Ivyeo Vya Kuomvya Umu Kabuku Kakuti Swe Ina Klistu nu Mulimo Witu
NOVEMBA 5-11
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | YOANE 20–21
“Uzye Wantemwa Ukuluta Vii?”
(Yoane 21:1-3) Pacisila cakwe cii, Yesu aloleka nupya ku alondezi yakwe pali yemba wa Tibelyasi. Kuloleka kwakwe kwacitike ndi vii. 2 Simoni Petulo, Tomasi (wino akaamwa ukuti Didimo), Natanaeli (uwafumile ku Kana, uwaku Galile), yamwana Zebedi aonsi, nga na alondezi yauze yaili, yaa yonsi yali pamwi. 3 Alino Simoni Petulo anena alondezi yauze ati, “Nemo naya ku kuvuwa.” Nao yamunena yati, “Naswe kwene katukulondele.” Caleka yapatama mu wato, yapita. Lelo usiku ulya yatumile nanti inswi yonga.
(Yoane 21:4-14) Lino kwaca ala ni lanzi litacili litunke, Yesu aimilila pa nkumba yakwe yemba, lelo alondezi yene yatamanyile vino a Yesu. 5 Lyene ayauzya ati, “Mwe yacuza, uzye mutumile nanti inswi yonga?” Nao yaasuka yati, “Awe, mukwai itwawela sile minwe mitupu.” 6 Nawe ayanena ati, “Sumbilini isumbo linu kwi lunji lya wato nga mumauma zimwi.” Nao yasumbila isumbo, nga ni nswi zilemyamo izingi cakuti yaposiwa kukula isumbo. 7 Alino mulondezi wino Yesu watemilwe kuluta anena Petulo ati, “Ala wii Umwene!” Lino Simoni Petulo uvwa vino umuntu wii Umwene, azwala ikoti (pano walanga watasamwila) nga aisumba muli yemba. 8 Lelo alondezi yauze iiza ku nkumba yakwe yemba mu wato ala yakukula isumbo ilizilemo ni nswi. Yatali kutali ni nkumba yakwe yemba, yali manye mamita mwanda onga. 9 Lino yakookela ku nkumba yakwe yemba nu kupatuka mu wato, iyalola kweneko moto wa malasya ni nswi penepo, nga yalola ni mikate. 10 Alino Yesu ayanena ati, “Letini inswi zimwi zino mwati muma.” 11 Caleka Simoni Petulo apatama mu wato nga akulila isumbo ukunzi ala lizilemo ni nswi zikulu mwanda onga na makumi yasano na zitatu. Lelo nanti zyali zingi cuze, isumbo litalepwike. 12 Yesu ayanena ati, “Izini mulye.” Lelo patali umwi uwamu alondezi wakuti amuzye ati, “Uzye wewe weni?” Pano yonsi yamanyile vino wene Umwene. 13 Yesu apalama atoola umukate nga aupela kunoyali. Alino atoola inswi acita cili conga kwene. 14 Lii, lili ila lya citatu lino Yesu walolike ku alondezi yakwe pacisila ca kuzyukuka kufuma ku afwe.
(Yoane 21:15-19) Pacisila lino yalya, Yesu auzya Simoni Petulo ati, “We Simoni mwana wakwe Yoane, uzye wantemwa kuluta vii [NWT.]?” Awe aasuka ati, “Endi Mwene, wamanya vino nakutemwa.” Yesu nawe amunena ati, “Uwalisya ana ya mfwele akwane.” 16 Nupya amuuzya iila lyakwe ciili ati, “We Simoni mwana wakwe Yoane, uzye wantemwa?” Nawe aasuka ati, “Endi Mwene, wamanya vino nakutemwa.” Yesu amunena ati, “Uwasunga mfwele zyane.” 17 Yesu amuuzya iila lyakwe citatu ati, “We Simoni mwana wakwe Yoane, uzye wantemwa?” Petulo uvwa ulanda pano Yesu wamuzya iila lyakwe citatu ati, “Uzye wantemwa?” Alino Petulo amunena ati, Mwene wamanya vintu vyonsi. Wamanya vino nakutemwa!” Alino Yesu amunena ati, “Uwalisya mfwele zyane. 18 Cumi nakunena, vino wemo lino wali mulumendo wainyepanga musipi nu kuya kuno ukasi. Lelo lino ulakota, ulololola makasa yako nga umuntu muze alakunyepa nu kukusenda kuno utakasi kuya.” 19 (Yesu wavwanzile vii kuti alange musango wa mfwa ino Petulo alafwa nu kuleta lulumbi kuli Leza.) Walanga wavwanga vii, anena Petulo ati, “Ndondela.”
nwtsty ivyeo vya kusambilila pali Yoa. 21:15, 17
Yesu auzya Simoni Petulo ati: Kulanzyanya kuu ukwali pali Yesu na Petulo kwacitike ala papita sile amanda anono kufuma pano Petulo wakaaniile Yesu ukuti ataamumanyile. Yesu uzizye Petulo mauzyo yatatu aakuceceta vino Petulo welenganyanga pali Yesu, nupya ‘Petulo uvwile nu ulanda’ pa mauzyo yaa. (Yoa. 21:17) Pa vyeo vino Yoane walemvile pali Yoa. 21:15-17 paaya mazwi yaili apusane aasenulwa kufuma mu Cigiliki: a·ga·paʹo, alino na phi·leʹo aasenulwa ukuti kutemwa. Yesu uzizye Petulo maila yatatu ati: “Uzye wantemwa?” Pa maila yonsi yatatu Petulo walanzile ukwaula ukusiima ukuti watemwa Yesu. Nupya kwene Petulo walanzile ukuti wamutemwa. Lyonsi lino Petulo watiile watemilwe Yesu, wamunenyile ukuti kutemwa kuno wakweti kwalinzile ukulenga Petulo ‘ukuliisya’ nu kucema asambi yakwe Yesu, yano iyalandwapo ukuti imfwele zyakwe. (Yoa. 21:16, 17; 1 Pet. 5:1-3) Yesu walolezile suka Petulo alanda ukuti wamutemilwe pa miku itatu lino atatala wamupeela umulimo wa kusakamala imfwele zyakwe. Fwandi muli vii vino Yesu wacisile calenzile ciloleke apaswe ukuti wayelile Petulo uluse pali vino wamukaanyile maila yatatu.
