Ivyeo Vya Kuomvya Umu Kabuku Kakuti Swe Ina Klistu nu Mulimo Witu
OKOTOBA 1-7
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA |YOANE 9-10
“Yesu Akasakamala Imfwele Zyakwe”
(Yoane 10:1-3) Yesu avwanga ati, “Cumi namunena vino umuntu asyaingilila pa mulyango wa citata ca mfwele, lelo akakwela nu kwingilila pauze, wene umwivi nupya cipongo.2 Lelo umuntu akaingilila pa mulyango, wene mucemi wa mfwele. 3 Awino na kalolela wa mulyango akayulila. Ni mfwele zyakwe zikauvwa izwi lyakwe lino akuzyama mazina nga nu kuzitungulula kunzi.
(Yoane 10:11) Nene mucemi musuma. Mucemi musuma akapeela umi wakwe pa mulandu wa mfwele.
(Yoa. 10:14) Nene mucemi musuma. Namanya mfwele zyane nga nazyo zyamanya.
nwtsty cikope
Vitata
Vitata yavipanganga mu nzila yakuti vyacingilila mfwele ku yaivi nu ku vilyanyi. Yakacema yingizyanga imfwele zyao mu vitata usiku pakuti zicingililwe. Mu nsita zino zyalondololwa muli Baibo, vitata vino yapanganga patayanga ipala vyayanga vipusane mu mipangile nupya ilingi yapangilanga na mawe nu mulyango wayanga sile wonga. (Mpe. 32:16; 1 Sam. 24:3; Zefa. 2:6) Yoane walanzile pa kwingila mu citata “kuomvya umulyango” papo apayanga “kalolela.” (Yoa. 10: 1, 3) Mu vitata vya muzi, ikangamo maufyo kucila pali wonga usiku, na kalolela wazilolanga usiku pakuti azicingilile. Lyene katondo, kalolela wayulilanga mulyango yakacema. Kacema aliwensi wasendanga uufyo wakwe pakwama imfwele zyakwe, ni mfwele zyakwe zyamanyanga izwi lyakwe kacema nu kulondela. (Yoa. 10: 3-5) Yesu walanzile cilangililo ci pakuti alange vino wasakamalanga alondezi yakwe.—Yoa 10:7-14.
w11 5/15 mafwa 7-8 pala. 5
Indupwa zya Ina Klistu—“Mwaya Apempule”
5 Pakuti imfwele zyalondela utunguluzi wakwe kacema, zifwile ukumumanya ningo nu kumutaila. Kacema akamanya ningo sana imfwele zyakwe, ni mfwele nazyo zikamanya ningo kacema alino nu kumutaila. Zikamanya izwi lyakwe nu kumuvwila. Yesu watile: “Namanya mfwele zyane nga nazyo zyamanya.” Yesu atamanya sile cilongano cakwe patali patali. Izwi lya Cigiliki lino yasenula ukuti “namanya” likasenula “kumanya icintu ningo ningo.” Fwandi, Kacema musuma akamanya ningo ningo vino imfwele yonga na yonga ikulondekwa, vino itanga ikwanisye ukucita na vino ingakwanisya kucita. Yesu wamanya vyonsi pa mfwele zyakwe. Imfwele nazyo zyamanya kacema wakwezyo nupya zikataila utunguluzi wakwe.
(Yoane 10:4, 5) Lino wafumya mfwele zyakwe zyonsi, azikolelela, nga nazyo zimulondela pano zyamanya izwi lyakwe. 5 Mfwele zisyalondela umuntu muze. Zyene zikautuka umuntu muze pano zitamanya izwi lyakwe.
cf mafwa 124-125 pala. 17
Atayasambilizyanga cimwi kwaula kuomvya milumbe
17 George A. Smith walemvile mwi Buku limwi (The Historical Geography of the Holy Land) ukuti: “Insita zimwi twatemwanga kuya mu kupuza mupipi ni vifula ivyaya mu Yudeya, kuno acemi yatatu nanti yani izanga na maufyo ya mfwele zyao. Maufyo yasakananga, lyene twelenganyanga ukuti nomba lino yakacema yamapitanga, yamacita uli pakuti yapatukanye imfwele zyao? Lyene lino imfwele zyamala sile ukumwa manzi nu kwizya, yakacema yapatukananga, nupya cila muntu wamanga imfwele zyakwe wakwe vino akazyama lyonsi, ni mfwele zya mucemi wenga na wenga zyapalukananga nu kuya ku mucemi wakwe, awe vivyo kwene avino zyaile mu muyano ndi vino iziza.” Fwandi Yesu wasambilizye cilangililo icisuma nupya cifikepo pakuti alande icisinka cino walondanga kulanda, ni cisinka ci i cakuti, ndi twamanya visambilizyo vyakwe nu kuvilondela alino nu kulamulondela, ala tukutungululwa na “kacema musuma.”
(Yoane 10:16) Nkweti mfwele nazyuze zino zisi zyamu citata cii. Nazyo kwene namala nde nzilete. Ziluvwa izwi lyane nga zilaya ufyo onga nu mucemi wenga.
nwtsty vyeo vyakusambilila pali Yoa. 10:16
namala nde nzilete: Nanti “kutungulula.” Izwi lya Cigiliki lyakuti aʹgo lino lyaomviwa paa lingasenula “kuleta” nanti “kutungulula” kulingana ni vikulandwapo. Muli vyalembwa vimwi ivya mu Cigiliki wa muli ya 200 C.E. yaomvya izwi likolaneko (sy·naʹgo) lino insita izingi likalozya umukuti “kukonganika.” Vino Yesu a Kacema Musuma, akakonganika, kutungulula, kucingilila nu kulisya imfwele izyaya umu citata cii (nupya ilikalozya nu mukuti “ufyo unono” pali Luka 12:32) alino na amfwele nazyuze. Yonsi yaya ufyo onga nu mucemi wenga. Cii calangililanga sile vino alondezi yakwe Yesu yali nu kulaombela pamwi umu nsansa.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Yoane 9:38) Lyene umuntu avwanga ati: “Mwene, nataila!” Alino afukamila Yesu.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 9:38
afukamila Yesu: Nanti “kumukontamila, kulambalala pa nkolelo yakwe, kumupeela umucinzi.” Ndi cakuti izwi lii (pro·sky·neʹo) lya Cigiliki lyaomviwa ku kulozya ku kupepa ka leza, ala limasenulwa ukuti “kupepa.” (Mate. 4:10; Luka 4:8) Nomba vino izwi lii lyaomviwa paa, muntu wiya uwapoziwe wino wavilwe impafu, wamanyile Yesu ukuti wimililangako Leza i calenzile amufukamile. Umonsi wii uwapoziwe, atalolanga Yesu ukuya Leza Wa Maka Yonsi nanti leza sile muze, lelo wamulolanga ukuti u “Mwana wa muntu” uwalavilwe, Mesiya uwapeezilwe maka ya kuteeka kuli Leza. (Yoa. 9:35) Fwandi lino wafukime kuli Yesu, wacisile cili conga wa yantu aalumbulwa umu Malembelo ya Ciyebulai. Ndi cakuti yakomenkanya ya kasema, aene nanti antu yuze aimililangako Leza, yafukamanga. (1 Sam. 25:23, 24; 2 Sam. 14:4-7; 1 Yamw. 1:16; 2 Yamw. 4:36, 37) Insita izingi, ukufukamila Yesu kwalanganga vino wacindikwe sana ku yantu nanti ululumbi luno wapezilwe.—Mulole ivyeo vya kusambilila pali Mate. 2:2; 8:2; 14:33; 15:25.
