jyäˈttët extëmë Diosë yˈuˈunk. Tyam, nanduˈun tyundë pënaty nëjkxtëp tsäjpotm, kom yëˈë kyudënääytyëbë Dios etsë Kristë, ta yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtë parë jäˈäy diˈib yujy tudaˈaky tmëwingondëdë Jyobaa ets tmëdundët (käjpxë 2 Korintʉ 5:18-20; Fwank 6:44; Apos. 13:48).

12, 13. ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko nmëjjäˈäwëm tijatyë Jyobaa xynyamoˈoyëm?

¹² Ëtsäjtëm nmëjjäˈäwëm ko Jyobaa yëˈë diˈib xymyoˈoyëm tijaty, pääty nbudëjkëm pënaty nëjkxtëp tsäjpotm mä tˈëwäˈkx tkäjpxwäˈkxtë ja oybyë ayuk. Ets yëˈë nyajtuˈunëmë Biiblyë diˈib ja tuk pëkyë Jyobaa të xynyamoˈoyëm (2 Tim. 3:16, 17). Ko nyajtuˈunëm yajxonë Biiblyë, ta nbudëjkëmë jäˈäy parë mbäät jyukyˈattë winë xëë winë tiempë. Per kyaj yëˈëyëtyë tyäˈädë naybyudëkë diˈib nmëdäjtëm. Jyobaa nan xymyoˈoyëmë yˈespiritë santë parë nduˈunëmë tyäˈädë tuunk (Zac. 4:6; Luk. 11:13). Ko ngäjpxëmë Anuarios de los testigos de Jehová, ta nˈijxëm wiˈix oy wyimbëtsëmy ko ngäjpxwäˈkxëm. ¡Jantsy oyë tyäˈädë tuunk diˈib nduˈunëm diˈib yajmëjpëtsëëmbyë nDeetyˈäjtëm diˈib xymyoˈoyëm tijaty!

¹³ Extëm nˈijxëm, Jyobaa yëˈë diˈib xymyoˈoyëm tijaty, pääty oy ko nnayajtëˈëwëm: “¿Ëwäˈkx käjpxwäˈkxpëts nuˈunëts nmadaˈaky parëtsë Jyobaa ndukˈixy ko nmëjjäˈäwëbëts tijatyëts xymyoopy? ¿Tijatyëts mbäät nduny parëts mas oy ngäjpxwäˈkxëdë oybyë ayuk?”. Pën nmëjjäˈäwëm tijatyë Jyobaa xymyoˈoyëm, ta jawyiin nbëjtakëmë tyuunk. Ets yëˈë diˈib xymyoˈoyäˈänëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm (Mat. 6:25-33). Ko nˈijxëm wiˈixë Jyobaa xykyuentˈäjtëm mët ko xytsyojkëm, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nduˈunëm diˈib mbäädë kyorasoon yajxondaˈagyëty (Prov. 27:11).

14. ¿Näˈä Jyobaa dyaˈˈawäˈätspëtsëmyë kyäjpn?

¹⁴ David ojts yˈëy: “Kyajts pën xynyekykyuwäˈäny ets ayoobëts; Jyobaa yëˈë diˈibëts xykyuentëpëjtakp. Mijts diˈibëts xypyudëjkëp ets xyaˈˈawäˈätspëtsëëmp” (Sal. 40:17). Kanäkˈok kujkë Jyobaa dyaˈˈawäˈätspëtsëmyë kyäjpn extëmë grupë ko myëtsipëty pyajëditëdë ets axëëk tyunëdë. Ko duˈun njäjt ngëbajtëm, yëˈë Jyobaa diˈib xypyudëjkëm parë xëmë nmëduˈunëm. Ets xëmë xymyoˈoyëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm parë mëët oy nˈijtëm. ¡Mëjwiin kajaa njantsy myëjjäˈäwëm!

JYOBAA XYKYUENTˈÄJTËM

15. Pëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën mä wiˈix tuˈugë uˈunkteety diˈib tsojkp tkuwäˈänyë yˈuˈunk.