uzye wantemwa kuluta vii?: Mazwi aakuti kuluta vii tungayuvwila umwingi. Yamwi aasambilila sana yatemwa upiliulo uwakuti “uzye wantemwa ukuluta vino asambi yaa yauze yantemwa?” nanti ukuti “uzye wantemwa kuluta vino asambi yaa yantemwa?” Nomba kwene muno afwile walozizye u mukuti “uzye wantemwa ukuluta ivintu vii?” kuli kuti inswi zino yalemile nanti ivintu ivyaomviwanga ku mulimo wa ulondo. Fwandi cisinka icaya pa cikomo cii cingaya icakuti: ‘Uzye wantemwa ukuluta ivyuma nanti imilimo imwi? Ndi wantemwa, fwandi uwaliisya imfwele zyane.’ Iuzyo lii lingalingana sana pa mulandu na vino Petulo wali ku cisila. Kwene Petulo wali pa yasambi aakutandikilako (Yoa. 1:35-42), lelo atatandike ukulondela Yesu insita yonsi papo kwene sile. Lelo watandike nupya kuomba incito yakwe iya ulondo. Lino papisile imyezi, Yesu wamile Petulo nu kumufumya ku mulimo wa mpiya uno waombanga kuti atandike lyene ukuya ‘mulondo wa yantu.’ (Mate. 4:18-20; Luka 5:1-11) Nupya, pa cisila sile ica mfwa yakwe Yesu, Petulo wamanyisizye auze ukuti amaswilila mu kuvuwa inswi, nupya atumwa yauze nayo kwene yacisile icili cimwi. (Yoa. 21:2, 3) Fwandi cisinka cino Yesu walondanga Petulo auvwikisye i cakuti walinzile ukupingulapo conga icakucita: Uzye wali nu kukolezya incito ya ulondo, umwafumanga inswi zino yavuwanga ala yakuzilola nu kuzilola lino walanzyanyanga nayo? Nanti uzye wali nu kukolezya umulimo wakwe Leza uwa kuliisya imfwele zyakwe Yesu, nanti alondezi yakwe?—Yoa. 21:4-8.
iila lyakwe citatu: Petulo wakaanyile Umwene maila yatatu; Yesu nawe lyene wapeezile Petulo isyuko lya kuilandila umweneco maila yatatu pakuti ciloleke apaswe ukuti akulanda ivikufuma mu mwenzo wakwe. Lino Petulo wailandila, Yesu wamunenyile ukuti ukutemwa kuno wamutemwa kulinzile kwalolekela mu kukolezya mulimo wakwe Leza kucila ukukolezya imilimo yakwe. Petulo wali nu kuliisya, kukomelezya, alino nu kucema ufyo wa cumi wakwe Klistu capamwi na ina yonsi aali atumwa. Antu yaa yonsi yaali apakwe lelo yalondekwanga amazwi yakwe Leza.—Luka 22:32.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Yoane 20:17) Yesu amunena ati, “Utandemamo pano ntali nkwele inje kuli Tata. Lelo yanga ku inane ukayanene vino nkukwela inje kuli Tata, ali So, Leza wane nupya Leza winu.”
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 20:17
Utandemamo: Izwi lya Cigiliki ilyakuti haʹpto·mai lingasenula ukuti “kulema” nanti “kukonkotela; kunyinyinda.” Ya kasenula yamwi yasenula izwi lii ukuti: “Utandemamo.” Nomba Yesu atakanyanga sile Maliya wa ku Magadala ukumulemamo, pano atakanyile lino anaci na yauze yamuweni pa cisila ca kututululwa ‘alemelile ingazo zyakwe.’ (Mate. 28:9) Cikaloleka kwati Maliya uwa ku Magadala uvwanga intete zya kuti Yesu wasya aapita kwi yulu. Pa mulandu wakuti walondesyanga ukuya capamwi nu Mwene, walemeliile Yesu na maka kwaula ukumulekako. Lyene pakuti amuteekezya ukuti asikupita, Yesu wanenyile Maliya ukuti atamukonkontela, lelo aapita ku yasambi yakwe nu kuya yaneena ilyasi lya kututuuluka kwakwe.
(Yoane 20:28) Tomasi amunena ati, “Mwene wane, Leza wane.”
nwtsty ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 20:28
Mwene wane, Leza wane: Ngu kulondela sile Cigiliki tungati, “Mwene wakwe nene na Leza [ho the·osʹ] wakwe nene!” Asambilila sana yakati amazwi yaa yano Tomasi wazungwike pa kulanda kuli Yesu yalungatikwe kuli Leza, Isi wakwe Yesu. Yauze nayo yakati kulingana ni Cigiliki umwalembiilwe mazwi yaa, amazwi yaa yalungatikwe kuli Yesu. Nomba nanti cingaya vivyo, cino Tomasi walandiile mazwi yaa aakuti “Mwene wane, Leza wane” tungayuvwikisya nga twelenganya pa mazwi na yauze aaya mu Malembelo ya muzilo. Vino ivyalembwa vikatulangilila ukuti Yesu insita imwi ku cisila watumile mazwi ku yasambi yakwe aakuti, “nkukwela inje kuli Tata, ali So, Leza wane nupya Leza winu,” fwandi tutanga tusondwelele ukuti Tomasi welenganyanga ukuti Yesu ali Leza wa Maka Yonsi. (Mulole ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 20:17.) Tomasi uvwile kuno Yesu akupepa kuli ‘Isi,’ nupya wamwamile nu kuti “Leza wenga sile uwa cumi.” (Yoa. 17:1-3) Fwandi cino Tomasi walandiile pali Yesu ukuti “Leza wane” aeci: Welenganyanga pali Yesu ukuti wali mu mwata wakwe “leza” nomba ataali Leza wa Maka Yonsi. (Mulole ivyeo vyakusambilila pali Yoa. 1:1.) Nanti limwi wamile Yesu wakwe vivi vino aomvi yakwe Leza aaliko mpiti yamanga angeli atumwanga kuli aliyo kufuma kuli Yeova, ndi vino calembwa mu Malembelo ya Ciyebulai. Tomasi afwile wamanyile malyasi muno antu, nanti kalemba wakwe Baibo kwene akwasuka nanti kulanda nu mungeli kwati akulanda na Yeova Leza. (Loliniko Utan. 16:7-11, 13; 18:1-5, 22-33; 32:24-30; Yakapi. 6:11-15; 13:20-22.) Acino fwandi vino Tomasi wamanyile ukuti Yesu i nkombe uwimililangako Leza wa cumi uli mulandu uno wamile Yesu ukuti “Leza wane.”