(Yoane 10:22) Mu Yelusalemu mwali Cimulo ca kuzevya kwa kupeela Ng’anda ikulu yakwe Leza kunoli. Yali nsita ya mpepo.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 10:22
cimulo ca kuzevya kwa kupeela Ng’anda ikulu yakwe Leza: Izwi lya Ciyebulai ilyaomviwa ku kuzevya a Hanukkah (chanuk·kahʹ), likalozya mu kuti “Kupaatwila, Kupeela.” Kwasendanga amanda 8, kutandika pa wanda walenga 25 mu mwezi wakwe Kisilevi, ku kusila kwakwe Dizemba, (mulole ivyeo vyakusambilila pa cisiku umu cikomo cii na pa Apendikisi B15) apa kuzevya kupeela cipya cipya ukwa ng’anda ikulu yakwe Leza mu Yelusalemu umu 165 B.C.E. Umwene wa Asilya Antiochus IV Epiphanes atalanzile mucinzi kuli Yeova, Leza wa Yayuda, apa kusaalula ing’anda ikulu ya yakwe Leza. Wakuzile kavuwa apapela ya kavuwa kakalamba pano yapeelelangapo uwila wa koca wako cila wanda. Pa Kisilevi 25, 168 B.C.E., lyene apakuti akowezye sana Ing’anda ikulu yakwe Yeova watandike kocela ya kapoli pa kavuwa nu kutoola musunyi wacifwa kusaansa kuzinguluka Ing’anda yakwe Yeova. Nupya wizile aoca visaasa vya mpongolo ivya Ng’anda yakwe Yeova nu konona miputule yakwe ya simapepo napya wasenzile na kavuwa kakwe goldi, asenda ni tebulo pano ikanga mukate na pano yatekanga inyali. Apacisila wizile apeela nupya Ing’anda yakwe Yeova kuli leza wa ina masi Zeusi wa ku Olympus. Lino papisile myaka iili, Judas Maccabaeus wizile apokolola musumba kumwi ni ng’anda ikulu yakwe Yeova. Lyene lino Ing’anda yakwe Yeova izile izifiziwa, kwizile kuya nupya kuipeela kuli Yeova cipya cipya apa Kisilevi 25, 165 B.C.E.,ci cacitiike ala papita ni myaka itatu ipuma pano Antiochus wacitiile ivya winyi apa kavuwa nu kupeelelapo mpolelwa kuli Zeusi. Vikwene avino yatandike nupya kupeela mpolelwa zya koca kuli Yeova. Pataya pano calembwa mu Malembelo ya muzilo ukuti Yeova wavwile Judas Maccabaeus ukucimvya pakuti yatandike ukuomvya ing’anda yakwe Yeova cipya cipya. Lelo, Yeova waomvizye aonsi aina mansi wakwe Kilusi wa ku Persia pakuti ukulonda kwakwe ukwa kupepa kwa cumi kungafikiliziwa. (Eza. 45:1) Fwandi tungalanda sile na paswe ukuti Yeova angaomvya muntu mu yaomvi yakwe aipeela pakuti afikilizye ukulonda kwakwe. Amalembelo yakalanga ukuti Ing’anda yakwe Yeova yalondekwanga ukuyako nu kuti itwalilile kuomba pakuti masesemo yonsi alandanga pali Mesiya, umulimo wakwe na vino waipezile umi wakwe kuya impolelwa vifikiliziwe. Nupya impolelwa zino ina Levi yapeelanga zyali nu kutwalilila kufika lino Mesiya wali nu kupeela impolelwa ikalamba, kulikuti kupeela umi wakwe pa mulandu wa yantunze. (Dan. 9: 27; Yoa. 2:17; Ayeb. 9:11-14) Alondezi yakwe Klistu yatapeezilwe isunde ilyakuti yazevya Cimulo ca Kuzevya Kwa Kupeela Ng’anda Ikulu Yakwe Leza. (Kolo. 2:16, 17) Nomba, pataya pano calembwa ukuti Yesu nanti asambi yakwe yapasile kuzevya kuu.
Kuwelenga Baibo
(Yoane 9:1-17) Lino Yesu akupita, alola umuntu wino wavilwe impafu. 2 Alino alondezi yakwe yamuzya yati, “Kasambilizya, uzye amaifyo yakwe weni alenzile kuti umuntu wii avyalwe impafu? Uzye amaifyo yakwe wenga nanti amaifyo ya akwasi yakwe?” 3 Yesu aasuka ati, “Umuntu wii, atapafula pamulandu wa maifyo yakwe nanti pamulandu wa maifyo ya akwasi yakwe. Wene wavilwe impafu pakuti maka yakwe Leza yalolekele munoli.4 Lino ucili musanya, katule tuombe milimo yakwe wino uwantuma. Usiku ukwiza lino umuntu atangaomba.5 Lino ncili mu nsi, nene luswepo pakasi ka antu amu nsi.” 6 Pacisila cakuvwanga cii, Yesu aswa mati pansi akanda ivu, nga apaka mu manso ya muntu ni ivu, 7 nga amunena ati, “Yanga kafulale mu ciziya ca Siloamu.” Izina lii likasenula ukuti (Waatumwa”.) Caleka umuntu apita, aya fulala pa manso, nga awela akulola.8 Alino ainipamba nga na yao aweni vino wali akalenga yati, “Uzye wii asi muntu wikalanga ala akulenga?” 9 Yamwi nao yati, “Aliwe kwene.” Alino wene ati, “Anene kwene.” Yauze nayo yati, “Awe asi aliwe, lelo wakolana sile nawe.”10 Na o yamuzya yati, “Uzye wali watandika kulola uli?” 11 Nawe ayaasuka ati, “Umuntu wino akaamwa ukuti Yesu wali wakanda ivu na mati, wampaka mu manso, nga wanena kuya ku ciziya ca Siloamu ku kufulala pa manso. Acino nali nayako, nga lino nafulalamo, lilyo kwene natandika ukulola.”12 Alino yamuzya yati, “Uzye umuntu wii alikwi?” Nawe aasuka ati, “Ntamanyile.”13 Lyene yaleta umuntu uwali impafu ku Afaliseo.14 Wali uwanda wi Sabata lino Yesu wakanzile ivu nu kupozya umuntu ku upafu wakwe.15 Nupya Afaliseo yamuzya yati, “Uzye wali watandika kulola uli?” Nawe aasuka ati, “Wali wampaka ivu mu manso, alino nali naya nafulalamo nga ndakai nkulola.”16 Yamwi amu Afaliseo yavwanga yati, “Umuntu uwali wacita cii atafuma kuli Leza, pano asyayela isunde li Sabata.” Lelo yauze yati, “Uzye kaifya angacita uli vilangililo wakwe vii?” Alino mukasi kao yapalukana. 17 Caleka nupya kwene Afaliseo yuzya umuntu uwali mpafu yati, “Wemo wavwanga vino wali wakupozya ku upafu wako. Uzye lyene wemo ukuti uli pa muntu wii?” Nawe aasuka ati, “A kasema.”
