“Ni pën mbäät tkamëduny majtskë wyintsën”

“Ni pën mbäät tkamëduny majtskë wyintsën [...]. Kyaj mbäät xymyëduny yëˈë Dios pën mbëjtakypy ja mwinmäˈäny es ja mmëjää mä ja meeny.” (MAT. 6:24)

¿WIˈIX MIJTS MWINMAY?

¿Wiˈix xypyudëjkëmë Biiblyë kyäjpxwijën parë nˈijxëm tijaty nikëjxmˈäjtëm mä familyë?

¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm mä tijaty nduˈunëm ko yëˈëyë naytyuˈugë Jyobaa nmëduˈunëm?

¿Wiˈix xykyunuˈkxëmë Jyobaa ko jëjpˈam nbëjtakëm mä tijaty ndunäˈänëm?

1-3. 1) ¿Ti jotmay tyam pyattëp mayë familyë, ets wiˈix nääk tjayaˈoyëyäˈändë? (Ixë dibujë mä tsyondaˈagyë tyäˈädë artikulo.) 2) Ko tuˈugë uˈunktääk o uˈunkteety twinmay tsyoonäˈäny, ¿tidaa ko mbäät tmëmay tmëdäjy mä wiˈixë yˈuˈunk yˈënäˈk yaak pyattët?

LILIANAa jyënaˈany: “Carlos, yëˈë nyaˈayëts, xëmë ijty jyaˈty jantsy anuˈkxëp ko ojts të tyuny, perë myëjuˈuyën apenë myadaˈaky parëts nyajnaxtë tuˈuk tuˈugë xëë. Njapudëkëyaambyëtsë nety parëts nanduˈun nbäädëdë meeny sentääbë etsëts njuuyëdë Jorgito diˈib myëdäjttëbë myëguˈuktëjk mä eskuelë”. Liliana nan pyudëkëyaambyë netyë wiinkpë fyamilyë ets nan nyikoombataambyë netyë myeeny syentääbë. Të nety mayë myëtnaymyaayëbë nyëjkxtë wiink paˈis parë tpadäˈändë meeny sentääbë. Ets ko nanduˈun wyinmääy tsyoonäˈäny, kyaj tnijäˈäwë ti tyunëp. ¿Tiko?

² Liliana axëëk ijty nyayjawëty ko twinmay tmastuˈudäˈänyë fyamilyë ets ko kyaj mëët tuˈugyë tnekymyëdunäˈändë Dios. Per ta tˈijxy ko näägë familyë diˈib të yajnikaˈaktë, duˈunë nety yaˈixtë ko jeˈeyëm oy Dios mëdundë. Per ¿wiˈixë nety mbäät dyajˈyeeky dyajpetyë Jorgito pën jagam yajpääty? ¿Mbäädëdaa mä Internet dyajˈyeeky dyajpetyë yˈuˈunk ets ttukniˈˈixë wiˈix tmëdunëdë Jyobaa? (Efes. 6:4, Traducción del Nuevo Mundo.)

³ Liliana ta ojts tˈamdoyë käjpxwijën. Ja nyaˈay kyaj nety jyakaxaˈanyëty, per nan anmääyë ko mbäät nyijkxy pën nëjkxäämp. Ja mëjjäˈäytyëjk diˈib mä naymyujkën etsë wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm ojts yˈanëˈëmxëdë parë kyaj tsyoonët, perë wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm yˈanmääyëdë ets nyëjkxët. Duˈun yˈanmääyëdë: “Pën mjantsy tsyejpyë mfamilyë nëjkx, pes nan mbäät jap xymyëdunyë Jyobaa”. Liliana kyaj nety yˈity seguurë, per ta ojts nyayjëgäjpxënë mët ja nyaˈay Carlos, ets mëdë Jorgito parë ojts nyëjkxnë mëduumbë wiink paˈis. Ets tˈanmääy: “Jeˈeyëts waanë nëjkx nmëdunäˈäny”.

DIˈIB YAJNIKËJXMˈÄJTP MÄ FAMILYË ETSË BIIBLYË KYÄJPXWIJËN

4. 1) ¿Tiko mayë jäˈäy nyëjkxtë wiink lugäär? 2) ¿Pën diˈib xëmë myëwëˈëmëp ja uˈunk ënäˈk?

