Kwoj Jibadõk Ke Mour Erreo?
“Jabdewõt manit erreo im jabdewõt men ko tellokin bõk nebar, etal wõt im lemnak kin men kein.”—PILIPPAI 4:8, New World Translation.
1. Ta in manit etton, im etke ear jab kananaik kabuñ eo an Jehovah?
MANIT nana ej mour etton ak nana. Ej jeded ilo lõl in jej mour ie. (Epesõs 2:1-3) Bõtab, Jehovah Anij ejamin kõtlok kabuñ eo an erreo bwe en nana. Book in Christian ko, kwelok ko, assembly ko, im convention ko rej letok ñõn kij nan in kakkil ko rejejjet nae manit ko rejjab wãnik. Jej bõk jibañ jen Jeje ko ñõn “edreb ñõn men eo emõn” ilo mejen Anij. (Rome 12:9) Kin menin einwõt juõn dolul, Ri Kennan ro an Jehovah rej kate ir bwe ren erreo. Ak ta kin kij einwõt kajjojo armij? Ilo mol, kwoj jibadõk ke mour erreo?
2. Ta in manit erreo, im etke jibadbad ej menin aikwij ñõn bed wõt im erreo?
2 Mour erreo ej manit eo erreo tata, emõn, kõmmõn im lemnak eo ejimwe. Ejjab juõn kadkad ewan ak ej juõn eo ej jerbal im emol. Manit erreo ej laplok jen baj bõprae wõt jerawiwi; ej melelen jibadõk men eo emõn. (1 Timothy 6:11) Ri jilek Peter ear rejañ Christian ro mõttan: “Ilo ami tõmak komin kõke emõn.” Ewi wãwen? Ikijen “men in [kallimur ko reaorõk an Anij] komin kanuij kate kom.” (2 Peter 1:5) Kin jerawiwi eo ad, ej bõk jibadbad eo emol ñõn bed wõt ilo mour erreo. Ak, armij ro kajjojo rej mijak Anij ilo ien ko remotlok rar kõmmõn eindein, meñe ilo jelmae men in kabañbañ ko relap.
Ear Jibadõk Manit Erreo
3. Ta kõmmõn ko renana rar kõmmõn an wor ruen King Ahaz?
3 Ebed ilo Jeje ko elõñ bwebwenato ko kin ro rar jibadõk mour erreo. Ñõn wanjoñok, lemnak kin leo ear erreo an mour Hezekiah. Jemen, King Ahaz in Judah, ealikar an kar kabuñ ñõn Molech. “Ehaz ridtõn roñoul yiõ ke e ar jino an iroij, im e ar iroij joñoul jiljino yiõ i Jerusalem; im e ar jab kõmõn emõn iman mejen Jeova an Anij einwõt Devid jemen. A e ar etetal ilo ial an kiñ ro in Israel, aet, e ar kõmõn bwe ladrik eo nejin en dribuk kijeek eo, ekar ñõn men ko men in jõjõik an dri ailiñ ko, ro Jeova e ar kadrioijlok iman ro nejin Israel. Im e ar katok im kõkaijurjur ilo jikin ko reutiej, im ion tol ko, im iomin jabrewõt wijki e mãroro.” (2 Kings 16:2-4) Jet rej ba bwe ‘dribuk kijeek eo’ ear kalikar jet kain manit in karreo im jab katok kin armij. Bõtab, book eo Molech—A God of Human Sacrifice in the Old Testament (Molech—Juõn Anij in Katok kin Armij ilo Kallimur Mokta), jeje an John Day, ej kalikar: “Ewor menin kamol ilo unjen ko jen unjen classical im Punic [Carthaginian], im bareinwõt menin kamol in archaeology, kin an wor katok kin armij . . . ilo lõl eo an ri Canaan, inem ejelok unin ñõn bere nan ko ilo Kallimur Mokta me ej jitõñlok [ñõn katok kin armij].” Bareinwõt, 2 Chronicles 28:3 ej lukkun ba bwe Ahaz “e ar tile ro nejin ilo kijeek.” (Keiri Deuteronomy 12:31; Psalm 106:37, 38.) Lukkun kõmmõn ko renana!