OKOTOBA 8-14
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | YOANE 11-12
“Mwakolanya Vino Yesu Wali nu Luse”
(Yoane 11:23-26) Yesu amunena ati, “Kalume wako amazyukuka nupya.” 24 Mata amunena ati, “Nati manya vino alazyukuka nupya mu kuzyukuka kwa pa wanda wampelelekezyo.” 25 Yesu ati, “Nene kuzyukuka nu umi. Wino wensi wantaila nanti angafwa alaya nu umi nupya.26 Na wino wensi ali nu umi, ndi wantaila, wene atalafwa. Uzye wataila cii?”
nwtsty ivyeo vya kusambilila pali pali Yoa. 11:24, 25
Nati manya vino alazyukuka: Mata welenganyanga ukuti Yesu walandanga pa kuzyukuka ukulaya uku nkoleelo, pa wanda wa mpelelekezyo. (ivyeo vya kusambilila pali pali Yoa. 6:39.) Wataile sana mu cisambilizyo cakutuutuluka. Intunguluzi zya mapepo zimwi umu manda yakwe Mata, yano yatangi Asaduki, yakananga sana ukuti kutalaya kutuutuluka, nanti cakuti avino Malembelo yakasambilizya. (Dan. 12:13; Mako 12:18) Lelo Afaliseo yene yazumile ukuti umi usifwa. Nomba, Mata wamanyile ukuti Yesu wasambilizyanga pa kutuutuluka nupya watuutulwilepo na afwile, nanti cakuti kutali yauze afwile pa manda iingi ndi vino cali kuli Lazalo.
Nene kuzyukuka nu umi: Imfwa yakwe Yesu na vino watuutulwike, vyapeela isyuko kuli yonsi afwa ukuti yakaye nu umi nupya. Lino Yesu watuutulwike, Yeova atamupeeezile sile amaka aakupeela umi lelo wamupeezile na amaka ya kutuutulula. (ivyeo vyakusambilila pali pali Yoa. 5:26.) Pa Umbw. 1:18, Yesu wailandile umwisikulu ukuti “nene mumi,” wino wakwata “mfungulo zya mfwa ni zya kuzimo.” Acino fwandi, Yesu aali upaalilo wa antu aumi na afwe. Walaya ukuti alayula malindi yonsi nu kupeela afwe umi, alateeka pamwi nawe kwi yulu alino na aliikala mu nsi ipya ino uteeko wa kwi yulu ulatungulula.—Yoa. 5: 28, 29; 2 Pet. 3: 13.
(Yoane 11:33-35) Lino Yesu walola ukuti Maliya akulila pamwi na Ayuda kwene amusukilile ala yakulila, auvwa ulanda cuze mu mwenzo. 34 Alino ayauzya ati, “Uzye mwamwika kwi?” Nao yaasuka yati, “Mwene ndu kalole.” 35 Yesu alila.
nwtsty ivyeo vya kusambilila pali Yoa. 11:33-35
alila: nanti “kuloosya.” Izwi lya Cigiliki ilyasenulwa “kulila” ilingi likalozya mu kulila ukwa kuti na antu yauze yakuuvwa vino umuntu akulila. Izwi lili limwi kwene i lyaomviwe na kuli Yesu apa nsita ino walandanga apa kononwa kwakwe Yelusalemu.—Luka 19:41.
auvwa ulanda mu mwenzo nu kusakamikwa, NWT.: Amazwi yaa yoili yakalangilila vino Yesu wayuvwile pa nsita ii. Izwi lya Cigiliki ilyasenulwa “ulanda” (em·bri·maʹo·mai) likalanga kuvwa uyi sana, nomba ukulingana ni vyalandwa paa vikalanga ukuti Yesu uvwile uyi cuze. Lyene izwi ilya Cigliki ilyasenulwa ukuti “auvwa ulanda” (ta·rasʹso) ngu kulikonka sile lingalozya nu mu kucuziwa. Lyene ukulingana na vino umwi uwasambilila sana walanzile, tungati vino lyaomviwa paa cikasenula “kulenga umwi ukuvwa sana uyi mu mwenzo, nu kuti auvwe uyi nanti ulanda sana.” Izwi ilili lyonga kwene lyaomviwa na pali Yoane 13:21 kulondolola vino cali kuli Yesu lino Yuda wamufutwike.—Lolini ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 11:35.
mu mwenzo: Nanti “mu mupashi.” Izwi lya Cigiliki ilyakuti pneuʹma ilyaomviwa paa lyaomviwa ku kulozya kuli vino umuntu akuyuvwa mu mwenzo wakwe ivingalenga alande vimwi nanti ukucitapo cimwi.—Lolini Ivyeo na Vyuze, “Mupasi.”
Yesu alila: Izwi ilyaomviwa paa (da·kryʹo) lyafuma kwi zwi lyuze ilyakuti “minsozi” ilyaomviwa pa malembelo wakwe Luka 7:38; Mili. 20:19, 31; Ayeb. 5:7; Umbw. 7:17; 21:4. Kulila ukwalandwa paa u kwakuponya minsozi asi kulosya sile. Mu malembelo ya Cigiliki a Ina Klistu, izwi lii lya Cigliki lyaomviwa sile pakwene sile ponga nupya lyapusana ni lyaya pi lembelo lyakwe Yoa. 11:33 (lolini vyeo vyakusambilila) pakulanda pa kulila kwakwe Maliya na Ayuda. Yesu wamanyile ukuti wali nu kutuutulula Lazalo, nomba camuletiile ulanda pa kulola vino ya cuza yakwe yali nu ulanda. Pa mulandu nu kutemwa nga nu luse, Yesu walizile pa yantu. Mazwi aaya mu cipande cii yakatwazwa kumanya ukuti Yesu akauvwa uyi lino twafwilwa atemwikwa itu.