Kuwelenga Baibo
(Yoane 20:1-18) Katondo tondo pa wanda wakutandika mulungu, lino kucili mfinzi, Maliya uwaku Magadala aya kwi lindi, nga alola vino iwe lyati lisisiwa pa mulyango wi lindi. 2 Caleka asimula aya kuli Simoni Petulo nu mulondezi muze, nga ayanena ati, “Yati yafumya Mwene mwi lindi, nga tutamanyile kuno yati yamwika.” 3 Caleka Petulo nu mulondezi muze yafuma yaya kwi lindi. 4 Oili yasimula pamwi lelo mulondezi muze asimula kuluta Petulo nga aliwe aya uwankolelo kufika kwi lindi. 5 Alino ainama nu kusungamila mwi lindi, nga alola insalu zitiswe zyamutengo zituzi, lelo atingile mukasi. 6 Lyene Simoni Petulo wino wamulondelile cisila, aiiza aingila mwi lindi. Nawe kwene alola nsalu zitiswe zyamutengo zituliime, 7 nga ni citambala cino canyefilwe ku mutwe wakwe Yesu. Cene citali pamwi ni nsalu zitiswe zyamutengo, lelo cakonzine conga pa mbali. 8 Alino mulondezi muze, wino wali uwankolelo kufika pi lindi, nawe kwene aingilamo. Lino walola vii, ataila. 9 (Kufika na pa kasita kwene kaka ala yatali yataile vino malembelo yalanda ukuti alinzile azyukuke kufuma ku afwe.) 10 Lyene alondezi yaswilila kumwao. 11 Lelo Maliya asyala aimi kunzi pipi ni lindi ala akulila. Walanga acili akulila, ainama asungamila mwi lindi, 12 nga alola angeli yaili yazwite vizwalo vitiswe. Angeli yao yatenzi pano icala cakwe Yesu cali lino atali azyukuke, wenga ku mutwe nu muze ku ntambalilo. 13 Angeli yamuzya yati, “Kaciwe, uzye pacani ukulila?” Nawe aasuka ati, “Yati yafumya Mwene wane mwi lindi, nga ntamanyile kuno yati yamwika.” 14 Lino wavwanga vii aseleuka alola umuntu aimi penepo lelo wene atamanyile vino umuntu wilya a Yesu. 15 Alino Yesu amunena ati, “Kaciwe, uzye pacani ukulila? Uzye aweni wino ukulonda? Maliya welenginye vino umuntu wii umulimi wa calo, caleka amunena ati, “Ndi cakuti wewe watumufumya, unene kuno watumwika nga nani namaya nkamutole.” 16 Yesu amunena ati, “Maliya!” Nawe Maliya aseleukila kunoli nga amuvwanzya mu Ciyebulai ati, “Laboni!” (Kuli kuti, “Kasambilizya.” 17 Yesu amunena ati, “Utandemamo pano ntali nkwele inje kuli Tata. Lelo yanga ku inane ukayanene vino nkukwela inje kuli Tata, ali So, Leza wane nupya Leza winu.” 18 Caleka Maliya uwaku Magadala aya anena alondezi vino watalola Mwene nga ayalondolwela vyonsi vino wamutumilizye.
NOVEMBA 12-18
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MILIMO 1–3
“Umupasi wa Muzilo Wapongolwelwa pa Cilongano ca Ina Klistu”
(Milimo 2:1-8) Lino wanda wa Pentekosti wafisile, alondezi ala yati yakongana pali pamwi pa cifulo conga. 2 Mu kupumikizya ciunda cikoline wa cipupu cikulu cuvwika kufuma kwiyulu, nga cilimba ng’anda yonsi muno yatenzi. 3 Lyene yalola cimbilimbili ca moto ciputokele, cikuloleka wa lulimi, ciikala pali cila muntu. 4 Alino yonsi yazuziwa nu mupasi wamuzilo nga cila muntu atandika kuvwanga mu lulimi lwa cilendo kulingana na vino mupasi wamupeela maka yakuvwanga. 5 Mu Yelusalemu mwali Ayuda, yakapepa acindike Leza, yao afumile ku mpanga zyonsi zya muno nsi. 6 Lino yuvwa congo, iumba likulu likongana nu kusamwa pano umuntu wensi uvwile ya kuvwanga mu lulimi lwakwe. 7 Lyene yonsi yazunguka ciyapezya mano, yati, “Uzye antu yaa yonsi akuvwanga asi aina Galile? 8 Uzye caya uli pakuti cila muntu munotuli auvwe yakuvwanga mu lulimi lwa kumwao?
(Milimo 2:14) Alino Petulo akatuka pamwi na atumwa ikumi na wenga. Lyene asanzika izwi avwanga kwi umba ati, “Mwe Ayuda yanji, na mwensi mwe muno mwikala mu Yelusalemu, uvwini kuno vino cii cikusenula.
(Milimo 2:37, 38) Lino antu yuvwa vii, yasakamala cuze, nga yavwanga kuli Petulo na atumwa yauze, yati, “Mwe ina itu uzye tumacita uli?” 38 Petulo ayanena ati, “Zenzukini, cila muntu, muwatiziwe mwi zina lyakwe Yesu, pakuti maifyo inu yelelwe. Alino mulapokelela uwila uno Leza walaya.
(Milimo 2:41) Lino aingi yuvwa ilandwe lyakwe, yalipokelela, nga yawatiziwa. Uwanda kwene ulya antu kulingana na mazimbi yatatu yailundanya kwi umba.