4. Ewi wãwen an kar Hezekiah jerbale mwilin make ilo juõn jukjuk im bed eobrak kin manit etton?
4 Ewi wãwen an kar Hezekiah bed ilo jukjuk im bed in eobrak kin manit nana? Psalm 119 ekaitoklimo, bwe jet rej tõmak bwe Hezekiah e eo ear kine, im ear kõmmõne ilo ien eo ke ear juõn bwirõk. (Psalm 119:46, 99, 100) Inem wãwen ko ibben remaroñ kar kwaloki ikijen nan kein: “Bwirõk rõn r’ar jijõt im konono nae iõ, a ña korijerõm, I ar kalomõnlokjen kin kien ko Am. Aõ ej unlok kin an erro.” (Psalm 119:23, 28) Kin an lõñ ri kabuñ wan ro ibelakin, Hezekiah emaroñ kar oktak im juõn menin kajirere ibwiljin ro ilo worwor eo an iroij, im joñan an lap ear bin an kiki. Ak, ear jibadõk wõt manit erreo, im tokelik ear oktak im king, im “e ar kõmõn emõn iman mejen Jeova . . . E ar liki Jeova, Anij in Israel.”—2 Kings 18:1-5.
Ir Rar Bed Wõt Ilo Manit Erreo
5. Ta melejoñ ko Daniel im lõmaro jilu mõttan rar jelmaeki?
5 Bareinwõt joñok kin mour erreo kar Daniel im lõmaro jilu rejtan, etair Hananiah, Mishael, im Azariah. Rar bõk ir ilo ijibed jen kabijuknen eo air im ri kamakoko ñõn Babylon. Jodikdik rein emen rar lelok ñõn ir ãt ko etan ri Babylon—Belteshazzar, Shadrach, Meshach, im Abednego. Rar lelok ñõn ir “mõñã ko remõn kijen king eo,” ekoba mõñã ko Kien eo an Anij ej kamoiki. Bareinwõt rar jibed ir ñõn air katak iumin jilu yiõ kin katak ko ikijen “jeje im kajin eo an ri Chaldea ro.” Menin ear koba elaplok jen baj katak wõt kin bar juõn kajin, kinke nan in “Chaldean” ej jitõñlok ñõn class eo emwij an katak. Kin menin, jodikdik in ri Hebrew rein rar jedmatmat ñõn katak in kajebwãbwe ko an ri Babylon.—Daniel 1:1-7.
6. Etke jemaroñ ba bwe Daniel ear jibadõk manit erreo?
6 Meñe ear lap ijibed ñõn lor ir, Daniel im lõmaro jilu rejtan rar kãlet manit erreo ion manit nana. Daniel 1:21 ej ba: “Daniel ear wõnmanlok wõt mae yiõ eo kein kajuõn in an Cyrus king.” Aet, Daniel “ear wõnmanlok wõt” einwõt juõn ri karejar emõn mantin an Jehovah iumin elõñlok jen 80 yiõ ko—ilo ien jutak im buñ eo an elõñ king ro rar kajur. Ear bed wõt im tiljek ñõn Anij meñe kar wor karelel im karõk ko renana an ri jerbal ro an kien im jededlok in manit etton in lũñ ilo kabuñ eo an Babylon. Daniel ear debij wõt an jibadõk manit erreo.
7. Ta eo jemaroñ katak jen ial eo Daniel im lõmaro jilu mõttan rar lore?
7 Elap ijo jemaroñ katak jene ilo mijak Anij eo an Daniel im lõmaro rejtan. Rar jibadõk mour erreo im makoko in deloñ ñõn loan manit eo an Babylon. Meñe kar lelok ãt ko etan ri Babylon ñõn ir, rar jab luji kadkadiir einwõt ro ri karejaran Jehovah. Eokwe, jet 70 yiõ ko tokelik, king eo an Babylon ear kir Daniel kin ãt eo etan ilo Hebrew! (Daniel 5:13) Ilo aolepen aetokan mour eo an, Daniel ear makoko in ebbõroro meñe ilo men ko redik. Einwõt juõn likao dikdik, ear “jek ilo buruen bwe ejamin naj kar katton e make kin mõñã ko remõn kijen king eo.” (Daniel 1:8) Jutak in ejelok ebbõroro ie an Daniel im lõmaro jilu rejtan ejelok bere ear kakajurlok ir ñõn air ellã im mour jen melejoñ ko kin mour im mij ko rar jelmae tokelik.—Daniel, jebta 3 im 6.
