Заштитете се од болести предизвикани со храна

„ЦЕЛИ 12 часа не можев да излезам од купатило“, вели Беки. „Грчевите беа неверојатни. И толку многу дехидрирав што морав интравенозно да примам течности во собата за итни случаи. Дури после две-три седмици почнав да се чувствувам нормално.“

Беки добила труење со храна — болест предизвикана од храна. Како и повеќето жртви, таа преживеала. Но сеќавањето на нејзиното тешко искуство останува живо. „Никогаш не сум мислела дека труењето со храна може да предизвика да се чувствуваш толку болно“, вели таа.

Искуствата како ова, па и полоши, се вообичаени, а тоа вознемирува. Десетици бактерии, вируси, паразити и протозои се закануваат да ни ја затрујат храната. Иако во последниве години во индустријализираните земји некои видови болести предизвикани од храната се намалиле, сепак списанието World Health известува дека „салмонелозата и некои други се спротивставиле на секакви обиди да бидат ставени под контрола“.

Труењето со храна е тешко да се следи затоа што повеќето случаи не се пријавени. Д-р Џејн Колер од Центрите за контрола на болестите на САД вели: „Имаме многу мало познавање во врска со тоа“.

Која е причината за болестите предизвикани од храна? Можеби ќе се изненадите кога ќе дознаете дека проблемот честопати започнува далеку пред храната да стигне на пазарот.

Одгледување епидемија

Модерните техники во фармерството речиси гарантираат брзо пренесување на патогени микроби меѓу стоката. Во индустријата за говедско месо во Соединетите Држави, на пример, телиња од приближно 900.000 фарми се ставаат заедно во помалку од стотина кланици. Таквото меѓусебно мешање може да доведе до тоа еден заразувач од некоја фарма да предизвика епидемија.

Освен тоа, д-р Едвард Л. Менинг, директор на Националното здружение на федералните ветеринари, тврди дека во Соединетите Држави, „триесет проценти или повеќе од храната за животните е контаминирана со патогени микроби“. Понекогаш на храната за животните се додаваат остатоци од кланиците со цел да се обезбедат додатни протеини — пракса која може да шири салмонела и други микроби. Кога на животните ќе им се дадат мали дози антибиотици за да се забрза растењето, микробите можат да станат отпорни на лекови. „Добар пример за тоа е салмонелата, која станува сѐ поотпорна на антибиотиците“, вели д-р Роберт В. Токс од Центрите за контрола на болестите. „Мислиме дека тоа се должи на праксата што им се даваат антибиотици на животните одгледани за храна. Тоа може да биде случај и со други бактерии.“

Во Соединетите Држави, само мал процент кокошки кога ја напуштаат фармата за да се однесат во кланица, имаат салмонела во цревата, но микробиологот Нелсон Кокс тврди дека „тој број се зголемува за дваесет и пет проценти при транспортирањето“. Притиснати во мали кокошарници, кокошките можат лесно да се заразат. Брзото колење и преработувањето го зголемуваат ризикот. „На крајот од процесот, пилињата не се ништо почисти од тоа кога би се потопиле во валкан нужник“, тврди микробиологот Џералд Којстер. „Можеби се измиени, но микробите сепак си остануваат.“

Исто така, преработувањето на месото во големи количини, може да биде опасно. „Сериското преработување на храна во современите фабрики за преработка е толку обемно што една или две инфицирани пратки со храна можат да контаминираат тони финални производи“, вели The Encyclopedia of Common Diseases. На пример, само едно парче расипано говедско месо може да го контаминира секој хамбургер што ќе се направи од истата машина за мелење месо. Освен тоа, храна подготвена на едно централно место, а потоа транспортирана до продавници и ресторани може да биде подложна на контаминација ако не се одржува исправната температура за време на транспортот.

Колку количини од храната која пристигнува на пазарот се потенцијална опасност? „Најмалку 60 проценти од сѐ што е во малопродажба“, тврди д-р Менинг, зборувајќи за Соединетите Држави. Но можете да преземете чекори за да се заштитите себеси од болести предизвикани со храна, затоа што списанието FDA Consumer забележува дека „30 проценти од сите такви болести се резултат на несоодветното подготвување на храната дома“. Кои мерки на претпазливост можете да ги преземете?

Пред ја да купите . . .

Прочитајте ја етикетата. Кои се состојките? Бидете претпазливи кога се користат живи јајца, како во преливи за салата или во мајонез. На млекото и на сирењето треба да има етикета „пастеризирано“. Забележете ги датумите на предупредување: „Да се продаде до“ или „Да се користи до“. Немојте да мислите дека продуктите за кои се тврди дека се исклучително природни, се и гаранција за безбедност; тие можат да ве изложат на опасности кои се спречуваат со адитивите.

Внимателно прегледајте ја храната и пакувањето. Ако храната не изгледа свежа, немојте да ја купувате. Што се однесува до рибите, целата риба треба да биде со јасни очи, црвени шкрги, и со цврсто месо без дамки, а филетите и шницлите треба да бидат светли и сјајни, без јак и непријатен мирис. Рибите треба да бидат ставени или на подлога од мраз или во ладна кутија. Ако заедно се ставаат зготвена и сирова риба, тие можат меѓусебно да се заразат. Освен тоа, конзерви или тегли кои течат, кои се надувани или на друг начин оштетени, можат да доведат до ботулизам — ретко но понекогаш фатално труење кое го напаѓа централниот нервен систем.

Пред да ја јадете . . .