(Milimo 2:42-47) Mu nsita zingi antu yakonkowizye kusambilila ku atumwa, nu kutoola imbali mu utandano nga nu mukumokoola umukate wa wina nga nu mu mapepo. 43 Atumwa yacitanga vinjelengwe ni vizungusyo ivingi icakuti cileta ni ntete ku muntu wensi. 44 Lyene ataile yonsi yakonkowezya kuya pamwi mu utandano nu kwankanya vintu vino yakweti kuli cila muntu. 45 Yakazyanga vyuma vyao nu kwankanya impiya kuli yonsi kulingana na vino cila muntu ulilwe. 46 Uwanda nu wanda yakongananga ku kupepa mu Ng’anda ikulu yakwe Leza. Yalyanga apali pamwi mu mang’anda yao, ukulya cakulya ni myenzo ya luzango ifuke, 47 ala yakulumbanya Leza, nu kutemwikwa na antu onsi. Na cila wanda Umwene walundangako kwi umba lyao antu nayauze yano atuulwanga.
w86 12/1 ifwa 29 mapa. 4-5, 7
Misangulo Iikalenga Umwenzo Ukuzanga
Pa wanda uno cilongano ca Ina Klistu capanzilwe mu mwaka wakwe 33 C.E., aapya 3,000 awatiziwe yankananga ivintu, kuliila pamwi ivyakulya nu kupepela capamwi. U mulandu ci uno cazipiile ukucita vii? Pano cali nu kuyazwa ukukomya utailo wao nu kutwalilila ukuipeelesya “kusambilila ku atumwa.”—Mili. 2:41, 42.
Ayuda na asenusi yiizile ku Yelusalemu nupya yataali nu kuleengela pano yizile sile ku Cimulo ca Pentekosti. Lelo yao aasangwike Aina Klistu yalondanga ukuleengela pakuti yasambilileko navyuze nu kukomya utailo wao uno lyene yakweti. Lyene lino yapingula ukuleengela, calenzile kuti ivyakulya nu mwa kwikala vyalondekwa. Aenyi yamwi yatiizile ni mpiya izingi, lelo yauze yene yakweti izingi. Fwandi kwali kukolonganika nu kwankanyako yauze aatakweti.—Mili. 2:43-47.
Yaitemelwanga sile ukukazya impanga alino nu kwankanyako yauze ivintu. Kutaali isunde lya kukazya nanti kupeela uwiila; nupya itaali inzila imwi iya kulengelamo aina Klistu ukuya apiina. Fwandi aakama yataali nu nu kukazya ivikwatwa vyao vyonsi pakuti yaye apiina. Lelo, pa mulandu nu luse luno yakwatile azumila yauze na pa mulandu na vino cali pa nsita iya, yakazyanga impanga nu kwankanyako yonsi ivyuma vino yazanyilemo pakuti viombe mu kulundulula mulimo wa Wene.—Loliniko na 2 Kolinto 8:12-15.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Mili. 3:15) Mwakomile Umwene uno akapeela umi, lelo Leza wamuzyukwile kufuma ku afwe, nga naswe sweswe yakambone pali cii.
it-2 ifwa 61 pala. 1
Yesu Klistu
“Umwene uno akapeela umi.” Ku mulandu nu luse sile lwakwe Isi, Klistu Yesu watuuzile umi wakwe umalilike lino wali pano nsi kuti atukulule. Cii calenzile ukuti alondezi yakwe Klistu asoololwa ukuyateeka nawe kwi yulu yace yaye nawe nupya calenga nu kuti aomvi alateekwa nu Wene wakwe yace yikale pano nsi. (Mate. 6:10; Yoa. 3:16; Efes. 1:7; Ayeb. 2:5; lolini RANSOM.) Ali vino wizile aya “umwene uno akapeela umi” antunze yonsi. (Mili. 3:15) Izwi ilyaomviwa paa likasenula “intunguluzi,” nupya lili izwi lino yaomvizye pa kulanda pali Mose (Mili. 7:27, 35) ukuti wali “intunguluzi” mu Izlaeli.
(Mili. 3:19, 20) Caleka zenzukini, nu kuswilila kuli Leza pakuti nawe amwelele maifyo inu, na pakuti Leza amupeele upemwilo uwaku mupasi.
cl ifwa 265 pala. 14
Leza Wino Waiteyanya Ukwekela
14 Umusango uno Yeova akayelela antu uluse walondololwa pali Milimo 3:19, 20 ukuti: “Caleka zenzukini, nu kuswilila kuli Leza pakuti nawe amwelele maifyo inu.” Izwi lyakuti “amwelele” lyasenulwa kwi izwi lya Cigiliki ilyasenula ukuti “kufuuta, . . . Kufumyapo nanti ukonoona.” Umwi uwasambilila sana walanzile ukuti umuntu nga wawelenga mazwi yaa angelenganya pa kufuuta mazwi aatiyalembwa. Uzye cico cingacitika? Inki ino yaomvyanga mpiti yapangilwanga ku mfita, ivyakola upela alino na manzi. Umuntu nga wamala sile ukulemba na inki iyo, watoolanga sile ica kufuutilako akumbula vino alemvile. Fwandi mwalola vino Yeova waya nu luse sana. Nga watwelela maifyo, cikaaya kwati watoola ica kufuutilako maifyo yayo nu kuyakumbula yonsi.