(Yoane 11:43, 44) “Pacisila lino wavwanga vii, alaizya ni zwi likulu ati, “Lazalo, fuma.” 44 Alino Lazalo afuma, ala makasa na maulu yakwe yafufilwe mu nsalu ya mufwe, nga nu ku manso yakwe kwafufilwe ni citambala. Yesu ayanena ati, “Mufupululini nsalu, lekini apite.”
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Yoane 11:49) Lelo wenga uwa munoyali akamwa ukuti Kayafa, wino wali a Simapepo Mukulu mu mwaka ulya, ayanena ati, “Mwemo mutamanyile nanti cimwi!”
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 11:49
simapepo mukulu: Lino aina Izlaeli yali uluko ulusoololwe, simapepo mukulu watwalililanga kuomba mulimo wakwe mpaka ace afwe. (Mpe. 35:25) Lelo lino izile iyatandika kuteekwa na ina Loma, Intunguluzi zya Ciloma zizile zikwata maka ya kusonta nu kufumyapo simapepo mukulu. Kayafa, uwasonsilwe na ina Loma, wali umusambilile sana nupya waomvile mulimo uu pa myaka iingi kuluta ali wensi uwa mukoleelile. Wasonsilwe muli ya 18 C.E. aomba mpaka ukwizafika muli ya 36 C.E. Pa kulanda mazwi yaa aakuti Kayafa wali a simapepo mukulu umwaka uwa, kuli kuti mu 33 C.E., Yoane afwile walozyanga mu kuti Yesu wakomilwe ala kayafa acili a simapepo mukulu.—Lolini App. B12 pa kuti mumanye apayeelile ing’anda yakwe Kayafa).
(Yoane 12:42 ) Nanti angala cali vii, aingi mu ntunguluzi zya Ciyuda yataile muli Yesu. Lelo pamulandu wa Afaliseo, yene yatalandanga cii paswe kuti yatazingwa mu ng’anda ya mapepo.
nwtsty ivyeo vya kusambilila pali Yoa. 12:42
ntunguluzi: Izwi lya Cigiliki ilyaomviwa paa lyakuti “ntunguluzi” likalozya ku ntunguluzi zya mu cilye cikalamba ica Ayuda ica Sanihedilini. Izwi lii lyaomviwa pali Yoa. 3:1 pa kulanda pali Nikodemo, uwali intunguluzi ya mu cilye kwene cici.—Lolini ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 3:1.
kuzingwa mu ng’anda ya mapepo: Nanti kulesiwa; kuindwa ukwingila mu ng’anda ya mapepo. Izwi lyuze ilya Cigiliki (a·po·sy·naʹgo·gos) likazanwa pali Yoa. 12:42 na pa 16:2. Umuntu uwazingwa, yamutalukanga nu kumusuula mu wikazi. Umuntu nga wazingwa nu kutalukwa ku Yayuda yauze uwikalo pa lupwa watalanga sana. Mang’anda ya mapepo, aaomviwanga sana ku kusambilizizyamo antu, insita zimwi yaomviwanga nu ku kupingwilamo milandu nu ku kufulula umwi nga waluvyanya nu kumuzinga.—Lolini ivyeo vyakusambilila pali Mate. 10:17.
Kuwelenga Baibo
(Yoane 12:35-50) “Yesu avwanga ati, “Mumaya nu luswepo pa kasita kanono. Mwapita lino muli nu luswepo, pakuti mfinzi itangaya panomuli. Pano wino akupita mu mfinzi asimanya na kuno akuya.36 Lino muli nu luswepo, tailini luswepo kuti muye antu akaikala mu luswepo.” Pacisila lino Yesu wavwanga vii, aya aikala kufisame.37 Nanti angala Yesu wacisile vilangililo vii vyonsi pa manso ya Ayuda, yene yatamutaile.38 Pakuti vifikiliziwe vino kasema Ezaya wavwanzile ati, “Mwene, uzye aweni wataile Ilandwe lino twavwanzile? Uzye akuli weni kuno Leza wasokolwile maka yakwe?” 39 Caleka yaposiwe kutaila, pano Ezaya nupya wavwanzile ati,40 “Leza watapafuzya manso yao, nu kukomya myenzo yao, pakuti manso yao yatalola nanti yakampingu yao iiluke, pano limwi yangiza kunondi ne Leza, nga nani njapozye.”41 Ezaya wavwanzile vii, pano waweni lulumbi lwakwe Yesu nga avwanga pamulandu na aliwe. 42 Nanti angala cali vii, aingi mu ntunguluzi zya Ciyuda yataile muli Yesu. Lelo pamulandu wa Afaliseo, yene yatalandanga cii paswe kuti yatazingwa mu ng’anda ya mapepo. 43 Yene yatemilwe kulumbanyiwa na antu kuluta kutasiwa na Leza.44 Yesu asanzika izwi ati, “Wino wantaila, ala atataile nene nenga, lelo wataila na wino uwantuma. 45 Na wino wensi wandola, ala walola na wino uwantuma. 46 Nemo niza wa luswepo lwamu nsi, kuti wino wensi wantaila atakikale mu mfinzi. 47 Muntu umwi nda akuuvwa mazwi yane lelo asikuyela, nemo ntalamupingula. Pano ntiza ku kupingula amu nsi, lelo niza ku kuyatuula.48 Na wino wensi uwankana, wasula mazwi yane, akunoli alamupingula. Mazwi kwene yano nkalanda alamupingula pa wanda wampelelekezyo. 49 Pano ntakuivwangila, lelo Tata uwantuma wene wampeela ilamulo muno ningavwangila na muno ningakosolela.50 Nani namanya vino ilamulo lyakwe likatungulula ku umi wa pe! Caleka vino nkukosola avino Tata wanenyile, avino nkavwanga.