¹⁵ Tuˈugë uˈunkteety diˈib tsyejpyë yˈuˈunk kyaj jeˈeyë tmoˈoy tijaty yajtëgoyˈajtypy, nanduˈunën tkuentˈaty. Ets pojën dyaˈˈawäˈätspëtsëmy ko tˈixy tam yˈayoˈonbäädäˈäny. Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tnimaytyaˈaky wiˈixë tyeety kyuentˈäjtë ko myutskˈäjty. Jyënaˈany ko tëgok jëmbijnëdëbë nety mëdë tyeety mä ojts të kyäjpxwäˈkxtë ko tˈijxtë ko të ja nëë kyomy mët ko nety të kyomduˈuy. Per kuanë ko nety ttuknaxtët, ta tsyää wimbujttë parë mbäät ttuknaxtë. Yëˈë jawyiinë nety nyijkxy, per kyaj oy kyëxpujty mä tuˈugë tsää, ta kyugëdäˈäjë nëëjoty ets majtskˈok nyipeˈtsy. Ta netyë tyeety myäjtsë kyejkyëjxy ets jyuˈtë parë këdiibë nyëjiˈkxët. ¡Mëjwiin kajaa tmëjjäˈäwë! Tyam nanduˈunë Jyobaa xykyuwäˈänëm mä tyäˈädë axëëkpë jukyˈäjtën ets xyaˈˈawäˈätspëtsëˈëmëm mä yˈaneˈemyë Satanás. Duˈunë duˈun, Jyobaa yëˈë diˈib xykyuwäˈänëm extëm nipën mbäät duˈun tkatuny (Mat. 6:13; 1 Fwank 5:19).

16, 17. ¿Wiˈixë Jyobaa ojts tkuwäˈäny ja israelitëty ko tsyiptuundë mëdë Amaleq jäˈäyëty?

¹⁶ Extëmë Jyobaa ojts tkuwäˈäny ja israelitëty ko nety të dyaˈˈawäˈätspëtsëmdë Egipto mä jëmëjt 1513 mä kyajnëm myinyë Jesus, ja nyigëxëˈëky wiˈix tyam xykyuwäˈänëm. Ja israelitëty të nety ttuknaxtë ja mejnyë Tsaptspë ets jamë nety nyëjkxtë mä Sinaí gopk ko jyäjttë mä tuˈugë lugäär diˈib xyëˈäjtypy Refidim.

¹⁷ Kom kyajnëmë nety yˈadëyë Génesis 3:15, päätyë Satanás tˈëxtääyë winmäˈäny wiˈix tnibëdëˈëgët ja israelitëty diˈibë nety kyaj mbäät nyaynyitsiptunëdë. Ets yëˈë yajtuunë Amaleq jäˈäyëty, diˈib myëtsipˈäjttë Diosë kyäjpn (Núm. 24:20). Per min nˈokˈijxëm wiˈixë Jyobaa ojts tkuwäˈänyë kyäjpn mët yëˈëgyëjxmë Josué, Moisés, Aarón etsë Hur. Mientrësë Josué tsyiptuuny mët ja Amaleq jäˈäyëty, ta Moisés, Aarón etsë Hur pyajttë kopk kutum diˈib jam wingon. Ets ko Moisés dyaˈijty këjxm ja kyëˈë, ta ja israelitëty tmëmadäˈäktë ja myëtsipëty. Per ko ja kyëˈë ojts yˈanuˈkxënë, ta Aarón mëdë Hur ojts myäjtsˈijtxëdë. Ets mët ko Jyobaa pyudëjkëdë ets kyuwanëdë, ta “Josué tmëmadaky ja Amaleq ets ja kyäjpn” (Éx. 17:8-13). Moisés ta dyaˈoyë tuˈugë altaar mä tadë lugäär diˈib xyëëmooy “Jehová-nisí”, diˈib mä ayuk ebreo nikajp “Jyobaa Yëˈëjëts Diˈib Nˈaˈoˈkëp” (käjpxë Éxodo 17:14, 15,a notë).

YˈAWÄˈÄTSPËTSËMDË SATANÁS KYËˈËJOTY

18, 19. ¿Wiˈix tyamë Jyobaa xykyuwäˈänëm?