Kuwelenga Baibo
(Milimo 2:1-21) Lino wanda wa Pentekosti wafisile, alondezi ala yati yakongana pali pamwi pa cifulo conga. 2 Mu kupumikizya ciunda cikoline wa cipupu cikulu cuvwika kufuma kwiyulu, nga cilimba ng’anda yonsi muno yatenzi. 3 Lyene yalola cimbilimbili ca moto ciputokele, cikuloleka wa lulimi, ciikala pali cila muntu. 4 Alino yonsi yazuziwa nu mupasi wamuzilo nga cila muntu atandika kuvwanga mu lulimi lwa cilendo kulingana na vino Mupasi wamupeela maka yakuvwanga. 5 Mu Yelusalemu mwali Ayuda, yakapepa acindike Leza, yao afumile ku mpanga zyonsi zya muno nsi. 6 Lino yuvwa congo, iumba likulu likongana nu kusamwa pano umuntu wensi uvwile ya kuvwanga mu lulimi lwakwe. 7 Lyene yonsi yazunguka ciyapezya mano, yati, “Uzye antu yaa yonsi akuvwanga asi aina Galile? 8 Uzye caya uli pakuti cila muntu munotuli auvwe yakuvwanga mu lulimi lwa kumwao? 9 Yamwi munotuli yafuma ku Patiya, ku Medya, ku Elamu, ku Mesopotamya, ku Yudeya, nga nu ku Kapadokiya. Yamwi nao yafuma ku Ponto nu ku Asiya, 10 ku Fulugiya nu ku Pamfuliya, nu ku Eguputo nga nu mu mpanga ya Libya pipi nu ku Kuleni. Yamwi munotuli aenyi afuma ku Loma, 11 Ayuda nga na Akulukuwa yao asenukile ku mipepele ya Ciyuda. Yamwi munotuli aina Kulete nga na ina Alabya. Lelo swensi tukuvwa yakuvwanga mu ndimi zitu pamulandu ni vintu vikulu vino Leza wacita.” 12 Onsi kwene yazunguka yapeziwa mano nga yauzyanya yati, “Uzye cii, cikusenula cani?” 13 Yamwi nao yavwanga misowe misowe yati, “Antu ya, yatiyakoleka.” 14 Alino Petulo akatuka pamwi na atumwa ikumi na wenga. Lyene asanzika izwi avwanga kwi umba ati, “Mwe Ayuda yanji, na mwensi mwe muno mwikala mu Yelusalemu, uvwini kuno vino cii cikusenula. 15 Antu yaa yatakolike wakwe vino mukutunganya. Ndakai a 9 koloko nupya kacili a katondo. Lelo cii cino mwalola acili cino kasema Yoeli wasemile lino wavwanzile ati, Leza wavwanga wati, 17 ‘Umu manda yampelelekezyo ndapongolwela Mupasi wane pa antu onsi. Ana inu aonsi na anaci yalasema, ana inu alumendo yalalola vilolwa, na ikolo yalalota viloto. 18 Endi, na pa yaomvi yane kwene, aonsi pali pamwi na anaci, ndapongolwela Mupasi wane mu manda yao, nga nao yalasema. 19 Ndacita vinjelengwe mwiyulu papela nga ni vilangililo pano pansi, kulaya wazi, moto, ni cifutika ca cunsi. 20 Ilanzi lilasanguka mfinzi, nu mwezi nao ulayenza wa wazi, lino uwanda ukulu wa lulumbi uwa Mwene utacili ufike. 21 Lyene alino wensi wino alaama pi zina lya Mwene alatuulwa.’
NOVEMBA 19-25
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MILIMO 4–5
“Yatwalilile Ukuya Asipe pa Kulanda Izwi Lyakwe Leza”
(Milimo 4:5-13) Lyene katondo lino waca intunguluzi zya Ayuda, aikolo, na yakasambilizya ya Masunde yakongana mu Yelusalemu. 6 Yakongine pamwi na Anasi uwali Simapepo Mukulu kuli Kayafa, Yoane, Alekizanda, nga na akazi kakwe Simapepo Mukulu. 7 Alino iimika atumwa pakasi yayuzya yati, “Uzye uku maka cii nanti mwi zina lyakwe weni muno mwacitila ca musango uu? 8 Petulo azuziwa nu mupasi wamuzilo, nga aasuka ati, “Mwe ntunguluzi na mwe ikolo, 9 ndi cakuti ilelo alino mukuuzya sweswe pa cisuma cino twacitila umuntu uwali cilema nga na vino watapoziwa, 10 lyene mulinzile kumanya, nga na antu yonsi aina Izlaeli nao kwene yamanye vino umuntu wii wino aimi nkolelo inu watapola ningo ku maka aya mwi zina lyakwe Yesu Klistu uwaku Nazaleti. Yesu wino mwapopiile pa cimuti, wino Leza watuutulwile kufuma ku afwe. 11 Yesu ali wino malembelo yakati, ‘Iwe lino mwe yakakuula mwakanyile lyene lyacisilwe iwe lya pitungi lya ng’anda.’ 12 Kusi umuntu nanti wenga muno antu yangazana ufyusi, pano muno nsi yonsi kusi zina na lyuze lino Leza wapela kunotuli lyakuti tutuulilwemo.” 13 Lyene ali mwi Tengo yazunguka pa kuposya kwakwe Petulo na Yoane, antu atali asambilile, nga yamanya vino yali alondezi apitanga na Yesu.
w08 9/1 ifwa 15, kambokosi
Mazwi Yano Yalanzile Yizile Iyaya Malembelo ya Muzilo—Aina Klistu ya Kutandililako Yamanyile Ukulemba
Uzye Atumwa Yatasambilile?
Lino ya kateka na ikolo a mu Yelusalemu yalola “kuposya kwakwe Petulo na Yoane, antu atali asambilile, nga yamanya vino yali alondezi apitanga na Yesu.” (Milimo 4:13) Uzye umu cumi atumwa yatasambilile nanti kumanya ukuwelenga? Amazwi aaya muli Baibo imwi (The New Interpreter’s Bible) yakati: “Vino antu yaa yayalondolola aasi kuti vikwene ali vino Petulo na Yoane yaali ukuti yatailepo nu ku sukulu nanti ukuti yatamanyile ukulemba nanti kuwelenga. Lelo yakalangilila sile upusano uwalipo pali ya kapingula na atumwa.”
w08 5/15 ifwa 30 pala. 6
Visinka Ivyaaya Mwi Buku Lya Milimo
4:13—Uzye Petulo na Yoane yatasambilile nanti ukumanya ukulemba? Awe aasi vino yaali vivyo. Cino yayaneniile ukuti “antu atali asambilile” u mulandu wakuti yataile ku masukulu a Yayuda ku kusambiliziwa.
(Milimo 4:18-20) Caleka yayaama nupya yayapeela ilamulo yati, “Mutaezya kuvwanga nanti kusambilizya mwi zina lyakwe Yesu.” 19 Lelo Petulo na Yoane yaasuka yati, “Mwemwe pingulini icilungame pa manso yakwe Leza, ukuyela mwemwe nanti Leza. 20 Pano swemo tutangata kulanda pali vino twalola nu kuvwa.”