Jibadõk Mour Erreo Rainin
8. Ewi wãwen an Christian jodikdik ro maroñ jumae air lelok ir make ñõn loan lõl eo an Satan?
8 Einwõt Daniel im lõmaro jilu rejtan, armij ro an Anij rainin rej jumae air lelok ir make ñõn loan lõl in enana an Satan. (1 John 5:19) Elañe kwe juõn Christian jodikdik, kwo maroñ ion ijibed eo ekajur jen ro eierwõt kwe ñõn kajeoñwe kõnan ko air etar jen joñan ilo nuknuk, letlet, im kajañjañ. Jen am lor kilten ko air otemjej me rej itok ibben buñbuñ, jutak bin wõt, im jab kõtlok yuk make “ilo wãwen dri lõl in.” (Rome 12:2) “Karmijete jerawiwi im mõm ko an lõl im . . . mour im jadõr im jimewõt, im kwojarjar ilo lõl in.” (Titus 2:11, 12) Men eo elap tokjen ej buñburu eo jab jen ro einwõt kwe a jen Jehovah.—Jabõn Kennan 12:2.
9. Ta ijibed ko Christian ro ilo lõl in business remaroñ jelmae, im ewi wãwen air aikwij jerbale mwiliir make?
9 Christian ro reritto bareinwõt rej jelmae ijibed ko im rej aikwij erreo ilo manit. Christian maan ro rej kõmmõn business remaroñ bõk kabo ñõn kajerbal kamadmõd ko ewor kajitõk kaki ak kajekdon kien ko an kien im kien in owõj ko. Bõtab, jekdon ewi wãwen mantin ro jet rej kõmmõn business ak ri jerbal ro mõttad, “kim kõnan bwe am kõmõn en jimwe ilo men ko otemjej.” (Hebrews 13:18) Jeje ko rej aikwiji ad mol im emõn ñõn ro jej jerbal ñõn ir, ri jerbal ro ad, ri wia ro, im ri jerbal in kien ko. (Deuteronomy 25:13-16; Matthew 5:37; Rome 13:1; 1 Timothy 5:18; Titus 2:9, 10) Jej aikwij bareinwõt kate kij bwe jen bed ilo lãjrak im kwon ilo jerbal in business ko ad. Ilo ad kejbarok lokbuk ko im menin errã ko ilo jeje, emaroñ ekkã ad bõprae likjap in melele ko.
Kanuij Lale Wõt!
10. Etke ewor juõn aikwij ñõn ‘kanuij lale wõt’ ñe ej itok ñõn jokãlet eo ad kin kajañjañ?
10 Psalm 119:9 ej kalikar kin bar juõn wãwen bed wõt ilo mour erreo ilo mejen Anij. Ri jeje psalm ear al: “Kin ta juõn likao e naj karreoik ial eo an? Kin an kanuij lale ial eo ekar ñõn Am in nan.” Juõn ian kein tarinae ko an Satan elap an wor tõbrak ej kajañjañ, eo ewor an kajur ñõn tuwe makitkit ko. Ekaburomõjmõj, bwe jet Christian rar likjap in ‘kanuij lale wõt’ ñe ej itok ñõn kajañjañ, im rej lo air kũnõrlok ir ñõn wãwen ko ie etar jen joñair, einwõt rap im heavy metal. Jet remaroñ ba bwe kajañjañ rot in ejjab kokkure ir ak bwe rejjab lemnak kin nan ko ilo al kein. Ro jet rej ba bwe rej baj mõnõnõ wõt kin beat ko rekajur ak ainikien kajañjañ in kita ko rellaj. Ak ñõn Christian ro, menin konono eo ejjab elañe juõn men ekamõnõnõ. Men eo rej lemnak kake ej elañe men eo ej “kabuñburuen Iroij.” (Epesõs 5:10) Ekkã an kajañjañ in heavy metal im rap kalaplok manit etton ko einwõt kõmmõn eo ejjab kwojarjar, lũñ, im meñe kabuñ ñõn Satan—men ko emol an ejelok jikiir ibwiljin armij ro an Anij.a (Epesõs 5:3) Dik ak ritto, kajjojo iad emõn ñe jej lemnak kin kajitõk in, Ikijen jokãlet eo aõ kin kajañjañ, Ij jibadõk ke manit erreo ak manit etton?