⁴ Jyobaa kyaj ttseky ets yˈayowët pënaty mëduunëdëp, jantsy tëyˈäjtën ko desde tëëyëp duˈunyëmë jäˈäy nyëjkxtë wiink lugäär parë këdiibë yˈayowdët (Sal. 37:25; Prov. 30:8). Extëm nˈokpëjtakëm, parë ja fyamilyë Jacob kyaj yuuˈooktët, ta ojts tkexy ja yˈuˈunk yˈënäˈk Egipto parë nëjkx tjuytyë jeˈxy pëky (Gén. 42:1, 2).b Tyam, pënaty nëjkxtëp wiink lugäär, kyaj tsyoondë mët ko yˈayuuˈattë. Per waˈan tsyoondë mët ko kyaj mbäät tˈokkëbäjnëdë jyuy nyuˈkxy, o parë fyamilyë mas oy dyajnaxtëdë xyëë tiempë. Pääty nyëjkxtë mä mbäät tpäättë meeny sentääbë, mbäät jamyë mä pyaˈis o wiink paˈis. Ets xëmë niduˈuk tmëwëˈëmë ja yˈuˈunk yˈënäˈk, ttukmëwëˈëmëdë nyanwelë tyatwelë o dyajwëˈëmdë mä jyiiky myëguˈuk o mä myëtnaymyaayëbë. May, mëk tjajawëdë tmastuˈuttëdë fyamilyë, per wyinmaytyë ko kyaj mbäät ti tnekytyundë.

5, 6. 1) Extëmë Jesus tyukniˈˈijxë, ¿wiˈix mbäät nˈijtëm agujk jotkujk ets seguurë? 2) ¿Wiˈixë Jesus tyukniˈˈijxë mä Padrenuestro tijaty mbäät nˈamdoˈojëmë Jyobaa? 3) ¿Wiˈixë Jyobaa xykyunuˈkxëm?

⁵ Ja tiempë mä Jesus jyukyˈajty, tamë nety mayë ayoobë jäˈäy ets waˈan may wyinmääytyë ko mbäät yˈittë agujk jotkujk pën myëdäjttëp niˈigyë meeny sentääbë (Mar. 14:7). Perë Jesus yëˈë nety tsyejpy ets ttukˈijxpattëdë Jyobaa diˈib xymyoˈoyëmë mëkjäˈäyˈäjtën diˈib kyaj kyëxy nyaxy, kyaj yëˈëjëtyë meeny sentääbë diˈib këjxp näjxp. Jesus ojts tnimaytyaˈaky mä ja diskursë diˈib xyëˈäjtypy Sermón del Monte ko net njotkujkˈäjtëm pën oy nyajpatëm mëdë Jyobaa, kyaj mët ko tijaty nmëdäjtëm o ko mëk nduˈunëm.

⁶ Mä Padrenuestro diˈibë Jesus nyigäjpx, kyaj ojts jyënaˈany ets nˈamdoˈojëmë mëkjäˈäyˈäjtën. Yëˈë ojts xytyukniˈˈijxëm ets duˈun nuˈkxtakëm: “Meegyëts tyam diˈibëts xytyëgoyˈäjtxëp esëts ngay nˈuugët”. Ets ta yajxon jyënany: “Katë mjikyˈaty xywyintsimy xywyinwëëny ja meeny yä naxwiiny [...]. Nik oy pëjkëˈëktë ja mˈoyˈäjtën jam tsäjpotm” (Mat. 6:9, 11, 19, 20). Mbäät nˈijtëm seguurë ko Jyobaa xykyunuˈkxäˈänëm extëm të twandaˈaky. Etsë kyunuˈkxën kyaj yëˈëyë tˈandijy ko xykyupëjkëm, nan yëˈë yˈandijpy ko xymyoˈoyäˈänëm tukëˈëyë diˈib njantsy yajtëgoyˈäjtëm. Pën itäˈänëm agujk jotkujk ets seguurë, tsojkëp yëˈë ndukˈijxpajtëmë nDeetyˈäjtëmë Jyobaa ets kyaj yëˈëjëtyë meeny sentääbë (käjpxë Matewʉ 6:24, 25, 31-34).

7. 1) ¿Pënë Jyobaa të ttuknipëky parë tnëˈëmoˈoy ttuˈumoˈoyët ja uˈunk ënäˈk? 2) ¿Tiko jyëjpˈamëty ets nimajtsk yajpäädët ja tääk teety mä ja yˈuˈunk yˈënäˈk dyajˈyaaktë?