(Milimo 4:23-31) Lilyo kwene lino yasapulwa, Petulo na Yoane yaswilila kwi umba lya alondezi, yayalandila na vyonsi vino ya Simapepo akalamba na ikolo yayanenyile. 24 Lino alondezi yacuvwa, yonsi yasanzika izwi, yapepa kuli Leza yati, “Mwene we muno waumvile iyulu, insi, na yemba na vyonsi ivyayamo, 25 kupitila mu mupasi wamuzilo watungulwile Davidi cikolwe citu, nupya muomvi wako avwanga ati, ‘Pacani Akulukuwa yuvwa cipyu? Pacani cino antu yumana kapi mu walanganyi? 26 Ya mwene ya nsi yaiteinye, nga na yakateeka yakongana pali pamwi kuti yalwisye Mwene Leza nga na Klistu wino wasolola.’ 27 Pano cumi Helodi na Pontio Pilato yakongine mu musumba pamwi na Akulukuwa nga na ina Izlaeli kuti yalwisye Yesu, umuomvi wako uwamuzilo, wino wasolwile. 28 Yakongine kuti yacite vino wewe wemwisikulu wateyinye mpiti ku maka na mano yako, kuti vicitike. 29 Na ndakai, Mwene, lola ingofyo zino yacisile, utuzumilizye swe aomvi yako, kuti tukosole ilandwe lyako nu kuposya konsi. 30 Ololola ikasa lyako nu kupozya alwale, zumilizya kuti vizungusyo ni vinjelengwe vyacitika kupitila mwi zina lya muomvi wako Yesu uwamuzilo.” 31 Lino yamala kupepa, ng’anda ino yakonganilemo itenta. Onsi yazuziwa nu mupasi wamuzilo, alino yatandika kukosola ilandwe lyakwe Leza nu kuposya.
it-1 ifwa 128 pala. 3
Mutumwa
Mulimo Uwaombwanga mu Cilongano ca Ina Klistu. Lino Leza wapongolwile umupasi pa yatumwa pa Pentekosti, atumwa yakomeliike sana. Vipande ivya kutandikilako 5 ivyaya mwi buku lya Milimo vikatulondolwela vino atumwa yatakweti intete nupya yaali aasipe pa kusimikila antu ilandwe lisuma nu kuyaneena pa kututuluka kwakwe Yesu nanti yayanyepanga, kuyuma, nu kuyatiinya ukuti yamakomwa kuli ya kateeka yao. Mu manda yaya aakutandikilako pa cisila ca Pentekosti, ku mulandu nu utunguluzi wa yatumwa aatungululwanga nu mupasi wa muzilo, calenzile kuye ukulunduluka sana mu cilongano ca Ina Klistu. (Mili. 2:41; 4:4) Inkoleelo yaombelanga sile mu Yelusalemu nu mu Samaliya, mu kuya kwa manda yatandike ukuombela umu nsi yonsi.—Mili. 5:42; 6:7; 8:5-17, 25; 1:8.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Mili. 4:11) Yesu ali wino malembelo yakati, ‘Iwe lino mwe yakakuula mwakanyile lyene lyacisilwe iwe lya pitungi lya ng’anda.’
it-1 ifwa 514 pala. 4
Iwe Lya Pitungi Lya Ng’anda
Masamu 118:22 yalondolola vino iwe lino ya kakuula yasuuzile lyali nu kuya “iwe lya pitungi lya ng’anda” (mu Ciyebulai roʼsh pin·nahʹ). Yesu walanzile amazwi kwene yaa nu kulangilila ukuti yaombanga pali aliwe ukuti ali “liwe lya pitungi lya ng’anda” (mu Cigiliki: ke·pha·leʹ go·niʹas, iwe ilisintililwepo lya pa kona) (Mate. 21:42; Mako 12:10, 11; Luka 20:17) Vivi kwene vino iwe lya papelapela ilya cikuulwa litanga lifisame, ali vino na Yesu Klistu waya wa ciyembelo ca cilongano ca Ina Klistu apakwe, cino yakolanya ku ng’anda ikulu ya unkolanya iya kupepelamo Leza. Petulo walangilile ukuti amazwi aalembwa pali Masamu 118:22 yakaomba kuli Klistu, fwandi ali iwe lino yakakuula yasuuzile lelo ilyasoolwilwe na Leza kuti liye “iwe lya pitungi lya ng’anda.”—Mili. 4:8-12; mulole na 1 Pet. 2:4-7.
(Milimo 5:1) Kwali umuntu umwi izina lyakwe Ananiya, nu muci wakwe Safila. Wene wakazizye calo cino yakweti.
w13 3/1 ifwa 15 pala. 4
Petulo na Ananiya Yatumposile—Uzye Tungasambililako Vyani?
Ananiya nu muci yakazizye impanga yao imwi pakuti yaomvye impiya ku kwazwilamo aciwatiziwe. Lino Ananiya walesile impiya ku yatumwa, watile walesile zyonsi zino wakazizye mwenemo impanga. Nomba fwandi citaali vivyo! Wasuunzile impiya zimwi! Leza wasokolwelile Petulo vino Ananiya wacisile, acino Petulo wanenyile Ananiya ati: “Utatumposile antu, lelo watutumpoka kuli Leza.” Lyene papo kwene Ananiya apona pansi afwa! Lino papita maawazi yatatu, umuci nawe wizile. Vino atamanyile ivyacitikiile iya, watumposile nupya nawe kwene waponyile nu kufwa afwa.
Kuwelenga Baibo
(Milimo 5:27-42) Lino yafika pamwi nao, iingizya atumwa mwi Tengo, yaimika nkolelo yakwe yano ali mwi Tengo. Lyene Simapepo Mukulu ayauzya ati, 28 “Twamupile ilamulo nu kukonkomezya kuti kutaya umuntu umwi uwakusambilizya mwi zina lya muntu wii,” lelo “Lolini cino mwati mwacita! Mwati musalanganya usambilizyo winu mu Yelusalemu monsi, nga mukasi kuti sweswe tuye nu mulandu wa kukoma muntu kwene wii?” 29 Petulo na alondezi yauze yaasuka yati, “Tulinzile ukuyela Leza, kuluta kuyela antu. 30 Yesu wazyukwike kufuma ku afwe ku maka yakwe Leza wa vikolwe vitu, pacisila lino mwamukoma pa kumupampamila pa cimuti. 31 Lelo Leza wazyukwile Yesu alino amwika kwi kasa lilunji, ukuya intunguluzi na katuula, kuti apeele aina Izlaeli longo lwakuzenzuka nu kwelelwa maifyo yao. 32 Naswe sweswe yakambone ya vintu vii, nu mupasi wamuzilo kwene, wino Leza watapela kuli yano akamuyela.” 33 Lino amwi Tengo yuvwa cii, yasoka cuze, cakuti yasolola kuti atumwa yakomwe. 34 Lelo wenga uwa munoyali, Mufaliseo izina lyakwe Gamalieli, uwali a kasambilizya wa Masunde wino antu yonsi yacindike cuze, aimilila mwi Tengo. Alino apeela ailamulo kuti yatale yafumye atumwa panzi. 35 Lyene anena amwi Tengo ati, “Mwe ina Izlaeli, mutekele pali cino mukulonda kucita ku antu yaa. 36 Mu nsita zyampiti Teudasi walolike nu kuitaka vino wene wali mukulu. Alino antu manye myanda ini yamulondile. Lelo yamukomile na antu yonsi amulondile yasalangana, nga pazima. 37 Pacisila cakwe cii, Yuda umwina Galile, walolike mu nsita yakupenda antu. Nawe kwene waongwile iumba. Lelo nawe kwene yamukomile nga na amulondile yonsi yasalangana. 38 Alino na pamulandu kwene uu, namunena vino mutacita nanti cimwi pa antu yaa. Yatini! Pano ndi pange lii,nga ni milimo yao ivya untunze, ale vili nukusila. 39 Lelo ndi lyafuma kuli Leza, ale lyene mutangayacimvya, limwi mungazanwa vino mukulwisya Leza!” Alino amwi Tengo yazumila mazwi yakwe Gamalieli. 40 Lyene yaama atumwa kwingila nga, yayuma vikoti, yayapeela ni lamulo kuti yatakezye nupya kuvwanga mwi zina lyakwe Yesu. Alino yaleka yapita. 41 Atumwa nao yafuma mwi Tengo, yazanga cuze, pano Leza wayapendile kuya alinge kusulwa pamulandu wi zina lyakwe Yesu. 42 Cila wanda atumwa yatwalilile kusambilizya mu mang’anda ya antu nu mu Ng’anda ikulu yakwe Leza, nga nu kukosola Ilandwe Lisuma ilyakuti Yesu ali Katuula.