OKOTOBA 15-21
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | YOANE 13-14
“Nati Mupela Cilangililo”
(Yoane 13:5 Lyene aitila manzi mu lweso lwa kufulalilamo nga atandika kufula ingazo zya alondezi, nu kuzikumbula ni cikutulo cino wanyefile mu musana.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 13:5
kufula ingazo zya alondezi: Mu nsita zya ina Izlaeli aliko mpiti, indyatu azino antu yazwalanga ku makulu. Zyakwatanga sile tutambo utwakunyepela ku milundi, fwandi muntu nga akupita mu museo umuli lukungu nanti matipa ale amakwata sana lukungu nanti amatipa ku makulu. Acino fwandi, lwali ulutambi umuntu kuzuula indyatu lino akwingila mu ng’anda, lyene aakupokeleela umwenyi wasininkizyanga ukuti wafula ingazo zya mwenyi wino watapokeleela. Muli Baibo mwaya ivyeo ivingi ivikalanda pi lyasi kwene lii. (Utan. 18:4, 5; 24:32; 1 Sam. 25:41; Luka 7:37, 38, 44) Lino Yesu wafuzile ingazo zya alondezi yakwe, waomvizye ulutambi ku kuyasambilizya isambililo pali vino yalinzile kuicefya nu kuitemelwa kuombela yauze.
(Yoane 13:12-14) Lyene lino Yesu wamala kufula ingazo zyao, azwala ikoti lyakwe aikala, nga nupya ayauzya ati, “Uzye mwati mumanya cino namucitila?” 13 “Mukangama mukuti kasambilizya, nu Mwene. Mukalungika pano avino ndi. 14 Nemo, ne Mwene nupya kasambilizya winu nati mfula ingazo zinu. Namwe kwene mulinzile kufulana ingazo.
nwtsty ivyeo vyakusambilila Joh 13:12-14
mulinzile: Nanti “avino namwe mulinzile kucita.” Izwi lyuze ilya Cigiliki ilyaomviwa paa, likalozya ku lupiya, ukulozya mukuti “kukongola kuli umwi.” (Mate. 18:28, 30, 34; Luka 16:5, 7) Izwi lii ilyaomviwa paa nu mu vikomo vyuze likalangilila sile ivintu vino tutanga tuleuke kucitila yauze nanti ukuti vivyo kwene avino tulinzile ukucita.—1 Yoa. 3:16; 4:11; 3 Yoa. 8.
(Yoane. 13:15) Pano nati mupela cilangililo, kuti namwe kwene mwacita ndi vino nali namucitila.
w99 3/1 ifwa 31 pala 1
Muntu Mucindamisye Waomba Mulimo wa Pansi
Lino Yesu wafuzile ingazo zya alondezi yakwe, wayasambiliye isambililo lisuma sana ilyakuti yalinzile kuicefya. I ca cumi ukuti aina Klistu yatalinzile yailola ukuti yacindama kuluta auze, icakuti yalonda na kuti yauze yayaombela lyonsi nanti kulalondesya kukwata cifulo ca papela ca mucinzi. Lelo yalinzile yalondela vino Yesu wacisile, atalondanga “kutumikilwa, lelo kuti atumikile yauze nu kupeela umi wakwe kuti akulule antu aingi.” (Mateo 20:28) Cumi kwene alondezi yakwe Yesu yalinzile kuitemelwa ukulaombela yauze nu mu milimo ingaloleka iya pansi.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Yoa. 14:6) Yesu amwaasuka ati, “Nene ndi nzila, ni cumi, nu umi. Pasi umwi ungiza kuli Tata suka wizila muli nene.”
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 14:6
nene ndi nzila, ni cumi, nu umi: Yesu ali nzila pano aliwe walenga tukwate isyuko lya kupepa kuli Leza. Nupya waya “inzila” pano u walenga tupalame kuli Leza. (Yoa. 16:23; Loma 5:8) Yesu ali cumi pano wene lyonsi walondelanga nu kulanda icumi. Nupya wafikilizye na mausoowelo aalandanga pa mulino uno wapeelwa mu kufikilizya kulonda kwakwe Leza. (Yoa. 1:14; Umbw. 19:10) Mausowelo yaa iza yaya “Ee” nanti kufikiliziwa kupitila muli aliwe. (2 Kol. 1:20) Yesu ali umi pano imfwa yakwe, i yalenga ukuti antunze yakapeelwe “umi wa cumi” kuli kuti “umi wape.” (1 Tim. 6:12, 19; Efes. 1:7; 1 Yoa. 1:7) Nupya alaya uumi lino alatuutulula imintapendwa ya antu afwa pakuti yakikale manda pee mu Paladaise.—Yoa. 5:28, 29.
(Yoane 14:12) Cumi namunena nati, wino akuntaila wene alacita vicitwa vino nkacita, nga ni vikulu kuluta, pano nkuya kuli Tata.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 14:12
vicitwa vikulu kuluta: Yesu paa atalandanga ukuti atumwa yakwe yali nu kucita vintu kuluta pa vizungusyo vino wene wacisile. Lelo walandanga pali vino yali nu kuombesya sana mulimo wa kusimikila nu kusambilizya kuluta vino waomvile. Alondezi yakwe yaali nu kuomba mu ncende izingi, kusimikila antu aingi sana, nu kusimikila insita ikalamba kuluta vino wene waomvile. Mazwi yano Yesu walanzile yakalanga ukuti wenekelanga alondezi yakwe kuti yalatwalilila kuomba mulimo.
Kuwelenga Baibo
(Yoane 13:1-17)Kwasile sile uwanda onga kufika ku kuzevya kwa Cimulo ca Ucilo. Yesu wamanyile vino kasita kati kafika ka kufuma mu nsi kuya kuli Isi. Pano insita zyonsi watemilwe akwakwe yano ali mu nsi. Wene wayatemilwe cuze. 2 Lyene lino yatali yalye cakulya ca manguzi, Ciwa aingila mu mwenzo wakwe Yuda Iskalyoti, mwana wakwe Simoni, amutunka kuti akoope Yesu. 3 Yesu, wamanyile vino Isi wamupeela maka yonsi, na vino wafumile kuli Leza nga nupya ali nu kuswilila kuli Leza. 4 Caleka akatuka pa cakulya, azula ikoti lyakwe alika pa mbali, atoola cikutulo anyepa mu musana. 5 Lyene aitila manzi mu lweso lwa kufulalilamo nga atandika kufula ingazo zya alondezi, nu kuzikumbula ni cikutulo cino wanyefile mu musana. 6 Alino aiiza kuli Simoni Petulo nga nawe amunena ati, “Mwene, uzye wewe umafula ingazo zyane?” 7 Yesu amwaasuka ati, “Cino nkucita ndakai utacimanyile, lelo ulacimanya pacisila.” 8 Petulo avwanga ati, “Utalinzile kufula ingazo zyane.” Yesu amunena ati, “Ndi ntafuzile ingazo zyako ale mu cumi usi wakwane.” 9 Simoni Petulo amunena ati, “Mwene fwandi utafula sile ingazo zyane, lelo umfule minwe nu mutwe kwene!” 10 Yesu ati, “Uwataowa mwili onsi wene aswefile konsi, nupya atangalonde koowa suka sile kufulala maulu yakwe. Mwensi kwene mwemwe aswepe, suka sile wenga.” 11 (Pano wamanyile wino amamukoopa caleka Yesu wavwanzile ati, “Mwensi kwene mwemwe aswepe, suka sile wenga.”) 12 Lyene lino Yesu wamala kufula ingazo zyao, azwala ikoti lyakwe aikala, nga nupya ayauzya ati, “Uzye mwati mumanya cino namucitila?” 13 “Mukangama mukuti kasambilizya, nu Mwene. Mukalungika pano avino ndi. 14 Nemo, ne Mwene nupya kasambilizya winu nati mfula ingazo zinu. Namwe kwene mulinzile kufulana ingazo. 15 Pano nati mupela cilangililo, kuti namwe kwene mwacita ndi vino nali namucitila. 16 Cumi namunena vino kusi muomvi alusile mwene wakwe, nanti nkombe yaluta wino waituma. 17 Ndakai mwati mumanya vintu vii, nga ndi mukuvicita mulaya alongo.