⁷ Nbëjtakëm jëjpˈamë Diosë “tyëyˈäjtën” nan yëˈë yˈandijpy nˈijxëm tijaty nikëjxmˈäjtëm mä familyë extëmë Jyobaa tˈixy. Extëm nˈokpëjtakëm, mä ja Ley diˈibë Moisés yajmooy nyiˈanaˈamëp etsë tääk teety ttukniˈˈixëdët ja yˈuˈunk ënäˈk parë tmëdundëdë Jyobaa. Tyäˈädë käjpxwijën nan tsojkëp tyam tpanëjkxtëdë Dios mëduumbë (käjpxë Deuteronomio 6:6, 7).c Jyobaa yëˈë të ttuunkmoˈoyë tääk teety, kyaj yëˈëjëtyë nanwelë tatwelë ets ni yëˈë wiink jäˈäy. Ja rey Salomón jyënany: “Mëdow, uˈunk jaˈa, ja mdeetyë jyëjwijtsëmbijtën, ets kyaj xymyastuˈudët ja mdäägë tyukniˈˈijxën” (Prov. 1:8). Jyobaa tsyejpy ets nimajtsk yajpäädëdë tääk teety parë ttukniˈˈixëdët ja yˈuˈunk yˈënäˈk ets tnëˈëmoˈoy ttuˈumoˈoytyët (Prov. 31:10, 27, 28). Ko uˈunk ënäˈk tmëdowdë wiˈixë tyääk tyeety tnimaytyäˈäktë Jyobaa ets tˈixtë wiˈix tmëdundë tuˈuk tuˈugë xëë, ta nanduˈun ttundë.

JAˈÄJTPË JOTMAY DIˈIB KYAJ YAJJËJPˈIXY

8, 9. 1) ¿Wiˈixë familyë tyëgatsy ko kyaj tuˈugyë nyekyyajpäättë? 2) ¿Wiˈixë familyë yˈaxëktunyëty ko tääk teety tnikaˈaktë yˈuˈunk yˈënäˈk?

⁸ Pënaty nëjkxandëp mëduumbë wiink lugäär, jyapawinmääytyëp tijaty jotmay pyäädandëp ko tnikaˈaktëdë fyamilyë, per niwaanë jeˈeyë diˈib wyinmääytyëp wiˈix tukëˈëyë wyimbëtsëmäˈäny (Prov. 22:3).d Ko ja Liliana tsyoˈony mëk ojts tjawë, ets nanduˈun ja nyaˈay mët ja myäänguˈunk. Jorgito xëmë ijty yajtëyëty: “¿Tikots të xynyikeˈeky?”. Liliana jeˈeyë tuk poˈo majtsk poˈo tnitsoˈonë, per ta ojts wyëˈëmnë jëmëjtˈam ets ta tpëjkyë kuentë ko niˈigyë nety nyaymyëjagamgakënë mëdë fyamilyë. Ja myäänguˈunk ojts myëjagamgakënë. Liliana jotmaymyëët jyënaˈany: “Kyajtsë nety ja nˈuˈunk xyˈoktsojknë”.

⁹ Ko uˈunk ënäˈk kyayajpääty mëdë tyääk tyeety, mbäät yˈaxëktunyëty o axtë myaˈatyë jyukyˈäjtën.e Mas mëjwiin kajaa yˈaxëktunëdë uˈunk ënäˈkë mutskatypyë ko jeky yajnikaˈaktë. Liliana ojts ttukmëtmaytyaˈagyë Jorgito ko pääty tsyoˈony parë kyaj ti dyajtëgoyˈatët. Perë Jorgito duˈun wyinmääy ko të nety nyikakënë tyääk. Tim jawyiin, axëëk nyayjäˈäwë ko tsyoˈonyë tyääk, per ko ja tiempë nyajxy, kyaj tˈoktsojknë ets ja tyääk jyäˈtët. Duˈun extëm mayë uˈunk ënäˈk wyinmaytyë diˈib nikakëdëbë tyääk tyeety, nanduˈunë Jorgito wyinmääy ko kyaj nyekypyaatyëty tmëmëdowët ja tyääk ets ttsokët (käjpxë Proverbios 29:15).f

10. 1) ¿Ti mbäät tyuny jyatyëty ko jeˈeyë uˈunk ënäˈk yajmoˈoytyë regalë parë kyaj wiˈix nyayjawëdët ko jagam yajpäätyë tyääk o tyeety? 2) ¿Ti yajtëgoobyë familyë ko niduˈuk ja tääk o teety jagam tsyëënë?

