Ewi Emmakijkij in an Wal̦o̦k Jerbal ko Rejjab Jim̦we im M̦ool?
“Kom̦bani eo ij jerbal ie ej jerbal ippãn kien eo im jipañl̦o̦ke. Ak ekkã amim aikuj kõttar ruo ak jilu allõñ ñan aer letok on̦ean amim jerbal ñan er. Bõtab, ej kab m̦õj an kar juon ri jerbal jãn kien eo call tok im ba bwe enaaj kam̦õkajl̦o̦k an kõl̦l̦ãtok el̦aññe inaaj lel̦o̦k jidik an jããn jãn kõl̦l̦ã eo rej letoke.”—JOHN.a (Lale kõmel̦el̦e eo itulal̦.)
EM̦ÕJ ke am̦ kar iioon an jab jim̦we im m̦ool an armej jerbal? Bõlen, kwõjjañin kar iioon ejja wãween eo kar kwal̦o̦k kake itulõñ. Ak ejjel̦o̦k pere bwe em̦õj am̦ kar inepata ak bũrom̦õj kõnke jerbal ko rejjab jim̦we an armej rar jelõt eok.
Juon doulul (Transparency International) ear kõm̦m̦ane juon etale. Doulul in ej etale kien ko im kwal̦o̦k ewi joñan an wal̦o̦k jerbal ko rejjab jim̦we ilo kien kein. Ilo kar iiõ eo 2011, doulul in ear etale kien ko ilo 183 aelõñ ko ekoba aelõñ ko me rej pãd ium̦wier. Rar lo jãn etale kein aer bwe enañin aolep jikin kein ejjab jim̦we im m̦ool aer jerbal. Ak ilo kar iiõ eo 2009, doulul in ear kõm̦m̦ane juon ripoot. Ripoot in ej kwal̦o̦k bwe jerbal ko rejjab jim̦we emmakijkij aer wal̦o̦k ilo aolep aelõñ ko. Men in ej kaalikkar bwe jerbal ko rejjab m̦ool im jim̦we rej wal̦o̦k ilo aolep jikin ko.
Jet iien, jerbal ko rejjab jim̦we im m̦ool remaroñ kõm̦m̦an bwe en wal̦o̦k jorrããn ko rel̦l̦ap. Ñan waanjoñak, juon bok (Time) ear kwal̦o̦k juon iaan un ko unin an kar lõñ armej mej ke ear m̦akũtkũt lal̦ ilo aelõñ in Haiti ilo 2010 eo. Ta in? Ej bwe ear jab jim̦we im m̦ool an armej jerbal in ekkal. Bok in ej wõnm̦aanl̦o̦k im ba bwe armej rar kalõk m̦oko reutiej ak rar jab lale m̦okta ippãn juon eo ekapeel ilo jerbal in ekkal el̦aññe wãween aer kalõki m̦oko ejjab kauwõtata. Unin an ãindein ej kõnke armej ro rar wiaik bũruon ri jerbal ro ilo kien kõn jããn me jerbal eo aer ej ñan jããke m̦oko rej kalõki.
Ewõr ke mejal̦an jerbal ko rejjab jim̦we im m̦ool me rej wal̦o̦k? Ñan lo uwaak eo, jej aikuj mel̦el̦e ta ko rej wũnjãn jerbal ko rejjab jim̦we im m̦ool. Jenaaj etale men kein ilo katak eo tok juon.
[Kamelele ko itulal]
a Em̦õj ukot ãt eo.
[Kareelel ilo peij 3]
“Jerbal ko rejjab jim̦we im m̦ool rej wal̦o̦k ñe juon ri utiej ej kõjerbal maroñ im kajoor eo an bwe en bõk jeraam̦m̦an ko ñan e make. Men in ej jelõt armej ro me mour ko aer ej wawa ioon jerbal ko rejim̦we im m̦ool an ri utiej ro.”—Juon doulul etan TRANSPARENCY INTERNATIONAL