11. Ewi wãwen an juõn Christian maroñ kanuij lale wõt ikijen program in television ko, video ko, im movie ko?
11 Elõñ program in television ko, video ko, im movie ko rej kalaplok manit etton. Ekkar ñõn juõn ri kabel in mental-health, ‘hedonism (lejen joñan bukõt men in kamõnõnõ ko), lũñ, kõtõrãik kien, dõr im, kibbon’, elap air lap ilo elõñ wõt ian movie ko rej kwaloki rainin. Kin menin, ñõn kanuij lale wõt ej koba jokãlet eo ad ikijen men eo jej kãlete ñõn ad aluije. Ri jeje psalm ear jar: “Kwon kajeõr meja jen lale wan.” (Psalm 119:37) Juõn Christian jodikdik etan Joseph ear jerbale nan in kaiñi in. Ke juõn kain jeljel in pija ear jino kwalok kin lũñ im kõtõrãik kien, ear illok jen imõn pija eo. Ear jook ke in kõmmõn menin? “Jab, ejjab ñõn jidik,” Joseph ej ba. “Iar lemnak kin Jehovah mokta im ñõn kamõnõnõik e.”
Jerbal eo kin Katak im Kalmenlokjen
12. Etke katak ibbed make im kalmenlokjen rej menin aikwij ñõn ad maroñ jibadõk mour erreo?
12 Ejjab bwe ñõn bõprae wõt men ko renana. Jibadõk manit erreo ebareinwõt koba katak im kalmenlokjen kin men ko remõn emwij jei ilo Nan in Anij bwe nan in kaiñi ko rewãnik ie jemaroñ kajerbali ilo mour eo ad. “O e nañin lap aõ yokwe kiõm!” ri jeje psalm ear lamõj. “Ij kalomõnlokjen kake iomin aolepen ran.” (Psalm 119:97) Katak Bible im book in Christian ko ej mõttan ke lãjrak in katak eo am week otemjej? Emol, kõmmõn ien ñõn niknik ilo katak Nan in Anij im kalmenlokjen kake emaroñ juõn menin kõtõbar. Ak emaroñ emakijkij wiaik ien jen jerbal ko jet. (Epesõs 5:15, 16) Bõlen awa ko ilo jibboñtata enaj emõn ñõn jar, katak, im kalmenlokjen.—Keiri Psalm 119:147.
13, 14. (a) Etke kalmenlokjen elap an aorõk? (b) Kalmenlokjen ion Jeje et ko emaroñ jibañ kij bõprae mour in lũñ?
13 Kalmenlokjen elap an aorõk, bwe ej jibañ kij debij men eo jej katak kake. Men eo eaorõklok, emaroñ jibañ kalaplok lemnak ko rewãnik. Ñõn wanjoñok: Ej juõn men ñõn jela bwe Anij ej kamo lũñ ak ej bar juõn men ñõn ‘jõjõike men eo enana; im edrep ñõn men eo emõn.’ (Rome 12:9) Jemaroñ lukkun eñjake wãwen eo Jehovah ej eñjake kin mour in lũñ ilo ad kalmenlokjen ion eon ko ilo Bible, einwõt Kolosse 3:5, eo ej kõketak: “Inem, komin kajeeklok ra ko rami rej bed ion lõl einwõt; lũñ, etton, kijoñ, mõm enana, im arõk mweiuk, eo kabuñ ñõn ekjõp.” Kajitõkin yuk make: ‘Kain mour in lũñ rot eo ij aikwij kajeeklok? Ta eo ij aikwij bõprae im emaroñ lujur kõnan eo etton? Ewor ke oktak ko ij aikwij kõmmõni ilo wãwen eo ij jerbal ibben kõra ñe ña emaan ak ibben emaan ñe ña kõra?’—Keiri 1 Timothy 5:1, 2.