¹⁸ Jyobaa kyuwaampy pënaty tsojkëp ets mëmëdoojëp. Duˈun extëm ojts tkuwäˈänyë israelitëty jam Refidim. Ëtsäjtëm, nan yëˈë Jyobaa nˈaˈoˈkëm ko xynyibëdëˈkëmë mëtsip. Të kanäkˈok xykyuwäˈänëm extëmë kyäjpn ets të xyaˈˈawäˈätspëtsëˈëmëm Satanás kyëˈëjoty. Okwinmay wiˈix kanäkˈokë Jyobaa të tkuwäˈäny pënaty kyaj të ttuktëk të ttukwäˈägëdë tijatyë naxwinyëdë jäˈäy tyuundëp. Ja tiempë mä ojts yˈanaˈamdë Nazi jap Alemania ets mä wiinkpë paˈis mayë nmëguˈukˈäjtëm yajnibëdëˈktë. Ko ngäjpxëmë Anuario ets nbawinmäˈäyëm wiˈixë Jyobaa ojts tkuwäˈänyë nmëguˈukˈäjtëm ko yajpajëdijttë, ta niˈigyë mëbëjkën kyëktëkë ko Jyobaa yëˈë diˈib mbäät nˈaˈoˈkëm (Sal. 91:2).

¹⁹ Jyobaa nan xykyuwäˈänëm ko xytyuˈumoˈoyëm mët yëˈëgyëjxmë kyäjpn etsë ëxpëjkpajn diˈib nˈaxäjëm. Xypyudëjkëm tyam mä ndiempëˈäjtëm ko xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm. Ets mientrësë naxwinyëdë jäˈäy niˈigyë tpaˈoˈktëyë nëë, ijt tsënaaky etsë pornografía, Jyobaa janäämëty xymyoˈoyëmë ëwij käjpxwijën parë kyaj nmëdëgoˈoyëm ets oy mëët nˈijtëm. Extëm nˈokpëjtakëm, xymyoˈoyëmë ëwij käjpxwijën extëm tuˈugë Uˈunkteety parë kyaj nnaymyaˈayëm mëdë jäˈäy diˈibë mbäät xyajmäˈtëm extëm diˈib yajpattëp mä redes sociales ( Kor. 15:33).b

20. ¿Wiˈix nyajkuwäˈänëm ets nyajtuˈumoˈoyëm mä naymyujkën?

²⁰ ¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm ko Jyobaa yëˈë diˈib xytyukniˈˈijxëm? Ko nmëmëdoˈojëm yajxonë yˈanaˈamën (Is. 54:13). Mä naymyujkën jap mä nyajnëˈëmoˈoy nyajtuˈumoˈoyëm ets mä nyajkuwäˈänëm, pes japën yajpäättë diˈib tuundëp mëjjäˈäy diˈib xypyudëjkëm mëdë ëwij käjpxwijën diˈib yajpatp mä Biiblyë (Gal. 6:1). Jyobaa “të tnayakyë yetyëjkëty” diˈib yajtuumpy parë xykyuentˈäjtëm (Efes. 4:7, 8, TNM). ¿Ti net mbäät nduˈunëm? Nmëmëdoˈojëm ets ngajpxykyupëjkëm, netë Dios nëjkx xykyunuˈkxëm (Eb. 13:17).

21. 1) ¿Ti diˈibë net ndunäˈänëm? 2) ¿Ti nˈixäˈänëm mä jatuˈukpë artikulo?

²¹ Nˈoknasˈijxëm parë Diosë myëjää xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm ets nˈokkupëjkëm extëmë nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë xyˈëwij xykyäjpxwijëm. Nˈokpawinmäˈäyëm wiˈixë Jesukristë xymyoˈoyëmë oybyë yˈijxpajtën ets nˈokpanëjkxëm. Yëˈë myëmëdoojë Tyeety axtë nyaˈoˈky ets mëjwiin kajaa yajkumääy (Filip. 2:5-11). Ëtsäjtëm, nan yajkumayäˈänëm pën ndukˈijxpajtëmë Jyobaa amumduˈukjot (Prov. 3:5, 6). Pääty, nˈokjamyajtsëm ko nipën duˈun extëmë Jyobaa diˈib xëmë xykyuentˈäjtëm ets xymyoˈoyëm tijaty. ¡Mëj nnayjäˈäwëm ets agujk jotkujk ko yëˈë nmëduˈunëm! Per, ¿tiko nanduˈun mbäät njënäˈänëm ko yëˈë mas oybyë mëtnaymyaayëbë? Tyäˈädë yaˈˈatsoojëmbitäˈäny mä jatuˈukpë artikulo ets niˈigyë dyajmëjwindëkëyaˈany ja tsojkën diˈib nmëdäjtëm mä Jyobaa.

[Notë]

[Dibujë diˈib mä pajina 21]

Jyobaa mbäät dyajtunyë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mëët nˈëxpëjkëm parë xypyudëjkëm ets kyaj nmastutëm ko xytyukjäjtëmë amay jotmay (Ixë parrafo 18 axtë 20)