¹⁰ Liliana ta ttuknigejxyë meeny sentääbë etsë regalë ja Jorgito parë kyaj wiˈix nyayjawëdët ko jagam yajpääty, per ta tpëjkyë kuentë ko niˈigyë myëjagamgeˈegyëty ko duˈun ttuny. Ets ta tˈijxy ko diˈibë nety ja yˈuˈunk tyukniˈˈijxëp yëˈë ets niˈigyë ttsokëdë meeny sentääbë ets kyaj dyuˈunëtyë Jyobaa etsë fyamilyë (Prov. 22:6). Jorgito duˈun ijtyë tyääk tˈanëëmë: “Kyaj mˈokjëmbijnët ets ak kaxëtsë nregalë”. Liliana ta tjaygyujkë ko kyaj nety mbäädë yˈuˈunk dyajˈyeeky mët ko jeˈeyë ttuknigaxëdë neky, myaytyäˈäktët mä telefënë o mä bideo diˈib mä Internet. Yëˈë jyënaˈany: “Mä Internet kyaj mbäädë mˈuˈunk xyˈakmëneny ets xyˈaktsuˈkxy ko nyëjkxnë määbë”.

11. 1) ¿Wiˈixë kasäädë jäˈäy yˈaxëktunëdë ko niduˈuk jagam yajpääty? 2) ¿Wiˈix tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tjaygyujkë ko tsojkëbë nety jyëmbittët mä ja fyamilyë?

¹¹ Liliana nan kyaj oy nyekyˈijty mëdë Jyobaa. Mä tuˈukpë sëmään, pën madakp, jeˈeyë tuk xëë yˈakˈyajpääty mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets nyijkxy käjpxwäˈkxpë. Nan mbäädë nety myaˈaty ja tsyënäˈäy jyukyˈäjtën. Pes tsojkëbë nety xëmë tjëjpkudijët ko wiˈixaty yˈanëˈëmxëty ja wyintsën. Kom kyaj nety mëët tuˈugyë nyekyyajpääty ja nyaˈay parë nyaybyudëkëdët, ta tˈëxtääy wiinktsoo naybyudëkë ets nanduˈun ja nyaˈay Carlos ets jawaanë jyatuundëgooytyë mëdë wiinkpë. Ets oy kyanaymyëdëgooyëdë, Liliana ta tjaygyujkë ko kyaj nety mbäät tkuytyuny extëmë Biiblyë jyënaˈany ko nyayajjotkujkˈatëdët nimajtsk. Kyaj nety mbäät nyayˈanëˈëmxëdë diˈib ajotkumonë miimp mä wyinmäˈäny, nyaymyëtxiˈigëdë, nyaygyëˈëmëmatsëdë, nyaymyënanëdë, nyaytyukˈixëdë tsyojkën, nan kyaj mbäät tmoˈoy ja jyamyëët “diˈibë patëp ttunët” (1 Kor. 7:3, 5; Cant. de Cant. 1:2). Ets nan kyaj nety mbäät tuˈugyë tmëdundë Jyobaa amumduˈukjot mëdë yˈuˈunk. Liliana jyënaˈany: “Tëgok, tajëts nmëdooy mä tuˈugë asamblee ko jëjpˈam ets nDiosˈawdäjtëm mëdë familyë parë nnitsokëm mä ja Jyobaa myëj xëë, tajëts njaygyujkë ko tsojkëbëtsë nety njëmbittët mäjëtsë nfamilyë. Tajëts nduunyë mëjää parëts jatëgok oy nˈitët mëdë Jyobaa ets mëdëtsë nfamilyë”.

OYBYË ETSË AXËËKPË KÄJPXWIJËN

12. ¿Tijaty käjpxwijën mbäät yajmoˈoytyë pënaty jagam yajpattëp mä fyamilyë?