OKOTOBA 22-28
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | YOANE 15-17
“Mwemo Musi Amu Nsi”
(Yoa. 15:19) Ndi mwemo muya amu nsi, nga amu nsi yamutemwa wa antu yao. Lelo mwemo namusolwile kufuma mu nsi ii. Mwemo musi amu nsi, caleka amu nsi yamupata.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 15:19
insi: Kulingana ni vyalandwa paa, izwi lya Cigiliki koʹsmos likalozya ku antu yonsi kusisyako aomvi yakwe Leza, kuli kuti antu yonsi ataluka kuli Leza. Yoane ali kalemba wi landwe sile uwalemba amazwi yano Yesu walanzile lino walandanga pa alondezi yakwe ukuti asi amu nsi nanti ukuti yasicitako ivya muno nsi. Cisinka conga kwene cikazanwa nu kuluta pa miku iili umwi pepo lya kusyalikizya lino Yesu wapefile ala ali na atumwa yakwe.—Yoa. 17:14, 16.
(Yoa. 15:21 Cimambwe New Testament) Yalamucitila vii vyonsi apa mulandu wi zina lyane, pano yatamanya uwantuma.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 15:21
apa mulandu wi zina lyane: Muli Baibo, izwi lyakuti “izina” likaimililako umwineco wi zina, vino wamanyikwa na vino waya. (Lolini ivyeo vyakusambilila pali Mate. 6:9.) Nga yalanda pi zina lyakwe Yesu ale yakulanda na pa maka ni cifulo cino Isi wamupeela. (Mate. 28:18; Filipi 2:9, 10; Ayeb. 1:3, 4) Paa Yesu walondololanga mulandu uno antu amu nsi yali nu kulacuzizya alondezi yakwe: pano yataamanyile uwamutumile. Iyamanya Leza nga cayavwile ukumanya upiliulo wi zina lyakwe Yesu. (Mili. 4:12) Mu kucita vii mwali nu kumanya cifulo cino Yesu wakweti ukuti wasonsilwe na Leza ukuya Kateeka, Mwene wakwe ya mwene pakuti antu yonsi yakafukame kuli aliwe pakuti yakaye nu umi.—Yoa. 17:3; Umbw. 19:11-16; mukolanyeko na Masa. 2:7-12.
(Yoa. 16:33) Nati munena vintu vii pakuti muzane mutende munondi. Lino mucili mu nsi mulacula. Lelo posyini! Nemo nati ncimvya maka amu nsi ii.
it-1 516
Kuposya Nanti Kusipa
Mwina Klistu akalondekwa ukuposya nanti ukuya umusipe pakuti atakoweziwa ni miyele alino ni micitile iyaya mu nsi ii ingalenga aaye mulwani wakwe Yeova Leza, nupya akalondekwa ukuya musipe na pakuti sile aye uwa cumi kuli Leza nanti icakuti antu yene yangamupata. Yesu Klistu wanenyile asambi yakwe ukuti: “Lino mucili mu nsi mulacula. Lelo posyini! Nemo nati ncimvya maka amu nsi ii.” (Yoa. 16:33) Umwana wakwe Leza ataatazile aike mano ku vya mu nsi, lelo waombisye kukanaya wa antu ya mu nsi mu nzila ili yonsi. Vino Yesu Klistu wacisile pa kucimvya ivintu vya muno nsi vikalenga twalondesya kumukolanya ukuya asipe lino tukusenka ku vintu vya muno nsi.—Yoa. 17:16.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Yoane 17:21-23) Nkuyapepela kuti yonsi kwene yaye wenga. Tata! Si leka yaye wenga, ndi vino wewe nani twaya wenga. Si leka yaye wenga, kuti antu amu nsi yataile vino wewe wantumile. 22 Nalenzile kuti yapokelele lulumbi, wakwe vino wemo wampile lulumbi, kuti yaye wenga ndi vino wewe nani twaya wenga. 23 Nemo nao tuye wenga, nga wewe nani tuye wenga, kuti yaye afumaluke muli uwenga. Na kuti antu amu nsi yamanye vino wewe wantumile nga nu kuti wayatemwa ndi vino nani wantemwa.
nwtsty ivyeo vya kusambilila pali Yoa. 17:21-23
wenga: Nanti “kulemana.” Yesu wapefile ukuti alondezi yakwe yaye “wenga” kuli kuti kulaombela pamwi nu kwelenganya icili cimwi, wakwe vino wene na isi yaya “wenga,” kuli kuti yakaombela pamwi nupya yalemenkana mu kwelenganya. (Yoa. 17:22) Pali 1 Kol. 3:6-9, Paulo walondolwile kulemenkana kuu ukwaya pa Ina Klistu lino yakuombela pamwi na ina Klistu yauze na Leza.—Lolini 1 Kol. 3:8 ni ivyeo vya kusambilila pali Yoa. 10:30; 17:11.
yaye afumaluke muli uwenga: Nanti “yaye alemenkane ningo ningo.” Mu cikomo ci, Yesu walemenkanya izwi lyakuti kuya afumaluke muli uwenga ku kutemwikwa na Isi. Cii cikauvwana sana na mazwi aaya pali Kolo. 3:14, apakalanda ukuti “kutemwa kukakundanya vintu vyonsi pamwi mukulemana kumalilike.” Kulemana kumalilike kwacindama sana. Kusisenula ukuti tulinzile kukolana mu miyele, wakwe kukolana muli vino twamanya, misango alino na vino tukaelenganya. Kukasenula ukuti alondezi yakwe Yesu yalemana mu milimo ino yakaomba, vino yazumilamo na vino yakasambilizya.—Loma 15:5, 6; 1 Kol. 1:10; Efes. 4:3; Filipi 1:27.