14 Paul ej kõketak Christian ro bwe ren bõjrak jen lũñ im bwe ren jerbale jadõr bwe “ejelok armij en elã im mone jein im jaten.” (1 Tessalonika 4:3-7) Kajitõkin yuk make: ‘Etke lũñ ej menin kõmmõn jorrãn? Ta jorrãn eo I naj kõmmõne ñõn ña make ak ñõn bar juõn elañe ij jerawiwi ilo wãwen in? Ewi wãwen an naj menin jelet iõ ilo jitõb, eñjake, im kanniek? Ak ta kin kajjojo armij ilo congregation eo ro rej rupe kien eo an Anij im rejjab ukwelok? Ewi wãwen an walok men ko ñõn ir?’ Bõk ñõn buruõm men eo Jeje ko rej ba kake kin kain mwil rot in emaroñ kamwilõllok ad dike men eo enana ilo mejen Anij. (Exodus 20:14; 1 Korint 5:11-13; 6:9, 10; Galetia 5:19-21; Revelation 21:8) Paul ej ba bwe juõn ri lũñ “e jab kejekron armij, a Anij.” (1 Tessalonika 4:8) Ta Christian eo emol enaj kar kajekdon Jemen ilõñ?
Manit Erreo im Kamao Ibben Don
15. Ta jerbal eo kamao ibben don ej kõmmõne ilo ad jibadõk mour erreo?
15 Bar juõn jibañ ñõn bed wõt ilo manit erreo ej ibben don eo emõn. Ri jeje psalm ear al: “Ña dri komao iben ro otemjej remjõk Yuk [Jehovah], im iben ro re bokake nan in katak ko Am.” (Psalm 119:63) Jej aikwiji ibben don eo emõn rej letok ilo kwelok ko an Christian. (Hebrews 10:24, 25) Elañe jej kajenolok kij make, jemaroñ oktak im lemnak kin kij make, im manit etton enaj bidodo an anjo iod. (Jabõn Kennan 18:1) Bõtab, ibben don eo eokmãnãn an Christian, emaroñ kakajurlok jemlok eo ad ñõn bed wõt ilo manit erreo. Bwebota, jej bareinwõt aikwij kejbarok wõt nae kamao ko renana. Jemaroñ emõn im joij ñõn ro ri turid, ri jerbal ro mõttad, im ri school ro rejtad. Ak elañe jej lukkun etetal ilo meletlet, jenaj bõprae ad lukkun jimjera ibben ro rejjab jibadõk mour erreo eo an Christian.—Keiri Kolosse 4:5.
16. Ad jerbale 1 Korint 15:33 ewi wãwen an maroñ jibañ kij jibadõk mour erreo rainin?
16 Paul ear je: “Kamao ko renana rej kakõt mõnit ko remõn.” Ilo an kar kõmmõne ennan in, ear kakkil ri tõmak ro bwe remaroñ luji tõmak eo air ilo air kamao ibben ro rej ba rej Christian ak rej kajekdon katak eo ilo Jeje ko kin jerkakbiji. Nan in kaiñi eo ilikin nan in kakkil eo an Paul ej jerbal ñõn kamao ko ad ilo men kein jimor ilikin im iloan congregation eo. (1 Korint 15:12, 33) Bwebota, jejjab kõnan kõttonlok maan im kõra ro jeid im jatid ilo jitõb kinke rejjab errã ilo lemnak eo ad make jej debiji. (Matthew 7:4, 5; Rome 14:1-12) Mekarta, kejbarok ej menin aikwij elañe ewor juõn ilo congregation eo ewor kajitõk kake kin mwilin ak ej kwalok juõn jitibõn meo ak abõnõnõ. (2 Timothy 2:20-22) Ej menin meletlet ñõn bed ebake wõt ro jemaroñ lõñliñ ibbeir kin “juõn kamao jej kõketak don kake.” (Rome 1:11, 12, NW) Menin enaj jibañ kij ñõn jibadõk juõn ialin mantin mour erreo im bed wõt ion “ial in mour eo.”—Psalm 16:11.