¹² Ko Liliana jyënany jyëmbitäˈäny mä fyamilyë, wiˈixëm yaˈˈanmääy. Ja mëjjäˈäytyëjk diˈib mä naymyujkën ojts yˈanëˈëmxëty ko jantsy oy ko duˈun wyinmay, pes yëˈë nety yaˈijxëbë mëbëjkën etsë jotmëkˈäjtën. Per nääk diˈibë nety nanduˈun të tnikaˈaktë fyamilyë, mëktaˈaky yˈanmääyëdë ets wyëˈëmët. Duˈun yˈanmääyëdë: “Tim tsojk jatëgok mjëmbitäˈäny, pes ¿ti jam mnijukyˈataampy?”. En lugäärë Dios mëduumbë axëëk dyajnayjawëdët ja myëguˈuk, niˈigyëxyëp mbäät “ttukniˈˈixëdë ja kasäädë ënäˈk toxytyëjkëty es ttsoktët ja nyaˈay es ja yˈuˈunk yˈënäˈkëty [...] tkuentˈattët ja jyëën tyëjk”, yajpäädët jyënoty tyëgoty ets tkuentˈattëdë fyamilyë parë “nipën tkakäjxpäädët axëëk ja Diosë yˈayuk” (käjpxë Titʉ 2:3-5).

13, 14. ¿Tiko mëk tsyekyëtyë mëbëjkën parë jëjpˈam nbëjtakëm ti Jyobaa tsyejpy ets kyaj ti ja familyë jyatsojktëp? Pëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën.

¹³ Mayë jäˈäy diˈib mëduundëp wiink lugäär, të yaak pyattë mä jäˈäy tëgatsyë kostumbrë tmëdattë ets mä fyamilyë mas jëjpˈam tpëjtäˈäktë, diˈib mas myëjpëjtaktëp yëˈë ja tyääk tyeety. Pääty tsojkëp tuˈugë Dios mëduumbë tmëdatët mëk ja mëbëjkën parë kyaj ttunët tijaty ja fyamilyë jyatsojktëp, diˈibë Jyobaa kyaj ttukjotkëdaˈaky.

¹⁴ Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëˈäjtypy Carin, jyënaˈany: “Kojëtsë nmäänk Don myaxuˈunkˈäjty, wiink paˈisëtsë nety nmëdundë mëdëtsë nyaˈay. Ets näämnëmtsë nety nˈëxpëjktsondaˈagyë Biiblyë. Niˈamukëtsë nfamilyë jyënany parëtsë Don ngaxët mäjëtsë ndääk ndeety ets yëˈë dyajˈyaaktët mientrësëts nbäättë niˈigyë nmeeny nsentääbë”. Carin kyaj tkejxy ja yˈuˈunk, ta ja fyamilyë axtë ja nyaˈay yˈanmääyë ko nuux plojë ets tyukxikëdë. Carin jyënaˈany: “Mä tadë tiempë kyajtsë nety oy njaygyukë tiko kyaj yˈoyëty ngaxëdëtsë nˈuˈunk tuk tiempë mäjëtsë ndääk ndeety, per nnijäˈäwëbëtsë nety ko Jyobaa yëˈë të ttuknipëkyë tääk teety parë yˈuˈunk yˈënäˈk dyajˈyaaktët”. Ko jatëgokë Carin ojts wyeˈemy uˈunkmëët, ta ja nyaˈay diˈib kyaj yˈëxpëky, mëktaˈaky yˈanmääyë ets dyaˈoogët ja uˈunk. Per yëˈë mëk tyënääy, mët ko të nety dyajkëktëkë myëbëjkën mä ja tuˈukpë jotmay diˈibë nety të tˈokpatpë. Tyam, jotkujk yajpäätyë Carin mëdë nyaˈay etsë yˈuˈunk yˈënäˈk ko kyaj ojts nyaywyäˈkxëdë. Pes koxyëbë Carin ojts tkëyaky niduˈugë yˈuˈunk parë wiinkpë dyajˈyaagët, kyajxyëp duˈun jotkujk yajpäättë.

15, 16. 1) ¿Wiˈix tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm yˈaxëktuunë ko kyaj tyääk tyeety yajˈyaˈkë? 2) ¿Tiko Vicky kyaj tkejxy ja nyëëx mä ja tyääk?

¹⁵ Jatuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëˈäjtypy Vicky, jyënaˈany: “Jamëts kanäk jëmëjt nˈyeˈky mäjëtsë nanwelë, mientrës ja nˈutsy yëˈë mëët yˈijttë ndääk ndeetyëts. Ets kojëts jatëgok ojts nëjkxnë mäjëtsë ndääk ndeety, kyajts oy nekynyayjäˈäwë mët yëˈëjëty. Ja nˈutsyëts jantsy käjpx jantsy maytyaktëp mëët ets myäjts myënaandëp, tuˈugyë jyantsy yˈittë. Per ëjts jagam ëxkëˈëmëts nnayjäˈäwë. Axtë tyam oyëts të njayaˈkˈabajnë xytsyiptakxëbëts parëts ntsoktët. Tëjëtsë ndääk ndeety nˈanëëmëdë kojëts nguentˈatäˈändë ko myëjjäˈäyënët. Per ëjts nguentˈatäˈänyëts mët kojëts xypyaaty, etsëtsë nˈutsy tkuentˈatäˈäny mët ko ttsoktë”.