Добро згответе ја. Тоа е ваша најголема заштита од инфекција. „Претпоставете дека секој продукт од животинско потекло е контаминиран и постапувајте во склад со тоа“, советува д-р Коен. Јајцата треба да се варат сѐ додека жолчката и белката станат цврсти, а не кашести. Поради тоа што бактериите можат да се множат на температура помеѓу 4 и 60 Целзиусови степени, месото треба да се готви така што во средината да достигне 71 Целзиусов степен, а пилешкото месо треба да достигне 82 Целзиусови степени.

Бидете чисти при готвењето. Сиот прибор треба темелно да се исчисти после употреба. Иако некои луѓе тврдат дека дрвените даски за сечење можат да содржат бактерии, едно испитување укажува дека тие се побезбедни од пластичните даски.a Без разлика каква даска користите, таа треба темелно да се измие со детергент и со врела вода. Некои предлагаат да се користи и белило. После работењето со сирово месо и со пилешко измијте ги рацете зашто сѐ што ќе допрете може да се контаминира.

Гледајте на саатот. Намирниците донесете ги дома што е можно поскоро. Понатаму, „ништо не треба да стои надвор од фрижидерот повеќе од два часа, без разлика дали е зготвено или сирово“, вели диететичарката Гејл А. Леве. „Ако температурата надвор е повисока од 32 Целзиусови степени“, додава таа, „времето намалете го за еден час.“

Пред да ја складирате . . .

Користете соодветни садови.Разделете ја топлата храна во мали садови за да се оладат брзо во фрижидерот. Околу садовите нека има место за циркулација за да не се качува температурата во вашиот фрижидер или замрзнувач. Сите садови треба да бидат покриени за да се спречи меѓусебното контаминирање.

Проверете го вашиот фрижидер. Температурата во замрзнувачот не треба да биде повисока од -18 Целзиусови степени, а на фрижидерот треба да биде пониска од 4 Целзиусови степени. Иако пилешкото и секое друго месо можат да се чуваат во замрзнувач со месеци, тие можат веќе после неколку дена да почнат да се расипуваат во фрижидерот. Јајцата треба да се користат во рок од три седмици. За да не пукаат и да се зачуваат доволно ладни, најдобро е да се остават во нивната првобитна картонска кутија и да се чуваат во главниот дел од фрижидерот, а не во табакерата за јајца која се наоѓа во внатрешниот дел од вратата, едно од најтоплите места на фрижидерот.

И покрај сите горенаведени мерки на претпазливост, ако храната изгледа или мириса сомнително, исфрлете ја! Иако болестите предизвикани од храна доаѓаат и поминуваат без потешки последици, во некои случаи — особено кај децата, постарите и оние со слаб имунитет — можат да бидат фатални.b

Пред милениуми, Бог му рекол на Ное: „Сите животни, птици и риби, . . . Сите ти ги давам за храна“ (1. Мојсеева 9:2, 3, Today’s English Version). Верижно колење и централизирано преработување заедно со дистрибуирање во големи количини, се еден кобен коментар на овие зборови. Затоа, направете го вашиот дел како потрошувачи. Бидете внимателни кога пазарувате, готвите и кога ја складирате вашата храна.

[Фусноти]

[Рамка на страница 25]

Кога јадете надвор од домот

Пикници. Користете добро изолиран ладилник, полн со мраз. Можеби ќе е најдобро да го чувате во просторот за патници од вашиот автомобил, а не во багажникот. На пикникот, ладилникот треба да се чува во сенка со затворен капак. Сета сирова храна чувајте ја одвоено од другите прехранбени артикли. Не се препорачува делумно готвење на храната дома за потоа да се доврши на скара, затоа што некомплетното готвење го поттикнува множењето на бактериите.

Ресторани. „Избегнувајте ресторани кои не изгледаат чисто“, предупредува д-р Џонатан Едлоу. „Ако трпезаријата изгледа валкано, веројатно и кујната е валкана.“ Вратете назад секаква „топла“ храна која не е топла или не е добро сварена. Пилешко месо кое е дури и само малку розево не треба да се конзумира. Јајцата треба да се испржат добро од двете страни. „Колку е покашеста жолчката, толку е поголем ризикот“, предупредува FDA Consumer.

Шанкови со салати. Затоа што таму се комбинира храна која бара различни степени на готвење и чување во фрижидер, шанковите со салати го претставуваат она што списанието Newsweek го нарекува „совршени микробиолошки терени“. Проверете ги шанковите со салати дали се чисти и уверете се дали храната која треба да биде ладна се чува на подлога од мраз. Дури и кога шанковите со салати добро се одржувани, можат да се пренесуваат микроби од еден муштерија до друг. Како што рекол микробиологот Мајкл Париза, „не знаете кој последен ја допрел лажицата што се наоѓа во преливот“.

Друштвени собири. Кога ќе се сервира храна во стилот шведска маса, д-р Едлоу советува дека домаќинот треба „да става мали количини храна на масата и да додава храна во чиниите за служење од ладната или од топлата залиха наместо да ја остава храната да стои подолго време“. Ладната храна чувајте ја под 4 Целзиусови степени, а топлата храна над 60 Целзиусови степени. Месо кое е зготвено за да се користи подоцна треба веднаш да се стави во фрижидер и таму да остане сѐ додека не е готово за транспортирање. Пред да се јаде храната може добро да се згрее.

[Слика на страница 22]

Ако не изгледа свежа, немојте да ја купувате

[Слика на страница 24]

Дали е чиста кујната на ресторанот во кој јадете?