NOVEMBA 26–DIZEMBA 2
IVYUMA IVYAYA UMWI ZWI LYAKWE LEZA | MILIMO 6–8
“Lino Cilongano ca Ina Klistu Capanzilwe Sile Cakweti Intazi”
(Milimo 6:1) Mu manda yalya lino alondezi yavulilangako, Ayuda avwanganga Cigiliki yailizyanya pa Ayuda avwanganga Ciyebulai pano yali na kasoozi pali yamukamfwilwa yao pa kuntayankanyako vino yulilwe cila wanda.
17 Mu cilongano cii icipya mwali intazi iikalamba sana iyali nu kuleeta uwavya pa cilongano. Iintazi ci iyo kwene? Asambi aingi aaciwatiziwe yizile sile izile ku Yelusalemu kufuma kutali, nupya yalondanga ukusambilililapo ivyeo na vyuze lino yatatala yaswililamo. Asambi aikalanga umu Yelusalemu yaitemilwe sile ukusangwilako impiya izya kukalilamo ivyakulya ni vintu vyuze. (Milimo 2:44-46; 4:34-37) Lyene kwakatwike uwavya umwi uno yalinzile ukuteekela pa kuumala. Mu kwankanya ivyakulya cila wanda, yamukamfwilwa avwanganga Cigiliki yatayankanyangako. (Milimo 6:1) Nomba yamukamfwilwa aavwanganga Ciyebulai yene yayapeelanga ivyakulya. Fwandi uwavya uwalipo u wa kasoozi. Intazi zya musango ndi uu uno twalandapo ingaleeta sana malekano.
(Milimo 6:2-7) Caleka atumwa ikumi na yaili yaama iumba lya alondezi onsi, yayanena yati, “Citanga cizipe kutazyela kukosola mazwi yakwe Leza kuti twaankanya vyakulya. 3 Caleka inane, sololini antu cinimbali amunomuli, azuziwamo nu mupasi wamuzilo na mano, yano tumapela uwangalizi pa mulimo uu. Naswe, sweisikulu lyene, tumaipelesya ku kupepa nga nu mulimo wa kukosola.” 5 Lyene mazwi ya atumwa yazipila iumba lyonsi nga yasola Sitivini, umuntu uwali nu utailo ukulu cuze nupya wazuziwemo nu mupasi wamuzilo. Filipo nga na Polokolasi, Nikana, Timoni, Pamenasi na Nikolasi, umusenusi wafumile ku Antioki. 6 Iumba liyaleta ku atumwa, nao yapepa, nu kwika makasa yao panoyali. 7 Caleka Ilandwe lyakwe Leza lisalangana konsi, nga ni mpendwa ya alondezi yavulilangako mu Yelusalemu. Yasimapepo yano ataile Ilandwe Lisuma, nao mpendwa ikulu.
“Tulinzile Ukuyela Leza, Kuluta Kuyela Antu”
18 Atumwa, aali mwi umba ilyatungululanga icilongano icayanga cikukulilako sile, yilwike ukuti citaali nu kuzipa “kutazyela kukosola mazwi yakwe Leza” kuti yaankanya vyakulya. (Milimo 6:2) Pa kumala uwavya uu, yanenyile asambi ukuti yalondelezye aonsi 7 “azuziwamo nu mupasi wa muzilo na mano” yano atumwa yali nu kupeela “uwangalizi pa mulimo uu” uwali ucindame. (Milimo 6:3) Palondekwanga aonsi afikepo pano kwati mulimo uno yaombanga mutali nu kuya sile ukwankanya ivyakulya awe lelo mwali nu kulema impiya, kukala ivikulondekwa, alino nu kulemba ningo imiomvezye ya vintu. Aonsi aasolwilwe yonsi yakweti mazina a Cigiliki, nupya icintu cico cifwile cakomelizye sana yamukamfwilwa aasosile. Pa cisila ca kwelenganya pa onsi asozilwe nu kupepelapo, atumwa yasonsile aonsi yaa 7 pa “wangalizi pa mulimo uu” ucindame.
(Milimo 7:58–8:1) Yamufumizya kunzi ya musumba, nga yamutama na mawe. Yakambone yasya makoti yao ku mulumendo umwi izina a Saulo. 59 Alino yatwalilila kutama Sitivini na mawe. Ala akulenga Umwene ati, “Mwene Yesu, pokelela mupasi wane!” 60 Alino afukama pansi asazinka izwi likulu ati, “Mwene! Utayapeela mulandu pi ifyo ili.” Walanga wavwanga vii, afwa.
8 Na Saulo wazumilizye ukukomwa kwakwe Sitivini. Pa wanda kwene ulya iuvi mu Yelusalemu litandika kuzunyiwa cuze. Onsi ataila, yasalangana mu miputule yonsi yamu Yudeya nu mu Samaliya. Suka sile atumwa.