(Yoane 17:24) Tata! Wayampela, nga nani nkasi kuti yaye nani kunondi, kuti yangalola lulumbi lwane luno wampile. Pano wemo wantemilwe lino insi itali icitwe.
nwtsty ivyeo vyakusambilila Yoa. 17:24
lino insi itali icitwe: Izwi lya Cigiliki ilyakuti itali icitwe ilyaomviwa pa Ayeb. 11:11 likasenula ukuti ‘kusenda indilwa.’ Fwandi vino lyaomviwa paa ukuti “lino insi itali icitwe,” cikaloleka ukuti likalozya uku kuvyalwa kwa yana yakwe Adamu na Eva. Lyene Yesu pa kulanda amazwi yaa, walozyanga uku nsita yakwe Abeli, umuntu wino limwi watandikiilepo ukukululwa nupya wino zina lyakwe lyatandikilwe ‘kulembwa mu lupapulo lwa umi kufuma ku uumbo wa nsi.’ (Luka 11:50, 51; Umbw. 17:8) Mazwi yaa yano Yesu walanzile umwi pepo lino wapefile kuli Isi yakalangilila ukuti na mpiti kwene—lino Adamu na Eva yatatala yavyala umwana—Leza watemilwe umwanakwe uwavilwe wenga.
Kuwelenga Baibo
(Yoane 17:1-14) Lino Yesu wamala kulanda, alingamila kwiyulu avwanga ati, “Tata, kasita kati kiza. Sokolola lulumbi lwa Mwana wako kuti Mwana wako nawe asokolole lulumbi lwako. 2 Pano wemo wamupile maka pa antu onsi, kuti angapeela umi wa pee kuli yonsi yano wamupile. 3 Umi wa pe uwakuti antu yamanye wewe, Leza wenga sile uwa cumi, nga nu kumanya Yesu Klistu wino watumile. 4 Nati mpela lulumbi kunuli nu mu nsi nati malila milimo ino wampile kuti ncite. 5 Tata! Ndakai mpela lulumbi pa manso yako, luno nene nawe twakweti lino insi itali icitwe. 6 “Nati ndenga kuti antu yano wampile kufuma mu nsi yakumanye. Yene yali akwako, nga nawe wayampile. Yene yakayela mazwi yako, 7 nga ndakai yamanya ukuti vintu vyonsi vino wampile vyafuma kunuli. 8 Nayapile mazwi yano wampile, nga nao yayapokelile. Yamanya vino cacumi nemo nafumile kunuli, nu kutaila vino wewe wantumile. 9 “Nayapepela, nsyakupepela amu nsi, lelo nkupepela yao yano wampile, pano yene akwako. 10 Vintu vyonsi ivyakwane vyene ivyakwako nga ni vintu vyonsi ivyakwako vyene ivyakwane. Vyene vikalanga lulumbi lwane. 11 Ndakai nkwiza kunuli. Ntacili mu nsi, lelo yene yacili mu nsi. Tata Wamuzilo! Yasunge kupitila mu maka yako yano wampile, kuti yaye wenga ndi vino wewe nani twaya wenga. 12 Lino nali nao, nayasunganga ningo kupitila mu maka yako yano wampile. Nayacingililanga, nga kutali wenga uwalowa, suka sile umuntu wino uwasolwilwe kulowa, kuti cino calembwa cifikiliziwe. 13 Ndakai nkwiza kunuli. Vintu vii nkuvwanga mu nsi, kuti luzango luno nkweti luzuziwe mu myenzo yao. 14 Nayapile izwi lyako, nga na antu amu nsi yayapata, pano yasi wa antu amu nsi ndi vino nani kwene nsi wa antu amu nsi ii.
OKOTOBA 29–NOVEMBA 4
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | YOANE 18-19
“Yesu Walandanga pa Mulandu wa Cumi”
(Yoane 18:36) Yesu avwanga ati, “Uwene wane usi uwa muno nsi! Ndi uwene wane uya uwa muno nsi, lyene alondezi yane nga yakulwisya kuti ntapelwa ku ntunguluzi zya Ciyuda. Awe, uwene wane usi uwa muno nsi.”
(Yoane 18:37) Caleka Pilato amuuzya ati, “Uzye lyene wewe Mwene?” Yesu aasuka ati, “Watuvwanga vino nene Mwene. Navilwe nga nu kwiza mu nsi pamulandu onga sile wakuti ndande pamulandu wa cumi. Wino wensi waya uwa cumi wene akauvwa mazwi yane.”
nwtsty ivyeo vya kusambilila pali Yoa. 18:37
ndande pa mulandu wa cumi: Wakwe vino izwi lii lyaomviwa mu malembelo ya Cigiliki a Ina Klistu, izwi lya Cigliki ilyakuti “ndande pa mulandu wa cumi” (mar·ty·reʹo) ni lyakuti “kupeela unte” (mar·ty·riʹa; marʹtys) yakwata upiliulo uzike. Mazwi yonsi yoili yakaomviwa ku kulanda cisinka kulingana na vino muntu amanyile, yangaomviwa nu ku kukosoola nu kulanda ningo sana pali vimwi. Yesu atakosoolanga sile icumi pali vino wasininkizye nu kumanya, lelo mikalile yakwe yalangililanga ukuti wisile sana mano ku cumi nu ku malayo yano isi walavile alemvilwe umwi zwi lyakwe Leza. (2 Kol. 1:20) Kulonda kwakwe u kwakuti kwali nu kuya Uwene wakwe Mesiya kwasoowilwe mpiti. Vino Yesu wacisile lino wali pano nsi, kwizafika nu ku mfwa yakwe, vyafikilizye mausoowelo yonsi alandanga pali aliwe, kwikako sile ni visontelelo vya vintu ivyali nu kwiza ivyalanzilwepo mu upangano wa masunde. (Kolo. 2:16, 17; Ayeb. 10:1) Fwandi tungati muli vino Yesu walandanga na muli vino wacitanga, walandanga pa cumi.
cumi: Yesu walozyanga mu kulanda icumi, lelo icumi ca pali vino Leza akalonda kucita. Cisinka cimwi I cakuti, Yesu “mwana wakwe Davidi” ali Simapepo Mukalamba nupya Kateeka wa Wene Wakwe Leza. (Mate. 1:1) Yesu walondolwile ukuti mulandu ukalamba uno wizile pano nsi u wakwiza mu kulanda icumi pa Wene Wakwe Leza. Angeli nayo yakosoozile ilandwe lili limwi kwene ilyalandanga pali Yesu ukuti wali nu kuvyalilwa mu Betelehemu wa ku Yuda, mu musumba muno Davidi wavyalilwe.—Luka 1:32, 33; 2:10-14.