¹⁶ Vicky yˈakjënäˈäny: “Tyam yëˈëtsë netë ndääk të xyˈamdoy etsëtsë nëëx ngaxët parë yëˈë dyajˈyaagët, extëmëts ja nanwelë xyajˈyeˈky. Per tëjëts tsuj yajxon nˈanëëmë ko kyajts ngaxäˈäny. Ko këˈëmëts nyajˈyaagäˈändë etsëts ndukniˈˈixëyäˈändë parë ttsokëdë Jyobaa. Ninäˈäts ngatseky etsëtsë nëëx xymyëjagamgaˈagët”. Vicky yajxon tnijawë ko oybyëtsëmäämp tijaty tyuumpy, pën yëˈë jëjpˈam pyëjtakypyë Jyobaa etsë kyäjpxwijën ets kyaj yëˈëjëtyë meeny sentääbë o tijaty jyatsojktëbë fyamilyë. Jesus ojts yajxon tnigajpxy: “Ni pën mbäät tkamëduny majtskë wyintsën [...]. Kyaj mbäät xymyëduny yëˈë Dios pën mbëjtakypy ja mwinmäˈäny es ja mmëjää mä ja meeny” (Mat. 6:24; Éx. 23:2).

XYKYUNUˈKXÄˈÄNËMË JYOBAA

17, 18. 1) ¿Tiko kyaj mbäädë Dios mëduumbë jyënaˈany ko kyaj ti mbäät tnekytyuny? 2) ¿Tijaty yajtëˈëwën yaˈˈatsoojëmbitäämp mä ja tuˈukpë artikulo?

¹⁷ Jyobaa, diˈib nDeetyˈäjtëm, të twandaˈaky ko xymyoˈoyäˈänëm tijaty nyajtëgoyˈäjtëm, per net pën ëtsäjtëm nbëjtakëm jëjpˈamë yˈAnaˈamën ets ja tyëyˈäjtën (Mat. 6:33). Pääty kyaj mbäädë Dios mëduumbë jyënaˈany ko kyaj mbäät ti tnekytyundë. Pes oy ti amay jotmay nbatëm, mbäät nwinguwäˈkëm ko nbanëjkxëmë Biiblyë kyäjpxwijën. Jyobaa wyandakypy ko yaˈˈawäˈätsaampy ja nëˈë tuˈu (käjpxë 1 Korintʉ 10:13). Jyobaa “nëjkxëp ttuny” diˈib ndukˈoyˈäjtëm pën ndukˈijxpajtëm ko nˈamdoˈojëmë wijyˈäjtën, nbaduˈunëmë yˈanaˈamën etsë kyäjpxwijën (Sal. 37:5, 7). Pën nduˈunëmë mëjää parë yëˈëyë naytyuˈuk nmëduˈunëm extëmë Wintsën, nëjkxëp xymyoˈoyëm tukëˈëyë diˈib nyajtëgoyˈäjtëm. Yëˈë yˈixaampy parë yˈoybyëtsëmët tijaty nduˈunëm (ix nanduˈunë Génesis 39:3).

¹⁸ Per ¿ti mbäät nduˈunëm pën të nˈaxëktuˈunëm ja familyë ko të nnikakëm? ¿Tijaty mbäät nduˈunëm parë nmoˈoyëmë familyë diˈib yajtëgoyˈajtypy ets kyaj nnikakëm? ¿Ets wiˈix mbäädë wiinkpë nbudëjkëm parë kyaj tnikaˈagëdë fyamilyë? Tyäˈädë yaˈˈatsoojëmbitäˈäny mä jatuˈukpë artikulo.

[Notë]

[Dibujë diˈib mä pajina 19]

Kyaj mbäädë mˈuˈunk xymyëneny mä Internet (Ixë parrafo 10)

[Dibujë diˈib mä pajina 20]

¿Ti jotmay mbäät xypyaaty pën jagam yajpääty ja mjamyëët? (Ixë parrafo 11)