Ukuvwikisya Sana Ivyaya Umu Malembelo
(Milimo 6:15) Onsi ali mwi Tengo yalolekesya Sitivini, nga yalola vino usyu wakwe walolekanga kwati uwa mungeli.
“Sitivini Wali Umuntu Wino Leza Wapolelile Umwenzo Wakwe Pakulu Cuze nu Kumupeela Maka”
2 Kwali cimwi icacitike pa milolekele ya pa manso yakwe Sitivini pa nsita ii. Ya kapingula lino yamulolekisye yaweni ukuti “walolekanga kwati uwa mungeli.” (Milimo 6:15) Angeli yakasenda ilandwe kufuma kuli Yeova Leza fwandi yakaloleka asipe, aatekele, nupya amutende. Na Sitivini ali vino waloliike na kuli ya kapingula kwene amupasile wakwe cimwi. I cani icalenzile kuti aye muteekele?
(Milimo 8:26-30) Mungeli wa Mwene anena Filipo, ati, “Katuka uye ku kaeya, ku museo uwafuma ku Yelusalemu, uwaya ku Gaza.” (Museo uu utaciomviwa.) 27 Caleka Filipo akatuka apita. Lyene mutungwi mwina Etiopia, uwali mucindame kangalila wa cipao cakwe Kandake namwene uwaku Etiopia, wali umu nzila ala akuswilila kumwao. 28 Wafumanga ku Yelusalemu kuno waile ku kupepa Leza, ala ali umwi celeta lyakwe. Lino ali mu nzila, wawelenganga mu lupapulo lwakwe kasema Ezaya. 29 Mupasi wa muzilo wanenyile Filipo ati, “Yanga kapalamile pipi ni celeta.” 30 Filipo asimwililako, amuvwa akuwelenga mu lupapulo lwakwe kasema Ezaya. Alino amuuzya ati, “Uzye ukuvwa vino ukuwelenga?”
Wasimikiile “Ilandwe Lisuma Lya Pali Yesu”
16 Aina Klistu aandakai yasyuka pa kuombako mulimo ndi uno Filipo waomvile. Ilingi yakasimikila antu ilandwe lya Wene yano yakakomaanya cila wanda lino yakulanda nayo ilyasi, nanti lino yali pa lwendo. Ilingi antu yano yakakomanya aakalonda ukuvwa icumi cisiiya sile nkuma awe. Vikwene ali vino cifwile ukuya, pano Baibo yatuneena ningo ningo ukuti ilandwe lifwile ukufika “ku antu amuno nsi amisango yonsi, mitundu, ni ndimi ni nko zyonsi.” (Umbwilo 14:6) Fwandi Yesu wasoowile ukuti angeli yaali nu kulatungulula mulimo uu uwa kusimikila. Mu cilangililo cimwi cino Yesu walanzile pa ngano na kalolo, watiile lino insita ya kuzombola ilafika, kuli kuti insita ya mpela ya nsi yii, aalaya ‘yakasinza angeli.’ (Mate. 13:37-41) Nupya angeli kwene yaa yalakonganika aalaya ya kateeka yauze yakwe Klistu aalaya ukwi yulu, alino na pa cisila kukolonganika “iumba likulu cuze” ilya “mfwele nazyuze,” yano Leza akalonda ukuleeta umwi iuvi lyakwe.—Umbw. 7:9; Yoa. 6:44, 65; 10:16.
Kuwelenga Baibo
(Milimo 6:1-15) Mu manda yalya lino alondezi yavulilangako, Ayuda avwanganga Cigiliki yailizyanya pa Ayuda avwanganga Ciyebulai pano yali na kasoozi pali yamukamfwilwa yao pa kuntayankanyako vino yulilwe cila wanda. 2 Caleka atumwa ikumi na yaili yaama iumba lya alondezi onsi, yayanena yati, “Citanga cizipe kutazyela kukosola mazwi yakwe Leza kuti twaankanya vyakulya. 3 Caleka inane, sololini antu cinimbali amunomuli, azuziwamo nu mupasi wamuzilo na mano, yano tumapela uwangalizi pa mulimo uu. 4 Naswe, sweisikulu lyene, tumaipelesya ku kupepa nga nu mulimo wa kukosola.” 5 Lyene mazwi ya atumwa yazipila iumba lyonsi nga yasola Sitivini, umuntu uwali nu utailo ukulu cuze nupya wazuziwemo nu mupasi wamuzilo. Filipo nga na Polokolasi, Nikana, Timoni, Pamenasi na Nikolasi, umusenusi wafumile ku Antioki. 6 Iumba liyaleta ku atumwa, nao yapepa, nu kwika makasa yao panoyali. 7 Caleka Ilandwe lyakwe Leza lisalangana konsi, nga ni mpendwa ya alondezi yavulilangako mu Yelusalemu. Yasimapepo yano ataile Ilandwe Lisuma, nao mpendwa ikulu. 8 Sitivini wali umuntu wino Leza wapolelile umwenzo wakwe pakulu cuze nu kumupeela maka. Wene wacitanga vinjelengwe vikulu ni vizungusyo pakasi ka antu. 9 Lelo antu yamwi yamukatukila, yali amu Ng’anda yamapepo ino yatangi ya antu akulukuwa. Antu yaa yafumile ku Kuleni nu ku Alekizandilya. Yene pamwi na Ayuda yauze afumile ku Kilikiya nu ku Asiya yatandike kupazyanya na Sitivini. 10 Lelo yaposiwe kumutonsya pano mupasi mamuzilo wamupile amano yakuvwangilamo. 11 Caleka yapela mafukakanwa ku antu amwi kuti yavwange yati, “Tuvwile akuvwanga mazwi ya misuli pali Mose na Leza!” 12 Umu musango uu, yamusongelekanya ku antu, ku ikolo na kuli yakasambilizya ya Masunde, nga nao yamukatukila, yamulema, yamutwala kwi Tengo. 13 Lyene yaleta antu yamwi kuti yamutumpwile yati, “Muntu wi lyonsi akuvwanga mazwi ya misuli apa Ng’anda ikulu yakwe Leza yamuzilo na pa masunde yakwe Mose. 14 Tuvwile akuti Yesu uwaku Nazaleti alomoola Ng’anda ikulu yakwe Leza nu kusenula intambi zitu zyonsi izyafumile kuli Mose!” 15 Onsi ali mwi Tengo yalolekesya Sitivini, nga yalola vino usyu wakwe walolekanga kwati uwa mungeli.