(Yoane 18:38a) Alino Pilato auzya ati, “Uzye cumi icani?”
nwtsty ivyeo vyakusambilila Yoa. 18:38a
Uzye cumi icani?: Pilato afwile uzyanga pa cumi kwene cino antu aingi yamanyile, asi pa “cumi” cino Yesu walanzilepo. (Yoa. 18:37) Ndi cakuti iuzyo lili lyali ilya mpomvu nga Yesu waswike ningo sana. Lelo Pilato afwile uzyanga sile iuzyo lya mitumfyo, wakwe vino umwi angati, “Icumi? Ali cani cico kwene? Icumi kutaaya.” Alino Pilato atalolezile na kuti Yesu aasuke, uzizye sile afumila na panzi kwaula kulolela icasuko.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Yoane 19:30) Lelo lino Yesu wafyompako, avwanga ati, “Casila!” Alino ainama nga afwa.
w10 8/15 ifwa 11 pala. 15
Vino Imfwa Yakwe Yesu Yacita
Lino Yesu wali mupipi nu kufwa imfwa ipisye pa cimuti, walanzile ati: “Casila!” (Yoane 19:30) pa mulandu wakuti Leza wamwazwanga Yesu waomvile vintu vikalamba sana pa myaka yonsi itatu na citika kutandika sile lino wawatiziwe ukwiza fika nu ku mfwa! Lino Yesu wafwile, kwacitike cilundumusi, calenzile na musika wa mpuka ya vita kulanda ati: “Cumi, wene wali Mwana wakwe Leza.” (Mate. 27:54) Musika wii afwile waweni kuno antu yacuzyanga Yesu pa mulandu wakuti walanzile ukuti wali a mwana Leza. Nanti wacuzile vii, Yesu watwalilile ukuya uwa cumi nu kusinila Satana ukuti uwa ufi. Satana walanda amzwi yamwi kulozya kuli yayo yonsi aakatungilila Utesi wakwe Leza: “Umuntu ali nu kupeela vyonsi vino wakwata pakuti aikale nu umi.” (Yobo 2:4, Complete Jewish Bible) Vino Yesu watwalilile ukuya uwa cumi, wasinile ukuti na adamu na Eva kwene nga yatwalilile ukuya acumi lino yakweti uwezyo. Ni cicindamisye i cakuti, imfwa yakwe Yesu yalangizye uwololoke wa maka ya utesi wakwe Yeova. (Welengini Mapinda 27:11.) Uzye imfwayakwe Yesu yacita vintu vikalamba? Kwaula nu kutwisika!
(Yoane 19:31 NWT) Wali uwanda wakuteyanya Isabata. Ni Sabata lyalondelile lyali ilya muzilo kuluta. Na Ayuda yatalondanga antu kusyala pa cimuti pa wanda wi Sabata. Acino yuzya Pilato kuti yavune maulu yakwe yao apopiilwe, nga yaisye.
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 19:31
Ni Sabata lyalondelile lyali ilya muzilo kuluta: Nisani 15 yayanga uwanda wi sabata lyonsi, asi mulandu nu wanda uno Nisani 15 iyelilepo mu mulungu uwo. (Levi 23: 5-7) Lyene lino Sabata ilya muzilo ni Sabata lya manda yonsi vyayako pa wanda uli umwi (uwanda wakwe 7 kulingana nu kupenda kwa Yayuda ukwa mulungu, ukukatandika ilanzi ndi lyawa pali Cisano kufika pa Ciwelusi nupya ndi lyawa), kwayanga “Isabata lya muzilo”. Sabata lilyo lyalondelile imfwa yakwe Yesu, pali Cisano. Kufuma mu 29 C.E. kufika mu 35 C.E, umwaka uno Nisani 14 yayelile pali Cisano wali umwaka wakwe 33 C.E. Fwandi visinka vii vikalangilila ningo ukuti Yesu mu cumi wafwile pa Nisani 14 mu 33 C.E.
Kuwelenga Baibo
(Yoane 18:1-14) Lyene lino Yesu wamala kupepa, afumako pamwi na alondezi yakwe aya ku mbalama yuze ya cifoloma ca Kiduloni. Ku ncende ilya kwaliko ni calo, nga Yesu na alondezi yakwe amuno iingila. 2 Yuda, kakoopa, wene wamanyile apali calo, pano maila aingi Yesu na alondezi yakwe yakomenkananga kweneko. 3 Caleka Yuda aya kweneko ala atungulwile impuka ya vita vya uteko wa Ciloma, nga na yakalinda yamwi a Ng’anda ikulu yakwe Leza, ala yatumilwe na yasimapepo akalamba nga na Afaliseo, yano asenzile inkozyo ni nyali ni vyanzo. 4 Yesu wamanyile vintu vyonsi vino yali nu kucita kunoli, caleka aya pa nkolelo nga ayauzya ati, “Uzye mukulonda weni?” 5 Nao yaasuka yati, “A Yesu uwaku Nazaleti.” Yesu avwanga ati, “Anene.” Na Yuda kwene wino uwali nu kukoopa Yesu ala aimi nao papa kwene. 6 Lino Yesu wavwanga kunoyali ati, “Anene,” yawela cundansizi yapona na pansi. 7 Nupya kwene Yesu ayauzya ati, “Mukulonda weni?” Nao yaasuka yati, “A Yesu uwa ku Nazaleti.” 8 Yesu ayanena ati, “Nati munena mpiti vino anene kwene. Caleka ndi mukundonda, lekini yaa yauze yapite.” 9 (Wavwanzile cii kuti yafikiliziwe mazwi yano wavwanzile ati, “Muli yao yano wampile, ntaponzya nanti wenga.”) 10 Simoni Petulo, wino wakweti lupanga, alusomola nga asempa ikutwi lilunji lya muomvi wakwe Simapepo Mukulu. Muomvi wii wamwangwa izina Makasi. 11 Lelo Yesu anena Petulo ati, “Swilizya lupanga lwako mu cipata caluko! Uzye ukwelenganya vino ntangamwa lwako lwa ucuzi luno Tata watampela?” 12 Lyene vita vya uteko wa Ciloma pamwi nu mukalamba wakwevyo nga ni ntunguluzi zya Ciyuda, yalema Yesu nga yamunyepa. 13 Yatala yamutwala kuli Anasi. Wene wali a sivyala wakwe Kayafa, wino uwali a Simapepo Mukulu mu mwaka ulya. 14 Kayafa ali wino wapile intunguluzi zya Ciyuda ilango lyakuti cingazipa kuti umuntu wenga afwile antu onsi.