Etal Wõt im Jibadõk Manit Erreo
17. Ekkar ñõn Bwinbwin jebta 25, ta jorrãn eo ear buñ ion ri Israel ro, im ta katak eo menin ej letok ñõn kij?
17 Moktalok wõt jidik jen an ri Israel ro bõk Enen Kallimur eo, thousand iair rar kãlet ñõn air jibadõk air etal ilo manit nana—im rar iñtan kin jorrãn. (Bwinbwin, jebta 25) Rainin, armij ro an Jehovah rej jutak itõrerein lõl eo ekãl im ewãnik. Deloñelok ñõn loan enaj juõn menin jerammõn an ro rej etal wõt im kajekdon manit ko renana an lõl in. Einwõt armij jab wãppen, jemaroñ itok wõt in kõmmõn bwid, ak Anij emaroñ jibañ kij ñõn lor tel eo ewãnik an jitõb kwojarjar eo an. (Galetia 5:16; 1 Tessalonika 4:3, 4) Kin menin jen bõk ñõn burued nan in kõketak ko an Joshua ñõn Israel: “Komin mijõk Jeova, im korijer ñõn E ilo jime im mol.” (Joshua 24:14) Mijak eo ekwojarjar kin jab kabuñburuen Jehovah enaj jibañ kij ñõn ad jibadõk juõn ial in mour erreo.
18. Ikijen mour etton im mour erreo, ta eo ej aikwij bwe en bebe eo an Christian ro otemjej?
18 Elañe kõnan eo an buruõm ej ñõn kamõnõnõik Anij, beek ñõn am bõk nan in kõketak in an Paul: “Jabrewõt men ko remol, jabrewõt men ko re jime, jabrewõt men ko re wãnik, jabrewõt men ko rokwojarjar, jabrewõt men ko re olbo, jabrewõt men ko emõn air buñbuñ, elañe eor emõn, im elañe eor nebar, komin lemnok kin men kein.” Elañe kwoj kõmmõne menin, ta naj tokjen eo? Paul ear ba: “Komin kõmõnmõn men kein; im Anij in ainemõn e naj ber ibemi.” (Pilippai 4:8, 9) Aet, kin jibañ eo an Jehovah kwo maroñ kajekdon manit nana im jibadõk manit emõn.
[Kamelele eo itulal]
a Lale The Watchtower an, April 15, 1993, peij 19-24, im lãjrak in katak ko kin “Young People Ask . . . ” ilo Awake! in February 8, February 22, im March 22, 1993, im November 22, 1996.
Point ko ñõn Elij
◻ Ta eo ej menin aikwij ñõn jibadõk mour erreo?
◻ Iumin ta wãwen ko Hezekiah, Daniel, im lõmaro jilu mõttan rar bed wõt ilo mour erreo?
◻ Ewi wãwen ad maroñ einwõt Daniel ilo jumae kein kamadmõd ko an Satan?
◻ Etke Christian ro rej aikwij kanuij lale wõt ikijen menin kamõnõnõ ko?
◻ Ta jerbal eo katak, kalmenlokjen, im kamao ibben don rej kõmmõne ilo ad jibadõk mour erreo?
[Pija eo ilo peij 15]
Jodikdik eo Hezekiah ear jibadõk mour erreo meñe ri kabuñ ro an Molech rar bed ibelakin
[Pija ko ilo peij 17]
Christian ro rej aikwij kanuij lale wõt ñe ej itok ñõn menin kamõnõnõ ko